LatinHärber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
«Похоронка» - 6
Süzlärneñ gomumi sanı 2398
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1258
43.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
60.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
69.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
Фәнис, машинасын туктатып, башын руль өстенә куйды да уйга калды: “Бәлки ул бу бәндәләрне юкка бимазалап йөридер. Бер гаилә бит алар... Гаиләдә нәрсә булмас... Чит-ят гаилә тормышына, чит-ят кешеләр язмышына кагылып дөрес эшлиме ул? Моңа аның нинди хакы бар? Гомумән хакы бармы? Ә нишләп булмасын? Кабина почмагында аунап яткан бу аю кисәге беренче авазын чыгарган мизгелдән башлап Айгөл дигән кызның аянычлы язмышы Фәниснең дә авыр язмышына әверелмәдемени? Ул да Ходай бәндәсе бит. Ходай бәндәсе булу ул – Аллаһы Тәгалә ихтыярын үтәү дигән сүз. Димәк, теге бичара җаннарны коткару өчен җибәргән булып чыга Ходай Фәнисне? Ходай үзе бу хәлләргә чыдап тора алыр идеме? Юк әлбәттә! Шулай булгач шул: бу гыйбрәтле тарихны ничек тә ачыкларга, ә бу үксез җаннар язмышын Ходай ихытыярына кайтарырга кирәк! Моның өчен бу язмыш юлын шушы мәһабәт өйләрнең берсендә бикләнеп, бәйләнеп ятучы бичаралар белән бергә үтәргә туры киләчәк...
Фәнис, машинасыннан төшеп, фонарен кабызды да җентекләп бистә урамнарын өйрәнә башлады. Әһә, бүген олы юл ягыннан өч машина кергән. КАМАЗ исәпкә кермәсен, ди... Ике җиңел машина кала: “Жигули” һәм кәттә генә иномарка!.. Аларның эзе бистә башындагы юл чатында ике якка аерылып китә. Бу кадәр бистәне ике яклап тикшереп чыга башласаң, бер төн генә җитмәячәк, билләһи!.. Кайсы эзне сайларга соң? Айгөл сүзләренә караганда, аның әтисе хәлле генә кеше булырга тиеш. “Жигули”га гына утырып йөрмәс бу адәм актыгы. Димәк, иномарка. Фәнис, машинасын бистә читендә калдырып, фонарен юл өстенә төбәп тоткан килеш, иномарка эзе буенча тау-тау коттеджлар ягына табан китте. Бераз баргач, ниндидер хикмәт белән куен эченә килеп кергән уенчык аюны тоеп алды. Рәхәт булып китте. Нинди генә булса да, эчендә өне-тавышы булган бер кадерле әйбер бит ул!
Сирәк-мирәк кенә төшкәләгән ябалак кар астында тоныкланып юкка чыга барган машина эзе тиздән биек коймалы мәһабәт йорт каршына килеп туктады. Ә нишләп бер генә пар эз? Кире чыкмаганмыни? Әнә ул, әнә, бераз таптанып торгач, ары китеп барган...
Фәнис иң элек шушы йортка керергә булды.
Тәрәзәләрдә ут юк. Ут та булмагач, бу аулак җирдә нишләп йөргән соң ул машина? Бер-бер хәл бар монда. Уенчык аюның сөйләгәннәре дөрескә чыга, ахры...
Кар элпә астында кеше эзләрен чамалау мөмкин түгел. Шулай да, карда тырналып калган тирән эзләргә караганда, ишегалдына нидер сөйрәп алып кергән булырга тиешләр.
Капка бикле булып чыкты. Фәнис ачам дип маташмады, армиядән алып кайткан җитезлеге белән коймага үрмәләде.
Өй ишекләре дә бикле иде. Фәнис инде инанган иде: бүген монда кемнәрдер булган! Булган гына түгел, әле дә бар. Ул моны җан тамырлары белән тоя, күңел кыллары белән сизенә... Ачы язмышлар шаһиты – плүш аю да тоя, ахры. Әнә бит ул, сикереп төшәм-төшәм дип, изү эченнән күмер күзләрен мөлдерәтеп карап тора...
Йә, нигә шулкадәр сыный икән Ходай дигәннәре үз бәндәләрен: Айгөл дигән кызны – маньяк әти биреп, Фәнисне – кара төндә аянычлы хәлләр шаһиты булган уенчык аюга юлыктырып...
Күңел – күңел белән, күз – күз белән. Күңел әллә каян тойса да, күзләр күп очракта ботак тишеге белән бер: кышкы төндә бу аулак йорт катында Фәниснең күзләре дә кеше гаменә ишарә итәрлек берни күрмәде, шәйләмәде.
Ләкин нинди генә салкынлык, афәт аңкытып торса, Фәнис бу урыннан аерылырга теләмәде. Колагында һаман әле яңгырап торган бала тавышы аны әлеге таш йортка ябыштырып-беркетеп куйган иде.
Фәнис, ниһаять, бер ныклы карарга килеп, ишек шакырга кереште. Күпме шакып та беркем ачмагач, тәрәзәдән-тәрәзәгә йөреп, үзенең барлыгын белдертә башлады. Беркайдан да җан әсәренә ым-ишарә күренмәде.
Ходай биргән тоемына ничек кенә инанган булса да, Фәниснең түземлелеге, сабырлыгы, ихтыяр көче кимегәннән кими барды. Бервакыт бөтенләй төкәнде. Менә ул кызу-кызу адымнар белән капкага таба китте, әмма берничә адым гына атлап өлгерде, йортның өске катында, эчке якта, нәрсәдер шапылдап, авып төште. Фәнис, бөтен гәүдәсе белән талпынып, тышкы ишек йөзлегенә барып бәрелгәнен сизми дә калды. Ишек нык иде, мәңгелек иде. Мәңгелек булса да, ишек кенә иде ул. Һәм ул бер ватылырга тиеш иде. Фәниснең нык, көчле гәүдәсе кат-кат бәрелүдән, ниһаять, какшап, калтырый башлады. Менә ул бервакыт, күгәненнән кубып, эчке якка убылып китте дә Фәниснең бәргәләнүдән сызлый башлаган гәүдәсен үзенә йотты...
