Latin

Туган Көнсез Малай - 1

Süzlärneñ gomumi sanı 4553
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1507
41.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
56.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
64.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
(Хикәя)
1. Айдар
Бу ятимнәр йортында әнисез яки әтисез балалар күп. Әтисез-әнисез балалар да бар. Кайберләренең әти-әнисе генә түгел, әби-бабасы, туган-тумачасы да юк. Анысы гына нәрсә... Айдарның туган көне дә юк хәтта. Барлыкка бар, тик дүрт еглга бер генә килә. 29 нчы февраль көнне туган шул ул, кәбисә елны. Шуңа күрә, бер мәртәбә үткәрә дә өч ел рәттән туган көнсез, бәйрәмсез яши. Бу балалар йортына килгәч, ул әле бер дә үткәрмәде туган көнен.
Ә ятимнәр йортында туган көн бик кирәк. Туган көннәрен билгеләүче балаларга бу көнне тәмле ризыклар бирәләр, яңа киемнәр кидерәләр, алар янына туганнарын, дусларын чакыралар... Иң мөһиме, бу көнне аларны кыйнамыйлар. Хәтта иң усаллардан саналган Хәмис тә андыйларга сукмый. Шундый тәртип. Бу тәртипне беркем дә боза алмый.
Айдарга көн саен диярлек “өлеш төшеп” тора. Буйга кечерәк шул ул. Тәнендә, буыннарында көч җыелып, урнашып кына килә. Җитәр бер вакыт, Айдардан да көчлерәк малай булмас, бөтен кеше аңа карап торыр... Бүген исә ул, сигез яше тулуга карамастан, һаман үзеннән кечерәкләр белән уйный, бүген ул яклауга мохтаҗ, туган көнгә мохтаҗ...
Быел да 28 февральдән соң 1 март килде. Быел да Айдар туган көнсез калды. Иртән торуга ук, түшәгенә капланып, елап алды. Юк, беркемгә дә рәнҗеп яисә үпкәләп еламады ул. Ләкин тиккә дә еламады. Бүген тагын кыйналасын белеп, шул кыйналган вакытта еламас өчен елады. Чөнки белә: алдан елап, күз яшьләреңне түгеп, күңелеңне бушатып куйсаң, соңыннан, ничек кенә кыен, авыр булса да, еламый калырга мөмкин... Артык горур шул ул. Хәмис аны күпме үз янына алырга, үзенә йомышчы итәргә тырышып карады. Айдар барыбер баш бирмәде, кыйналса кыйналды, әмма Хәмиснең куштаны булмады.
Иң рәнҗетелгән малай булгандыр инде, аның белән дуслашырга теләүче дә юк. Дөресен генә әйткәндә, Хәмистән куркалар. Ләкин Айдарның бер дусты бар. Ул — ятимнәр йортының мал абзарында яшәүче “Кызылканат” исемле ат. Бу йорттагы бөтен хуҗалык эшләрен шул ат башкара. Ни өчен Кызылканатмы? Кып-кызыл төстә ул. Чапканда озын яллары ике якка таралып, җилфердәп китә!.. Чын канатлар кебек.
Айдар бүген дә аның янына керәчәк. Печән салачак, су китерәчәк, ялын тарап куячак... Аңа ятимнәр йортындагы яңалыкларны сөйләячәк. Әлбәттә, туган көне булмавы хакында да әйтәчәк ул Кызылкантка.
2. Янгын
Күңелсезлекләр иртәнге аш вакытында ук башланды. Айдар үз алдына куелган карабодай боткасына кашыгын тидергән генә иде, янына әлеге дә баягы Хәмис килеп басты. Юк ла, карабодай боткасы кирәк түгел аңа, шул ботка янына бирелә торган ит кисәгенә кызыккан ул.
Ипләп кенә сораса, Айдар үзе дә биргән булыр иде. Хәмиснең тау кебек гәүдәсенә бер ит кисәге генә җитмидер шул. Ләкин болай тартып ала торган булгач, үз өлешен бер дә бирәсе килми Айдарның. Көлкегә каласы килми...
— Үзең бирәсеңме, әллә... — Хәмис тавышы белән явызлык үзе сөйләшә иде.
— Бирмим... Бүген... Бүген минем туган көнем, белдеңме?!
Айдар үзенең туган көне хакында әйтеп җибәрүен сизми дә калды. Үкенде үкенүен, әмма соң иде инде.
— Нәрсә-ә-ә? Туган көнең? Нишләп мин белмим? Ә, шайтан?
Хәмис үзеннән кечерәкләрне шулай “шайтан” дип йөртә. Ятимнәр йортында тәрбияләнүчеләрне өч төркемгә бүлә ул: “Шайтаннар” — йомышчы малайлар, “пәкеләр” — аның иярченнәре, “блатнойлар” — дуслары. Үзен ул “атаман” дип йөртергә куша, исеменнән кыскартып алынган “Хам” дигән кушаматка да каршы килми. Әнә шул “пәкеләре”, “блатнойлары” белән бергә ул “шайтаннар”ның җанын алып тора. Бүген исә Айдар үзенең җанына тияргә ирек бирмәде. Башын югары чөеп, Хәмис каршына торып басты. Болай басканда буй да бераз үсеп китә икән... Курку да кими...
Хәмис аңа тимәде. Әллә Айдарның, гомердә дә булмаганча, “йон кабартуы” ошап бетмәде, әллә “туган көнем” дигәнгә ышанды — йөзендәге усаллыгын юмыйча гына китеп барды.
Ләкин... бераздан тагын эзләп тапты. Эзләп торасы да юк — Айдарның Кызылканат янына йөрүен бөтен кеше белә.
Айдар үзенең дустына ипи сыныгы каптырып тора иде. Хәмис ике иярчене белән килеп керде дә, эндәшеп-нитеп тормыйча, Айдарны бер кырыйдагы киң ялгашка төртеп екты...
