Latin

Шигырьләр - Хәмзә Арсланов

Süzlärneñ gomumi sanı 1151
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 795
39.5 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
51.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
59.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
Киек казлар нигә каңгылдыйлар?..
Кай арада үтте гомеркәем,
Бигрәкләр тиз җиттем җитмешкә;
Тормыш дулкынына бирештемме,
Өлгермәдем әле күп эшкә.
Өйрәтәсем килә сандугачны
Сайратырга көзгә кадәрле;
Бу дөньяга туган бар сабыйны
Әй итәсем килә кадерле!
Һәйкәл куеп Җир шары кашына
Әниләрне килә зурлыйсым;
Язмышларны аны кисә торган
Көяләрдән килә арныйсым.
Төнге күлгә төшеп юаныч тапкан
Айны килә парлы итәсем;
Көзләр җиткәч, аны ялгыз ташлап
Кыр казлары, димен, китмәсен.
Борынлаган бәбкә-чебешләргә
Ярдәм кулы килә сузасым;
Басасылар килә бу тормышның
Мәрхәмәткә булган сусавын.
Бик асылган бәхет ишекләрен
Ачкыч табып, килә ачасым;
Татымасын иде җирдәшләрем
Бәллүр бөртек – күз-яшь ачысын.
Бер сабакта ике зур тук башак
Үстерәсем килә кырларда:
Бары тигез мәхәббәт турында
Ишетәсем килә җырларда.
Эссе җәйдә кысыр болытларны
Бик тә килә буаз итәсем;
Бар кешенең изге ниятләрен
Бер үземнең килә үтисем.
Ни хәл итим,
Тормыш сазлыгыннан
Чыга алмый үтте гомерем;
Өлгермәдем чынбарлык итәргә
Җаным үтенечен,
Рухым боерыгын,
Күңелем әмерен.
* * *
Җиңү бәйрәме алдыннан һәр ел
Киек казлар кайта тезелеп,
Парадына әзерләнгән кебек,
Рәт-рәт булып, саклап тигезлек.
Әллә инде казлар рәвешендә
Сугыш корбаннары кайтамы?
Туган-үскән, киткән нигезләрен
Таба алмас инде байтагы...
Хәләл җефетләре китеп барды,
Көтеп аргач, өмет өзелгәч;
Балалары күчте шәһәрләргә,
Авыл тормышыннан бизенгәч.
Җиңү бәйрәме алдыннан һәр ел
Киек казлар кайта тезелеп;
Көттегезме безне дип сорыйлар,
Шул чак йөрәк төшә өзелеп.
* * *
Мин Җир шарын табанымда йөртәм,
Күчсен аңа тәнем җылысы;
Түзәм, үкчәләргә кадалса да,
Чыршыларның очлы ылысы.
Мин Кояшны баш очында йөртәм,
Арган чакта аңа таянсын;
Минем баш түбәсе пешсә пешсен,
Башкаларның, димен, янмасын.
Төнлә Айны күз алдымда йөртәм,
Очрашсыннар өчен нурлары;
Алар яктысында төнге юлчы
Адашмыйча чыксын урманны.
Йолдызларны күкрәгемдә йөртәм,
Хәтерләтсен Җиңү бәйрәмен;
Һәлак булганнарның каберенә
Салам әле алар бәйләмен.
Мохтаҗларны күңелемдә йөртәм,
Булмаса да бирер мөлкәтем;
Алар өлешенә кергәннәрне
Яклар идем, җитми куәтем,
Сөйгәнемне йөрәгемдә йөртәм,
Газап чигүенә карамыйм;
Ул буш булса, миңа авырырак,
Сөю хисен тоймый торалмыйм.
Татар сүзен тел очымда йөртәм,
Кирәк чакта эзләп тормаска;
Милләттәшләр белән очрашканда,
Алар алдында тартынмаска.
Куеным буш, анда йөрим дигән,
Рәхим итсен, алсын урынны...
Муеныма асылынсын барсы,
Күтәрермен белми аруны.
* * *
Киек казлар нигә каңгылдыйлар?
Әллә инде миңа дәшәләр;
Ияреп китәр идем мин аларга
Әгәр була алсам рәшәләр.
Гизәр идем илләр, диңгезләрне.
Кичәр идем елга, тауларны;
Бик тырышыр идем туктатырга
Юлда күргән канлы яуларны.
