Mulla

(pesa)

Katnaşalar:
Äsfändiyär — mädräsä tämamlagan yäş mulla;
Samat — eşmäkär;
Möslimä — avıl karçıgı;
Väliähmät Gabdelhätoviç,
Bädretdin (Bärttin) — Çurtış avılı keşeläre
Nalimä, Gölnaz — Çurtış avılı kızları;
Sälahetdin — Çurtış avılı mullası;
Lemur — cirle üzidarä räise;
Ämir — uçastok militsionerı;
İldar, İldariyä, Vildan — Möslimäneñ avıldagı şähärdän kaytkan onıkları;
Elbrus — Çurtış avılı yegete.

BERENÇE PÄRDÄ
Berençe küreneş
Samat ätiläreneñ avıldagı öye. Sa­mat belän Äsfändiyär kerälär.
Samat. Menä, häzrät, siña öy. Bö­ten närsäse bar. Gaz, su kergän. Mebel dä citärlek. Bu bezneñ ätilärneñ öye. Änkäy ülgäç, ätine üzebezgä alıp kil­dek. Bu — siña. Döresräge — mäçetkä. Ägär bezneñ avılda töplänergä cıyınasıñ ikän, üzeñneke bulır. Akça soramıym. Kitäseñ ikän, niçek algan öyne şulay kaldırıp kitäseñ. Tik kitkäneñne miña belder.
Äsfändiyär. Zur avıl.
Samat. Elek tagın da zur ide. Tarala. Avıl zur, läkin tärtip yuk. Sine ezläp tabuım da, beläseñ, şunıñ öçen. Monda, äytkänemçä, mulla bar. Läkin tärtip yuk. Mäçet saldır didelär. Saldırdım. Yörüçe yuk. Mulla üze dä mäçetne gayıt könnärendä genä aça dilär. Formal yakların min möfti belän, tiyeşle keşelär belän söyläşermen, kıskası, bu avılnıñ hucası — sin.
Äsfändiyär. Avıl sovetları, kolhoz bardır bit.
Samat. İdarä itä almıy torgan üzidarä bar, kolhoz yuk. Anıñ urınına närsäder oyıştırdılar bugay. Kıskası, sin — huca.
Äsfändiyär. Alay bulmıydır ul.
Samat. Buldırsañ, bula. Buldıra almasañ, kit, ğayeplämäm.
Äsfändiyär. Sez şundıy itep tasvirladıgız avılnı, monda keşelär tügel, nindider iblislär yäşider sı­man.
Samat. İblisen belmim, şay­tannar citärlek. Huca bul. Üzidarä dä, kolhoz urınına kalgan närsäneñ dä predsedatelläre sinnän kurkıp torsınnar.
Äsfändiyär. Kurkıtıp keşene imanga kiterep bulmıy.
Samat. Niçek ikänen üzeñ karar­sıñ, öyrätep tormıym. Öylängänçe-nitkänçe siña bit aşarga peşerep, öy cıyıştırıp torırga da keşe kiräk. (Täräzädän karıy da, täräzäne açıp) Möslimä apa! Ker äle, Möslimä apa... (Äsfändiyärga) Bik çista apa. Avılga kilgän näçälstvonı ul aşata. Borçıl­ma, hezmät hakıñ citärlek bulır, sädaka hisabına gına yäşätmäbez, ä sädakanı mäçet faydasına al. Birsälär, älbättä. Öyränsennär sädaka birergä. Öyrät. (Kergän Möslimägä) Möslimä apa, menä mäçetkä mulla alıp kayttım.
Möslimä. Ästäğfirulla (Äsfän­diyärne, karıy-tikşerä).
Samat. Mondıy çakta ästäğfi­rulla dimilär, Möslimä apa, söbha­nalla dilär.
Möslimä. Bigräk yäş kürenä tügelme soñ?
Samat. Siña gına yäş kürenä ul. Mädräsä tämamlagan belemle häzrät ul. İseme — Äsfändiyär.
Möslimä. Sälahetdinne kaya ku­yasız son?
Samat. Teläsä, Äsfändiyär yanında yörer. Siña şunı äytergä çakırdım, Möslimä apa. Häzrätebez äle öylän­mägän, yeget keşe. Ul monda yäşäyaçäk. Anı aşatıp, öyen cıyıştırıp, kerlären yuıp torırga hatın-kız kiräk. Sin kürşedä genä. Ber kötü malay üsterdeñ. Närsäneñ niçek ikänen beläseñ. Äsfädiyärne siña tapşıram. Akçañ citärlek bulır.
Möslimä. Tuktale, akça dip... Kazan keşeseme soñ sin, ulım?
Äsfändiyär. Äye, min Kazanda üstem.
Möslimä. Şähär keşesenä oşap bulır mikän soñ?
Samat. Oşarsıñ. Bal-may eçendä üskän malay tügel. Yätim. Äbi-babayla-rınıñ pensiyäsenä üskän.
Möslimä. Belmim inde tagın. Sin äytkäç karşı kilep bulmas inde. Rähmät inde siña, avılnı onıtmıysıñ. Küperebez yuk ide, küperle itteñ. Yarar, Viniraga da äytermen. Aç tormas, Alla boyırsa. Berär kız da tabıp birerbez. Tik menä rätle, yünle kız gına kalma­dı avılda. Hismätullada bar ide, ul da arakı eçä başlagan, häyersez. Uncidese dä tulmagan kileş.
Äsfändiyär. Avıl kızı eçäme?
Möslimä. Avılnıkı şul. Yarıy, borçılma, Samat. Sineñ süzeñne ayak astı salmabız. Çıgıym äle min, kazlar kararga çıkkanıyım. Kiçen bezgä genä kerep aşar inde, alaysa. (Kitä)
Samat. İşetteñme, häzrät?
Äsfändiyär. Avılnı min başkaçarak küz aldına kiterä idem.
Väliähmät. (İşekne kiñ itep açıp kerä. Aña Bädretdin iyärgän) Mine ezlämilär ikän, dimäk, min kiräkmim. Kazan baylarına sälam birdek. Bärttin, isänläş.
Bädretdin. Äsälämäğaläyküm.
Väliähmät. Menä şulay. Sin, Bärttin, berkayçan da isänläşergä onıtma. İsänmesez, Samat Zakiroviç.
Samat. İsänmesez.
Väliähmät. Bu yegetne kem dip belik?
Samat. Ul bezneñ avılnıñ mul­lası.
Väliähmät. Mulla?! Sin dä mul­la, min dä mulla, atka peçän kem sala. (Samatka) Sin alıp kayttıñmı?
Samat. Äye, min.
Väliähmät. Ällä möfti dä bulıp aldıñmı?
Samat. Sineñ belän akıl satırga minem vakıtım yuk, Väliähmät.
Bädretdin. Väliähmät tügel, Väliähmät Gabdelähätoviç.
Samat. (Bädretdingä) Ä sin närsä köpä-köndez eçep yöriseñ?
Väliähmät. Tönlä eçsä, anıñ eçkänen kem kürä, äyeme, Bärttin?
Bädretdin. Şulay, Väliähmät Gabdelähätoviç.
Väliähmät. (Äsfändiyärga karap torıp). Mulla... Äye, mullalar kübäygän sayın gönahlılar arta. İsemegez niçek?
Äsfändiyär. Äsfändiyär.
Väliähmät. Min — Väliähmät. Väliähmät Gabdelähätoviç Ähmätgaliyev. Kayçandır şuşı avıldan sörelgän Möhämmätgali mullanıñ onıgı. (Bäd­retdingä kürsätep.) Menä bu mähluk minem babamnı sörgän häm mäçet ma­narasın kiskän bändäneñ onıgı. Äye, digen Bärttin.
Bädretdin. Äye, Väliähmät Gab­delähätoviç.
Väliähmät. (Samatka kürsätep.) Menä busı da minem babamnı, yağni şuşı avıl mullasın sörgän häm mä­çet manarasın kiskän adämi zatnıñ onıgı.
Samat. Citte inde, Väliähmät.
Väliähmät. Sin mine tuktatma, Samat. Min sineñ ofisıñda utıra torgan hezmätkär tügel. (Äsfändiyärga.) Samat äfände babasınıñ gönahların yuar öçen avılda mäçet saldırdı. Bärt­tin, kil äle monda. (Bädretdin kilgäç) Bu mähluk babasınıñ gönahların yuıp yöri. Minem akçaga. Üz akçası yuk. Nä­selläre belän häyerçelär häm telänçelär. Döres äyttemme, Bärttin?
Bädretdin. Döres, bik döres, Väliähmät Gabdelähätoviç.
Väliähmät. Üze adaşası kilgän keşegä yul kürsätergä kiräkmi. Kittek, Bärttin. Sine kürergä kilgän keşe üzen kürsätergä dä kilä. (Kırt borılıp işekkä taba atlıy.)
Samat. Väliähmät, tuktagız äle.
Väliähmät. Tuktadık.
Samat. Minnän kurıkmasagız da sez kanatıgıznı bik ük cäymägez, yarıymı.
Väliähmät. Börket kanatın cäymäsä, cirgä mätälep töşä (Çıgıp kitä. Aña Bädretdin iyärä.)