— Ну, шайтан, отвечай! Нигә алдадың? Юк синең туган көнең, юк, понял?!
Айдар дәшмәде. Ничек кенә бәргәләнсә дә, кыйналса да, түзде. Еламады. Кечкенә учлары белән йөзен, күзләрен капларга тырышып, тавыш-тынсыз гына тик ятты. Өч яктан ябырылган дәһшәтне ике кул белән генә каплап бетереп буламы соң?!
Бераздан “блатнойлар” хәл алырга утырдылар. Хәмис тәмәке кабызды. Иярченнәренә дә бер-ике суыртып алды. Кайсыдыр әйтеп куйды:
— Хам, җитәр... Зря стараемся, барыбер еламаячак...
— Җитәр микән? — Хәмис, торып, абзар уртасындагы салам эчендә аунап яткан Айдар янына килде. — Ну, аңладыңмы инде, шайтан кисәге?
— Мин... шайтан түгел!..
— Түгелме? Ладно. Алайса син “имгәк” булырсың. Имгәк! Понял!
Явызлыкның үзе булып килеп кергән Хәмис Айдарга тагын бер тибеп куйды да, авызындагы тәмәкесен почмакка атып, чыгып китте. Аның артыннан “дуслары” иярде. Ишек алдындагы киртә биге шапылдап төшкәч кенә аңына килде Айдар. Ыңгырашып куйды, торып утырмакчы булды. Утыра алмады, янбашы авыртуга түзә алмыйча, бер якка авып төште...
Күгәреп, шешеп беткән башында уйлар йөгерәләр дә йөгерәләр...
Айдар Хәмиснең кем икәнен белә... Ә бит ул кадәр ул явыз түгел ул. Дөньяга, бөтен кешегә ачуы чыккан аның... Әтисен бандитлар үтергән, әнисен шул ук бандитлар, Хәмиснең күз алдында мәсхәрәләп, харап иткәннәр. Ничек аның күңеле йомшак булсын да, үзе исә игелекле, тәүфикълы булсын ди?!
Шулвакыт, бу сәер хәлләргә аптырап почмакта посып торган Кызылканат тынычсызланып тибенеп куйды, пошкырып җибәрде, аннары, киереп ачылган борын тишекләреннән җылы сулышын өрә-өрә, Айдарның баш очына иелде.
Айдарның хәле хәл иде. Бөтен тәненә инә кадап чыкканнар диярсең... Тәне генә түгел, күңеле, җаны сызлый иде аның бу минутта. Ул әле бу сызлавының җан икәнен белми, әмма йөрәк авыртуы гына түгеллеген бик яхшы тоя, сизә иде...
Кызылканатның җылы тыны Айдарның хәлен бераз җиңеләйткән кебек булды. Ләкин... нәрсә бу? Атның җылы тыны белән бергә аның борынына сәер ис килеп бәрелде. Әчкелтем ис... Көек исе, төтен исе!..
Айдар тормас җиреннән сикереп торды. Ишек катындагы коточкыч күренеш аның тән һәм җан авыртуларын тиз оныттырды. Анда ат астына җәяр өчен кертелгән былтыргы салам өеме дөрләп янып ята иде. Ул әлегә хәлсез, әмма инде зәңгәрсу телләре белән өскә — түрдәге утлыкка үрмәли башлаган...
Айдар ишеккә омтылды. Ул тышкы яктан бикләнгән булып чыкты. Кызылканат ярсып кешнәп җибәрде дә, ыргылып, киң күкрәге белән имән ишеккә килеп бәрелде. Айдар чак кына читкә тайпылып өлгерде. Башка вакытта, биксез чакта, Кызылкант ишекне шулай үзе ачып чыга иде. Бүген ача алмады, ача алмаячак та, шуны аңлапмы, ул тагын бер пошкырып куйды да ерак почмакка кереп посты.
Хәлләр бик мөшкел иде. Айдар баштарак утны сүндерергә тырышып карады. Ләкин селтәнгән саен ут әрсезләнде генә, очкыннарын чәчрәтә-чәчрәтә, бөтен абзар эченә ябырылды...
Айдарның башында бер генә уй чәбәләнде: ничек тә Кызылканатны коткарырга иде! Якын дусты, сердәше бит ул аның. Ә дусларны ничек тә коткарырга кирәк! Аннары... Кызылканатсыз нишләрләр соң бу балалар йортында? Аның эшен кем эшләр, аның йөген кем тартыр? Бәйрәмнәрдә, балаларны үзенә тезеп утыртып, кем урам әйләнер?
Айдар, бөтен көчен җыеп, ишек дөбердәтергә кереште. Бәргәләнә-суккалана торгач, тыштагы бик бераз какшады, әмма капка ачылмады. Их, Кызылканатның көче җитәр иде дә... Ләкин ул бикләр белән көрәшергә, явызлык белән көрәшергә өйрәтелмәгән шул. Табигатьтә, андагы мәхлук җаннарда явызлык бөтенләй юк, анда һәр нәрсә хәйләсез, хәтта изге шул...
Ут һаман көчәйде. Абзар эче күк-яшькелт төтенгә күмелде. Тын алуы кыенлашты. Кызылканат, үзенең фаҗигасен сизенеп, арлы-бирле бәргәләнде, ярсып җир идәнне төйде... Айдар исә һаман теге киребеткән ишекне дөмбәсләде... Күкрәк читлеген ватып чыгарга теләгән җан кебек, бәргәләнде дә бәргәләнде... Бөтен өметнең шушы ишектә булуын ул аңлап алган иде инде. Күз аллары төтенгә томаланган саен, үзе дә ачы һавага буылган саен, аның зиһене ачыла гына барды: “Ничек тә чыдарга! Ничек тә чыгарга! Ничек тә коткарырга! Ничек тә котыларга!”