Әйтер идем яңгыр болытына
Кая барып кирәк яварга;
Бар бит җирдә суга сусаганнар,
Су тапмаган яра юарга.
Адашканга дөрес юл күрсәтеп,
Йолыр идем аны үлемнән;
Ышыклар идем Көньякны
кыш – Котып,
Җәй – Себерне чүлләр җиленнән,
Җылы якның елга-күлләренә
Зыян салмас идем аш эзләп;
Ач булсам да түзәрмен, атмамын
Балык башларына таш төзәп.
Егылып төшсәм дә үкенмәмен,
Әгәр теләгемә ирешсәм;
Кыр казларына иярә алсам,
Армый артларыннан җитешсәм.
* * *
Тормыш юлы тимер юлы түгел,
Беркем сиңа салып куймаган;
Анда хәвеф-хәтәр адым саен,
Күпме фаҗигаләр уйнаган.
Гомер юлы уңга, сулга ташлый,
Җиргә ега, күккә күтәрә;
Мәҗбүр итә рәхимсез тормышның
Куласасы аша үтәргә.
Син уйлыйсың алга барам диеп,
Ә чынлыкта артка чигәсең;
Хыялыңа ирештерер юлны
Таба алмый җәфа чигәсең.
Боргалана, чатлана юл, алдый,
Адаштырмак була, хәерсез;
Тормыш юлы булмый чәнечкесез,
Тигәнәксез, ачы әремсез.
Юлдашны да сайлый белү кирәк –
Ул үзеңнән булсын яхшырак;
Җил-давыллар купса, кар-боз яуса,
Тора алсын сине ышыклап.
* * *
Тәрәзәгә кар яктысы төште,
Төн карасы төсен югалтты.
Таң ата, яңа көн туа диеп,
Күңел үзен-үзе юатты.
Күңел – гомер буе сабый бала,
Юкка сөенә, тиз алдана;
Тигәнәк, мин өрпәк тузганак, дип,
Бик еш аңа кереп кадала.
Тамак кипсә, төштә кара елан
Чишмә булып керә күңелгә;
Көтмәгәндә чага аны, дучар
Итмәк була сине үлемгә.
Сине дошман күргән тасма телле
Дустың булып йөри күңелдә;
Сайравына таң калып күрмисең
Таш барын да күлмәк җиңендә.
Төнбоек
Күл өстенә иелдем дә
Төнбоекка үрелдем;
Буем җитте, өзеп алдым,
Ә соңыннан үкендем.
Кушымта.
Әй төнбоек, әй төнбоек,
Син бары төнлә боек;
Ә мин төнлә генә түгел
Көндезләрен дә боек.
Күл суыннан аерылгач,
Төнбоек бик тиз сулды;
Болай да боек күңелне
Сагыш күленә салды.
Кушымта.
Төнбоек күлдә үсә лә,
Су өстендә ул йөзә;
Сагыш күлендә күңелем,
Белмимен, ничек түзә.
Кушымта.
Әй төнбоек, әй төнбоек,
Син нигә шулай боек;
Әллә боекландыңмы син,
Мин боекканны тоеп.
Кушымта:
Әй төнбоек, әй төнбоек,
Син бары төнлә боек;
Ә мин төнлә генә түгел,
Көндезләрен дә боек.
Күңелем нидер көтә
Бала чакта мин утырткан тирәк
Үзем белән бергә картайды;
Аңа көткән яз көннәре килде,
Үткән көннәр миңа кайтмады.
Кушымта:
Көн артыннан көн үтә,
Гомерем агып бетә;
Язны көткән тирәк кебек
Күңелем нидер көтә.
Язын яшәргәнен күргән саен
Исәрләнеп кочам тирәкне;
Кәүсәсенә кысып бушандырам
Сагыш белән тулы йөрәкне.
Кушымта.
Тирәк көтә язны, картайса да,
Яфрак яра һәр ел яз җиткәч;
Минем гомер мизгелләрем генә
Яңармыйлар никтер бер үткәч.
Кушымта.
Вакыт агышына каршы барсам,
Эзләп тапсам үткән көннәрне;
Тирәк утырткан бала чагыма
Кайтарырга алар күнәрме?
Кушымта:
Көн артыннан көн үтә,
Гомерем агып бетә;
Язны көткән тирәк кебек
Күңелем нидер көтә.
