Bez kiçke aşnı aşap utıra idek.
Berdän kunak, ikençedän östäl tiräsendä minnän başka pogonsız keşe bulmaganga, böten süzlär miña karap söylänä ide.
— Möselmannarnıñ namaz ukuların min bik yaratam,— dide ber ofitser.— Alar namaz ukıganda bik birelep ukıylar, bik citdi, ihlaslı bulalar.
— Möselmanga namaz eçendä iltifatsızlık kılu — gönah,— didem min.
Şul arada minem sul yagımda utırgan poruçik bik ruhlanıp söylärgä totındı:
— Menä, äfändelär, sez minem küñelemä ber vakıyganı töşerdegez. Monnan un kön elek aylı ber kiçtä şundıy eş buldı. Aldıgızga kiteregez, şundıy matur aylı, ayaz ber kiçne. Tın gına karasu kügelcem küktä yap-yaktı tulı ay kölep karap tora. Havada saflık, huş is — göllär ise börkelä. Şunnan başka yäş çırşı, narat agaçlarınnan ällä nindi isnäp tuygısız ber taza, tämle huş kına is tirä-yaknı çolgap algan. Bu kiçtä şundıy şiğriyät, güzällek ide ki, ihtıyarsız ah diyäse, bu maturlıknı birüçe ällä kemgä şöke-ranä kılası, kulların kısıp rähmät äytäse, übäse, añar säcdä kılası kilä ide.
Bez kapitan M. belän kiçke hezmättän soñ, säğat unikelär çamasında, beraz sulış alıp, öygä taba kilä idek. Şul vakıtta änä tegendä, bezneñ oboz tora torgan cirdän uñ yakta, yäşel çirämdä, biş-altı kayınnıñ berse astında nindider ber keşe tora. Berdän soñ, tön belän soldatlardan berseneñ dä anda toruı mömkin tügel ide. Bez yıraktanrak monı kürdek tä, monda ni dä bulsa ber şöbhäle eş bar dip yakınrak kildek. Bez yakınlaşa başlagaç, bu keşe iyelde, annan soñ yıgıldı. Bu şöbhäne tagın arttırdı. Bez tuktadık.
Küp tä tormıy, aldıbızdagı keşe tagın ayakka kalıktı. Min ni qadär bu keşeneñ ni eşlärgä telägänen belergä, monıñ ni belän betären karap torırga uylasam da, kapitan şöbhädän çıdıy almadı, «Kem ul?» dip kıçkırdı. Cavap bulmadı.
Beraz basıp torgaç, bu külägä tagı iyelde häm küp tä tormıy yıgıldı. Bez inde: «Bu keşe bezdän yäpcrenergä teli ikän»,— dip uyladık. Kapitan tagı kıçkırdı.; Läkin añar karşı tirä-yaktagı sökünät şiğriyättän[1] başka cavap bulmadı.
Bezneñ şöbhälär çigenä citte. İkebez dä revolverlarnı koburasınnan çıgardık. Kapitan revolverın yugarı kütärde dä: «Kem ul, bädbähet, cavap bir; yugıysä atıp üteräm!» — dip kıçkırdı.
Uylap karagız, äfändelär, şul vakıtta kem üzeneñ tavışın birmäs. Min uylıymın, yegerme biş: yıl monastırda yatkan rähban[2] dä, üzeneñ cirgä kuygan başın kütärep, ber süz endäşer ide. Bu bit häyätnıñ iñ aktık minutı belän söyläktä torgan häl. Läkin şul katgıy öçençe sorauga tirä-yaktagı tınlıknı bozarlık ber çeben häräkäte qadärle dä tavış bulmaganga, bez bik aptıradık. Min kapitanga: «Äydä, barıp karıyk»,— didem. Äkren genä agaç töbenä bardık.
Yartı arşın buyı kuyılıktagı ülän arasında, kayın töbendä, ayga karşı ber kart adäm, şinel östendä tezlängän häldä, utırıp tora ide.
Min monıñ, ay yaktısında, üzebezneñ obozdagı ber kart möselman ikänlegen tanıdım. Kapitan:
— Sin, babay, ni eşläp utırasıñ? — dide.
Babay cavap birergä vaksınmadı.
Möselmannarnıñ namazın elek tä kürgänem bulganga, min sizep aldım: «Bu möselman namaz ukıy, äydä kitik, kapitan»,— didem.
Tirä-yakta tınlık; agaçlar, ülännär sulış ta almıy şul tınıçlıknı saklıylar. Tik pozitsiyädän ozak-ozak kına atılgan tup tavışları kay vakıtta gına bezneñ kolaklarga qadär yañgırap kilälär, tulı ay yaktırgannan-yaktıra, üzeneñ lätıyf, mähäbbätle nurların tükkännän-tügä ide.
— İh, tugan, bak ber dönyaga, här närsädä şiğriyät-poeziyä uynıy, menä näq namaz ukıy torgan vakıt. Bu möselman belä kay vakıtta namaz ukırga! — didem min kapitanga.
Küzläremne yomsam da, küzlärgä yokı kilmäde. Bälki matur aylı tön, tınıçlık, tınlık, ihlas küñelle, çın dinle möselmannıñ namaz ukıp utırganı canlanıp kürenä başladı.
«Rähmät siña, dinle möselman babay! Sin bu könge matur tönne balalar kebek tınıç, kaygısız, paq küñel belän karşı aldıñ. Sin bähetle kart!» didem eçemnän.
İkençe könne babaynı kapitan belän ikäü öygä çakırıp, kiçä ni eşlägänen soraştık.
— Min namaz ukıy idem, Vaşe vısokoblagorodiye! — di.
— Soñ nigä endäşmiseñ? Bit üzeñne çak-çak kına atıp ütermädek,— didem.
— Bezneñ zakonda namaz ukıganda süz söyläşergä yaramıy, Vaşe blagorodiye,— di.
— Rähmät, babay, şulay bul, yaratam min sineñ kebek dinle kartlarnı, sin izge keşe! — dip arkasınnan söyep ozattım...
Bu hikäyädän minem şaktıy käyefem kilde. Şul möselmannı, şundıy ihlaslı dinle kardäşemne küräsem kilde.
İkençe könne min möselmannarnı cıyıp üget söylädem. Mäcles ahırında soldatlarnıñ berse Korän ukıy başladı. Şul vakıtta, yılgadan täharät alıp, mäcleskä aşıgıp kilgän ber kartnı kürdem. Ozın sarı sakallı, kuyı mıyıklı, ozın kantları küz östenä töşkän bu möselman kilep tezlänep utırdı. Korän ukılıp betkäç, babay torıp, kul kuşırıp sälam birde. Küreşte.
Bu kart ğaskäri üzeneñ kartlıgı häm siması[3] belän dä başkalardan ayırım bulganga, hosusıy babaynıñ hällären soraştım.
— Miña, mulla tuganım, 43 yäş inde. Bişnçe yıl vatanga hezmät itämen. Monda ike yıl torıp, üzebezneñ mullabıznı berençe kürüem; häzrät, rähmät kilüegezgä,— dide.
Babaynıñ böten kıyafätendä, yöreşendä ber ihlaslık, birelgänlek balkıy ide. Anıñ ozın sakalların, cıyırınkılı matur biten, ihlaslı tirän küzlären übäsem kilde.
Poruçik söylägän matur hikäyäneñ kaharmanı şuşı babay ide.
1916
[1] Sökünät şiğriyättän - tınıç maturlıktan.
[2] Rähban — monah.
[3] Sima — kıyafät.