Телсез Күке - 4

  Зимин. Устраивают тебя?
  Шаталов (капитанның күзләренә карамаска тырышып). Нормальные. Привыкнут друг к другу — все хорошо будет. До армии у меня в бригаде такие головорезы собрались. Я на заводе бригадиром слесарей работал. Со временем как одна семья работали.
  Зимин. Но тут не Одесса, не завод и не слесарная бригада. Идет военная операция, как говорится, кампания... Хотя это настоящая война. Здесь, Ваня, люди друг к другу могут и привыкнуть и наоборот.
  Тем более, когда разные люди подобраны. Ты толковый парень, надеюсь, сможешь сколотить кулак.
  Шаталов (зарлы тавыш белән). Товарищ капитан, а что, вместо меня офицера не могли найти, что ли?
  Зимин (кырысланып). Откуда?! Тыл далеко. Людей мало осталось. Откуда тут лишний офицер возьмется? Разве что с неба Рассуханов своими молитвами у Аллаха выпросит какого-нибудь старшего лейтенанта.
  Шаталов. Товарищ капитан, извините, но я не могу ему запретить читать молитвы.
  Зимин. А и не надо. Пусть молится. Скажи откровенно: кто из этих четырех, на твой взгляд, самый благонадежный?
  Шаталов (уйга кала). Ну, в роте я их уже знал хорошо... (Пауза.) Думаю, Яхно и Зайнуллин.
  Зимин. А остальные?
  Шаталов. Товарищ капитан! Я ответил просто как старший этой группы. Думаю, они все надежные, просто они разные. Не знаю почему, но от души я бы мог поговорить прежде всего с Яхно и
  Зайнуллиным.
  Зимин. Зайнуллин же нелюдимый и дикий! (Текәлеп карап җавап көтә.)
  Шаталов. Нет, он очень тонкой и доброй души человек. Просто к нему правильный подход необходимо иметь.
  Зимин (җаваптан канәгать калып). Кстати, командир роты Лебедев когда его рекомендовал, тоже очень хорошо отозвался. И Яхно тоже охарактеризовал только с положительной стороны.
  Шаталов. Ну вот...
  Зимин (кинәт сорый). А за что Зайнуллин избил Севрюгина?
  Шаталов (елмаерга тырыша). Да ерунда это, детские потасовки. Больше их не будет.
  (Җитдиләнеп.) Я постараюсь.
  Зимин (кырыс тавыш белән). Дисциплина прежде всего, Шаталов! Если вдруг не справишься — бегом ко мне!
  Шаталов. Есть! Но, думаю, все будет в порядке. (Папиросны сүндереп көл савытына сала.)
  Зимин (тавышын әкренәйтеп). С Рассухановым как отношения?
  Шаталов. Хорошие.
  Зимин. Не ругает советскую власть?
  Шаталов. Никак нет. Ругается, что валенок нет.
  Зимин (елмая). Ну, что валенок нет, я сам тоже ругаюсь.
  Шаталов. Да, худо без валенок.
  Зимин. Вас накормили?
  Шаталов. Так точно.
  Зимин. Начинайте первый обход. Внимательно осмотрите все вокруг, все деревья. Вполне возможно, что финские снайперы находятся и здесь поблизости.
  Шаталов (торып баса). Да, эти «кукушки» очень опасны.
  Зимин. Так вот, первый обход посвятите поимке «кукушек».
  Шаталов. Есть!
  Зимин. У меня все. Вопросы имеются?
  Шаталов. Пока нет. Когда вернемся с обхода, думаю, появятся.
  Зимин. Хорошо. Как вернетесь, сразу ко мне!
  Шаталов. Есть. (Кузгала.) Разрешите идти!
  Зимин. Идите. Спокойной вам «прогулки»!
  Шаталов. Спасибо. (Чыгып китә.)
  УНЫНЧЫ КҮРЕНЕШ
  Карелия урманы. Бик салкын. Биш кешелек группа патрульдә йөри. Винтовкаларын кысып тотып, як-якка, агач башларына, куак араларына карый-карый әкрен генә баралар. Кайдадыр еракта бомбалар, снарядлар шартлавы ишетелә, пулемет тыкылдавы һәм винтовкадан аткан тавышлар яңгырап куя.
  Яхно (ерактагы тавышларга колак салып тыңлап тора). Совсем уже где-то рядом стреляют.
  Севрюгин. Значит, финны наступают. Если бы наши наступали, то стрельба так близко не слышалась бы.
  Шаталов (гасабиланып). Разговорчики! И вообще, говорите шепотом.
  Рассуханов (кавказ акценты белән сөйләшә). Да никого здесь нет. Сюда через линию нашей обороны они никак не могут проникнуть.
  Яхно. А ты, что, не слышал про их лыжные группы? Они где угодно и когда угодно могут появиться.
  Зариф (татарча акцент белән сөйләшә). Да тихо вы! Смотрите лучше по сторонам!
  Яхно. Страшно, Зариф?
  Зариф. А тебе?
  Яхно. Есть чуть-чуть. Но на лучшее хочется надеяться. С нашей-то мощной армией разве их допустят до сюда?!
  Зариф. Я человек лесной. Но всегда лес для меня был самым спокойным местом, хоть и волков у нас много. Вот уж не думал, что буду остерегаться людей в лесу.