Эчтә дөм караңгы иде. Фонарен табып, кабызып булашкан арада өске катта тагын нәрсәдер төшеп ватылды. Ләкин бу тавышларны Фәнис тиз генә эзләп таба алмады. Ике кат бетереп, бәрелә-сугыла эзләнеп йөргәндә үзе дә нәрсәнедер төртеп аударды, нәрсәнедер төшереп ватты, чәлпәрәмә китерде...
Ниһаять ул бер тар гына бүлмәгә юлыкты. Аның ишеген ачып керү белән ике пар утлы күмергә тап булды. Алар куркынган ике пар күз булып чыкты. Шулай да, иң курыкканы Фәнис үзе булгандыр әле. Кыйналып бәйләп ташланган хатын белән елап-шешенеп беткән сабый бала бу мәлдә әллә нинди җен-пәриләрне хәтерләтә иде шул.
- Сез... Сез кем? – Фәнис, акылдан язганчы әйтеп калыйм, дигән кебек, тотлыга-тотлыга сорашырга кереште. Җавап булмагач, кат-кат сорады. Соңыннан гына ачыкланды: идәндә аунап яткан хатын белән кыз баланың авыз-иреннәренә дә ниндидер тасмалар ябыштырылган икән. – Сез кем?
Тасмалардан азат булуга, тегеләр, сүз куешкандай, үксеп елап җибәрделәр. Аларны тынычландырганчы шактый вакыт узды.
- Сез кем?
- Без... Шушы өйнең хуҗалары...
- Нигә болай бәйләнеп ятасыз, ни булды?
- Ә син кем? Котыбыз очты дип торам... – Хатын, үз хәлен сөйли башлаганчы, каршыларында басып торган чит-ят ирнең кем булуы белән кызыксынырга кереште.
- Минме? Әнә теге күрше авылдан мин... Ә сез каян?
- Мин – Нәзирә булам, ә монысы – Айгөл... Ирем шул хәлгә юлыктырып китте безне... – Шунда хатынга әллә нәрсә булды. Ул кинәт тотлыга башлады. - Син... Фәнисме әллә? Зөләйха апа малаемы?
- Әйе, Фәнис... Каян белдең?
- Белдем инде... Мин бит Нәзирә, Фәнис...
- Нәзирә?.. Синме бу, Нәзирә? Нәрсә булды сиңа? Сезгә нәрсә булды? Кем рәнҗетте?..
- Нәрсә булсын, Фәнис... Менә шундый тормышта яшим инде мин... Кан белән яшь эчендә биш елым үтте... Барысы да шушы бала хакына...
Фәнис әнисенә сыенып утырган кыз алдына тезләнде.
- Айгөл? Айгөл бит син?
Елап-шешенеп беткән кызый башын әнисенең изүенә яшерде.
Кызының исемен ишетүгә Нәзирә сискәнеп китте, аптыравыннан бар куркуын онытты:
- Айгөл шул... Ә каян беләсең?
- Беләм... Әмирчик әйтте...
Фәнис куеныннан уенчык аю тартып чыгарды. Шул гына кирәк булган икән. Уенчыгын күрү белән, кызыйның күзләрендә нур бөртеге чагылып китте, йөзенә җан иңде. Менә ул, күптән көтелгән бәхетенә юлыккандай, йөзен балкытып, ләкин кыенсынуыннан бөтенләй үк котылып бетә алмыйча, таныш уенчыгына үрелде. Аны салмак, назлы хәрәкәтләр белән куенына алып, сыйпый-сыйпый сөйде, шуннан соң гына аюның колагына пышылдады:
- Рәхмәт...
Фәнис, азат ителгән тоткыннарның аякларына чорналган бауларны чишә-чишә, уенчык аю белән килеп чыккан хәлләргә ачыклык кертергә ашыкты:
- Юл чатында ята иде... Кызхганып кына алып кайткан идем, сөйләшә башламасынмы?! Тилеләнәм дип торам... Менә шушы чибәр кызның тавышы булганга гына акылдан шашмый калдым...
- Фәнис, битәрләмә безне...
- Ни өчен, Нәзирә?
- Безнең өчен борчылыгансың...
- Булды бераз... Сезне күргәч тынычландым. Мин, Нәзирә, сезнең хакта барысын да беләм...
Ә Нәзирәнең үз сүзе сүз:
- Фәнис, мин сине көтеп ала алмадым бит... Шуның өчен Ходай Тәгалә җәзасын бирә...
- Нәзирә, бетеренмә, Ходайның монда бер катнашы да юк. Бу – безнең тарих...
- Аннары менә бу кызның тарихы... Аның әтисе мине көчләп алды. Балага уздым... Әтисез табасым килмәде... Без шулай тәрбияләнгән инде, Фәнис... Гомер буе оят дигән нәрсәдән куркып яшибез... Шуның хакына түзәбез...
- Ничек түзә алдың соң, Нәзирә? Моңа түзеп буламыни?
- Түзми нишлисең... Ул бит сүзгә килгән саен: “Айгөлгә бер-бер хәл кылам”, - дип яный иде... Әйтсә эшли торган кеше ул...
- Нидән шулай килеп чыкты соң?
- Нидән булсын? Көнләшүеннән чиргә сабышты... Кеше ирләре белән өегәсең, дип җанны алды... Бу юлы бөтенләй чыгырыннан чыкты: кыйнап, бәйләп китереп ташлады да: “Хәзер мин сезгә ирләр көтүе алып киләм, җаныгызны алсыннар, туйганчы, гарык булганчы сөйсеннәр үзегезне!” – дип чыгып китте... Мин үзем өчен курыкмыйм. Мин инде күрәсен күргән... Менә бу кыз өчен борчылам...