Йөрәк
Нинди түземле син, йөрәк,
Гаҗәп сабыр була беләсең;
Син чыдыйсың, сер бирмисең,
Нинди хәлләр башка килмәсен.
Нинди сәләтле син, йөрәк,
Күпме хис тудыра аласың;
Мин алардан кайчак гаҗиз булам,
Ә син һаман өстәп торасың.
Нинди егәрле син, йөрәк,
Гомер буе хезмәт итәсең;
Дәрман биреп җанны яшәтәсең,
Үз бурычын, диеп, үтәсен.
Нинди эчкерсез син, йөрәк,
Ялганлаша бер дә белмисең;
Яратасың икән – яшермисең,
Теләмисең икән – сөймисең.
Нинди рәхимле син, йөрәк,
Рәнҗегәнең миңа булмады;
Парә-парә килгән чагыңда да
Әлегәчә туктап калмадың.
Синең алда мин гаепле, йөрәк,
Күп чак чыбыркылап эшләттем;
Син чыгарган көчле җылылыкны
Кешеләргә мулдан өләштем.
Көз
Көз законлы хокукларын яулый,
Җәйге көннәр белән судлаша;
Бар тарафка үтеп керә әрсез
Җәйге гүзәллеккә алмашка.
Агач яфраклары сагыш булып
Күңелләргә кереп куналар;
Кат-кат ямау болытларны җилләр
Бик авырлык белән куалар.
Күк йөзендә казлар саубуллаша,
Елга-күлләр кала кул болгап;
Томан сыена җиргә, җир яңгырга,
Тәрәзәләр елый сулкылдап.
Чолан түшәмендә ышык урын
Кыш йокларга эзли күбәләк;
Салкын керә тишек-ярыкларга
Аяк-кулларында үрмәләп.
Халәтемне били көз кәефе,
Каршы тота алмыйм, бирешәм;
Көзгә ияреп кышка кереп барам,
Җәйге көннәргә дим ирешсәм.
Югалтуларсыз
Очрашалар ветераннар көзен,
Табигать сагышка чумгач;
Исәнлек-саулык теләп аларга
Җылы якка кошлар очкач.
Туры карашмыйлар ветераннар,
Кичке шәфәкъ күзләрендә;
Ничек әйтәсең кыеп шул хакта,
Таң балкышы йөзләрендә.
Кочаклашалар, күңел өчен диләр:
– Син, молодец, бирешмисең,
Чираттагы юбилееңны күрү
Бәхетенә ирешерсең.
Олау кайгы-хәсрәтләрен,
Төенчек шатлыкларын
Ветераннар уртаклаша;
Очрашуга килмәгәннәр үтә
Кан саудырып хәтер аша.
Таралыша ветераннар, тагын
Очрашуга өмет итеп;
Югалтуларсыз кабаттан
Күрешергә язсын диеп.
* * *
Сары төс ул бик күп төрле була,
Яфракларга күчә көз көне;
Үз дигәнчә чигә офыкларны,
Сагышларга мана күңелне.
Сары төсләр уңа кыш килгәчтен,
Язын алар агып китәләр;
Җәйгә чыккач туктап ял итәләр,
Тагын көз килүен көтәләр.
Тик күңелдән китми көз юшкыны,
Чарасыздан гаҗиз буламын;
Көзен, кышын, язын, җәен – һәр чак
Сары төстә әсир каламын.
* * *
Р.Г. га
Агыйделкәй бик тар икән,
Тирән җире бар микән?
Мин торамын пароходта,
Дебаркадерда – иркәм.
Чытырдатып тотынган ул
Пароход иңсәсенә;
Җибәрмәскә тели аны,
Ышана җиңәсенә.
Көче җитмәде иркәмнең,
Пароход җиңде кулын;
Ул ычкынгач пароходтан,
Өзелде күңел кылым.
Әллә димен сикерепләр
Төшимме Агыйделгә;
Йөзеп чыгып, назга чумып
Калыйммы берәр төнгә.
Ярлар якын булсалар да,
Ерагая безнең ара;
Ак пароход, борма санап,
Чулманга төшеп бара.
Әй пароход, ак пароход,
Нигә аердың безне?
Аерылышу авыр булды,
Ничек йөрәгем түзде.
Агыйделкәй тар булса да,
Тирән җире күп икән;
Мин аларның кайсысыннан
Иркәмне эзлим икән?
Sez Tatar ädäbiyättän 1 tekst ukıdıgız.