  Севрюгин. Ты на своих кулаками махать силен. А теперь что-то заговорил не по-храбрецки.
  Зариф. Не страшно мне, Севрюгин, нет. Просто задача у нас не совсем понятная, да и в положении мы в каком-то неопределенном.
  Яхно. Это точно. Самое страшное — это неопределенность.
  Рассуханов. Хватит болтать! Зариф, ты сам просишь молчать, а сам громче всех заговорил.
  Зариф. Молчу. Молчу. Все.
  Шаталов. Видите поваленное дерево? Там присядем, отдохнем. Сначала вокруг обойдем, на всякий случай. (Ауган агач кәүсәсе тирәсендәге куакларны, агачларны тикшереп киләләр.)
  Севрюгин. Миша, вытаскивай махорку.
  Шаталов. Отставить! Курить нельзя!
  Севрюгин. Это что, мы до базы так и не покурим?
  Шаталов (коры гына). Потерпишь.
  Яхно (як-ягына каранып). Да, если бы не война, то места, конечно, здесь красивые.
  Рассуханов (уйчанланып). Эти леса и так красивые, несмотря на войну.
  Севрюгин. Небось, горы-то красивее?
  Рассуханов. Все по-своему красиво.
  Шаталов (сагаеп). Слышите, волки завыли. (Бүреләр улаганы ишетелә.)
  Севрюгин. Здесь, наверно, много такого хищного зверья водится.
  Яхно. Самый страшный хищник для нас сейчас — финская «кукушка».
  Шаталов. Это точно. Волк хоть воет — услышать можно. А эта «кукушка» она даже и не кукует.
  Рассуханов. Немая кукушка, значит.
  Шаталов. Нет уж, не немая она, коли может засадить пулю тебе промеж глаз.
  Яхно (ачуы килеп). Кончайте страшные вещи рассказывать.
  Севрюгин. Винтовки у них, говорят, специальные, снайперские.
  Рассуханов. Да, отчаянные люди эти «кукушки», если в тылу врага на деревьях сидят.
  Яхно. Такие же люди, должно быть. Приказали, вот и сидят там. Говорят, это смертники. То есть, они уже на верную погибель согласились и сидят стреляют, пока их не уничтожат.
  Севрюгин. А у нас в армии есть «Кукушки»?
  Шаталов. Снайперы-то есть. Но на ветках им незачем сидеть. Мы — мощная армия, мы их так разбомбим вместе с их кукушками и гнездами.
  Яхно (көлемсерәп). У кукушек вроде бы своих гнезд не бывает.
  Зариф (авызын кыйшайтып). У финских, наверно, есть.
  Рассуханов. Ты, Иван, говоришь — мощная армия... Валенки не могли дать.
  Севрюгин (чечен егетенә нәфрәт белән карап куя). Замучил своими валенками!
  Яхно (авыр сулап). Костер бы разжечь.
  Шаталов (боеру тавышы белән). Нельзя!
  Зариф көлеп куя.
  Рассуханов. Че, Зариф, надо мной смеешься?
  Зариф. Нет, над собой. Севрюгин спрашивает: есть ли у нас в армии «Кукушки»? А у меня кличка
  Кукушка. И у отца тоже. «Күке» по-татарски.
  Шаталов (кызыксынып). А за что такую кликуху-то дали?
  Зариф. Отец, когда маленький был, услышал голос кукушки, пошел по лесу искать ее. И заблудился. Потом отца искали всей округой.
  Рассуханов. Нашли?
  Зариф. Нашли. Вот с тех пор прозвали Кукушкой.
  Яхно. Интересно.
  Шаталов. А у тебя, Миша, прозвище было какое-нибудь?
  Яхно. Было, но не скажу. А то постоянно дразнить будете. А у тебя у самого?
  Шаталов. «Боцман» моя кличка. Из-за того, что отец был боцманом. И потом, я то фуражку его на улицу вынесу, то бинокль старый. Иногда наряжусь его старьем и выхожу во двор. Вот и заслужил кличку.
  Зариф. Аслан, а у вас есть клички.
  Рассуханов. Нет, у нас только у собак есть клички. (Тын калалар.)
  Шаталов. Ну ты сказанул! Выходит, Зариф и я — сродни собакам.
  Рассуханов. Нет, я не это хотел сказать.
  Яхно. У Севрюгина, наверно, сильная кличка была.
  Севрюгин (канәгатьсезлек белән). А почему у меня сильная кличка должна быть?
  Яхно (елмаеп). Ну у тебя и фамилия звучная.
  Севрюгин (үпкәләгән сыман итеп). Не было у меня никогда клички.
  Яхно (үчекләп). У вас там вблизи Воронежа ни озер, ни рек, ни морей. Откуда у тебя такая фамилия
  — Севрюгин?
  Севрюгин (пафос белән). Там у нас все есть!
  Яхно (күзләрен чекерәйтеп). А клички имеют только хорошие люди. В народе говорится, что к нехорошему человеку и прозвище не пристает. (Көлә.) Не обижайся, Сережа, зачем ты такой взвинченный и обидчивый!
  Севрюгин (читкәрәк борылып). Не обижаюсь я. Боцман — ладно. А Кукушка — это что, хорошая кличка, что ли?! Между прочим, кукушка птенцов своих не высиживает, бросает в чужих гнездах. И вообще у русских много поверья на счет кукушки. И по-моему, ни в одном из них кукушка счастье не приносит.