- Борчылма, Нәзирә, хәзер мин сезне беркемгә дә бирмәячәкмен... – Фәнис Нәзирәнең күп елаудан шешенеп-бүртенеп беткән, әмма һаман әле яшьлек матурлыгын югалтмаган йөзен үзенең күкрәгенә алды...
Алар, ниһаять, җыенып, бер-берсенә сыеныша-сыеныша аскы катка төштеләр. Ут кабызмадылар. Аннан-моннан өс-баш юнәтеп, җылырак киенделәр дә тышка чыктылар. Әмма капкага барып җитә алмадылар, урам ягында бөтен утларын яктыртып килеп туктаган машина тавышы аларны сискәнергә мәҗбүр итте.
- Кайтты... Безнең башка кайтты... Харап булдык, Фәнис... – Бу көтелмәгән хәлләрдән Нәзирәнең рухы гына түгел, буыннары да какшый башлаган иде инде.
- Ни сөйлисең син, Нәзирә? Тиз генә бирешмибез әле!.. Без әле озын һәм бәхетле гомер яшәячәкбез! Яле, җәһәт кенә җыеныгыз... Айсылуны үземә алам, ә син, Нәзирә, арттан минем чабуыма тотын... Бакча яклап урманга китәбез...
- Урманга?.. Фәнис, лутчы монда җан бирәбез... Урманда туңып кар астында калганчы, яисә кыргый җәнлекләр тырнагыннан харап булганчы, шушы нигезебездә гомерне бетерик... Фәнис...
Ләкин Фәнис аны ишетмәде. Ул, Айгөлне куенына кысып тоткан килеш, ишегалды түрендәге сарайлар арасыннан үтеп, бакча ягына чыгып бара иде инде. Нәзирәгә, бөтен булган көчен җыеп, аның артыннан иярергә генә калды...
Кышкы төн якты иде. Ай күзәтүе астында ах-ух килеп урманга барып кергәндә бистә ягында фонарь утлары җемелди башлаган иде инде. Фәнис шундук аңлап алды: аларны эзәрлекләп киләләр... Өч-дүрт кеше генә булыр... Машина калган якка бару турында уйлыйсы да юк. Шундук юлны бүләчәкләр... Эзәрлекләүчеләр урманга килеп җиткәнче эчкәрәк керәсе иде бит... Куелыкта эзне югалту җиңелрәк... Берничә чакрым үтә алсалар, халык аяк басмый торган “Зәхмәт чокыры”на да күп калмый. Анда куышлыклар күп. Берәрсендә иртәнгә кадәр юанырга була... Аннары күз күрер...
Фәнис шулай эшләде дә. Айгөлне күтәреп, Нәзирәне җитәкләп туп-туры шул шомлы якка ашыкты. Кызның шыңшып елавы да, авыртынып ыңгырашуы да басылды, баксаң, ул йоклап киткән икән... Нәзирә тәмам арган, ул инде соңгы көченә бара, ләкин еламый, зарланмый, язмышына буйсынып, абына-сөртенә бара да бара...
Фәнис үзе дә нык арды. Аяклары тыңламый башлады. Әйтерсең, аны инде аяклары түгел, ә ярсып типкән йөрәге генә алып бара... Йөрәге исән булса, ул бирешмәячәк. Нәзирә белән Айгөлне кыерсытырга да ирек бирмәячәк. Бугазга бугаз киләчәк, әмма рәнҗеттермәячәк!.. Ул бит аларны кемгәдер бирер өчен тапмады... Ярата ул үзенең Нәзирәсен, һаман да ярата... Күңелне алдап булмый. Ә күңел һаман ачык, Нәзирәсенә ачык, аның газиз баласына ачык, аларның урау сукмакларга кереп киткән язмышына ачык...
Йөрәге очып чыгам-чыгам дип тибә... Димәк, исән... Йөрәге генә түгел, зиһене дә исән. Белә Фәнис: кара урман эченә алып керә торган кышкы юл – афәт белән бер. Бәлки нде алар кире чыга да алмаслар? Табышкач кына тагын ахирәт юлында аерылышырлар... Ә бәлки аерылышмаслар да. Аларның бер гөнаһалары да юк бит. Кешечә яшәргә тырыштылар, шул гына... Язмыш гөнаһка кермидер ул... Керсә дә, авыр язмыш – гөнаһтан чистарыну гынадыр ул... Юк-юк, алар әле бу кешелек дөньясында да яшәп калачаклар! Өчәүләп, бер гаилә булып... Аңлашырлар әле... Күңелләрендәге бозны эретерләр... Иң мөһиме, хәзер ничек тә исән калырга, эзәрлекләп килүче хәшәрәтләрдән котылырга кирәк! Каяндыр укыганы бар: Ходай урманда яши, ди... Урманда да яшәгәч, үз җирендә үз бәндәләрен рәнҗетергә ирек бирмәс Ул, бер җаен табар...
Күңеленә хакыйкать иңгән мәл идеме, чынлыкта, Фәнис бу минутта яшьлек мәхәббәте Нәзирәсе белән бер гөнаһсыз шушы сабый баланы алып, Ходай катына гына түгел, дөнья читенә, хәтта җиһан упкынына төшеп китәргә дә риза иде...
Упкын хакында уйлавы гына булды, Фәнис ниндидер тирән баз эченә убылып төшеп китүен тойды. Кар бураннары уйнатып, аны тиз арада Нәзирә белән Айгөл куып җиттеләр... Менә алар үзара әүмәкләшеп, җансыз бер йомгакка оешып, чокырның үлән түшәлгән төбенә килеп төштеләр...