Samat. Bu keşe belän sak bul. Ba­bası Magnitogorskiyga sörelgäç, şunda tuıp üskän keşe ul. Biş yıl elek avılga kayttı. Berüze yäşi. Öye tulı kitap. Koränne yattan belä dilär. Eçmi, tart­mıy, bütännärne eçertä. Avılda kibet açkan. Kibetendä arakıdan başka närsä yuk dilär. Täülek buyı satu itä. Karate buyınça razryadı bar bugay. Üze äytte. Döresmeder, anısın belmim. Yarıy, min kitäm. Telefon nomerın beläseñ. Siña ber üteneçem — zarlanma. Zarlangannar­nı, cılak-meskennärne yaratmıym.

II küreneş
Vakıt kiç. Äsfändiyär namazlık östendä yästü namazın ukıy. Sälahetdin kerä. İşek töbendä Äsfändiyärnıñ namaz ukıp betergänen kötä.
Sälahetdin. (Äsfändiyärnıñna­mazlıknı cıyganın kürep) Ässälämä-galäykem...
Äsfändiyär. Ässälämäğaläyküm. Türdän uzıgız, babay.
Sälahetdin. (Türgä uzıp utıra. Doga kıla.) İşettem dä menä kildem äle. Min bu avılda mulla bulıp toram. Samat yäş mulla alıp kaytkan didelär. Şulay tiyeşter. Üze saldırgan mäçet. Sälahetdin atlı min. Mädräsä-fälän betergänseñder iñde.
Äsfändiyär. Äye.
Sälahetdin. Häzerge mädräsä betergännär «vahabislar» bula inde ul. Bez dä bolay, Allaga şöker, «Älhäm» belän «Kolhualla»nı beläbez. Kiräk çakta «Yäsin»nı da çıgabız. Ülem-citem bulganda üzebezçä cirlibez dä. Bolay zarlanmıylar ide. Sädaka digän närsä yuk inde.
Äsfändiyär. Sezne arakı eçä dip söylilär.
Sälahetdin. Samat äytkänder inde. Kem eçmi inde häzer. Bez bit frontta eçärgä öyrängän halık. Uncide dä tulmagan ide sugışka kitkändä. Säğat sayın ülem. Ul yäştä ülem kürep torıp ällä nilär eçärseñ. Eçelä inde. Bütän keşese tabılmagaç alındım inde. Allaga şöker, mäyetne doga ukıp ozatabız. Sin inde monda kiräk­mägänne tıñlap yörmä. Üz eşeñne bel. Avılga üzeñ sıman vahabislarnı cıya kürmä.
Äsfändiyär. Kem soñ vahhabist?
Sälahetdin. Kem bulsın, şul tirrur yasauçı inde. Öylär şartlatıp yörüçe. Häyer, avılda şartlatırlık öye dä kalmadı inde. Betä inde avıl.
Äsfändiyär. Nigä betä soñ ul?
Sälahetdin. Kiräkmider inde östägelärgä. Şähär kiräk bulgaç tö­zilär bit. Avıl belän nişliseñ. Cir sukalap intekkänçe satasıñ da alasıñ rizıknı Amerikadan. Monda ber ta­vık botı aşar öçen yıl buyı integäseñ. Şähärdä sattıñ da aldıñ Amerika botın. Rähätlänep kimer... Bolay, mäyet yuarga ciränmiseñme?
Äsfändiyär. Yuıp karaganım yuk.
Sälahetdin. Avılda mulla mäyet yuganda gına kiräk iñde ul. Ciränsäñ, ul eşne miña kaldır. Min öyrängän. Äz-mäz akçası da şul ülem-citem bul­ganda gına kilä. Kazanda yäsin çıkkanga ike yöz sum birälär di. Bez monda yeger­me täñkägä eşereläbez.
Väliähmät. (Kerä). Ässälämäğaläyküm. Närsä, sädaka büleşäsezme?
Äsfändiyär. Keşe öyenä röhsät sorap kerergä kiräkter.
Väliähmät. Röhsät sorap näçälstvo yanına gına kerälär. Türä bulırga cıyınmıysındır iç?
Äsfändiyär. Ädäp digän närsä bar. Sez bit mulla onıgı. Ul ädäpsez bulmagandır.
Väliähmät. Oho! Babaylar yal­gışın onıklar tözätä.
Äsfändiyär. Babagız yalgışkan­mıni?
Väliähmät. Yalgışkan. Kara muciknıñ añgıra başına añ kertergä tırışkan. Şunıñ öçen muciklar anı avıldan sörgännär. Alaçıkta tugan alga çıkmıy. (Sälahetdingä.) Ä sin monda nişläp utırasıñ?
Sälahetdin. Kildem äle menä.
Väliähmät. Yörmä monda. Yäşisen kilsä, ülärgä öyrän.
Sälahetdin. Sin dä mäñgelek­kä kilmägän, Väliähmät. Kayttıñ da monda...
Väliähmät. Kaytıp nişlädem? Äytep beter, kaytıp nişlädem?
Sälahetdin. Avılga huca bul­dıñ.
Väliähmät. Buldım. Sarık kötüe kötüçesez bulmıy.
Sälahetdin. Mıskıl itmä inde ul qadärle.
Väliähmät. İtäm. Sez mıskıl itelergä yaratılgan. Sez betärgä tiyeş. Ber yugalgan oyat tabılmıy. Min sezneñ avılıgızga yäsin çıgarga kayttım.
Sälahetdin. Yarıy, kitim inde min, kem...
Äsfändiyär. Äsfändiyär...
Sälahetdin. Äye, Äsfändiyär. Ä sin, Väliähmät, bik azınma. Ke­şegä yäsin çıgu ciñel närsä tügel ul. (Kitä.)
Äsfändiyär. Nigä sez şundıy usal?
Väliähmät. Usal gına tügel — yavız.
Äsfändiyär. Minem yanga şunı isbatlarga kildegezme? (Pauzadan soñ.) Nigä şulay tekälep karap torasız?
Väliähmät. Öyränäm. Min bit psiholog. Sineñ kem ikänlegeñne küzeñä karap beläsem kilä.
Äsfändiyär. Beldegezme soñ?
Väliähmät. Çamaladım. Kurkak malay tügel sin. Täväkkäl kürenäseñ. Kazañdagılar belän ızgışırlıgıñ bar. Yugıysä, anda vlast belän bäleş töben bülä almıy integälär.
Äsfändiyär. Büleşer vlast mon­da da bar şikelle.
Väliähmät. Mondamı vlast? Ber yartıga sotsializmnı sattılar, ike yar­tını kuysañ, kapitalizmnı sataçaklar. Üz ciren satıp eçkän mucikta nindi vlast...
Äsfändiyär. Ä sez?
Väliähmät. Min vlast tügel.
Äsfändiyär. Älegä min sezdän başka vlastnı kürgänem yuk. Min dä bit psiholog. İmam-häzrätlär psiholo­giyä fänen belergä tiyeşlär. Uylavımça, bu avılga bügen sez huca.
Väliähmät. Şunnan?..
Äsfändiyär. Şunnan şul. Sezdäge vlastnı min alırga telim. Sez avılnı beterergä, yäsin çıgarga kaytkan, min anı yäşätergä kildem.
Väliähmät. Äy, sabıy, sabıy... Mäyetkä aspirinnıñ faydası yuk, enekäş. Ägär problema yäsindä genä bulsa. Avılnıñ hucası min tügel. Avılnıñ hucası—azgınlık, bozıklık, imansızlık. Min şularnı kürep kua­nuçı gına. (İşek şakıylar.)
Äsfändiyär. Keregez (Nalimä kerä. Kulında bidon).
Väliähmät. Änä, hucalarnıñ berse.
Nalimä. Närsä bulgan? Nigä ırcayasıñ?
Väliähmät. Prosti, tyotka, ırcaymıym, yaratıp äytäm.
Nalimä. (Bidonın idängä kuyıp.) Kem dideñ? Nindi prastitutka min siña, ä? Kürsätermen min siña pras­titutka. Avızıña berne tondırırmın. Teşläreñne cıyıp ala almassıñ.
Väliähmät. Yäle, tondırıp kara. (Nalimä kizänep torıp Väliähmätneñ yözenä suga. Väliähmät aptırap kalgan.) Nişliseñ sin? Nişlisen sin, ä? (Na-limäneñ cilkä tamırınnan eläkterep ala).
Nalimä. Cibär!.. Cibär!..
Äsfändiyär. (Nalimäne Väliäh­mät kulınnan ayırıp ala. Väliähmätkä). Çıgıp kitegez.
Väliähmät. Vot kabähät, ätise kebek keşegä suga.
Äsfändiyär. Çıgıp kitegez, Väliähmät Gabdelähätoviç. Ütenep so­rıym.
Väliähmät. Vot kabähät... (dip söylänep çıgıp kitä).
Nalimä. Kürsätermen min siña prastitutka. (Muyının totıp.) Buıp üterä yazdı, zarazı.
Äsfändiyär. Başlap üzegez suk­tıgız bit.
Nalimä. Äytmäsen teläsä närsä. Rätle süze yuk. Öye tulı kitap. Üze ta­gın mulla onıgı dilär. Vät häşärät, närsä di, ä. Keşe ällä närsä uylar. (Stenadagı közge yanına kilep çäçen tözätä.) Kara sin anı... (Bidonnı kulına alıp.) Menä Möslimä apa aş cibärde. (Kesäsennän töyençek alıp.) İpiye monda. Kayda ikän bolarnıñ savıt-sabaları. (Şkaftan tälinkälär, kaşıklar tabıp ala.) Bötenese bar, bersen dä almagannar. Samat abıydan kurkalar, bütän bulsa ällä kayçan çis­tartıp çıgarlar ide.