Ниһаять, ишекне кага торгач, тышкы яктагы аркылы киртә шапылдап идәнгә төште, шул мәлдә үк имән дивар ачылып китте һәм яллары көя башлаган, күзенә кан сауган Кызылканат чыгып та чапты... Айдар чыга алмады, хәлсезләнеп, тыны кысылып, ишек тупсасында егылып калды. Шул яткан килеш ул соңгы мәртәбә тышкы ишеккә күтәрелеп карады, анда ниндидер таныш шәүләләр чагылып китте, ләкин аларны Айдар танымады... Танырлык хәлдә дә түгел иде. Ул, күзләрен йомып, үләргә әзерләнде. Ләкин бер уй аның зиһен түрендә, умарта корты кебек, безелдәп алды: “Туган көнем булмаса да, үлгән көнем булачак! Шуның өчен генә булса да үләргә ярыйдыр ул!”
3. Туган көн
Ләкин Айдар ялгышты. Ул үлмәде. Аны коткарып калдылар.
Абзар ягыннан төтен болыты ияртеп чабып килүче Кызылканатны күреп, бөтен халык шул якка таба йөгерегә тотынган. Алар килеп җиткәндә генә ат абзары бер якка янтаеп төшкән. Айдарны күтәргән Хәмис ут чәчеп торган капка бусагасы аша атлап чыга да чирәмгә сузылып ята, Айдар да, чәчрәп диярлек, аның янына килеп төшә... Кашлары, чәчләре көйгән “атаман”:
— Айдар Кызылканатны коткарды... Ул — герой... — ди дә һушын югалта...
Хәмис ике көннән аякка басты. Айдар исә ике атна буе хастаханәдә ятты. Врачлар аның түшәге яныннан, әллә шаярып, әллә хәленә кереп, башларын селки-селки:
— Үлеп терелдең бит, әй, егеткәй, — дип үтәләр иде.
Айдар янына тәрбиячеләр, укытучылар гына түгел, балалар да еш килеп йөрде. Хәмис тә килде. Беренче керүендә үк, кулын сузып:
— Әйдә дус булабыз. Моннан соң сиңа беркем дә тимәячәк, ей-богу! — диде.
— Юк, мин синең дустың булырга теләмим. Курыкма, абзарда янгын чыгаруыңны беркемгә дә әйтмәячәкмен...
Хәмиснең моңа һич исе китмәде.
— Син әйтмәсәң, үзем әйттем инде, — диде ул. — Ләкин мине кичерделәр, сине янгыннан алып чыгуым өчен кичерделәр...
Шулай алар аралашып киттеләр. Хастаханәдән чыккач та, Айдарны ятимнәр йортына Хәмис алып кайтты. Ә анда... Аларны бәйрәм өстәле каршы алды. Айдар белә: кемнеңдер туган көне булганда гына шулай мулдан кыланалар.
— Бүген берәрсенең туган көнеме әллә?
— Синеке!..
— Ә? Нәрсә?
— Әй... Син белмисең бит әле... 1 март хәзер синең туган көнең бит. Моны бөтен детдом белә...
Айдар сатулашмады. Хәтта сорашып та булашмады. Шыпырт кына килеп, өстәлнең түр башына урнашты. Аны шундук бала-чага сырып алды. Язмышлары читкә типкән бу ятим, үксез балалар арасында инде “блатнойлар” да, “пәкеләр” дә, хәтта “шайтаннар” да юк, бәлки, туган көннәре һәм туган илләре булган саф һәм изге җаннар гына бар иде.
10—11 ноябрь, 2003 ел










ТУГАН КӨНСЕЗ МАЛАЙ
(Хикәя)
1. Айдар
Бу ятимнәр йортында әнисез яки әтисез балалар күп. Әтисез-әнисез балалар да бар. Кайберләренең әти-әнисе генә түгел, әби-бабасы, туган-тумачасы да юк. Анысы гына нәрсә... Айдарның туган көне дә юк хәтта. Барлыкка бар, тик дүрт еглга бер генә килә. 29 нчы февраль көнне туган шул ул, кәбисә елны. Шуңа күрә, бер мәртәбә үткәрә дә өч ел рәттән туган көнсез, бәйрәмсез яши. Бу балалар йортына килгәч, ул әле бер дә үткәрмәде туган көнен.
Ә ятимнәр йортында туган көн бик кирәк. Туган көннәрен билгеләүче балаларга бу көнне тәмле ризыклар бирәләр, яңа киемнәр кидерәләр, алар янына туганнарын, дусларын чакыралар... Иң мөһиме, бу көнне аларны кыйнамыйлар. Хәтта иң усаллардан саналган Хәмис тә андыйларга сукмый. Шундый тәртип. Бу тәртипне беркем дә боза алмый.
Айдарга көн саен диярлек “өлеш төшеп” тора. Буйга кечерәк шул ул. Тәнендә, буыннарында көч җыелып, урнашып кына килә. Җитәр бер вакыт, Айдардан да көчлерәк малай булмас, бөтен кеше аңа карап торыр... Бүген исә ул, сигез яше тулуга карамастан, һаман үзеннән кечерәкләр белән уйный, бүген ул яклауга мохтаҗ, туган көнгә мохтаҗ...
Быел да 28 февральдән соң 1 март килде. Быел да Айдар туган көнсез калды. Иртән торуга ук, түшәгенә капланып, елап алды. Юк, беркемгә дә рәнҗеп яисә үпкәләп еламады ул. Ләкин тиккә дә еламады. Бүген тагын кыйналасын белеп, шул кыйналган вакытта еламас өчен елады. Чөнки белә: алдан елап, күз яшьләреңне түгеп, күңелеңне бушатып куйсаң, соңыннан, ничек кенә кыен, авыр булса да, еламый калырга мөмкин... Артык горур шул ул. Хәмис аны күпме үз янына алырга, үзенә йомышчы итәргә тырышып карады. Айдар барыбер баш бирмәде, кыйналса кыйналды, әмма Хәмиснең куштаны булмады.