Фәнис бермәл аң-зиһенен җыеп, тын калып ятты. Ул кузгалырга өлгермәде, якында гына Айгөл елап җибәрде. Нәзирәнең тавыш-тыны юк иде. Аны исенә китергәнче бераз вакыт үтте. Айгөлгә кушылып, Фәнис үзе дә елый башлаган иде инде. Ниһаять, кайсыдыр аралыктан шәйләнгән ак төн яктысында Нәзирәнең күз кабаклары балкып ачылып китте...
- Еламагыз, мин исән...– Хатынның тавышында өметсезлеккә караганда өмет күбрәк иде...
Өчәү кочаклашып елап алдылар. Бераз юангач, Фәнис тирә-якны өйрәнә башлады. Өске якта зур ачыклык бар икән. Ничек туры килгән диген, шул ачыклыктан тулышып бетә язган тонык ай карап тора! Ләкин бу күк кыйпылчыгы һич куркыныч түгел; ул хәтта нурлы, мөлаем булып күренде Фәниснең күзенә... Димәк, дөнья ул кадәр үк өметсез түгел әле...
Алар килеп эләккән мәгарәнең аргы башында күренеп торган ачыклык Фәнисне ныграк ымсындыра иде. Ул капшана-капшана шул якка үрмәләде. Ләкин бик тиз урап килде.
- Нәзирә, анда кемдер бар, - диде ул калтыранган тавыш белән.
Нәзирә Айсылуны кочагына кысты.
- Кем? – Бу сорауда “Әллә куып та җиттеләрме?” дигән шомлы аһәң ярылып ята иде.
- Юк, алар түгел, - Фәнис үзе дә Нәзирә янына килеп сыенды, бераз вакыт әйтергәме-әйтмәскәме дигән кебек, уйланып торды. – Бу... йонлач... җан иясе...
Ул арада, зәһәр үкереп, теге җан иясе үзенең барлыгын сиздереп тә куйды. Шунда ук, бөтен мәгарә авызын томлап, айкала-чайкала аягына торып басты...
Кышкы йокысыннан вакытсыз уятуларына нык кына кәефе киткән мәһабәт аю иде бу.
Күмер күзләрен елтыратып, очлы борынын алга сузып каршысында басып торган аюны күргәч, Фәниснең күзләре генә түгел, җаны чәчрәп чыга язды. Ул, үзе дә сизмәстән, Нәзирә белән Айсылуны артына яшерергә кереште. Үзе, аю белән алышырга әзер булуын белдереп, уң аягын арткарак җайлап куйды, йодрыкка йомарланган кулларын алга сузды...
Ләкин аюның алышырга исәбе юк иде. Шулай да, бераз карап торганнан соң, башын алга сузып, иснәнә-иснәнә, күктән килеп төшкән бу адәми затларга таба бер-ике адым атлады... Фәнис, үзен-үзе белештермичә, башындагы бүреген аю алдына атты... Ни хикмәт, аю шундук туктап калды, үрелеп бүрекне иснәгәндәй итте, аннары зәһәр ыңгырашып, бүрекне мәгарә төбендәге карлы балчыкта әүмәкләндерә-әүмәкләндерә читкә очырды...
Шунда көтелмәгән хәл булып алды. Моңа кадәр Фәнис белән Нәзирә артында посып утырган Айгөл куенындагы плүш аюны аларга төбәп килә башлаган ерткыч җанварга ыргытты... Кич буе әле тегендә, әле монда бәргәләнеп йөргән аю баласына бу ошап бетмәде, ахры, ул, җиргә килеп орынуга: “Коткар! Зинһар, коткар!” – дип чыелдап җибәрде дә, башын аюның җөнтәс тәпиләренә куеп, тынып калды...
Шул җитә калды. Аю, бу көтелмәгән хәлләрдән каушап, кинәт тукталды, басынкыланды, хәтта бераз чигенеп тә куйды. Үзе шундук тәпиләренә орынып яткан уенчык кисәгенә үрелде... Бу юлы аю бүрек белән кыланган кебек кыланмады, плүш уенчыкны тәпиләренә эләктереп югары күтәрде дә озаклап карап торды, аннары сак кына җиргә төшерде... Хикмәтле хәлләрмоның белән генә бетмәде: карт аю, уенчыкны алдына куеп, алгы терсәкләренә таянды да, башын кыйгачлап, яңагын плүш аюның йөзенә салды... Менә ул күзләрен йомды, берничә мәртәбә җан-бәгыре белән ыңгырашып куйды, аннары өнсез, хәрәкәтсез калды...
Кыргый җанварның мондый сәер гамәлләренә шаккатып торган Фәнис беренче булып ис-акылына килде. Аюга охшап та бетмәгән бу уенчык сыңары аларны коткарырга чамалый түгелме соң? Әзмәвер аю әлеге алдаткыч белән юанган арада бу тоткынлыктан ничек тә котылырга кирәк!
Фәнис, башы белән ымлап, ис-акылларын югалта язып утыручы Нәзирә белән Айгөлгә аю өненең авызына таба барырга кушты. Тегеләргә шул җитә калды, каян гына көч алганнардыр - һаман әле хәрәкәтсез яткан аю яныннан мүкәләп уздылар да күренер-күренмәс кенә шәйләнгән ачыклык ягына китеп югалдылар. Фәнискә алар артыннан иярәсе генә калды...
...Алар әлләни ерак китмәгәннәр иде әле, менә бервакыт артта, мәгарә калган урында, кемнәрнеңдер ачыргаланып, үрсәләнеп кычкыруы ишетелде. Бераздан бу тавышны карт аюның иңрәүле ыңгырашуы, төнге урманны ярып үкерүе күмеп китте. Шомлы тавышлар тагын берничә мәртәбә кабатланды. Аннары барысы да тынды...