Äsfändiyär. Urlaşalarmıni avılda?
Nalimä. Kayda urlaşmıylar soñ. Urlıylar da satıp eçälär. (Tälinkägä aş sala-sala.) Bar, kulıñnı yu. Kranda su bar. Sölge şunda. (Kulların yuıp kilgän Äsfändiyärgä.) Utır, bismillañnı äyt tä aşa. Bidonnı alıp çık dide Möslimä apa (Urındık alıp işek yanına barıp utıra). Aşa, oyalma.
Äsfändiyär. (Östäl yanına utı­rıp.) Sez kem?
Nalimä. Niçek kem? Nalimä.
Äsfändiyär. Möslimä apanıñ keme?
Nalimä. Keme bulsın, kürşese. Aşa äydä aşa, oyalma. (Äsfändiyärneñ aşau räveşen küzätep torıp.) Sin çın­lap ta mullamı?
Äsfändiyär. Ä nigä?
Nalimä. Sakalıñ da yuk. Sakalsız mulla bulmıy inde.
Äsfändiyär. Anıñ karavı, tübätäyem bar.
Nalimä. Tübätäyne häzer böten keşe kiyä inde.
Äsfändiyär. Katı suktıgız tege keşegä. Üterüegez mömkin.
Nalimä. Ütererseñ anı.
Äsfändiyär. Ölkän keşeneñ yö­zenä sugu kız keşegä kileşmi.
Nalimä. Nindi ölkän keşe. Oç­raganda berençe süze — «kayçan üläseñ inde». Bötenese kurka añardan, min genä kurıkmıym.
Äsfändiyär. Kız keşegä barıber sugışu kileşmi.
Nalimä. Kızlar diyep torsañ monda.
Äsfändiyär. Kulıgız da sallı ahırısı.
Nalimä. Saban tuyında ger kütäräm, kul köräşteräm.
Äsfändiyär. Niçä yäş soñ üze­gezgä?
Nalimä. Nigä kiräk ul siña?
Äsfändiyär. Bolay gına. Bik yäş kürenäsez.
Nalimä. Kara monı. Olılar kebek söyläşep utırgan bula. Üzeñ äle minnän dä yäşter. Ozak aşıysıñ ikän sin.
Äsfändiyär. Rizıknı hörmät itärgä kiräk.
Nalimä. Ozak aşapmı?
Äsfändiyär. Tiz aşasañ tämen belep ölgerep bulmıy.
Nalimä. Barıber ber korsakka kerä inde ul. Sine monda Samat abıy alıp kayttımı?
Äsfändiyär. Yuk, Putin cibär­de.
Nalimä. Närsä-ä-ä-ä?
Äsfändiyär. Ä nigä?
Nalimä. Urıs iç ul mulla cibärer­gä... İ-i, kotırtıp utırgan bula...
Äsfändiyär. Çınlap. Çurtış avılı keşeläre mäçetkä yörmi ikän, barıp kayt äle di.
Nalimä. (Kölep). Durak. Minnän kölgän bula.
Äsfändiyär. Çınlap menä.
Nalimä. Sin mäçetkä yörtteräseñme?
Äsfändiyär. Yörmäsälär, häbär it, militsiyä cibärtteräm, dide.
Nalimä. Bik isläre kitä bezneñ avılda militsiyägä. Uçaskavay üze bezneñ avıl malayları belän eçep yöri.
Äsfändiyär. Ber dä ayık keşe yuk mällä rayonıgızda?
Nalimä. Bar da inde ul. Kübese eçä şul.
Äsfändiyär. Sez dä eçäsezme?
Nalimä. Minme? Durak. Nişläp min eçim. Süzeñne ülçäp söylä.
Äsfändiyär. «Durak» sezneñ yaratkan süzegezme ällä?
Nalimä. Äytelä inde şunda. Açu­lanma tagın.
Äsfändiyär. İsemegez niçek äle?
Nalimä. Niçek bulsın — Na­limä.
Äsfändiyär. Matur isem.
Nalimä. Äti kuşkan inde — Ga­limä, Sälimä, Nalimä... Aşa inde tizräk.
Äsfändiyär. Buldı bugay bu. Räh­mät siña, Nalimä.
Nalimä. Aminıñnı tot (Äsfän­diyärnıñ eçennän genä doga ukıganın dikqat belän küzätep). Ä sin närsä ukıdıñ?
Äsfändiyär. Älhämdelillahi älläzi vä täğamänä, väsakanä, väcäğalänä minälmöslimin. Birrähmätikä yarabbi. Allahı äkbär.
Nalimä. Matur ikän. Miña da yazıp birerseñ. Atu min bitne genä sı­pırıp kuyam (Östäldäge tabak-savıtnı cıyıştırganda Äsfändiyärnıñ küzlären kürep tuktap kala). Nişliseñ, ä? Nigä şulay karap torasıñ?
Äsfändiyär. Çibär sez, Nalimä.
Nalimä. Alay itep karama bütän. Atu aşarga kertmim. (Tabak-savıtlarnı kuhnya yagına alıp çıgıp kitä. Bädretdin kerä).
Bädretdin. Ässälamegaläykem.
Äsfändiyär. Väğaläykemässäläm. Äydä, türdän uzıgız Bädretdin abzıy. (Bädretdinneñ ketkeldäp kölgänenä gacäplänep.) Nigä köläsez?
Bädretdin. Türdän uz diseñ bit... (Pauzadan soñ.) Baş avırta, berär närsäñ yukmı?
Äsfändiyär. Nindi närsä?
Bädretdin. Ni närsä dip... Za­rifulla abıynıñ äçe balı bula ide. Kalmadı mikän? Baş avırta.
Äsfändiyär. Väliähmät Gabdelähätoviçta yukmıni?
Bädretdin. Ul minem işelärgä birmi.
Äsfändiyär. Sez kem soñ?
Bädretdin. Kem dip. Alkaşlar inde bez...
Nalimä. (Kuhnya yagınnan çıga. Bädretdinne kürep). Sin monda nişläp yöriseñ, alkaş? Bar. Bar-bar, yörmä moñda. (Bädretdinne törtkäläp çıgarıp cibärä).
Äsfändiyär. Nigä anı kuasız?
Nalimä. Yörmäsen. İyäläştermä. Kuıp çıgara almassıñ.
Äsfändiyär. Bu bit sezneñ öyegez tügel.
Nalimä. Bulmasa tagın. Sin äle alarnı belep betermiseñ. Yuaş bulsañ, östeñä menep atlanalar. Tfü, zarazı. Sasıtıp çıgıp kitte.
Äsfändiyär. Ul bit sezdän ölkän keşe.
Nalimä. Närsä haman ölkän dä ölkän. Ölkän dip ällä aldına tezlä­nimme. Sau bul, irtägä kerermen. Närsä kertim?
Äsfändiyär. Ni bulsa da yarıy.
Nalimä. Möslimä apa äytä, mul­lalar bäleş yarata di... Aşagaç ukıy torgan doganı yazıp birergä onıtma (Çıgıp kitä).



III küreneş
Şul uk öydä Möslimä, Nalimä, Gölnaz. Möslimä utırıp tora, kızlar öy cıyıştıralar.
Möslimä. Min çıgıym, kızlar. Böten cirne äybätläp sörtep çıgıgız. Tormagan öygä tıçkan da iyäläşkänder. İse sizelä.
Nalimä. Karale, Möslimä apa, monıñ öçen bezgä tülilärme soñ?
Möslimä. Kem tüläsen, savabı bulır.
Nalimä. Savabı dip niçä yıl buş­ka eşlätälär.
Möslimä. Buşka eşläüneñ närsä ikänen belmisez äle sez. Menä bez eşlä­dek ul buşka. Elek tä akça tülämädelär. Häzer dä hezmät hakıgız äz bulgan dip pinsäne tiyenläp kenä birälär. Öyränä tor, iyäläşä tor bu öygä. Bälkem äle şuña kiyäügä dä çıgıp kuyarsıñ. Öylänmägän di. Tös-kıyafäte dä, Allanıñ birgänenä şöker. Abıstay bulıp yörerseñ.
Nalimä. Kit äle. Abıstay dip ul hätle... Sin kuşkanga gına eşlibez.
Möslimä. Kaytıp citmäsä, aç­kıçın işek östenä kuyarsız (çıgıp kitä).
Gölnaz. Karale, malay, urının kızlar kebek cıyıştırgan. Prastıynaları çista. Kazannan alıp kilgänder inde.
Nalimä. Känişne. Monda kem äzerläp torsın aña.
Gölnaz. Bigräk yäş kürenä, äyeme?
Nalimä. Küz çitlärendä cıyırçık­lar kürenä inde, bigük yäş tügelder.
Gölnaz. Köläç keşelärneñ küz kırıyında cıyırçıklar bula, di.
Nalimä. Minnän kölgän bula. Putin cibärde di. Şäymiyev disä, ber häyer.
Gölnaz. Şäymiyev tä mulla cibärep yatmıy inde. Ul glavalarnı gına cibärä. Bolarnıñ başlıgı möfti digän keşe.
Nalimä. (Karavatka avıp). Şuşında mulla hatını bulıp yatsañ, ä.
Gölnaz. Tor, bögärlisen. Kaytıp kersä...
Nalimä. Kaytıp kersä, yanıma yatır. Yat äle sin dä, ike keşe sıya mikän. (Gölnaznı kulınnan tartıp yatkıra, koçaklıy). Kayttıñmı, canım bäğrem. Mullakayım.