Иң рәнҗетелгән малай булгандыр инде, аның белән дуслашырга теләүче дә юк. Дөресен генә әйткәндә, Хәмистән куркалар. Ләкин Айдарның бер дусты бар. Ул — ятимнәр йортының мал абзарында яшәүче “Кызылканат” исемле ат. Бу йорттагы бөтен хуҗалык эшләрен шул ат башкара. Ни өчен Кызылканатмы? Кып-кызыл төстә ул. Чапканда озын яллары ике якка таралып, җилфердәп китә!.. Чын канатлар кебек.
Айдар бүген дә аның янына керәчәк. Печән салачак, су китерәчәк, ялын тарап куячак... Аңа ятимнәр йортындагы яңалыкларны сөйләячәк. Әлбәттә, туган көне булмавы хакында да әйтәчәк ул Кызылкантка.
2. Янгын
Күңелсезлекләр иртәнге аш вакытында ук башланды. Айдар үз алдына куелган карабодай боткасына кашыгын тидергән генә иде, янына әлеге дә баягы Хәмис килеп басты. Юк ла, карабодай боткасы кирәк түгел аңа, шул ботка янына бирелә торган ит кисәгенә кызыккан ул.
Ипләп кенә сораса, Айдар үзе дә биргән булыр иде. Хәмиснең тау кебек гәүдәсенә бер ит кисәге генә җитмидер шул. Ләкин болай тартып ала торган булгач, үз өлешен бер дә бирәсе килми Айдарның. Көлкегә каласы килми...
— Үзең бирәсеңме, әллә... — Хәмис тавышы белән явызлык үзе сөйләшә иде.
— Бирмим... Бүген... Бүген минем туган көнем, белдеңме?!
Айдар үзенең туган көне хакында әйтеп җибәрүен сизми дә калды. Үкенде үкенүен, әмма соң иде инде.
— Нәрсә-ә-ә? Туган көнең? Нишләп мин белмим? Ә, шайтан?
Хәмис үзеннән кечерәкләрне шулай “шайтан” дип йөртә. Ятимнәр йортында тәрбияләнүчеләрне өч төркемгә бүлә ул: “Шайтаннар” — йомышчы малайлар, “пәкеләр” — аның иярченнәре, “блатнойлар” — дуслары. Үзен ул “атаман” дип йөртергә куша, исеменнән кыскартып алынган “Хам” дигән кушаматка да каршы килми. Әнә шул “пәкеләре”, “блатнойлары” белән бергә ул “шайтаннар”ның җанын алып тора. Бүген исә Айдар үзенең җанына тияргә ирек бирмәде. Башын югары чөеп, Хәмис каршына торып басты. Болай басканда буй да бераз үсеп китә икән... Курку да кими...
Хәмис аңа тимәде. Әллә Айдарның, гомердә дә булмаганча, “йон кабартуы” ошап бетмәде, әллә “туган көнем” дигәнгә ышанды — йөзендәге усаллыгын юмыйча гына китеп барды.
Ләкин... бераздан тагын эзләп тапты. Эзләп торасы да юк — Айдарның Кызылканат янына йөрүен бөтен кеше белә.
Айдар үзенең дустына ипи сыныгы каптырып тора иде. Хәмис ике иярчене белән килеп керде дә, эндәшеп-нитеп тормыйча, Айдарны бер кырыйдагы киң ялгашка төртеп екты...
— Ну, шайтан, отвечай! Нигә алдадың? Юк синең туган көнең, юк, понял?!
Айдар дәшмәде. Ничек кенә бәргәләнсә дә, кыйналса да, түзде. Еламады. Кечкенә учлары белән йөзен, күзләрен капларга тырышып, тавыш-тынсыз гына тик ятты. Өч яктан ябырылган дәһшәтне ике кул белән генә каплап бетереп буламы соң?!
Бераздан “блатнойлар” хәл алырга утырдылар. Хәмис тәмәке кабызды. Иярченнәренә дә бер-ике суыртып алды. Кайсыдыр әйтеп куйды:
— Хам, җитәр... Зря стараемся, барыбер еламаячак...
— Җитәр микән? — Хәмис, торып, абзар уртасындагы салам эчендә аунап яткан Айдар янына килде. — Ну, аңладыңмы инде, шайтан кисәге?
— Мин... шайтан түгел!..
— Түгелме? Ладно. Алайса син “имгәк” булырсың. Имгәк! Понял!
Явызлыкның үзе булып килеп кергән Хәмис Айдарга тагын бер тибеп куйды да, авызындагы тәмәкесен почмакка атып, чыгып китте. Аның артыннан “дуслары” иярде. Ишек алдындагы киртә биге шапылдап төшкәч кенә аңына килде Айдар. Ыңгырашып куйды, торып утырмакчы булды. Утыра алмады, янбашы авыртуга түзә алмыйча, бер якка авып төште...
Күгәреп, шешеп беткән башында уйлар йөгерәләр дә йөгерәләр...
Айдар Хәмиснең кем икәнен белә... Ә бит ул кадәр ул явыз түгел ул. Дөньяга, бөтен кешегә ачуы чыккан аның... Әтисен бандитлар үтергән, әнисен шул ук бандитлар, Хәмиснең күз алдында мәсхәрәләп, харап иткәннәр. Ничек аның күңеле йомшак булсын да, үзе исә игелекле, тәүфикълы булсын ди?!