Тын урман тагын да шомлырак икән. Фәнис, нидер ачыкларга теләгәндәй, шомлы тавышлар килгән якка колагын куеп, тыңлап торды да, кырт борылып, авыл ягына китеп барды. Ул бу мәлдә кочагында баручы йокылы-уяулы Айгөлнең куркынып калтырануын да, артыннан бер адым да калмыйча килүче Нәзирәнең бертуктаусыз догалар пышылдавын да ишетми, күрми иде...
31 декабрь, 2007 ел.
Фәнис, машинасыннан төшеп, фонарен кабызды да җентекләп бистә урамнарын өйрәнә башлады. Әһә, бүген олы юл ягыннан өч машина кергән. КАМАЗ исәпкә кермәсен, ди... Ике җиңел машина кала: “Жигули” һәм кәттә генә иномарка!.. Аларның эзе бистә башындагы юл чатында ике якка аерылып китә. Бу кадәр бистәне ике яклап тикшереп чыга башласаң, бер төн генә җитмәячәк, билләһи!.. Кайсы эзне сайларга соң? Айгөл сүзләренә караганда, аның әтисе хәлле генә кеше булырга тиеш. “Жигули”га гына утырып йөрмәс бу адәм актыгы. Димәк, иномарка. Фәнис, машинасын бистә читендә калдырып, фонарен юл өстенә төбәп тоткан килеш, иномарка эзе буенча тау-тау коттеджлар ягына табан китте. Бераз баргач, ниндидер хикмәт белән куен эченә килеп кергән уенчык аюны тоеп алды. Рәхәт булып китте. Нинди генә булса да, эчендә өне-тавышы булган бер кадерле әйбер бит ул!
Сирәк-мирәк кенә төшкәләгән ябалак кар астында тоныкланып юкка чыга барган машина эзе тиздән биек коймалы мәһабәт йорт каршына килеп туктады. Ә нишләп бер генә пар эз? Кире чыкмаганмыни? Әнә ул, әнә, бераз таптанып торгач, ары китеп барган...
Фәнис иң элек шушы йортка керергә булды.
Тәрәзәләрдә ут юк. Ут та булмагач, бу аулак җирдә нишләп йөргән соң ул машина? Бер-бер хәл бар монда. Уенчык аюның сөйләгәннәре дөрескә чыга, ахры...
Кар элпә астында кеше эзләрен чамалау мөмкин түгел. Шулай да, карда тырналып калган тирән эзләргә караганда, ишегалдына нидер сөйрәп алып кергән булырга тиешләр.
Капка бикле булып чыкты. Фәнис ачам дип маташмады, армиядән алып кайткан җитезлеге белән коймага үрмәләде.
Өй ишекләре дә бикле иде. Фәнис инде инанган иде: бүген монда кемнәрдер булган! Булган гына түгел, әле дә бар. Ул моны җан тамырлары белән тоя, күңел кыллары белән сизенә... Ачы язмышлар шаһиты – плүш аю да тоя, ахры. Әнә бит ул, сикереп төшәм-төшәм дип, изү эченнән күмер күзләрен мөлдерәтеп карап тора...
Йә, нигә шулкадәр сыный икән Ходай дигәннәре үз бәндәләрен: Айгөл дигән кызны – маньяк әти биреп, Фәнисне – кара төндә аянычлы хәлләр шаһиты булган уенчык аюга юлыктырып...
Күңел – күңел белән, күз – күз белән. Күңел әллә каян тойса да, күзләр күп очракта ботак тишеге белән бер: кышкы төндә бу аулак йорт катында Фәниснең күзләре дә кеше гаменә ишарә итәрлек берни күрмәде, шәйләмәде.
Ләкин нинди генә салкынлык, афәт аңкытып торса, Фәнис бу урыннан аерылырга теләмәде. Колагында һаман әле яңгырап торган бала тавышы аны әлеге таш йортка ябыштырып-беркетеп куйган иде.
Фәнис, ниһаять, бер ныклы карарга килеп, ишек шакырга кереште. Күпме шакып та беркем ачмагач, тәрәзәдән-тәрәзәгә йөреп, үзенең барлыгын белдертә башлады. Беркайдан да җан әсәренә ым-ишарә күренмәде.
Ходай биргән тоемына ничек кенә инанган булса да, Фәниснең түземлелеге, сабырлыгы, ихтыяр көче кимегәннән кими барды. Бервакыт бөтенләй төкәнде. Менә ул кызу-кызу адымнар белән капкага таба китте, әмма берничә адым гына атлап өлгерде, йортның өске катында, эчке якта, нәрсәдер шапылдап, авып төште. Фәнис, бөтен гәүдәсе белән талпынып, тышкы ишек йөзлегенә барып бәрелгәнен сизми дә калды. Ишек нык иде, мәңгелек иде. Мәңгелек булса да, ишек кенә иде ул. Һәм ул бер ватылырга тиеш иде. Фәниснең нык, көчле гәүдәсе кат-кат бәрелүдән, ниһаять, какшап, калтырый башлады. Менә ул бервакыт, күгәненнән кубып, эчке якка убылып китте дә Фәниснең бәргәләнүдән сызлый башлаган гәүдәсен үзенә йотты...
Эчтә дөм караңгы иде. Фонарен табып, кабызып булашкан арада өске катта тагын нәрсәдер төшеп ватылды. Ләкин бу тавышларны Фәнис тиз генә эзләп таба алмады. Ике кат бетереп, бәрелә-сугыла эзләнеп йөргәндә үзе дә нәрсәнедер төртеп аударды, нәрсәнедер төшереп ватты, чәлпәрәмә китерде...
Ниһаять ул бер тар гына бүлмәгә юлыкты. Аның ишеген ачып керү белән ике пар утлы күмергә тап булды. Алар куркынган ике пар күз булып чыкты. Шулай да, иң курыкканы Фәнис үзе булгандыр әле. Кыйналып бәйләп ташланган хатын белән елап-шешенеп беткән сабый бала бу мәлдә әллә нинди җен-пәриләрне хәтерләтә иде шул.