  Шаталов. Например, какие поверья?
  Севрюгин. У нас говорят: если кукушка летает по деревне, то это к пожару.
  Яхно. А че это кукушка по деревне должна летать, она в лесу должна летать. И потом, почему это именно кукушка тебе счастье должна принести?
  Шаталов. Погоди, погоди. Еще что говорит народ про кукушку?
  Севрюгин. Вообще, кукушка, кукующая после Петрова дня — не к добру: к пожару, к неурожаю, падежу скота. «Когда кукушка линяет, пусть хозяйка бережет яйца». Или вот еще: «Если весною кукушка в первый раз «окукает» прямо в глаза — на весь год слезы».
  Яхно. Ты просто все плохое о кукушках собираешь. Бабушка мне говорила: «Если весной ты услышишь первую кукушку справа, удача будет сопутствовать тебе, если слева — удача покинет тебя на весь остаток года». И еще: «Услышишь кукушку справа — загадай желание и оно исполнится».
  Шаталов. А ты, Зариф, че молчишь? У самого кликуха Кукушка, а сам не защищается.
  Зариф. У нас говорят: «У рано прокуковавшей кукушки после голова болит». Между прочим, все люди у кукушки спрашивают, сколько им жить осталось.
  Шаталов (йөзен караңгылатып). Да, финская кукушка прокукует один раз — значит, самое большее — одна минута осталась.
  Рассуханов (ачуланып). Шутка не командирская у тебя.
  Зариф. А у вас, Аслан, что о кукушках говорят?
  Рассуханов (гасабиланып). Что, вам больше не о чем разговаривать, что ли?! Зачем вам эти кукушки!
  Севрюгин. Правильно. Что-то у нас все темы к финским снайперам тянутся.
  Шаталов. Прошу прощения, я тоже вспомнил одно поверье про кукушку. «Ранняя кукушка (прежде листа на дереве) ворам неудача»
  Барысы да көләләр.
  Яхно. Одессит же. И поверье у тебя одесское.
  Шаталов (татлы елмаеп). Ах, как я по Одессе соскучился. Вы тоже все скучаете. (Моңсулана.) Но мне вдвойне тягостнее, наверно. Вы все неженатые. Все это впереди у вас. А у меня жена и двухлетний сын там остались. (Кинәт үтә җитдиләнә.)
  Зариф. Ничего, скоро разобьем финнов и разойдемся по домам. Думаю, это долго длиться не может.
  Рассуханов. Ну да. Надеялись за пару недель справиться. Замерзаем уже второй месяц.
  Севрюгин. А ты хотел чтобы как на курорте было?
  Яхно (җикереп). Ну что ты опять поперек начинаешь встревать! Слово, что ли, нельзя сказать!
  Шаталов. Не орите! Вас, наверно, за километр слышно.
  Яхно (тавышын әкренәйтеп). Слышь, Иван, а что ты слышал про эту 44-ю дивизию?
  Шаталов. Про какую?
  Яхно. Которая в окружение попала и почти полностью погибла. Кто чудом смог выйти из окружения, тех сразу НКВД арестовал.
  Шаталов (кырыс тавыш белән). Нам нельзя много знать!
  Яхно. Говорят, обвинили во всем командира дивизии... Виноградов, кажется, фамилия... Его, по закону военного времени, перед строем расстреляли.
  Севрюгин. Это кто тебе такие подробности докладывал?
  Яхно. Слышал. В роте говорили. Я же не ты! Слух имею и немного ума. А ты все ходишь и на каждого обижаешься, придираешься ко всем по пустякам. А что творится на фронте — тем ты не интересуешься.
  Севрюгин. Иван тебе сказал: много нельзя знать... Это может тебе боком обернуться.
  Яхно (кызып). Что ты на всех все время сердишься? Вот за что ты на меня-то обижаешься?
  Севрюгин (тыныч кына). Не сержусь я. И не обижаюсь на бестолковых людей.
  Шаталов. Вот я смотрю на вас и жутко становится. Вы — бойцы Красной Армии. Перед нами задача: бить белофиннов во имя безопасности Родины. Партия, товарищ Сталин, весь советский народ оказал нам великую честь — обезопасить северные рубежи родной страны. А вы ведете себя как малолетние дети. И разговорчики у вас, действительно, бестолковые. Посерьезнее надо быть!
  Рассуханов. Если людям не дать поговорить и пошутить, в таком темном лесу с ума можно сойти.
  Шаталов (ачуы килә башлый). Рассуханов, так ты не согласен с тем, что я сказал?
  Яхно. Не горячись, командир, обещаем — будем посерьезнее.
  Севрюгин (Шаталовка ялагайланып). Нет, пусть Рассуханов ответит: согласен он с тем, что сказал
  Иван?
  Рассуханов (усал тавыш белән). Когда меня таким тоном спрашивают, мне не хочется отвечать.
  Севрюгин (кызып китә). Ты злой, потому что не успел скрыться в горах, чтобы в армии не служить.
  Рассуханов (нәфрәтле тавыш белән, ләкин үзен кулга алып). Зато я никому задницу не лизал и не буду, как ты.
  Севрюгин (иптәшләренең һәрберсенә карап чыга). Ничего себе! Ты что себе позволяешь?!