Шулвакыт, бу сәер хәлләргә аптырап почмакта посып торган Кызылканат тынычсызланып тибенеп куйды, пошкырып җибәрде, аннары, киереп ачылган борын тишекләреннән җылы сулышын өрә-өрә, Айдарның баш очына иелде.
Айдарның хәле хәл иде. Бөтен тәненә инә кадап чыкканнар диярсең... Тәне генә түгел, күңеле, җаны сызлый иде аның бу минутта. Ул әле бу сызлавының җан икәнен белми, әмма йөрәк авыртуы гына түгеллеген бик яхшы тоя, сизә иде...
Кызылканатның җылы тыны Айдарның хәлен бераз җиңеләйткән кебек булды. Ләкин... нәрсә бу? Атның җылы тыны белән бергә аның борынына сәер ис килеп бәрелде. Әчкелтем ис... Көек исе, төтен исе!..
Айдар тормас җиреннән сикереп торды. Ишек катындагы коточкыч күренеш аның тән һәм җан авыртуларын тиз оныттырды. Анда ат астына җәяр өчен кертелгән былтыргы салам өеме дөрләп янып ята иде. Ул әлегә хәлсез, әмма инде зәңгәрсу телләре белән өскә — түрдәге утлыкка үрмәли башлаган...
Айдар ишеккә омтылды. Ул тышкы яктан бикләнгән булып чыкты. Кызылканат ярсып кешнәп җибәрде дә, ыргылып, киң күкрәге белән имән ишеккә килеп бәрелде. Айдар чак кына читкә тайпылып өлгерде. Башка вакытта, биксез чакта, Кызылкант ишекне шулай үзе ачып чыга иде. Бүген ача алмады, ача алмаячак та, шуны аңлапмы, ул тагын бер пошкырып куйды да ерак почмакка кереп посты.
Хәлләр бик мөшкел иде. Айдар баштарак утны сүндерергә тырышып карады. Ләкин селтәнгән саен ут әрсезләнде генә, очкыннарын чәчрәтә-чәчрәтә, бөтен абзар эченә ябырылды...
Айдарның башында бер генә уй чәбәләнде: ничек тә Кызылканатны коткарырга иде! Якын дусты, сердәше бит ул аның. Ә дусларны ничек тә коткарырга кирәк! Аннары... Кызылканатсыз нишләрләр соң бу балалар йортында? Аның эшен кем эшләр, аның йөген кем тартыр? Бәйрәмнәрдә, балаларны үзенә тезеп утыртып, кем урам әйләнер?
Айдар, бөтен көчен җыеп, ишек дөбердәтергә кереште. Бәргәләнә-суккалана торгач, тыштагы бик бераз какшады, әмма капка ачылмады. Их, Кызылканатның көче җитәр иде дә... Ләкин ул бикләр белән көрәшергә, явызлык белән көрәшергә өйрәтелмәгән шул. Табигатьтә, андагы мәхлук җаннарда явызлык бөтенләй юк, анда һәр нәрсә хәйләсез, хәтта изге шул...
Ут һаман көчәйде. Абзар эче күк-яшькелт төтенгә күмелде. Тын алуы кыенлашты. Кызылканат, үзенең фаҗигасен сизенеп, арлы-бирле бәргәләнде, ярсып җир идәнне төйде... Айдар исә һаман теге киребеткән ишекне дөмбәсләде... Күкрәк читлеген ватып чыгарга теләгән җан кебек, бәргәләнде дә бәргәләнде... Бөтен өметнең шушы ишектә булуын ул аңлап алган иде инде. Күз аллары төтенгә томаланган саен, үзе дә ачы һавага буылган саен, аның зиһене ачыла гына барды: “Ничек тә чыдарга! Ничек тә чыгарга! Ничек тә коткарырга! Ничек тә котыларга!”
Ниһаять, ишекне кага торгач, тышкы яктагы аркылы киртә шапылдап идәнгә төште, шул мәлдә үк имән дивар ачылып китте һәм яллары көя башлаган, күзенә кан сауган Кызылканат чыгып та чапты... Айдар чыга алмады, хәлсезләнеп, тыны кысылып, ишек тупсасында егылып калды. Шул яткан килеш ул соңгы мәртәбә тышкы ишеккә күтәрелеп карады, анда ниндидер таныш шәүләләр чагылып китте, ләкин аларны Айдар танымады... Танырлык хәлдә дә түгел иде. Ул, күзләрен йомып, үләргә әзерләнде. Ләкин бер уй аның зиһен түрендә, умарта корты кебек, безелдәп алды: “Туган көнем булмаса да, үлгән көнем булачак! Шуның өчен генә булса да үләргә ярыйдыр ул!”
3. Туган көн
Ләкин Айдар ялгышты. Ул үлмәде. Аны коткарып калдылар.
Абзар ягыннан төтен болыты ияртеп чабып килүче Кызылканатны күреп, бөтен халык шул якка таба йөгерегә тотынган. Алар килеп җиткәндә генә ат абзары бер якка янтаеп төшкән. Айдарны күтәргән Хәмис ут чәчеп торган капка бусагасы аша атлап чыга да чирәмгә сузылып ята, Айдар да, чәчрәп диярлек, аның янына килеп төшә... Кашлары, чәчләре көйгән “атаман”:
— Айдар Кызылканатны коткарды... Ул — герой... — ди дә һушын югалта...
Хәмис ике көннән аякка басты. Айдар исә ике атна буе хастаханәдә ятты. Врачлар аның түшәге яныннан, әллә шаярып, әллә хәленә кереп, башларын селки-селки:
— Үлеп терелдең бит, әй, егеткәй, — дип үтәләр иде.
Айдар янына тәрбиячеләр, укытучылар гына түгел, балалар да еш килеп йөрде. Хәмис тә килде. Беренче керүендә үк, кулын сузып:
— Әйдә дус булабыз. Моннан соң сиңа беркем дә тимәячәк, ей-богу! — диде.