Gölnaz. Alay kölmä mulladan, gönahı bulır.
Nalimä. Mulladan kölgänneñ gönahısı yuk, Alladan kölärgä genä yaramıy.
Gölnaz. Tor äydä, sörtep çıgıyk. (Şulçak azan tavışı yañgırıy. Kızlar sikerep torıp, täräzäne açıp tıñlıy­lar).
Nalimä. Karale, cırlagan ke­bek...
Gölnaz. Üze mikän ul?
Nalimä. Kem bulsın inde tagın. (Tıñlıylar). Kara, ber cırga ohşagan bit. (Azannan soñ ukılgan doga ahäñenä kuşılıp köyli).
Gölnaz. Bezneñ tatar tele ukı­tuçısı Zäki abıy Möhämmät Päygambär tatar bulgan dip äytä ide bit, dörester ahrı, iyeme?
Nalimä. Aña bötenese dä tatar inde. İvan Gruznıy gına urıs. Äydä, kittek. Dogasın ukıp betergäç kaytır.
Gölnaz. Kaytsa soñ...
Nalimä. Äy, kötep torgan kebek. Bolay da inde... Kiçä aşarına kert­kän idem. Küzenä yalgış karagan idem, siherle. Koçagına kergäneñne sizmi dä kalırsıñ. İlbrüsneñ küze oyatsız. Ircayıp kölä, barıber kızlıgıñnı min alam di. Birdelär di, kötep tor. Kagılıp kına karasın, Kazandagı däü abıynıñ mıltıgı belän mañgayına teräp atırmın. Sin beläseñme, yaratam dip minnän äyttermäkçe bula, üze äyt­mi. Niçä kıznıñ başına citte inde, hayvan.
Gölnaz. Citkergäç citälär inde. Sineñ belän miña citmilär bit.
Nalimä. Citmilär dä... Kız kileş kartayıp ta inde... Sineke kilep yörime äle?
Gölnaz. Kilä dä. Kurkıtkannar äle tege banditlar. Bezneñ avıl kızı yanına kilep yörmä, üteräbez digän­när.
Nalimä. Vät zarazı parazitlar. Üzläre dä almıy, bütän avılga da bir­milär.
Gölnaz. Şundıy närsä uylap çı­gargannar di. Çit avılga kiyäügä çıgarga cıyınsañ, başta üzebezneñ avıl yegete belän yoklıysıñ dip äytälär di.
Nalimä. Siña äyttelärme?
Gölnaz. Äytkännäre yuk ta. Ägär bezdän kaçıp çıksañ, ireñne imgät­känçe kıynıybız, invalid ir belän yäşärseñ dip äytälär di... Äydä, kara­vat astın gına sörtäbez dä... (Karavat astına iyelä. Annan gantellär tartıp çıgara). Nalimä, närsälär bu?
Nalimä. Kuy urınına, kiräk äyberder.
Gölnaz. Ger da bar monda, Na­limä.
Nalimä. Yäle, Yäle... çınlap ger bit bu, ike potlı. (Kütärep karıy.) Ällä sportsmin mikän? Yüri genä mulla bulıp yörider äle. (Äsfändiyär kaytıp kerä. Nalimä ger kütärgän kileş tora­taş bulıp katıp, Äsfändiyärga karap tora. Annan gerne atıp bärep çıgıp yögerä. Aña Gölnaz da iyärä. Äsfändiyär ger, gantelläre karavat astına urna­ştıra. Sälahetdin kerä).
Sälahetdin. Kerergä yarıydır bit.
Äsfändiyär. Älbättä yarıy, is­änmesez.
Sälahetdin. Äsälämäğaläykem. (Utırıp doga kılgaç). Tübän oçnıñ Äyzenhauırı ülgän.
Äsfändiyär. Kem?
Sälahetdin. Şundıy isemle keşe inde. Kuşamatı bugay inde. İseme belän äytüçe yuk. Nindider yaramagan närsä eçep ülgän. Uksus dime şunda. Miña kilgännär. Min inde sinnän uzıp... Yu disäñ, yuarmın anısı.
Äsfändiyär. Eçep ülgän disez­me?
Sälahetdin. Şunıñ belän kı­rıla inde halık... Närsä äytäseñ?..
Äsfändiyär. Närsä äytämme? Min, Sälahetdin abzıy, eçep ülgän keşegä yäsin çıkmıym.
Sälahetdin. Dogasız kitsen diseñme?
Äsfändiyär. Dogasız yäşägän bit.
Sälahetdin. Dogasız dip... ul gına da ğayeple tügel inde aña. Zamanası dogasız bulgaç. Yäşi belep yäşämägän ikän, cäzasın tegendä alır. Hoday Üze beler.
Äsfändiyär. Böten eşne Hodayga tapşırsak, bez närsägä kiräk soñ? Bez Hoday yazgannı halıkka citkerüçelär. Bezneñ süzgä kolak salmıylar ikän, dimäk, Hoday yazganga karşı barmak­çılar. Min isertkeç eçep ülgännärgä häm üz-üzlärenä kul salgan mordarlarga yäsin çıkmıym.
Sälahetdin. Alay mihırbansız bulırga yaramıy.
Äsfändiyär. Ä sez mihırbanlı yäşisezme soñ? Kilgänemä ike kön ällä nilär işetep beterdem inde. İñ mihırbanlı zatıbız Allahı Täğalä, ämma ul da tämuglar yaratkan. Keşelär monı belergä tiyeş.
Sälahetdin. Vahabis digäç tä alay uk bulırga yaramıy. Sin kilgän keşe. Bez monda bergä yäşägän. Yamanı da yahşısı da üzebezneke. Tormış sin digänçä genä barmıy inde ul.
Äsfändiyär. Min digänçä tügel, Hoday kuşkança barırga tiyeş.
Sälahetdin. Hodayı da inde anıñ iyäläşkänder. Karap tora bit... Alaysa üzem yuıp, üzem ozatam inde.
Äsfändiyär. Karagız üzegezgä. Ämma minem fatiham yuk. İsännär gıy­brät alıp, näticä yasasınnar.
Sälahetdin. Yasamıy, ulım, yasa­mıy. Beräüse eçep ülä, ikençese şunıñ mäyete östenä eçep kilä.
Äsfändiyär. Sez üzegez däme?
Sälahetdin. Sin, malay, alay itep söyläşmä. Uylaganıñnıñ härber­sen kıçkırıp äytü yegetlek tügel. Min eçäm ikän, bismilla äytmi genä eçäm. Şunı da bel: berkayçan da isergänçe eçkänem yuk. Räncetteñ, enem.
Äsfändiyär. Gafu itegez. Min sezne räncetergä telämädem.
Sälahetdin. Telämibez dä bit... (Lemur belän Ämir kerälär.)
Lemur. Kerergä yarıydır bit.
Äsfändiyär. Rähim itegez.
Sälahetdin. (Äsfändiyärga.) Alaysa, sineñ röhsäteñ belän ozatam...
Lemur. Kemne ozatasıñ, Sälahet­din abıy?
Sälahetdin. İşetkänseñder, Äyzenhauır ülgän.
Lemur. Nigä sin yöriseñ anda? Sin häzer mulla tügel inde.
Äsfändiyär. Barıgız, Sälahet­din abzıy. (Sälahetdin çıgıp kitkäç.) Rähim itegez, uzıgız. Tik tatar öyenä ayak kiyemnären salıp kerälär. (Lemur işek yanına barıp ayak kiyemen sala).
Ämir. Panimayış, miña ayaknı, furackanı salu ne poloceno. İ minem botinkalar çista da. Mladşiy leyte­nant Habriyev. Uçastkovıy.
Äsfändiyär. Bik yahşı, utı­rıgız. Äsfändiyär Ähmätcanov.
Lemur. Üzidarä Predsedatele Le­mur Safiullin. Üzegez kilmägäç menä üzem kildem.
Äsfändiyär. Lemur didegezme?
Lemur. Lemur. Ä nigä?
Äsfändiyär. Maymıl iseme tü­gelme soñ ul?
Ämir. (Şarkıldap kölep.) Toçno! Tak... (Öy eçenä küz yörtep çıgıp.) Do­kumentlar bardır iñde sezneñ?
Lemur. Äyttem bit inde, Samat Zakiroviç alıp kayttı.
Ämir. Samat Zakiroviç ponyatno. No dokumentlar bulırga tiyeş. Poloce­no. O naznaçenii mulloy, naprimer.
Lemur. Tuktale, Ämir. Äytep to­ralar bit siña.
Ämir. Padacdi, padacdi, Lemur.
Äsfändiyär. Izgışıp kitmägez tagın. İkegez dä salıp algan.
Ämir. (Pauzadan soñ.) M-da... Znaçit tak... Znaçit dokumentlar v poryadke. Yahşı. A to monda kaytalar raznıy şantrapa. Kaysı zakonnıy pereselenes, kay­sı nezakonnıy pereselenes. Razbiraysya tut... Kaysı ülgän çert znayıt şto eçep. Za vseh otveçay... (Lemurga.) Min siña toçno äytäm, hatını ğayeple monda. Ul belgän çto muc budet iskat. Spetsialno uksusnı arakı butılkasına salıp kuy­gan. Ayzınhauıru çto? Tapkan i eçkän i voobşe. İz-za babı pyut muciki.
Äsfändiyär. Ä sez ni öçen eçäsez? Väliähmät Gabdelähätoviç sıylagan­gamı?
Ämir. Kakoy Valiahmat?