  Шаталов (боеру тавышы белән). Прекратите! Опять до драки дело дойдет!
  Севрюгин (теш арасыннан ысылдап). Ты еще пожалеешь о том, что сказал.
  Зариф (барысын да тынычландырырга тели). Ваня, послушай, здесь все правильно понимают политику партии, и с тем, что ты сказал, все согласны. И Аслан тоже.
  Яхно. Да, мы так скоро перегрыземся между собой. И волков не надо будет, и «кукушки» не потребуются.
  Шаталов. Кончайте ребята грызть друг друга. Да, неопределенность она, конечно, сильно давит. Но это не значит, что мы между собой бодаться должны. Придем на базу, успокоимся, отдохнем. А сейчас, давайте-ка, по баночке тушенки откроем!
  Севрюгин. Давно пора.
  Зариф. Вот это — дело.
  Барысының да кәефләре күтәрелә.
  Рассуханов. Может быть, ругаемся из-за того, что голодные?
  Яхно. Может быть.
  Тушенка банкаларын ачалар.
  Зариф (күтәренке рух белән). Да никто не ругается... Что уж...
  Шаталов. Рассуханов, опять только хлеб будешь есть?
  Рассуханов. Тушенка из свинины. Нельзя мне. Мне хлеба больше дайте.
  Зариф. Я уж после войны... после демобилизации не буду тушенку есть... И намаз буду читать.
  Шаталов (ашый-ашый сөйләшәләр). У татар ведь вера тоже мусульманская?
  Зариф. Да.
  Яхно. А мечети у вас есть?
  Зариф. Почти не осталось. (Тынлык.) Все хорошо будет!
  Шаталов (кәефе күтәрелгәнне барысына да күрсәтеп). Если Зариф говорит, значит, нормально будет. Ты молодец, Зариф! Ты настоящий мужик. Главное, что в тебе ценю я: ты психуешь только когда это необходимо. А так твоей выдержке позавидовать можно.
  Рассуханов. Нас еще в настоящем бою никто не проверял.
  Шаталов. А тогда, возле речки два дня отстреливались. Что, разве не настоящий бой? Это хороший урок, и там уже видно было кто на что способен.
  Рассуханов. Финны в окопе, и мы в окопе. Друг друга не видим. Стреляем куда-то в их сторону.
  Это не настоящий бой.
  Яхно. А настоящий бой что, по-твоему?
  Рассуханов. Настоящий бой — это когда видишь глаза противника. И он вооружен, и ты вооружен.
  Решают мгновения — или ты, или он.
  Шаталов. Ну, Аслан, здесь несколько другие условия, чем на Северном Кавказе.
  Севрюгин. Фин он не допустит, чтобы ты ему в глаза заглядывал.
  Көләләр.
  Это барану, когда его режешь, можно в глаза посмотреть.
  Көләләр.
  Зариф. Ты смотри, настроение поднялось. (Киерелеп куя.)
  Яхно (банка төбен кашык белән кыра). Это тушенка свое дело делает.
  Севрюгин. Эх, покурить бы.
  Шаталов. Потерпи. До базы совсем уже недалеко. (Торып баса.) Короче, ребята, встать!
  Попрыгали! (Сикергәләп ала.)
  Егетләр теләр-теләмәс кенә утырган урыннарыннан торалар.
  Идем до базы, встречаемся с Зиминым...
  Рассуханов. Потом?
  Шаталов. Зимин скажет, когда следующий обход. Думаю, ночью еще раз придется пройтись.
  Винтовкаларын иңнәренә асып кузгалалар.
  Зариф. А кроме нас еще кто-нибудь будет патрулировать?
  Шаталов. Вряд ли. Людей нет.
  Яхно. Спать-то когда-нибудь будем, наверно?
  Шаталов. Да, когда-нибудь, наверно, будем.
  Севрюгин. А мороз-то все крепчает. Сорок градусов есть поди?
  Яхно. Тридцать пять где-то...
  Шаталов. Но на днях обещают сорок пять-пятьдесят градусов.
  Яхно. Ни хера себе!
  Шаталов. Перезиму-у-уем!
  Урман эченә кереп югалалар. Каяндыр урман караңгылыгыннан Зарифның тавышы ишетелә.
  Зариф. Шаталов! Товарищ командир!
  Шаталов. Что?
  Зариф. Я ножик оставил. Разреши сбегать. Подарок невесты.
  Шаталов (шулай ук урман эченнән). Сбегай. Мы пока пойдем. Догонишь нас. Окоченели уже. Идти надо.
  Зариф. Я быстренько.
  Зариф ял иткән урынга йөгереп килә. Пәкесен шактый вакыт эзли. Ниһаять, таба һәм чиксез сөенеп пәкене чалбар кесәсенә тыгып куя. Шуннан соң куен кесәсеннән кулъяулыкка төрелгән рәсемне ала. Чишеп карый.
  Зариф (рәсемгә карап). Кәшифә. Чак кына югалтмадым син биргән пәкене. (Елмая. Рәсемне кулъяулыкка төреп кесәсенә тыга. Як-ягына карана.) Урман урман инде ул! (Кинәт кәефе күтәрелә, иркен итеп сулыш ала. Шуннан соң якындагы агач ботагына винтовкасын элеп куя да, ауган агачның җайлырак урынына утырып, күн итеген сала һәм ыштырын җайлап яңадан урарга тотына. Җырлый.