— Юк, мин синең дустың булырга теләмим. Курыкма, абзарда янгын чыгаруыңны беркемгә дә әйтмәячәкмен...
Хәмиснең моңа һич исе китмәде.
— Син әйтмәсәң, үзем әйттем инде, — диде ул. — Ләкин мине кичерделәр, сине янгыннан алып чыгуым өчен кичерделәр...
Шулай алар аралашып киттеләр. Хастаханәдән чыккач та, Айдарны ятимнәр йортына Хәмис алып кайтты. Ә анда... Аларны бәйрәм өстәле каршы алды. Айдар белә: кемнеңдер туган көне булганда гына шулай мулдан кыланалар.
— Бүген берәрсенең туган көнеме әллә?
— Синеке!..
— Ә? Нәрсә?
— Әй... Син белмисең бит әле... 1 март хәзер синең туган көнең бит. Моны бөтен детдом белә...
Айдар сатулашмады. Хәтта сорашып та булашмады. Шыпырт кына килеп, өстәлнең түр башына урнашты. Аны шундук бала-чага сырып алды. Язмышлары читкә типкән бу ятим, үксез балалар арасында инде “блатнойлар” да, “пәкеләр” дә, хәтта “шайтаннар” да юк, бәлки, туган көннәре һәм туган илләре булган саф һәм изге җаннар гына бар иде.
10—11 ноябрь, 2003 ел





ТУЙ ТӨНЕ
1.
Зәлидә кияүгә чыгарга ризалыгын бирде. Кемгә диген?! Сөймәгән кешесенә. Илгиз начар егет түгел түгелен... Бергә үстеләр, бергә укыдылар, бергә яшь җиткерделәр. Кем кая китеп таралганчы сердәш дуслар булып йөрделәр. “Кияү белән кәләш” дип үртәтүчеләр дә булмады түгел...
Юлында Руслан очрамаса, кем белә, бәлки бергә дә булырлар иде. Нигә, Илгиз төшеп калган егетләрдән түгел. Чибәрлеге, буй-сыны бар, игелекле, акыллы, иң мөһиме, мәхәббәтле... Ярата ул Зәлидәне, хәтта өзелеп ярата. Әнә бит – Зәлидә укыган өчен генә педагогика институтында укыды, Зәлидә кайтканга гына, авылга кайтып, мәктәпкә эшкә урнашты. Зәлидә аның ихлас хисләрен күрә, тоя, әмма берни дә эшли алмый. Аның ниятләгән кешесе, сөйгәне бар. Ике ел элек, сәүдә институтының дүртенче курсыннан соң, сельпога практикага кайтып йөргән күрше авыл егете Руслан бар...
Бар иде... Ул җәйдә өч айлык практикасын тәмамлап, шәһәрдәге укуына китеп барган иде, шул вакыттан бирле хат-хәбәре юк. Авылына да кайтканы юк икән. Әти-әниләре дә бөтенләйгә Казанга күчеп киткәннәр, имеш...
Матур булды аларның мәхәббәте! Аерылышканда – сагынышып, күрешкәндә сөешеп туя алмый иде алар. Бу очрашуларда Ленарга бөтен күңелен, җанын бирә иде Зәлидә. Җанын гына түгел, тәненең һәр күзәнәген бирә иде... Ләкин, ничек кенә үптерсә дә, назлатып сөйдерсә дә, актин-ак, сафтин-саф тәненә Ленарның дәртле, мәхәббәтле һәм ымсындыргыч тәнен якын җибәрми иде... “Анысы туй төне өчен”, - дип кала иде... Ленар моңа үртәлә, кайчакта сикереп торып чыгып китә, озак кына боегып, моңсуланып йөри... Ләкин берникадәр вакыттан соң, кабат мәхәббәтенә тулышып, Зәлидәнең язмыш ярларына кайта, тагын сөя, назлый, үбә башлый... Хыялында якты хатирә итеп йөртсә дә, Руслан белән бергә булудан өметен өзде Зәлидә. Шуңа да Илгизгә чыгарга ризалык бирде. Булачак иренә чын дөресен әйтте:
- Мин һаман да Русланны яратам, шуңа да сиңа мәхәббәтле, бәхетле тормыш вәгъдә итә алмыйм, - диде.
Моңа Илгиз үзенчә, күңелендә күп еллар буе изге хис итеп тәрбияләп йөрткән мәхәббәт теле белән җавап бирде:
- Бу хакта аз гына да борчылма. Миндәге мәхәббәт икебез өчен дә җитәрлек, - диде ул.
2.
Шулай килештеләр.
Туй матур узды. Илгизнең мәхәббәт хакында әйткән сүзләре Зәлидәне тәмам тынычландырды. Шуңа күрә ул туйда үзен иркен тотты, көлде, шаярды, бүгенге бәйрәм белән яшәде, иртәгәсен уйламаска тырышты. Кунаклар: “Ачы-ачы!” – дип кычкырганда да Илгизнең иреннәреннән чынлап үпте, Русланны үпкән кебек үпте... Уртага чыгып биегәндә дә күңеленнән Руслан тирәсендә бөтерелгән кебек хис итте. Бу күңел балкышларының сәбәбенә Зәлидә туй ахырында гына төшенде: ул һаман әле үз язмышын - Русланын көтә иде... Туй да шуның өчен генә кирәктер кебек: бервакыт, Зәлидәнең кияүгә чыгуы хакында ишетеп, Руслан үзе кайтып төшәр сыман. Кайтыр да: “Син бит мине яратасың, Илгизгә чыкма, миңа чык!.” – дип, кешеләр “аһ” иткәнче, үзе белән алып китәр... Беркем дә каршы килә алмас. Хәтта Илгиз дә... Чөнки ул... ул – изге җан...