- Сез... Сез кем? – Фәнис, акылдан язганчы әйтеп калыйм, дигән кебек, тотлыга-тотлыга сорашырга кереште. Җавап булмагач, кат-кат сорады. Соңыннан гына ачыкланды: идәндә аунап яткан хатын белән кыз баланың авыз-иреннәренә дә ниндидер тасмалар ябыштырылган икән. – Сез кем?
Тасмалардан азат булуга, тегеләр, сүз куешкандай, үксеп елап җибәрделәр. Аларны тынычландырганчы шактый вакыт узды.
- Сез кем?
- Без... Шушы өйнең хуҗалары...
- Нигә болай бәйләнеп ятасыз, ни булды?
- Ә син кем? Котыбыз очты дип торам... – Хатын, үз хәлен сөйли башлаганчы, каршыларында басып торган чит-ят ирнең кем булуы белән кызыксынырга кереште.
- Минме? Әнә теге күрше авылдан мин... Ә сез каян?
- Мин – Нәзирә булам, ә монысы – Айгөл... Ирем шул хәлгә юлыктырып китте безне... – Шунда хатынга әллә нәрсә булды. Ул кинәт тотлыга башлады. - Син... Фәнисме әллә? Зөләйха апа малаемы?
- Әйе, Фәнис... Каян белдең?
- Белдем инде... Мин бит Нәзирә, Фәнис...
- Нәзирә?.. Синме бу, Нәзирә? Нәрсә булды сиңа? Сезгә нәрсә булды? Кем рәнҗетте?..
- Нәрсә булсын, Фәнис... Менә шундый тормышта яшим инде мин... Кан белән яшь эчендә биш елым үтте... Барысы да шушы бала хакына...
Фәнис әнисенә сыенып утырган кыз алдына тезләнде.
- Айгөл? Айгөл бит син?
Елап-шешенеп беткән кызый башын әнисенең изүенә яшерде.
Кызының исемен ишетүгә Нәзирә сискәнеп китте, аптыравыннан бар куркуын онытты:
- Айгөл шул... Ә каян беләсең?
- Беләм... Әмирчик әйтте...
Фәнис куеныннан уенчык аю тартып чыгарды. Шул гына кирәк булган икән. Уенчыгын күрү белән, кызыйның күзләрендә нур бөртеге чагылып китте, йөзенә җан иңде. Менә ул, күптән көтелгән бәхетенә юлыккандай, йөзен балкытып, ләкин кыенсынуыннан бөтенләй үк котылып бетә алмыйча, таныш уенчыгына үрелде. Аны салмак, назлы хәрәкәтләр белән куенына алып, сыйпый-сыйпый сөйде, шуннан соң гына аюның колагына пышылдады:
- Рәхмәт...
Фәнис, азат ителгән тоткыннарның аякларына чорналган бауларны чишә-чишә, уенчык аю белән килеп чыккан хәлләргә ачыклык кертергә ашыкты:
- Юл чатында ята иде... Кызхганып кына алып кайткан идем, сөйләшә башламасынмы?! Тилеләнәм дип торам... Менә шушы чибәр кызның тавышы булганга гына акылдан шашмый калдым...
- Фәнис, битәрләмә безне...
- Ни өчен, Нәзирә?
- Безнең өчен борчылыгансың...
- Булды бераз... Сезне күргәч тынычландым. Мин, Нәзирә, сезнең хакта барысын да беләм...
Ә Нәзирәнең үз сүзе сүз:
- Фәнис, мин сине көтеп ала алмадым бит... Шуның өчен Ходай Тәгалә җәзасын бирә...
- Нәзирә, бетеренмә, Ходайның монда бер катнашы да юк. Бу – безнең тарих...
- Аннары менә бу кызның тарихы... Аның әтисе мине көчләп алды. Балага уздым... Әтисез табасым килмәде... Без шулай тәрбияләнгән инде, Фәнис... Гомер буе оят дигән нәрсәдән куркып яшибез... Шуның хакына түзәбез...
- Ничек түзә алдың соң, Нәзирә? Моңа түзеп буламыни?
- Түзми нишлисең... Ул бит сүзгә килгән саен: “Айгөлгә бер-бер хәл кылам”, - дип яный иде... Әйтсә эшли торган кеше ул...
- Нидән шулай килеп чыкты соң?
- Нидән булсын? Көнләшүеннән чиргә сабышты... Кеше ирләре белән өегәсең, дип җанны алды... Бу юлы бөтенләй чыгырыннан чыкты: кыйнап, бәйләп китереп ташлады да: “Хәзер мин сезгә ирләр көтүе алып киләм, җаныгызны алсыннар, туйганчы, гарык булганчы сөйсеннәр үзегезне!” – дип чыгып китте... Мин үзем өчен курыкмыйм. Мин инде күрәсен күргән... Менә бу кыз өчен борчылам...
- Борчылма, Нәзирә, хәзер мин сезне беркемгә дә бирмәячәкмен... – Фәнис Нәзирәнең күп елаудан шешенеп-бүртенеп беткән, әмма һаман әле яшьлек матурлыгын югалтмаган йөзен үзенең күкрәгенә алды...
Алар, ниһаять, җыенып, бер-берсенә сыеныша-сыеныша аскы катка төштеләр. Ут кабызмадылар. Аннан-моннан өс-баш юнәтеп, җылырак киенделәр дә тышка чыктылар. Әмма капкага барып җитә алмадылар, урам ягында бөтен утларын яктыртып килеп туктаган машина тавышы аларны сискәнергә мәҗбүр итте.
- Кайтты... Безнең башка кайтты... Харап булдык, Фәнис... – Бу көтелмәгән хәлләрдән Нәзирәнең рухы гына түгел, буыннары да какшый башлаган иде инде.