Äsfändiyär. Sezneñ kebeklär öçen kibet tota bit. Köne-töne arakı sata.
Lemur. Anıñ röhsäte bar kibet totarga.
Äsfändiyär. Sezgä barısı da zakonno. Zakon nigezendä eçäsez.
Lemur. Tı ne oçen to vıstupay, bratan.
Äsfändiyär. Ya vam ne bratan. Zarubite na nosu.
Lemur. (Urınınnan torıp.) Kit­tek, Ämir.
Ämir. Çe tı?
Lemur. Kittek dim.
Ämir. Çe tı? Kuda aşıgasıñ. Nu podoh i podoh vaş Ayzanhauır. Tuda i yımu doroga. (Äsfändiyärga.) Znaçit, ne bratan. Davay, davay navodi monda poryadok. Lemur — maymıl znaçit? Obiziyäna. (Şarkıldap kölä.) Çe tı tut, Lemur, bud hozyainom. Dosidelsya, ponimayış.
Lemur. Ämir, kit-te-yık...
Ämir. Yarıy, yarıy... znaçit do­kumentlar poryadkada? Paşli, znaçit. (Çıgıp kitä).
Lemur (çıga-çıga.) Açulanmagız. Gafu itegez. (Çıgıp kitä).

IV küreneş
Cäyge tön. Äsfändiyär kapka töbendäge utırgıçta dönya tıñlap utıra. Kaydadır adaşıp kalgan sarık bäräne kıçkıra, kaydadır et örep kuya. Kaydadır tranzistor akırtalar. Mäçe başlı yabalaknıñ çiıldap alganı da işetelä. Ut yaktısı uramga töşkän. Uramnan uzuçılarga Äsfändiyär kürenmi dä diyärlek. Uramnan öç-dürt malaynı Möslimä kuıp alıp kaytıp bara.
Möslimä. Şuşı vakıtka hätle yörmäsägez, duñgızlar. İrtän uyatıp bulmıy. (Malaylar köleşkäç.) Yırma­gız avızıgıznı. Kayttılar da monda Kazannarınnan. Duñgız kötüçese yasap beterdelär änilärennän. Vildan! Kuda payduş! Öygä kayt.
Vildan. Nu, babuşka...
Möslimä. Birermen min siña babuşka. Ristan.
Vildan. Dau ani, rano yışe...
Möslimä. Birermen min siña ranıñnı. (İldarga) Sin zur bit inde, nigä iyärtep çıgıp kitäseñ. Sin huca bit, alar — kunak.
Vildan. Mı toce huca. Sineñ vnuki.
Möslimä. Kürsätermen vnukiyeñnı. Mulla abıyıgızga äytermen dä...
Vildan. Ul nişlätä, dau ani?
Möslimä. Nişlätergä beler. Çökiläregezne kisär.
Vildan. Närsä ul çöki?
Möslimä. Atla ayagıñnı. Kyafır bulıp bettelär. İltäm dä biräm äniye­gezgä.
İldariyä. İltmä, babuşka. İlt­mä, dau ani. (Möslimäneñ kaysı ku­lına, kaysı itägenä asılınıp çıgıp kitälär. Väliähmät belän Bädretdin uzıp bara).
Bädretdin. Väliähmät, salıp bir inde beraz gına.
Väliähmät. Väliähmät tügel. İläktän çiläkne, bizäktän tizäkne ayırırga öyrän.
Bädretdin. Väliähmät Gabdelähätoviç, salıp bir beraz gına.
Väliähmät. Äle yaña gına eçteñ.
Bädretdin. Äz salasıñ bit, tel oçına da yokmıy.
Väliähmät. Tezlänep sora. Tor­mış ul Saban tuyı, Bärttin. Kemder köräşä, kemder çülmäk vata, kemder şularnı kürep kızık taba.
Bädretdin (Väliähmät aldına tezlänep). Äz genä salıp bir. Üläm bit. (Väliähmät kesäsennän şeşä belän stakan alıp, stakan töbenä ara­kı sala).
Väliähmät. Mä, lıkın. Ülär öçen yegetlek kiräkmi, ülä belep ülärgä yegetlek kiräk.
Bädretdin. Äz bit bu. Östä iñde beraz.
Väliähmät. Näfes näfislekneñ doşmanı, Bärttin (Berniçä tamçı ara­kı östi. Bärttin tämläp eçä. Väliähmät şeşä belän stakannı kesälärenä tıgıp kuya).
Bädretdin. Rähmät, Väliähmät. Äzräk buldı inde...
Väliähmät. İseräseñ kilsä, arakı eçmä, ğaşıyq bul. İrtük öygä kilep keräse bulma, botıñnı sugıp sındırırmın. Tege taşnı küräseñme? Tägärätep kiter şunı. (Bärttin tägärä­tep kitergän taşka utırıp.) Cırla. «German köye»n.
Bädretdin. Äz genä salıp bir.
Väliähmät. Cırla. Küp itep salırman.
Bädretdin (Şaktıy uk moñlı tavış belän cırlıy).
Atlandım atnıñ bilenä,
Kitttem German ilenä:
German cire yäşel ülän,
Ällä kaytam, ällä üläm.
Bez uramnan ütkän çakta
Kütärelde tuzannar;
Yä kaytırbız, yä kaytmabız,
Sau bulıgız, tugannar.
Väliähmät. Cırla, nik tukta­dıñ?
Bädretdin.
Atlandım atnıñ bilenä,
Kitttem German ilenä:
German cire yäşel ülän,
Ällä kaytam, ällä üläm.
Väliähmät. Sin, böcäk, bu ta­vış belän teatrda cırlarga tiyeş ideñ. Sin şunı äräm itep... Mä eç, tıgın. (Arakı salıp birä.) Babañ — kabähät, atañ — häşärät, üzeñ — tizäk. (Bädretdinne tibep yıga. Äsfändiyär tüzmi, torıp bolar yanına kilä).
Äsfändiyär. Nişlisez sez?
Väliähmät: Ä-ä-ä, sez mondamıni? Ör şuña et bulıp, Bärttin.
Äsfändiyär (Üzenä örgän Bädretdinne torgızıp, östen kakkalıy). Bar, abzıy, kaytıp yokla.
Väliähmät. Östen kagasız, ä? Ciränmisez.
Äsfändiyär. Ul cirängeç, ä sez añardan da cirängeçräk.
Väliähmät. Süzeñne ülçäp söylä. Teleñne teşläven bar. Sin akıllı bul­sañ, tizäktän bizäk yasarga alınma.
Äsfändiyär. Keşe tizäk tügel.
Väliähmät. Bu avılda keşelär yäşämi.
Äsfändiyär. Bälki sezneñ baba­gız da sezneñ kebegräk bulgandır. Şuña kugannardır.
Väliähmät. Äy, sin!.. (Sugarga kizänä. Äsfändiyär anıñ kulın totıp ala. Väliähmät Äsfändiyär kulınıñ köçle ikänen sizep, karate alımın kul­lana, läkin üze sırtı belän kilep töşä. Süzsez genä kütärelä. Äsfändiyärga karap tora da kitep bara. Äsfändiyär taşnı kütärep alıp yul östennän çitkä alıp kuya da urınına barıp utıra. Nalimä belän Gölnaz ütep bara.)
Nalimä. Vät zarazı, täki bäylänä bit. Sin mulla öyenä kerep yöriseñ ikän di. Kersä, anıñ ni eşe bar, hayvan. Bik ise kitte di ul mullanıñ bezneñ işelärgä. Kiçä miña äytä, üzeñ şun­dıy çibär, şundıy sılu, yämsez süzlär kuşıp söyläşmä di. Durak digänne dä oşatmagan, zarazı digäne dä yaramıy. Ul İlbrüskä zarazı dimi ni diseñ inde.
Gölnaz. Öyendä berüze niçek utıra ikän. Klubka barırga yaramıydır inde alarga, iyeme? Täräzäsennän karıyk, nişli ikän.
Nalimä. Kitäle, yegetlär täräzä­sennän karap yörergä tege...
Gölnaz. Nindi yeget bulsın, mulla iç ul.
Nalimä. İ, durak. Mullalarnıñ da yegetläre bula inde.
Gölnaz. Tot ta alaysa kiyäügä çık şuña.
Nalimä. Kit äle, nişläsen ul minem belän. Ukıp ta bulmadı, Kazanga kitep tä bulmadı. Şul İlbrüslär kala inde. Yarıy la sineñ yegeteñ ber.
Gölnaz. Kilmäde bit äle bügen.
Nalimä. Äydä, çınnan da karıyk äle, nişläp utıra ikän. (Äsfändiyär yäşägän öyneñ kapkasına taba atlıylar. Nalimä Äsfändiyärnı kürep alıp.) Bätäç! (Baskan cirennän katıp kala).
Äsfändiyär. Häyerle kiç, kızlar. (Kitärgä borılgan kızlarga.) Kaçma­gız inde. (Tuktap kalgan kızlar yanına kilep.) Menä sezneñ tavışnı işettem dä çıktım äle.
Nalimä. Närsä söyläşkänne dä işetteñme?
Äsfändiyär. Närsä turında söy­läştegez son? Kızlarnıñ süze serle bula bit ul... Tönlä avılıgız bigräk matur.
Nalimä. Avılıgız di. Avılıbız digen. Häzer sineñ dä avıl inde ul.
Äsfändiyär. Äye şul. Bigräk matur.
Nalimä. Närsäse matur inde.