Менә туй да ахырына якынлашты. Яшьләргә бәхет, иминлек, байлык теләп, итәк тулы бала-чага юрап, кунаклар берәм-берәм таралыша башладылар. Ике якның да җизни-җиңгәчәләре, дәррәү җыелышып, кияү белән кәләшне “кияү түшәгенә” – Зәлидәнең югары очта яшәгән әбисеннән калган аулак йортка илттеләр. Анда аларны кияү егетләре белән кәләшнең дус кызлары каршы алды. Шунда кемдер Зәлидәнең колагына пышылдап китте дә инде:
- Руслан кайткан, ди, малайкаем... Сине сорашкан, ди...
3.
Менә алар икәү генә калдылар. Юк, өчәү. Алар арасына Руслан кереп өлгергән иде инде. Кемдер әйтеп киткән хәбәрдән соң Зәлидәнең йөрәге тәмам урыныннан купты. “Кайткан бит, кайткан, үзенең сөйгәнен читкә бирәсе килмәгән... Ярата ул Зәлидәсен, ярата, ярата!..”
Кызның дулкынлануын Илгиз шундук сизеп алды. Һәм бу дулкынлануның үзенә кагылышлы булмавын да ачык тойды ул. Шуңа күрә дә, сак кына килеп, Зәлидәнең калтыранып торган кулбашларына кагылды да, җылы тыны белән кызның колак яфракларын иркәли-иркәли, тыныч кына әйтте:
- Син борчылма, урам тынычлангач мин егетләр янына китәм. Алар сер саклый белә... Иртән таң белән керермен... Ә син... Син ял ит, яме. Синең өчен авыр көн булды бүген, Зәлидә...
- Ярар, Илгиз, аңлавың өчен рәхмәт. Бүген чынлап та үземнең генә каласым килә. Күңелем тыныч түгел, йөрәгем нидер сизенә... Әлегә шулай, яме, Илгиз?.. Ходай насыйп итсә, барыбер бергә булырбыз. Насыйп итмәсә инде... якын дуслар булып, дуслар гына түгел, туганнар булып калырбыз...
- Ә мин бергә булуыбызга ышанам, Зәлидә. Йөрәгем, җаным, тәнем белән тоеп ышанам. Моңа кадәр йөрәгемнең алдаганы юк иде әле... Беләм, бу юлы да алдамый , бу юлы да ул минем яклы...
Шулай хәл иттеләр. Ләкин Илгиз тиз генә чыгып китмәде. Ул Зәлидәнең кайнар кулларын тотып, сөюгә мөлдерәмә карашлары белән “кәләше”нең тирән моңга, хәтта ниндидер билгесез, авыр шомга тулы күзләренә карап хәтсез утырды әле. Аннары гына Зәлидәнең бит очыннан үбеп, ачык тәрәзәгә таба китте...
Ләкин Зәлидәнең җан түреннән чыккан иңрәүле тавышы аны кире борылырга мәҗбүр итте.
- Ә ка-а-ан?
- Кан? Нинди кан?
- Кан... Зөфаф киченнән соң килен түшәгендә була торган кан... Җиңгәчәйләр колак итен чәй нәп бетерделәр, иртән килгәч, бөртекләп тикшерәбез, диделәр...
- Шуннан? Нишлибез соң? – Илгизнең баягы сөйләшүдән соң моңсуланыбрак калган күзләрендә өмет чаткысы балкып китте...
Ләкин Зәлидә бу юлы да Илгизнең сөю тулы күңелен үсендерә алмады:
- Берни дә эшләмибез. Кан чыгарабыз...
- Ничек? – Илгиз ни дә булса аңларлык хәлдән узган иде инде. Бүгенге күңел тетрәнүләренә ул болай да чак-чак түзеп тора, Зәлидә тагын ниләр уйлап чыгарды икән инде?!
- Ничек булсын, менә кара... Без бәләкәй чакта, укырга барасы килмәсә, шулай кан чыгара идек...
Кыз чытырдатып күзләрен йомды, алсулыгы уңып, күк-зәңгәр төскә керерлек итеп иреннәрен кысты, чигә, муен тамырларын бүрттереп көчәнергә кереште... Озак көчәнергә туры килмәде, Зәлидәнең борыныннан кан китте, ул арада берничә тамчы үз төсенә кайта башлаган матур иреннәр читендә калтыранып торганнан соң, ак җәймә өстенә тамды...
4.
Илгизне озаткач, тиз генә йокыга китә алмады Зәлифә. Әллә Илгиз каршында, ата-аналары, туганнары, кунаклар каршында, ахыр килеп, күңеле, вөҗданы, иманы каршында кылган гөнаһыннан, әллә Руслан хакындагы уйларыннан башы тәмам исәнгерәп, әллә инде көчәнеп кан чыгарудан авыртып калган башын кая куярга белмичә, кияү белән кәләш өчен әзерләнгән йомшак түшәктә йокымсырап, кара төн уртасына кадәр аунады...
Кемнеңдер салкын бармаклары кайнар тәненә кагылу белән, үзен-үзе белештермичә сикереп торды ул. Караңгыда бер нәрсә күрмәсә дә, тыныннан-сулышыннан тойды – бу Илгиз түгел. Бу – аның Мәхәббәте, Язмышы!..
- Зәлидә...
- Ленар... синме бу?
- Мин...
- Ник озак көттердең?
- Ә син ник көтмәдең?
- Көттем, ике ел көттем... Көтеп ардым... Йә сагынып үләргә, йә кияүгә чыгарга кирәк иде миңа... Мин соңгысын сайладым, Ленар...
- Йокладыгызмы?
- Юк, Ленар. Кияүгә чыксам да, мин үземне синең өчен сакларга булдым...