  Чын күңелдән, рәхәтләнеп татарча җырлый. Саклык турында да, сугышта икәнлеген дә онытып иркенләп җырлый.)
  Кара да гынай урман, караңгы төн,
  Яхшы атлар кирәк лә үтәргә;
  Карурманны чыккан чакта
  Кисеп алдым куш каен,
  И-и, аерылмаек, дускаем.
  Заманалар авыр, еллар ябык,
  Дус-иш кирәк дөнья көтәргә.
  Карурманга кергән чакта
  Кисеп алдым пар усак,
  И-и, аерылмабыз, дус булсак.
  Кара да гына елан, ай, туз башлы,
  Йөридер лә камыш буенча;
  Карурманга кергән чакта
  Кисеп алдым куш каен,
  И-и, аерылмаек, дускаем.
  Ялгыз гына башым, юк юлдашым,
  Йөримен лә язмыш буенча;
  Карурманга кергән чакта
  Кисеп алдым пар усак,
  И-и, аерылмабыз, дус булсак.
  («Иске кара урман».
  Татар халык җыры)
  Зариф икенче күн итеген салгач, аның артындагы агачлар арасыннан иелә-иелә фин солдаты килеп чыга. Аның киеме яртылаш кына хәрби. Фин солдаты икәнне аның бүрегеннән, кокардасыннан, каешыннан һәм коралыннан белеп була. Бәйләнгән свитер өстеннән җылы тун кигән. Ул шыпырт кына барып Зарифның винтовкасын ала да иңенә аса, үзенең винтовкасын исә Зарифка төбәп әкрен генә аңа таба атлый. Зариф бу вакытта әле һаман җырлый һәм фин солдатын күрми дә, ишетми дә. Фин солдаты бер урында басып катып кала һәм гаҗәпләнеп аның җырлавын тыңлый. Җыр тәмамланганчы фин солдаты Зарифның артында тыңлап басып тора. Әле күн итекләрен кигәч тә Зариф җырлап утыра.
  Кара да гынай урман, караңгы төн,
  Нинди юллар белән үтәрбез?
  Карурманны үткән чакта
  Кисеп алдым куш каен,
  И-и, аерылмаек, дускаем.
  Дус-иш белән бергә эш иткәндә
  Теләкләргә тизрәк җитәрбез.
  Карурманны үткән чакта
  Кисеп алдым пар усак,
  И-и, аерылмабыз, дус булсак.
  Җырлап туктагач, Зариф артында кемнеңдер басып торуын сизеп ала. Әкрен генә башын винтовкасын элгән агачка таба бора.
  Винтовкасы юклыгын күргәч сикереп тора да артында торучы фин солдатына алды белән борылып баса. Винтовкасын төбәп торучы фин хәрбиен күргәч, Зариф тораташ булып ката. Ул нишләргә белми. Күз кырые белән тирә-яктагы ботакларга, таякларга карый — ничек тә булса дошманны бәреп егу җаен чамалый. Шул ук вакытта фин аны шундук атып үтерер дә төсле тоела. Бәлки, әсир итеп алып китәр дип тә уйлый. Уйлар өере курку хисе белән катыш үрелеп аны баскан урынына гүя бәйләп куя. Фин телендә сорау бирсә, ничек аңлармын, дип уйлый ул. Урысча белмидер инде. Ә бәлки, беләдер... Менә хәзер атып җибәрер дә, бөтен дөнья караңгылыкка төшеп китәчәк. Кәшифә аның һәлак булуын белерме-юкмы? Әти-әни ничек кичерер бу кайгыны? Бу уйлар яшен тизлегендә чигә аша сызгырып үтеп тордылар. Бу кадәре ваемсыз, саксыз булырга ярыймы инде!
  Ничек инде үземне коралсызландырырга ирек бирдем шушы чандыр гына финга?! Югыйсә мин аны бер сугуда үтерә алам бит... Фин солдаты бер сүз дәшми карап тора. Зарифка сәер тоела — фин солдаты бернинди нәфрәтсез, хәтта елмаеп карап тора шикелле. Аңарда бернинди дошманлык юк сыман, киресенчә, дустын очраткан сыман елтырый күзләре. Әй, бу шулай тоела гына... Кызылармеецны әсир иткәнгә сөенә. Моның өчен командиры аны бүләкләр. Берәр медаль бирер, отпускыга кайтарыр.
  Фин солдаты винтовкасын төбәгән килеш Зарифка таба атлый. Зарифның җаны-тәне буенча калтырану тагын бер дулкын булып уза һәм бөтен вөҗүденнән тир бәреп чыга. Ләкин көтмәгәндә төшләрдә генә була торган хәл килеп чыга. Фин солдаты ап-ак тешләрен күрсәтеп шундый якты итеп елмая һәм... татарча эндәшә.
  Фин (елмая). Шәп җырлыйсың! (Үзе һаман Зариф алай-болай каршылык күрсәтмәсен дип винтовкасын төбәп тора.)
  Зариф (ялгыш ишеттем микән әллә дип уйлап). Ә?
  Фин (чын күңелдән сокланып). Матур җырлыйсың, туган!
  Зариф (каушаудан ни әйтергә белми). Мин... пәкемне онытып калдырганмын.