Äsfändiyär. Min kiçä sandugaç sayragannı tıñladım.
Nalimä. Tañnan uyanıpmı?
Äsfändiyär. Gölnaz nigä söy­läşmi?
Nalimä. Anıñ yörgän yegete bar, yaramıy.
Äsfändiyär. Sezneñ yukmı?
Nalimä. Yuk şul äle älegä. Kit­tek, Gölnaz.
Äsfändiyär. Aşıkmagız inde. Minem üzemä genä küñelsez.
Nalimä. Küñelsez dip. Klubka barırga kiräk.
Äsfändiyär. Anda küñelleme?
Nalimä. Küñelle dip... Selkenä­bez dä taralabız inde. Cıyın bala-çaga belän.
Äsfändiyär. Yegetlär yukmıni?
Nalimä. Alarnın yegetlekläre. Kittek, Gölnaz.
Äsfändiyär. Gölnaznıñ kitäse kilmi. Sez tartkalıysız.
Nalimä. Kem tartkalıy, kalsın.
Gölnaz. Üzeñ kal, yarıymı. (Kitep bara).
Äsfändiyär. Sez kaytmagız inde. Beraz utırıyk.
Nalimä. Nişläp?
Äsfändiyär. Tıñlap.
Nalimä. Närsäne?
Äsfändiyär. Dönyanı.
Nalimä. He... Kızık ikänseñ sin... Min öyrändem tege doganı.
Äsfändiyär. Sez cırlıy belä­sezme?
Nalimä. Yuk. Min tıñlarga gına yaratam. Minem däü ätiyem matur cırlıy, äniyem dä. Minem kolakka ayu baskan. Min sineñ cırlaganıñnı gel tıñlıym.
Äsfändiyär. Kayçan?
Nalimä. Mäçettäge radiodan.
Äsfändiyär. Cır tügel bit ul. Azan.
Nalimä. Cır kebek inde. Mös­limä apa äytä, siña yegerme ike yäş di.
Äsfändiyär. Döres äytä. Sezgä niçä?
Nalimä. Yegerme tula közgä. (Uram­nan ütep bargan Elbrus Nalimäneñ kulınnan eläkterep ala da söyräp alıp çıgıp kitä. Anda kıçkırışkan tavış­lar, Nalimäneñ çırıldap kıçkırganı işetelä. Äsfändiyär yögerep çıgıp kitä. Nalimäne kütärep alıp kerä.)
Äsfändiyär. Nalimä, Nalimä!.. (Nalimä däşä almıy. Sını katkan.) Nalimä... (Nalimäne koçagına alıp.) Yä, yä... Tınıçlan...
Nalimä (telgä kilep). Eçemä suk­tı, zarazı.
Äsfändiyär. Äytmägez, äytmä andıy süzne.
Nalimä. Avırta.
Äsfändiyär. Rayonga şaltıra­tıyk.
Nalimä. Kiräkmi. (Sulkıldap.) Sin mine kıynattırma, yarıymı. (Äsfändiyärnıñ koçagına sıyınıp.) Kıynattırma. Sin köçle bit. Sin spartsmen bit.
Äsfändiyär. Yä, yä, tınıçlan, tınıçlan...
Nalimä. Sin minem abıyım bul, abıylılarga timilär.
Äsfändiyär. Yarıy, yarıy, tı­nıçlan.
Möslimä. (Kerep) Ni buldı monda?
Nalimä. Möslimä apa, minem eçemä suktılar.
Möslimä. İ Hodayım! Kaysısı inde tagın?
Nalimä. İlbrüs.
Möslimä. Häyersez. Ber yıl da yuk bit törmädän çıkkanına. Äydä, kaytabız.
Nalimä. Yöri almıym, Möslimä apa, avırta.
Möslimä. Militsiyä çakırırga kiräk mörtätkä.
Nalimä. Kiräkmi, kiräkmi.
Möslimä. Kiräkmi dimä. Üterep taşlar.
Nalimä. Kiräkmi, kiräkmi. Hä­zer, betä avırtuı, tuktıy.




V küreneş
Äsfändiyär yäşägän yortnıñ öy eçe. Kravatıñda çişenmägän kileş Äsfändiyär yata. Samat kergänne kürep torıp utıra.
Samat. Närsä, eş bettemeni, häzrät?
Äsfändiyär. Ässälamäğaläyküm, Samat abıy.
Samat. Sälam, sälam. (Kul bi­reşep küreşkäç.) Närsä, käyef yugrak mällä?
Äsfändiyär. Bolay gına...
Samat. Bolay gına bulsa yarıy. İyäläşep betteñme inde?
Äsfändiyär. Mondıyga iyäläşep bulmıy. İyäläşergä Hoday yazmasın.
Samat. Şulaydır. Sälahetdin abıynı utırtıp kayttım. Maktıy üzeñne. Halıknı klubka cıyıp väğaz ukıgansıñ. Mäçetkä cıyarga ide.
Äsfändiyär. Mäçet klub tügel bit.
Samat. Vakıtı-vakıtı belän klub bulsa da yarıy. İyäläşsennär, üz itsennär.
Äsfändiyär. Yuk, yörmilär. Berniçä malay-şalay kızık itep kilgäli.
Samat. Bik äybät. Başta kızık itep kilsennär. Annan inde... Tormış yakları niçek, caylımı?
Äsfändiyär. Möslimä apa üz ba­lası kebek karıy.
Samat. Öylänep cibär. Küzeñ töşkän kız yukmı soñ äle?
Äsfändiyär. Böten avıllarda da şulay mikän, Samat abıy? Monda bit... Bolay bulmıy bit. Yäşäü tügel bit bu.
Samat. Bez maktap yazgan avıl yuk ul bügen.
Äsfändiyär. Min avılnıñ elek­kesen dä, häzergesen dä belmim. Elekke­sen maktıylar, läkin un-unbiş yıl eçendä genä keşelär bolay üzgärä almıy.
Samat. Azınır öçen keşegä küp vakıt kiräkmi.
Äsfändiyär. Hayvan hälenä töş­kän Bädretdin, yırtkıç canvarga äverel­gän Väliähmät abıylar...
Samat. Min siña tagın östi alam... Monnan yegerme çakırımdagı tatar avılında fähişä. Akçaga... Böten avıl belä. Yörilär.
Äsfändiyär. Alıp kitegez mine monnan...
Samat. Yä, yä. Tege eçep ülgänneñ cenazasına barmıy döres eşlägänseñ. Kiläçäktä dä yörmä. Tik kisätep kuy, ni öçen barmaganıñnı açık belsennär. Kunakka çakırsalar, bar... Arakılısına barma. Äydä, mäçetne karap kaytıyk. Namaz vakıtı da citä.
Çıgıp kitälär. Tastımalga törel­gän rizıklar kütärep Möslimä belän Nalimä kerälär.
Möslimä. Gel taşıp aşatıp bulmas. Gazları, suları bar. Şuşın­da gına äzerlik. Minem balalar belän vakıtım yuk, siña kala inde.
Nalimä. Min oyalam, Möslimä apa.
Möslimä. Nidän? Kemnän?
Nalimä. Älläni uylavı bar. Nigä bu gel monda çualana dip...
Möslimä. Uylasa tagın. İpläbräk karasın. Karamaslık tügel. Menä kül­mäk kiyep, yaulık bäylägäç tagın da çibärlänep kitteñ. Yäşeñ unbiştä tügel, vakıtında oya kormasañ, yörer­señ kart kız bulıp. Üze öçen saklap kalgan ul sine. Kara sin yavıznı. Tege İlbrüsne äytäm. Hatın-kıznıñ eçenä sugarga yarıymı soñ. Bala yarala torgan urın bit ul. Anıkı şikelle arakı tu­tıra torgan korsak tügel. Oyalma, sin üz eşeñne eşlä. Karasa karıy, karamasa, anıñ eşe. Oşatasıñdır bit üzen.
Nalimä. Oşıy inde, niçek oşa­masın.
Möslimä. Bik äybät. Mähäbbät ul oşaudan başlana. Sin yegerme yäşeñä citep mähäbbätneñ ni ikänen dä belmi­sen. Min anı uncide yäşemdä tatıdım... Kittem. Oyalma. (Çıgıp kitä. Nalimä urın-cirlärne rätli. Äsfändiyärnıñ mendären isnäp-isnäp karıy. Azan tavışın işetep, Äsfändiyärnıñ namaz­lıgın ala, idängä cäyep şunda çügäli dä Äsfändiyär yazıp birgän doganı ukıy).
Nalimä. Älhämdlillahi älläzi vä täğanämä, väsakanä, väcäğalänä minäl möslimin. Birähmätikä yarabbi. Allahı äkbär. (Namazlık östendä ber iyelep ber torıp haman şul doganı ukıy. Azan tavışı tuktagaç, namazlıknı cıyıp kuya da, köyli-köyli tabın äzerli.)
Kitäm diseñ, kitäm diseñ,
Kitäm diseñ — kaylarga şul?
Nilärgä sabır itmiseñ
Tagın ber-ike aylarga?
Kitäm disen, kitäm diseñ
Kitäm diseñ küpkäme?
Ällä ayga, ällä yılga,
Ällä mäñgelekkäme?
Kitäm diseñ, kitäm diseñ...
Lemur belän Ämir kerälär.
Lemur. (Nalimägä) Sin nişliseñ monda?
Nalimä. İsänmesez. Möslimä apa aşatırga kuştı.
Lemur. Samat abıy kayda?