- Ни сөйлисең син, Нәзирә? Тиз генә бирешмибез әле!.. Без әле озын һәм бәхетле гомер яшәячәкбез! Яле, җәһәт кенә җыеныгыз... Айсылуны үземә алам, ә син, Нәзирә, арттан минем чабуыма тотын... Бакча яклап урманга китәбез...
- Урманга?.. Фәнис, лутчы монда җан бирәбез... Урманда туңып кар астында калганчы, яисә кыргый җәнлекләр тырнагыннан харап булганчы, шушы нигезебездә гомерне бетерик... Фәнис...
Ләкин Фәнис аны ишетмәде. Ул, Айгөлне куенына кысып тоткан килеш, ишегалды түрендәге сарайлар арасыннан үтеп, бакча ягына чыгып бара иде инде. Нәзирәгә, бөтен булган көчен җыеп, аның артыннан иярергә генә калды...
Кышкы төн якты иде. Ай күзәтүе астында ах-ух килеп урманга барып кергәндә бистә ягында фонарь утлары җемелди башлаган иде инде. Фәнис шундук аңлап алды: аларны эзәрлекләп киләләр... Өч-дүрт кеше генә булыр... Машина калган якка бару турында уйлыйсы да юк. Шундук юлны бүләчәкләр... Эзәрлекләүчеләр урманга килеп җиткәнче эчкәрәк керәсе иде бит... Куелыкта эзне югалту җиңелрәк... Берничә чакрым үтә алсалар, халык аяк басмый торган “Зәхмәт чокыры”на да күп калмый. Анда куышлыклар күп. Берәрсендә иртәнгә кадәр юанырга була... Аннары күз күрер...
Фәнис шулай эшләде дә. Айгөлне күтәреп, Нәзирәне җитәкләп туп-туры шул шомлы якка ашыкты. Кызның шыңшып елавы да, авыртынып ыңгырашуы да басылды, баксаң, ул йоклап киткән икән... Нәзирә тәмам арган, ул инде соңгы көченә бара, ләкин еламый, зарланмый, язмышына буйсынып, абына-сөртенә бара да бара...
Фәнис үзе дә нык арды. Аяклары тыңламый башлады. Әйтерсең, аны инде аяклары түгел, ә ярсып типкән йөрәге генә алып бара... Йөрәге исән булса, ул бирешмәячәк. Нәзирә белән Айгөлне кыерсытырга да ирек бирмәячәк. Бугазга бугаз киләчәк, әмма рәнҗеттермәячәк!.. Ул бит аларны кемгәдер бирер өчен тапмады... Ярата ул үзенең Нәзирәсен, һаман да ярата... Күңелне алдап булмый. Ә күңел һаман ачык, Нәзирәсенә ачык, аның газиз баласына ачык, аларның урау сукмакларга кереп киткән язмышына ачык...
Йөрәге очып чыгам-чыгам дип тибә... Димәк, исән... Йөрәге генә түгел, зиһене дә исән. Белә Фәнис: кара урман эченә алып керә торган кышкы юл – афәт белән бер. Бәлки нде алар кире чыга да алмаслар? Табышкач кына тагын ахирәт юлында аерылышырлар... Ә бәлки аерылышмаслар да. Аларның бер гөнаһалары да юк бит. Кешечә яшәргә тырыштылар, шул гына... Язмыш гөнаһка кермидер ул... Керсә дә, авыр язмыш – гөнаһтан чистарыну гынадыр ул... Юк-юк, алар әле бу кешелек дөньясында да яшәп калачаклар! Өчәүләп, бер гаилә булып... Аңлашырлар әле... Күңелләрендәге бозны эретерләр... Иң мөһиме, хәзер ничек тә исән калырга, эзәрлекләп килүче хәшәрәтләрдән котылырга кирәк! Каяндыр укыганы бар: Ходай урманда яши, ди... Урманда да яшәгәч, үз җирендә үз бәндәләрен рәнҗетергә ирек бирмәс Ул, бер җаен табар...
Күңеленә хакыйкать иңгән мәл идеме, чынлыкта, Фәнис бу минутта яшьлек мәхәббәте Нәзирәсе белән бер гөнаһсыз шушы сабый баланы алып, Ходай катына гына түгел, дөнья читенә, хәтта җиһан упкынына төшеп китәргә дә риза иде...
Упкын хакында уйлавы гына булды, Фәнис ниндидер тирән баз эченә убылып төшеп китүен тойды. Кар бураннары уйнатып, аны тиз арада Нәзирә белән Айгөл куып җиттеләр... Менә алар үзара әүмәкләшеп, җансыз бер йомгакка оешып, чокырның үлән түшәлгән төбенә килеп төштеләр...
Фәнис бермәл аң-зиһенен җыеп, тын калып ятты. Ул кузгалырга өлгермәде, якында гына Айгөл елап җибәрде. Нәзирәнең тавыш-тыны юк иде. Аны исенә китергәнче бераз вакыт үтте. Айгөлгә кушылып, Фәнис үзе дә елый башлаган иде инде. Ниһаять, кайсыдыр аралыктан шәйләнгән ак төн яктысында Нәзирәнең күз кабаклары балкып ачылып китте...
- Еламагыз, мин исән...– Хатынның тавышында өметсезлеккә караганда өмет күбрәк иде...
Өчәү кочаклашып елап алдылар. Бераз юангач, Фәнис тирә-якны өйрәнә башлады. Өске якта зур ачыклык бар икән. Ничек туры килгән диген, шул ачыклыктан тулышып бетә язган тонык ай карап тора! Ләкин бу күк кыйпылчыгы һич куркыныч түгел; ул хәтта нурлы, мөлаем булып күренде Фәниснең күзенә... Димәк, дөнья ул кадәр үк өметсез түгел әле...
Алар килеп эләккән мәгарәнең аргы башында күренеп торган ачыклык Фәнисне ныграк ымсындыра иде. Ул капшана-капшана шул якка үрмәләде. Ләкин бик тиз урап килде.