  Фин. Мин сине шул пәкеңне кесәңә тыгып куйган моментта инде атып үтерергә әзерләнгән идем.
  Курокка басам гына дигәндә, җырлый башладың.
  Зариф (финның татарча сөйләшүе бераз хәл бирә). Сездә җырлап торган кешене атмаска дигән приказ бармы әллә?
  Фин. Мин дошманны атып үтерә алам, ләкин татар җырына ата алмыйм мин.
  Зариф. Кем соң син?
  Фин. Фин солдаты. Үзем теләп кулга корал алган кеше мин.
  Зариф. Татарча сөйләшәсең... Әллә син дә төрекмән басмачыларына каршы сугыштыңмы?
  Фин (көлемсерәп). Син әсир төшкәч тә шаярасың... Ошыйсың син миңа.
  Зариф. Урыс кешесенең татарча сөйләшкәнен ишеткәнем бар, ә менә фин кешесенең татарча сөйләшүен беренче мәртәбә ишетүем. Хәер, гомумән финнарны минем плакатларда гына күргәнем бар.
  Фин. Мин сине очратуыма бик шат.
  Зариф (басынкы тавыш белән). Сине әсир итсәм, мин дә шат булыр идем.
  Фин. Пәкең калганмы? (Зур кызыксыну белән Зарифны күзәтә.)
  Зариф. Әйе. Пәкем калган. Ни... Карел урманында татарча сөйләшүче кеше килеп чыгар дип уйламаган идем. Синең кыяфәтең дә татарныкына охшаган.
  Фин. Мин бит чып-чын татар!
  Зариф. Алайса, син мине атмассың инде.
  Фин (елмаеп). «Кара урман»ны болай әйбәт җырлаучыны атмыйм инде мин.
  Зариф (ни уйларга белми). Хәзер алып китәсеңме мине?
  Фин. Әлбәттә.
  Зариф. Кая?
  Фин. Үзебезнең якка. Син Татарстаннанмы?
  Зариф. Әйе.
  Фин (көлә). Кызык, кызык! Татар кешесен очраттым! Әле җырлап утыра!
  Зариф. Син финнар ягына чыккан кеше мәллә?
  Фин. Алай мине үпкәләтүең ихтимал.
  Зариф. Юк, юк, минем сине үпкәләтәсем килми. Сине үпкәләтү миңа зыян гына китерәчәк. Татар кешесе... Карале, юри фин формасын киеп разведкага йөрисеңдер... Кайсы полкныкы син?
  Фин. Мин сорау алырга тиеш синнән. Мин бит сине кулга алдым. Мин Финляндияне СССР агрессиясеннән саклаучы. Сездә ополченец диләр безнең кебекләрне. Мин Финляндиядә яшәүче татар.
  Зариф. Ә-ә-ә. Минем ишеткәнем бар иде фин татарлары турында.
  Фин. Мин фин татары түгел, Финляндиядә яшәүче татар.
  Зариф. Ничәү соң сез анда?
  Фин. Без анда бик күп.
  Зариф. Аңлашылды. Сез, татарлар, Советлар Союзына каршы сугышасызмыни?
  Фин. Финляндия — безнең туган илебез. Аны саклау, аның бәйсезлеге өчен сугышу — безнең бурычыбыз.
  Зариф. Берүзең монда нишләмәкче буласың? Бер-ике кешебезне үтерерсең дә, үзең харап булачаксың бит.
  Фин. Ялгышасың. Без урман тутырук. Барыбер без җиңәчәкбез!
  Зариф. Син Финляндиядә туып үстеңмени?
  Фин. Әйе.
  Зариф. Без икебез дә татар кешеләре. Бер киңәш биримме?
  Фин. Тыңлыйм.
  Зариф. Син мине хәзер атып үтерсәң, безнекеләр ишетеп килеп җитәчәкләр һәм сине тотачаклар.
  Син мине җибәр. Мин синең турында беркемгә дә әйтмәм.
  Фин. Юк, мин сине җибәрмим. Үзебезнең якка алып китәм.
  Зариф. Сиңа минем өчен герой исемен бирмәсләр барыбер.
  Фин. «Герой» нәрсә дигән сүз әле ул?
  Зариф. Каһарман.
  Фин. Юк, миңа каһарман исеме кирәк түгел. Мин сине финнар ягына алып чыгам. Финляндиядә син кешеләрчә яши башлаячаксың. Син ул СССРда кол халәтендә яшисең, синең туйганчы ипи ашаганың да юк бит.
  Зариф. Аңламадым.
  Фин. Мин сине үзебезнең якка алып китәм. Финнар татарларны бик ихтирам итәләр, ышан миңа.
  Зариф (ялварулы тавыш белән). Җибәр син мине.
  Фин (көлә). Юк, болай шәп җырлагач, алып китәм мин сине үзебезнең якка.
  Зариф. Ә мин теләмәсәм?
  Фин. Теләмәсәң теләмисең инде. Мин бит сине әсирлеккә төшердем.
  Зариф. Татар кешесе буларак җибәрә аласың бит инде...
  Фин. Финляндиядә син үзеңне кешеләрчә хис итәчәксең.
  Зариф. Кызык кеше син. Финляндиядә совет власте урнашкач, мин ничек җавап тотармын?