Nalimä. Äsfändiyär belän mäçetkä kerep baralar ide. İşetmädegezmeni doga ukıgannarın.
Lemur. Nişlibez, Ämir? Şunda keräbezme?
Ämir. Çıgarlar äle.
Lemur. Çıgarlar äle dimä, Samat abıy bit ul.
Ämir. Beläm inde, beläm. Krutoylarnı sinnän kübräk kürgän.
Lemur. Samat abıy krutoy tügel. Ul — biznesmen.
Ämir. Biznesmennarın da kür­gän.
Lemur. Sin kürgännär bit ul vak-töyäk. Monı Kazanda da belälär. Televizorda kürsättelär.
Ämir. Nu i şto.
Lemur. Äy-y-y. Nu i şto dip torma iñde. Şular tiräsendä yalmanıp yöriseñ.
Ämir. No-no-no. Sin yalmaymıysıñ çto li?
Lemur. Şulay iñde, akçañ bulmasa yalmanasıñ inde.
Ämir. Sin añardan inomarka maşina sora. Üzidaräneñ avtoritetın kütärergä digen. Sorap barasıñ, panimayış, rayonga berär närsä inomarkaga utırıp... Glavanıñ küze akaya.
Lemur. Äydä, kerik mäçetkä.
Ämir. Anda kersäk opyät botinka saldıralar. Ä minem noskinıñ ükçäse tişek.
Lemur (kölep). Sin Samat abıydan noski sora.
Ämir. Sin nad militsiyey kölmä. Bez bulmasak, sine öç kön dä totmıy­lar. Ponyal? Yäşiseñ monda, panimayış, suslik kebek. Krugom bezobraziye.
Lemur. Bezobraziyene sin karıy­sıñ inde.
Ämir. Karıym min Malayıvka Ma­rinası belän kaysı posadkaga kerep kitkäneñne.
Lemur. Tavışlanma inde.
Ämir. Vot i tavışlanma. (Samat belän Äsfändiyär kaytalar).
Lemur. İsänmesez, Samat Zakiroviç. Maşinagıznı kürdek tä. (Ämirgä kürsätep). Bu...
Samat. Beläm. Hällär niçek soñ, iptäş leytenant? Tärtipme?
Ämir. Tak toçno, tovariş...
Samat. Yefreytor. Armiyädä min yefreytor idem. Nigä işek töbendä to­rasız, türgä uzıgız. (Lemur belän Ämir ayak kiyemnären tiz-tiz genä salıp türgä uzalar).
Samat (urındıklar birep). Utı­rıgız. (Nalimä kuhnyadan podnos belän çäy kütärep çıgıp östälgä kuya da yañadan kerep kitä. Samat anı küze belän ozatıp kalıp, Äsfändiyärga karıy).
Äsfändiyär. Kürşe kızı ul.
Samat. İh kürşe kızları — yörä­gemneñ sızlavı. (Ämir belän Lemurga.) Niçek soñ, yegetlär?
Lemur. Yahşı, Samat Zakiroviç. Menä küperebez cimerelde äle.
Samat. Akça kiräkme?
Lemur. Kiräk inde.
Samat. Mäçetkä yörisezme?
Lemur. Mäçetkä? Mäçet däülättän ayırım bit, Samat Zakiroviç.
Samat. Sin närsä, däülät buldıñ­mıni?
Lemur. Eş şundıy bit inde bezneñ.
Samat. Nindi eş?
Lemur. Nindi eş dip. Vakıt ta citmi.
Samat. Kaya kuyasız soñ ul vakıt­nı?
Lemur. Tabıla inde eş.
Samat. Şulaydır. Mäçetkä eşlek­sezlär genä yörider. Menä sin däülät inde, Lemur enekäş. Äyt äle sin, däülättän ni öçen akça alasıñ? Ä siña ni öçen tülilär, iptäş leytenant?
Ämir. Mı vıpolnyaem to, çto predpisano.
Samat. Tatarça belmiseñmeni?
Ämir. Beläm.
Samat. Belgäç, nigä azaplanasıñ? (Lemurga). Avıldagı tärtiptän sin kanäğatme?
Lemur. Ä närsä, Samat Zakiroviç?
Samat. Kanäğatme dip kenä so­rıym.
Lemur. Yäşibez.
Samat. (Ämirgä) Ä sin?
Ämir. Normalne.
Möslimä (aşıgıp kerep). Äsfän­diyär, kil äle. (Äsfändiyärnıñ kolagına pışıldıy).
Samat. İsänme, Möslimä apa. Närsä añda serläşäsez?
Äsfändiyär. Bädretdin abıy ül­gän. Asılınıp.
Pärdä

İKENÇE PÄRDÄ
VI küreneş
Mäçet eçe. Ahşam vakıtı. Äsfändiyär belän Sälahetdin namaz ukıylar. İl­dar, Vildan, İldariyä yögerep kerep, alar yanına çügälilär. Ölkännär eşlägänne kabatlıylar. Üzara törteşep alırga da ölgerälär.
Sälahetdin (namaz tögällängäç). Yarıy, min aşıgıym äle, malaylar kaytabız digännäriye. Sau bulıp tor. (Çıgıp kitä).
Äsfändiyär (balalarga). Ä sez nihäl? Nigä soñga kaldıgız?
İldariyä. İldar ayagın yumadı.
İldar. Yumadımı, yumadımı? Menä kara.
İldariyä. Däü äni açulangaç yudıñ. Gryaznımi nogami mäçet nelzya. Äye bit, Äsfändiyär abıy?
Äsfändiyär. Äye, mäçetkä çista tän, çista küñel belän kerergä kiräk. Kiçä öyrätkännärne onıtmadıgızmı?
Vildan. Min beläm. Lä ilahı illä allahı.
Äsfändiyär. Äye, Lä ilahä illä Allah. Möhämmät räsülüllah. Alladan başka Alla yuk. Ä Möhämmät galäyhissäläm anıñ ilçese. Onıt­magız, kem dä kem min Alla dip maktana ikän, ul yalgançı. Alladan başka Allah yuk. Annan inde sezneñ äniläregez, ätiläregez, äbi-babalarıgız...
İldariyä. Vildan namaz ukıganda bismilla, bismilla dip kenä tordı. Min Allakbär, Allakbär dip ukıdım. İldar döres ukımıy bit, äyeme?
Vildan. Tik tor dilär siña, dura.
Äsfändiyär. Nigä alay dip äy­täseñ señleñä.
Vildan. Çe ona hatın kız başı belän. (İldariyägä.) Tebe voobşe mä­çetkä kerergä yaramıy, beldeñme? Babam mäçetkä kerergä yaramıy, äye bit, Äs­fändiyär abıy?
Äsfändiyär. Nigä yaramasın.
İldar. Minem äti änigä äytä. Sin minem kabırgadan yaralgan di. Açuımnı kitersäñ, kire tıktım kuydım bulır urınına di. Hoday sezne mäçetkä ker­tergä dä kuşmagan di.
Äsfändiyär. Ätilär dä kayvakıt yalgışa. Barıgız, ikençe kilgändä bütän malaylarnı alıp kilegez. Futbol uynarbız.
Vildan. Mäçettä çto li?
Äsfändiyär. Mäçet yanında nindi matur urın bar. Yarıy barıgız.
İldar. Sau bulıgız, Äsfändiyär abıy.
İldariyä. Sau bulıgız, Äsfän­diyär abıy.
Vildan. Sau bulıgız, Äsfändiyär abıy.
Äsfändiyär (Lemur kergänne kürep, yılmaep). Namazga soñga kal­dıgız.
Lemur. Sin inde mine açulanma. Bulmıy minnän. Nu kartlarnı kiteräm. Kälimulla abıyga da äyttem. Häliulla abıyga da äyttem. Ägär mäçetkä yör-mäsägez, miña yomış belän kilmägez didem. Telgä ostarıp bettelär. Sineñ nigä kirägeñ bar. Zirna birmiseñ, salam birmiseñ dilär. Ä Samat abıy mine tänkıytli. Nişlätä alam min alarnı.
Äsfändiyär. Mäçetkä kuıp ki­termilär.
Lemur. Kilmägäç kuasıñ inde. Samat abıy äytte bit.
Äsfändiyär. Samat Zakiroviç kuıp kiterergä kuşmadı.
Lemur. Nişlätim min alarnı tagın. Tagın ber-ike kartka äytep ka­rarmın.
Äsfändiyär. Kiräkmi, yörmägez. Ya, Hoda, keşelär...
Lemur. Keşelär şul. Yözär gramm salıp birälär disäñ, kilälär. Belmim, Kaya baradır dönyası. Sin minnän köläseñ, isememne maymıl iseme diseñ. Bälkem şulaydır. Anısında minem gayıbem yuk. Bügenge eşemneñ räte-çiratı bulmaganga da gayıbem zur tügel. Citeşmägän yaklarım bardır, gayıbem yuk. Kem min avılda? Nişli alam min häyerçe avılda? Betärgä hökem itelgän avılda nişli alam? Vlast dilär. Kayda ul vlast? Yärdäme timägän vlastne kem sanga suksın. Sin mine bik açulanma inde, häzrät. Sin kilgäç niçekter ni buldı äle. Üzemneñ ki­rägemne sizä başladım kebek. Kıyın, bik kıyın.
Äsfändiyär. Bergäläp tı­rışıyk.
Lemur. Äye, älbättä. Rähmät siña. Väliähmät abıyga da äyttem, tönlä arakı sattırma kibeteñdä, didem. Von otsyuda, di. Min nindi vlast şuña köçem citmägäç...
