Şiğırlär - Äbelmänih Kargalıy

Üze turında

Şähre Kargalı[1] – fäqıyr(n)yıñ mäülidi,

Ömmäte – Ähmäd, rägıyate – Mäskävi,

Atası – Äbelfäyez, cädde – bänam:

Däüridä ostazı köll Gabdessälam.

Bändäi haknıñ miyänında sarih

Kämtäranä bändäse Äbelmänih.

Kıysmäten hak äylämeşde intişar,

Bu säbäpdin säyr idebde çuk diyär.

Tärcemäse:

Fäqıyrneñ tugan cire – Kargalı bistäse,

Ömmäte – Möhämmäd, üze Mäskäü ile keşese,

Atam – Äbelfäyez, ataklı bulgan babam:

Däverendä tulı ostaz diyelgän Gabdessälam[2].

Hak kolları arasında bik keçkenä häm näni,

Tübänçelek-kimçelekle bändäse Äbelmänih.

Rizıgın çäçkän hoday küp cirlärgä,

Şul säbäple yörde ul küp illärdä.

Tugan il

Tärcemä:

Tugan ilne sagınu hiç kitmi ikän,

Kaytam ilemä, aña citmi ikän,

Vatan mähäbbäte imannan ul,

İr-hatınnıñ ülgänçe saklagan toygısı şul.

Säyähätlärdän kaytkanda

Tärcemä:

Ükenmä ütkängä, kiläçäk öçen häsrät çikmä sin:

Yörep cirneñ küp illären, tamaşasın kürdeñ sin!

Äsirlekkä töşkän dustı kazıy turında uylanu

Bändä döşmäk ilä dinelmäz häkıyr,

Ahänin kayd(g)a däşär, älbättä, şir,

Här ilä hinzirä ulmaz iğtibar,

Zäncerä döşmäktin ulmaz şirä ğar.

Bär-karar ulmaz cihannıñ kärd-eşe:

Gyah bäländ, gyah päst ulır bonda keşe.

Kätmäyän däülät irer gıylme kämal,

Gyah käler, gyaha kädisär cah-u-mal.

Tärcemäse:

Bändä bälagä töşkän ikän, hurlık sanalmas,

Timer bogauga töşkän, älbättä, arıslan bulır,

İşäk belän duñgızga iğtibar bulmas.

Çılbırga töşüdän arıslanga ğarlek bulmas.

Ber köye genä tormas dönyanıñ eşe:

Ber yugarı, ber tübän bulır keşe.

Betmäs däülät bulır kamil gıylem genä,

Mal-däräcä ber kiler dä ber kitär.

Mönacät

Cihannıñ cah-malı näfsä gayät tä häsänder bu,

Väli mäğnan cähännäm suigä kaid räsänder bu.

Üzene döhtäre duşizä kebi küstärep dönya,

Färiftä äyläyän çuklarnı mäkkyar piräzänder bu.

Garusı näü idep känden, näçä dörlü virep täziin,

Näçä danai daminä griftar äyläyänder bu.

Bunıñ mäker ilä alenä irürmäz fikre fazıyllär,

Näçä ğalimnär(n)yıñ gıylmen häbaya irgezänder bu.

Bunıñ täzvireneñ bere berenä biñzämäz härgiz,

Näçä zahidlär(n)yıñ äğmalene badä viränder bu.

Bunıñ cahı ilä malına gacäp aldanamı gakıyl?

Särasär robgı mäskünne dotanlardin kiçäñder bu.

Äyä, mesken Mänih, ömmä safa bu bi vafadin sän,

Sörüreñ berenä beñ cäfa bäheş äyläyänder bu.

Tärcemäse:

Dönyanıñ mal-däräcäse näfsegä kürkämder ul,

Ämma bezne cähännämgä söyri dä kertäder ul.

Üzen çibär yäş kız kebek haman kürsätä dönya,

Ämma küplärne aldagan mäkerle kortkadır ul.

Yäş kilen kebek tözänep, niçä törle bizänep,

Niçä ğalimne aldalap, buşka yörtkänder ul

İreşmäs gaklı küplärneñ monıñ häylälärenä,

Niçä ğalimneñ gıylemen tuzan kük kılgandır ul.

Monıñ yalganı, aldavı ohşamas ber-bersenä,

Niçä izgeneñ ğamälen cilgä oçırgandır ul

Dönya malı, däräcäse-barsı da yalgandır ul:

Cir yözen iñläp bilägän zatlardan kalgandır ul.

Äy mesken Mänih, kötmä rähät bu igeleksezdän,

Ber şatlıkka meñ cäfa büläk itkän dönyadır ul.

* * *

Böten dönya bänem bulsa, gamem betmäs, nädänder bu?

Äzäldä[3] gam torabıylä[4] yaratılmış bädänder[5] bu.

Sährada

Oşbu kön varmış idem säyran öçen sähra taraf,

Küp güzäl ulmış çämännär[6], laläzar ulmış şorıf[7]

Ber tarafda küke "käk-kük" däyübän nalan idär[8].

Ähle därdneñ huşını garät idär, talan idär[9],

Sufıy turgaylar dämadäm[10] küklärä cäülan idär[11].

Büdänä yirdä torıp, ürdäk suda tayran idär[12].

Tornalar tormaz, oçar, kazlar karar itmäz, kaçar,

Bılbıl divanalar göllär öçen yäşen saçar.

Kül eçendä bakalar "bak-bak" däyü cäülan idär,

Ber tarafdan dähi tartay "tart" däyü nalan idär.

Ülän eçendä çikertkä törle avazın çalır,

Çerki ilä suyrı çeben tızlayıp mazañ alır.

Härbere näğmä nävasene kıylıb[13] sazın çalır,

Särükad Dilbärläreñ[14] kalbendäge nazın alır.

Şuylä dilkäş[15], buylä hörräm[16] monça gıyzzätle hava,

Bäs monıñ däk dilkäşadä çikmäsennärme näva![17]

______________________________

[1] Şähre Kargalı – XVIII ğasır urtalarında Orenburgtan yırak tügel tözelgän Sägıyt bistäse, soñga taba Kargalı dip atıy başlıylar.

[2] Gabdessälam Urazmöhämmät (Uray) ulı Kazan öyäze Olı Mäñgär avılıynan. Tanılgan ukımışlı bula. 1745-1750 yıllar tiräsendä, berençe küçenüçelärdän bulıp, Sägıyt bistäsenä kilep urnaşa, bistäneñ berençe imamı häm mödärrise bula, ahun däräcäsenä kütärelä.

[3] Äzäldä – mäñgelektä.

[4] Torabıylä – tufragı belän, tufragınnan.

[5] Bädän – tän, gäüdä.

[6] Çämän – ülän, bolın.

[7] Laläzar ulmış şorıf – çäçäklärgä kümelgän çak citkän.

[8] Nalan idär – kıçkırır.

[9] Garät idär, talan idär – talap alıp kitär, ireksezdän huştan yazdırır.

[10] Dämadäm – härvakıt, bertuktausız.

[11] Cäülan idär – kütäreler.

[12] Tayran idär – oçıp yörer.

[13] Näğmä nävasene kıylıb – matur avazların çıgarıp.

[14] Särükad dilbärläreñ – neçkä bille maturlarıñ.

[15] Şuylä dilkäş – küñelne şundıy üzenä tartuçı.

[16] Hörräm – şatlandırgaç.

[17] Bäs monıñ däk dilkäşadä çikmäsennärme näva – monıñ kebek hozurlıktan niçek soñ avaz birmäskä, cırlamaska!