  Фин. Анда беркайчан да совет власте урнашмаячак. Без сезне барыбер җиңәбез! (Винтовкасын икенче иңенә асып куя.)
  Зариф. Димәк, син «күке»?
  Фин. Кем?
  Зариф. Син.
  Фин. Нинди «күке»?
  Зариф. Син снайпермы?
  Фин. Әйе.
  Зариф. Без сезне «күке» дип атыйбыз. Урысча «кукушка». Менә, ике «күке» очраштык. (Елмаерга тырыша.)
  Фин (усал кыяфәт белән). Әйе, ишеткәнем дә, укыганым да бар. Әйе, безне советлар шулай атыйлар, агач башларыннан атканга күрә. Әмма арттырып сөйлиләр: имеш, фин снайперлары, ягъни
  «күке»ләр, гел агач башында утырып шарт-шорт атып торалар. Пропаганда өчен, мескенрәк итеп күрсәтер өчен күбрәк сөйлиләр шулай дип. Ярар, «күке» дип атасыннар. Әмма без агач башында гына утырмыйбыз, кайдан җайлы, шуннан атабыз. Һәм безне беркем мәҗбүр итми.
  Зариф. Рәхмәт, миңа атмаганың өчен.
  Фин. Һәй, туган, әйтәм бит, татар җырына ата алмыйм мин. Шул татар җыры безне Җир шарының әллә кай тарафларында саклады да инде.
  Зариф. Анысы дөрес.
  Фин. Димәк, «күке» дип үртисез безнең снайперларны?
  Зариф. Мин гомерем буе Күке кушаматы белән йөрим әле.
  Фин. Исемең ничек?
  Зариф. Зәйнуллин Зариф Хәбибрахман улы. Күке Зарифы дип тә йөртәләр.
  Фин (көлә). Нәрсә, син дә агач башыннан кешеләр үтереп йөргән идеңме әллә?
  Зариф. Юк. Әтиемнең кушаматы ул.
  Фин. Мин Галиәкбәр улы Зыятдин булам. Бабам Якуб, сәүдәгәр буларак, дөнья гизгән.
  Финляндиядә куыш корган. Минем әтием Финляндиягә килгәндә әле кечкенә бала булган.
  Зариф. Татар телендә яхшы сөйләшәсең. Барыгыз да шулаймы?
  Фин. Әйе. Син Татарстанның кайсы төбәгеннән?
  Зариф. Син Татарстанны белмисеңдер.
  Фин. Һәрхәлдә, үзебезнең нәсел чыккан якларны беләм — бабам сөйләве буенча, әлбәттә.
  Зариф. Сез дә чыгышыгыз буенча Татарстаннанмыни?
  Фин. Атам ягыннан Татарстанныкы, анам ягыннан Нижгарныкы. Бабай Нижгар кызына өйләнгән.
  Зариф. Атаң ягыннан чыгышың Татарстаннанмы чынлап та?!
  Фин. Әйе, Субай авылыннан минем бабам.
  Зариф (шакката). Субайдан?! Мин дә бит шуннан. Субайның үзеннән түгел, бер чакрым арада гына урман хуҗалыгыннан. Бәрәкәт урман хуҗалыгыннан.
  Фин (таң кала). Чын әйтәсеңме?!
  Зариф (шатлык белән). Минем яратып йөргән кызым Субайдан. Анда Актүбә, Тоба, Каенлы,
  Имәнле авыллары бар әле...
  Фин (илһамланып). Әйе, әйе, минем ул авыллар турында ишеткәнем бар. Димәк, без әле синең белән якташлар да. Бәлки, туганнардыр да?
  Зариф (җанлана). Бәлки. (Кул биреп күрешәләр.)
  Зыятдин (ихлас күңелдән). Ай-яй матур җырлыйсың. Бу бит халык җыры — «Кара урман».
  Зариф. Әйе. Халык җырларын да беләсең, ә!
  Зыятдин. Әле сез белмәгәнне дә кайчак беләбез без. 1913 елда Мәскәүдә «Мандолина» исемле ноталы җыр китабы чыккан иде. «Кара урман» җырында анда мондый юллар да бар. (Җырлый.)
  Кара гына урман, ай, артыннан
  Болыт кына килә, ай, күкерәп;
  Карурманнан чыккан чакта,
  Атым керми елгага,
  Эх, берлек кирәк дөньяда.
  Заманалар авыр, михнәтләр күп,
  Күтәрә лә, ай, калын ла күкерәк;
  Карурманнан чыккан чакта,
  Атым керми елгага,
  Эх, берлек кирәк дөньяда.
  (“Кара урман”.
  Татар халык җыры.)
  Зариф (гаҗәпләнеп һәм сокланып). Карале, син үзең дә бик моңлы җырлыйсың.
  Зыятдин. Чөнки без якташлар. (Рәхәтләнеп көләләр.)
  Зариф. Өстәвенә икебез дә күкеләр. (Җитдиләнеп.) Зыятдин, син миңа гомеремне бүләк иттең бит.
  Зыятдин. Ташла! Татар җыры саклап калды сине! (Зарифны иңеннән кагып.) Киттекме безнең якка?
  Зариф. Юк, Зыятдин! Әйдә безнең якка! Барысын да аңлатырбыз. Синең тамырларың Татариядә икәнне исбатлап булыр.
  Зыятдин. Ни сөйлисең син?!