- Беләм, мин барысын да тәрәзә артында тыңлап тордым...
- Син?.. Тыңлап тордың?..
- Әйе. Кан чыгаруыгызны да беләм...
- Ленар, син мине алып китәргә килдеңме? Әйеме? Менә бит - көткәнем - куш, юраганым юш килде... Мин шундый бәхетле, Ленар!..
Зәлидә Ленарны сөеп-яратып кочагына алды...
- Мин сине үземнеке итәргә килдем, Зәлидә...
- Мин синеке, синеке генә, Ленар, шикләнмә... Бу туй чын туй түгел, болай гына... Әйдә бергә булабыз, бәхетле булабыз... Без бит бер-беребез өчен яратылган, Ленар... Ленар...
Алар сөешеп, назланышып туя алмадылар. Зәлифә туй кичендә килен кеше кияү кешегә бирергә тиеш бөтен назны Ленарга бирде. Алар, парлап, ике гашыйк җан арасында Табигать белән Ходай Тәгалә тарафыннан билгеләп куйган серле-сихри чикне үттеләр; бу татлы да, саваплы да гөнаһны үкенерлек итмичә, яратышып, сөенешеп башкардылар...
Беренче таң әтәчләре кычкыруга, мәхәббәт төненнән айнып, иң элек Ленар сикереп торды.
- Миңа китәргә вакыт, болай да соңга калдым бугай... Әниләр дә югалткандыр... Без бит йорт-нигезне сатарга гына кайткан идек... Менә туең хакында ишеттем дә килдем...
- Ничек китәргә? Без бергә китмибезмени? Син мине алырга кайтмадыңмыни? Ленар?..
- Син минеке булырга теләдең... Син минеке булырга тиеш идең... Син минеке булдың, шул җитмимени, Зәлидә?
- Ленар, без бит бере-беребезне яратабыз... Син мине яратасың, яратасың бит?.. Мин моны тоям, назларыңнан тоям...
- Әйе, мин сине яратам... Үземчә яратам. Тик син инде бүтән кеше хатыны, башка язмыш иясе...
- Ә бу төн? Туй төне? Аны кая куясың, Ленар?...
- Матур булып хәтеребездә калыр. Без бит икебез дә теләп алдык бу төнне... Мин бит сине көчләмәдем, ә, көчләмәдем бит?..
- Көчләмәдең...
Зәлидә тәмам ярсынды. Шашар хәлгә җитте. Менә ул, ак, зифа тәнен каплаган япмасын алып атты да, гөнаһлы шәрәлегеннән дә кыенсынмыйча, хәлсез кул-йодрыклары белән Ленарның күкрәген төяргә кереште.
- Нишләттең син мине, Ленар?.. Нигә ташлыйсың мине?.. Мин хәзер кая барыйм?... Кемгә нәрсә диим?.. Син бит мине мыскыл иттең, намусымны пычраттың, Ленар!.. Язмышымны бутадың, тормышымны харап иттең, хыялларымны җимердең... Инде мин нишлим? Илгизгә ничек аңлатыйм?..
- Анысын инде икегез хәл итегез, Зәлифә. Икегез аңлашыгыз... Ул бит сине ярата, аңлар... Мин сезгә бары тик бәхет кенә телим. Без бүтән бервакытта да очрашмаячакбыз, Зәлидә... Хуш, сау бул...
Ленар, сак кына үрелеп, түшәгендә таралып-чәчелеп утырган Зәлидәнең баш түбәсеннән үбеп алды да китәргә кузгалды. Ачык тәрәзә катына җиткәч, кырт борылып, сәер сүзләр сөйләнде:
- Түшәктәге таплар хакында сораса: “Тагын кан чыгардым”,- диярсең...
5.
Зәлидә бу таңда яңадан туды. Ул туган кебек, кеше үлеп кенә туа аладыр...
Шәрә тәнен Ленар төшеп киткән ачык тәрәзә артында күтәрелеп килүче таң нурларыннан яшерерлек тә егәрлек таба алмыйча, тәмам бетеренеп, мең мәртәбә үлеп, мең мәртәбә туып хәтсез утырды ул кияү түшәгендә.
Илгиз аны шулай иләс-миләс утырган чагында килеп тапты. Хатынының шәрә тәнен түшәк япмасы белән төреп куйды да алсуланып янган бите очыннан үбеп алды.
- Нигә болай ямансулаган әле минем кәләш, ә? Каяле-каяле... Шундый көнне... Яңа, матур, уртак тормыш башланган көн бит бүген, Зәлидә!..
Шулвакыт Зәлидә, күңеленең бөтен бауларын чишеп, үксеп-үкереп елап җибәрде. Авыр язмыш сынауларына тарган башын хәләл иренең күкрәгенә куеп, елады да елады, елады да елады...
Sez Tatar ädäbiyättän 1 tekst ukıdıgız.
Çirattagı - Туган Көнсез Малай - 2
  • Büleklär
  • Туган Көнсез Малай - 1
    Süzlärneñ gomumi sanı 4553
    Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1507
    41.8 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    56.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    64.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
  • Туган Көнсез Малай - 2
    Süzlärneñ gomumi sanı 4576
    Unikal süzlärneñ gomumi sanı 2216
    38.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    54.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    62.7 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
  • Туган Көнсез Малай - 3
    Süzlärneñ gomumi sanı 4479
    Unikal süzlärneñ gomumi sanı 2215
    37.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    53.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    61.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
  • Туган Көнсез Малай - 4
    Süzlärneñ gomumi sanı 4572
    Unikal süzlärneñ gomumi sanı 2071
    39.7 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    57.3 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    66.4 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
  • Туган Көнсез Малай - 5
    Süzlärneñ gomumi sanı 1145
    Unikal süzlärneñ gomumi sanı 650
    53.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    70.1 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    74.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
    Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.