- Нәзирә, анда кемдер бар, - диде ул калтыранган тавыш белән.
Нәзирә Айсылуны кочагына кысты.
- Кем? – Бу сорауда “Әллә куып та җиттеләрме?” дигән шомлы аһәң ярылып ята иде.
- Юк, алар түгел, - Фәнис үзе дә Нәзирә янына килеп сыенды, бераз вакыт әйтергәме-әйтмәскәме дигән кебек, уйланып торды. – Бу... йонлач... җан иясе...
Ул арада, зәһәр үкереп, теге җан иясе үзенең барлыгын сиздереп тә куйды. Шунда ук, бөтен мәгарә авызын томлап, айкала-чайкала аягына торып басты...
Кышкы йокысыннан вакытсыз уятуларына нык кына кәефе киткән мәһабәт аю иде бу.
Күмер күзләрен елтыратып, очлы борынын алга сузып каршысында басып торган аюны күргәч, Фәниснең күзләре генә түгел, җаны чәчрәп чыга язды. Ул, үзе дә сизмәстән, Нәзирә белән Айсылуны артына яшерергә кереште. Үзе, аю белән алышырга әзер булуын белдереп, уң аягын арткарак җайлап куйды, йодрыкка йомарланган кулларын алга сузды...
Ләкин аюның алышырга исәбе юк иде. Шулай да, бераз карап торганнан соң, башын алга сузып, иснәнә-иснәнә, күктән килеп төшкән бу адәми затларга таба бер-ике адым атлады... Фәнис, үзен-үзе белештермичә, башындагы бүреген аю алдына атты... Ни хикмәт, аю шундук туктап калды, үрелеп бүрекне иснәгәндәй итте, аннары зәһәр ыңгырашып, бүрекне мәгарә төбендәге карлы балчыкта әүмәкләндерә-әүмәкләндерә читкә очырды...
Шунда көтелмәгән хәл булып алды. Моңа кадәр Фәнис белән Нәзирә артында посып утырган Айгөл куенындагы плүш аюны аларга төбәп килә башлаган ерткыч җанварга ыргытты... Кич буе әле тегендә, әле монда бәргәләнеп йөргән аю баласына бу ошап бетмәде, ахры, ул, җиргә килеп орынуга: “Коткар! Зинһар, коткар!” – дип чыелдап җибәрде дә, башын аюның җөнтәс тәпиләренә куеп, тынып калды...
Шул җитә калды. Аю, бу көтелмәгән хәлләрдән каушап, кинәт тукталды, басынкыланды, хәтта бераз чигенеп тә куйды. Үзе шундук тәпиләренә орынып яткан уенчык кисәгенә үрелде... Бу юлы аю бүрек белән кыланган кебек кыланмады, плүш уенчыкны тәпиләренә эләктереп югары күтәрде дә озаклап карап торды, аннары сак кына җиргә төшерде... Хикмәтле хәлләрмоның белән генә бетмәде: карт аю, уенчыкны алдына куеп, алгы терсәкләренә таянды да, башын кыйгачлап, яңагын плүш аюның йөзенә салды... Менә ул күзләрен йомды, берничә мәртәбә җан-бәгыре белән ыңгырашып куйды, аннары өнсез, хәрәкәтсез калды...
Кыргый җанварның мондый сәер гамәлләренә шаккатып торган Фәнис беренче булып ис-акылына килде. Аюга охшап та бетмәгән бу уенчык сыңары аларны коткарырга чамалый түгелме соң? Әзмәвер аю әлеге алдаткыч белән юанган арада бу тоткынлыктан ничек тә котылырга кирәк!
Фәнис, башы белән ымлап, ис-акылларын югалта язып утыручы Нәзирә белән Айгөлгә аю өненең авызына таба барырга кушты. Тегеләргә шул җитә калды, каян гына көч алганнардыр - һаман әле хәрәкәтсез яткан аю яныннан мүкәләп уздылар да күренер-күренмәс кенә шәйләнгән ачыклык ягына китеп югалдылар. Фәнискә алар артыннан иярәсе генә калды...
...Алар әлләни ерак китмәгәннәр иде әле, менә бервакыт артта, мәгарә калган урында, кемнәрнеңдер ачыргаланып, үрсәләнеп кычкыруы ишетелде. Бераздан бу тавышны карт аюның иңрәүле ыңгырашуы, төнге урманны ярып үкерүе күмеп китте. Шомлы тавышлар тагын берничә мәртәбә кабатланды. Аннары барысы да тынды...
Тын урман тагын да шомлырак икән. Фәнис, нидер ачыкларга теләгәндәй, шомлы тавышлар килгән якка колагын куеп, тыңлап торды да, кырт борылып, авыл ягына китеп барды. Ул бу мәлдә кочагында баручы йокылы-уяулы Айгөлнең куркынып калтырануын да, артыннан бер адым да калмыйча килүче Нәзирәнең бертуктаусыз догалар пышылдавын да ишетми, күрми иде...
31 декабрь, 2007 ел.
Sez Tatar ädäbiyättän 1 tekst ukıdıgız.
- Büleklär
- «Похоронка» - 1Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 4630Unikal süzlärneñ gomumi sanı 222738.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.53.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.62.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- «Похоронка» - 2Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 4595Unikal süzlärneñ gomumi sanı 216938.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.54.9 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.62.5 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- «Похоронка» - 3Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 4625Unikal süzlärneñ gomumi sanı 203241.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.58.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.66.2 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- «Похоронка» - 4Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 4490Unikal süzlärneñ gomumi sanı 201041.1 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.57.6 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.66.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- «Похоронка» - 5Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 4572Unikal süzlärneñ gomumi sanı 210139.4 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.55.7 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.64.8 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- «Похоронка» - 6Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 2398Unikal süzlärneñ gomumi sanı 125843.6 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.60.8 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.69.1 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.