  Зариф. Ватаныңа кайтасың килмимени?
  Зыятдин. Минем Ватаным икенче тарафта, Зариф. Дөресен әйтәм, минем сине җибәрәсем килми.
  Тик әсир буларак түгел. Якташым, кан кардәшем, җырдашым буларак якын син миңа. (Зарифның винтовкасын бирә.) Мә.
  Зариф (винтовкасын алып). Хәзер мин атырмын дип курыкмыйсыңмы? Яки әсир итәрмен дип?
  Зыятдин. Юк, курыкмыйм. (Ерактагы тавышларга колак салып тыңлап тора.) Ишетәсеңме, фронт ягыннан гөрселдәүләр ишетелә. Сезнекеләр һич кенә дә «Маннергейм сызыгы»н үтә алмыйлар.
  Хәлегездән килмәячәк тә. Кан коела. Бер кирәксезгә, сезнең җүләр канечкеч Сталиныгыз аркасында күпме кеше харап була.
  Зариф (кинәт ачуы кабара). Син алай сөйләшмә инде! Якташ дип тормам.
  Зыятдин. Мин хаклы түгелмени?!
  Зариф (шундук үзен кулга ала һәм тынычлана). Күңелем, ничектер, тынычланып куйды әле. Шушы кан коешта кара урманда ике татар очрашсын әле. Бер-берсенә мылтык төзәсәләр дә, гаҗәеп күренеш бит бу! Мин һаман ышанып җиталмыйм әле. Зыятдин, хушлашыйк. Рәхмәт сиңа! Безнекеләрнең мине эзләп килеп җитүләре ихтимал. Сине аннары җырлап кына коткарып булмаячак. (Китәргә әзерләнәләр.)
  Зыятдин (инде киттем дигәндә генә). Ә син бу җырны беләсеңме?
  Зариф. Кайсы?
  Зыятдин. Менә моны... (Татар халык җырын җырлый башлый.)
  Зариф. Нишләп белмәскә! (Зариф та аңа кушылып җырлый.)
  Йөгердем, җитәлмәдем лә,
  Сикердем читәннәрен;
  Ни булгандыр телләремә —
  Сау бул дип әйтәлмәдем.
  Урманнарда йөргән чакта
  Адаштым юлларымны;
  Күңелем нечкә — җылармын дип,
  Сузмадым кулларымны.
  (Татар халык җыры.)
  Кинәт төрле яктан, винтовкаларын төбәп, Шаталов, Яхно, Рассуханов, Севрюгин килеп чыгалар.
  Шаталов (бик кычкырмыйча гына). Бросай оружие!
  Зыятдин белән Зариф сискәнеп китәләр.
  Яхно. Не понятно, что ли, оружие бросьте!
  Зыятдин. Нәрсә диләр?
  Зариф. Винтовкаларны ташларга кушалар. (Зыятдин винтовкасын агачка сөяп куя да берничә адым артка чигенә.)
  Севрюгин. А ты, урод, не понял?! Финн понял, а ты нет?! Сука! Бросай винтовку!
  Шаталов. Тихо, не ори. Брось винтовку, Зайнуллин!
  Зариф винтовкасын ташлый.
  Яхно. Руки вверх!
  Севрюгин. «Руки вверх!» — сказано было!
  Зариф кулларын өскә күтәрә. Аңа карап Зыятдин да кулларын күтәрә.
  Шаталов. Рассуханов, обыщи финна! Ты, Яхно,— Зайнуллина! Севрюгин, будь начеку, чтобы со стороны еще кто-нибудь не подошел!
  Зыятдин белән Зарифны тентиләр. Зыятдинның пистолетын, үткен пычагын һәм зажигалкасын алып Шаталовка бирәләр.
  Документы и другие предметы заберите пока себе!
  Яхно — Зарифның кесәсендәге әйберләрне, Рассуханов Зыятдинныкын ала.
  Яхно (чыраен сытып). Аслан, на, засунь к себе в карман, не хочу я в свой карман вражьи вещи совать. (Зарифның кесәләрендәге вак-төякне Рассухановка бирә.)
  Рассуханов. Давай. (Ике татарның да әйберләрен алып үзенең кесәләренә сала.)
  Севрюгин (тешләрен кыса-кыса). Песенки поете, да! Дерьмо! «Кукушки» ... мать вашу!
  Разрешение попрошу и сам застрелю обоих!
  Шаталов. Тихо, не шуми. Отойди. (Зарифка.) Где обучался финскому?
  Зариф (чак кына ишетелерлек итеп). Я не знаю финского.
  Яхно. А на каком пели, разговаривали?
  Зариф. На татарском. (Кинәт җанлана. Иптәшләренә аңлата алырмын дип өметләнә.) Ребята! Я вам все объясню. Он меня видел, и не стал стрелять в меня, понимаете...
  Яхно (таләпчән тавыш белән). А ты почему не выстрелил в него?
  Зариф (өзгәләнеп). Ну, он же не убил меня, зачем я его буду убивать.
  Севрюгин. Почему в плен не взял?
  Зариф. Это он сзади подкрался и взял меня в плен.
  Зыятдин (Зарифка борылып). Син мине әсир иттем дип әйт, яме. Алайса харап итәләр сине. Мине әсир иттем дип әйт.
  Яхно (сүгенеп). Ну-ка, кончай там по-своему бубнить!