Väliähmät. (Kerä) Kerergä yarıy­dır bit.
Äsfändiyär. Älbättä.
Väliähmät. Ä sin monda nişläp yörisen, munitsipal berämlek?
Lemur. İsänmesez, Väliähmät Gabdelähätoviç.
Väliähmät. İsän. Bar, yörmä butalıp eşlägän keşelär arasında (Lemur çıgıp kitkäç busagaga utıra da Äsfändiyärga karap tora. Şaktıy ozak pauzadan son.) Nihäl.
Äsfändiyär. Seznekennän yah­şırak.
Väliähmät. Närsä, minem hälem naçarmıni?
Äsfändiyär. Bädretdin abıy yuk bit.
Väliähmät (sikerep tora da yaña­dan utıra). Izgışırga kilmädem.
Äsfändiyär. Bezneñ ızgışkanı­bız yuk şikelle.
Väliähmät. Şulaydır. (Pauza­dan soñ.) Döres eşläde Bärttin. Añarga bütän törle ülem kileşmi dä ide. Ta­biğat zakonı — köz artınnan kış kilä. Hayvannıñ keşegä äylängänen kürgänem yuk, keşeneñ hayvanga äverelgänen kürep torabız.
Äsfändiyär. Kem turında äytä­sez?
Väliähmät. Min hayvan tügel, min — canvar. Yırtkıç canvar. Hayvan­narnı aşauçı canvar...
Äsfändiyär (pauzadan soñ). Tür­gä uzıgız. Olı keşegä busagada utıru kileşmi.
Väliähmät. Mäçettä minem urı­nım busagada. Mäçet minem öçen izge yort. Sezgä genä ul — balagan.
Äsfändiyär. Abzıy keşe, ız­gışırga kilmädem didegez. Äydä, ber­berebezne mıskıl itmi genä söyläşik. Kürep toram bit: küñelegezne buşatırga kilgänsez.
Väliähmät. Şulay uk kürenep toramıni?
Äsfändiyär. Tora. Canıgız bärgälänä.
Väliähmät (kıçkırıp). Yuk! Yuk ul mindä can. Cansız bändä min. Can­sız can iyäse. Can digän närsä küptän inde adäm balaların taşlap kaçtı. Ke­şelär Gazrailneñ kilgänen kötmiçä ük can birälär. Cannarın satalar. Bärt­tin döres eşläde. Nigä ul it gäüdäne kütärep yörergä. Ä min kurkak. Bärttin eşlägän yegetlekne eşli almıym.
Äsfändiyär. Üz gomereñne üzeñ kisü-yegetlek tügel. Hoday birgän gomer­ne Hoday Üze genä ala.
Väliähmät. Sin miña ikeneñ ike ikänen isbatlama.
Äsfändiyär. Üzegez belmägäç is­batlarga turı kilä.
Väliähmät. Beläm min. Añlıy gına almıym. Küñelsez miña, şunı belä­señme? Şuşı avılnıñ keşelärenä yäsin çıgarga kayttım. Ä üzemneñ yäşisem kil­mi başladı. Yä, äyt, nişlärgä miña?
Äsfändiyär. İmanga kaytıgız.
Väliähmät. İman? Nindi iman?
Äsfändiyär. Ä sez anıñ nindi ikänen beläsez.
Väliähmät (pauzadan soñ). Yä, kildem di imanga. Şunnan ni?
Äsfändiyär. Şunnan şul.
Väliähmät. Karale, yegetem, kit sin bu avıldan.
Äsfändiyär. Nigä?
Väliähmät. Kit. Kit yahşı çakta.
Äsfändiyär. Kitmäsäm?
Väliähmät. Kurkıtırga cı­yınmıym. Yalınıp sorıym. Minem üz gomeremdä beräügä dä yalınganım bulma­dı. Siña yalınam. Kit sin. Beläseñme, min közge yaratmıym. Közgegä karasam, andagı kıyafätemä tökeräsem kilä. Sin minem közgem ahrısı. Ul közgene vatasım kilmi. Çönki anıñ gayıbe yuk. Yugaltasım gına kilä. Kit sin bu kahär töşkän avıldan. Komaçaulama miña yäsin çıgarga... (Tuktap kala.)
Äsfändiyär. Nigä tuktadıgız? Äytep beteregez.
Väliähmät. Min äytäsen äyttem.
Äsfändiyär. Yuk, äytep betermä­degez. Sez monda anı äytergä kilmädegez. Sez buşanırga kildegez.
Väliähmät. Nindi buşanu?
Äsfändiyär. Küñelegezdäge avır yökne buşatırga kildegez.
Väliähmät (kıçkırıp kölä). Bala-çaga... Nindi buşanu... Andagı pıçraknı buşatıp beterep bulmıy.
Äsfändiyär. Ä sez tırışıgız. Min mäçetne çistarıngan Väliähmät häzrätkä kaldırıp kitim. Avıl şak­katsın.
Väliähmät. Mondagı bändälärgä ıştanıñ salıp artıñnı kürsätsäñ dä şakkatmıylar. İyäläşkännär. Üz­lärendä bar närsäne televizordan kürep rähätlänep utıralar.
Äsfändiyär. Väliähmät Gabdelähätoviç, mullalar väğaz ukırga yara­talar. Alıp taşlagız küñelegezdän üçne. Üç saklau keşene harap itä. Babagıznı kuuda, mäçet manarasın kisüdä bügenge avıl halkınıñ gayıbe yuk. Keşelär yaz­mışı belän hakimnär uynıy.
Väliähmät. Täqdirne yağni yazmışnı Hoday yaza.
Äsfändiyär. Yazgannı ukıy da belergä kiräk. Küze sukıraygan ke­şelärdän nigä üç alırga.
Väliähmät (kinät urınınnan torıp çıgıp kitä). Sau bul.
Äsfändiyär. Väliähmät abıy, minem sezgä üteneçem bar.
Väliähmät. Üteneç.
Äsfändiyär. Yabıgız arakı sata torgan kibetegezne. Hiç yugında tönlä satmasınnar.
Väliähmät. Eçsennär. Betsen­när.
Äsfändiyär. Ütenep sorıym.
Väliähmät. Tapmaslar diseñme?
Äsfändiyär. Sez satmagız. Sez bit mulla onıgı.
Väliähmät (zähärlänep). Eto ne tvoyı sobaçe delo (çıgıp kitä).
Äsfändiyär (täräzä yanına kilep Väliähmät artınnan karap kala). Allam. Adäm balaların rähmätennän taşlama. Kügärgän küñellären çistart. Adaşkan cannarga turı yul kürsät. İmanın yugaltkannarga imanın tabarga yärdäm it. Küñellärenä mihırban, märhämät iñder. Kılgan gönahların yarlıka, uy-fikerlären, kılası niyätlären izge it. Ya Allam, ya Hoda, ya Täñrem... (Äkren genä kıymıyça gına Nalimä kerä. Ta­mak kıra.)
Äsfändiyär. Kilgäneñne kür­mädem.
Nalimä. Min ikençe yaktan kil­dem. Kaytmıysıñ.
Äsfändiyär. Cıyına idem.
Nalimä. Sagındım.
Äsfändiyär. Närsä-ä-ä?
Nalimä. Bütän äytmim, işetmä­deñ.
Äsfändiyär. İşettem. Läkin...
Nalimä. Ällä mäçettä ul süzne äytergä yaramıymı?
Äsfändiyär. Menä anısın bel­mim.
Nalimä. Sineñ dä belmägäneñ barmıni? Yaratam dip äytergä yarıy mikän?
Äsfändiyär. Nigä yaramasın ikän.
Nalimä. Alaysa, nigä äytmiseñ? Yaratasıñ bit sin dä. Atu yörim dä yörim. Söylilär. Äni dä äytä: aşarga peşerergä genä yörmiseñder di. Keşelär dä söyli, üze mulla, üze guläyt itä dilär. Min bit miña kızıgıp karaganıñnı sizäm. Kı­zıgıp karıysıñ, yakın kilmiseñ. Söygän kızıñ kalgandır äle Kazañda.
Äsfändiyär. Berkemem dä yuk minem.
Nalimä. Nalimä digen.
Äsfändiyär. Nalimä.
Nalimä. Alay gına äytmä. Ber­kemem dä yuk minem, Nalimä, digen... Yarıy inde, äytäseñ kilmäsä. Hatın-kız süzen kabatlagan ir keşe ir keşe tügel inde ul.
Äsfändiyär. Äydä, kaytabız, Nalimä.
Nalimä. Yuk. Kaytasım kilmi äle. Monda rähät ikän. Min sineñ na­maz ukıganıñnı karap torırga yaratam. Şundıy tınıç. Dönyada ber kaygı da yuk kebek. Sin ukı — min karap to­rıym.
Äsfändiyär. Min sine gel küräm, Nalimä. Äniyeñne ber tapkır da kürgä­nem yuk.
Nalimä. Öydän çıkmıy ul. Mine tapkaç özlegep kalgan.
Äsfändiyär. Ätiyeñ?
Nalimä. Anı sorama. Ätisez tuma­gan iñde bilgele. Äni avırgaç kitkän. Möslimä apa da minem äniyem kebek. Ul mine karap üstergän. Monda koverlar küp ikän. Talap çıkmasınnar tagın.
Äsfändiyär. Mäçet äyberenä kemneñ kulı kütärelsen.
Nalimä. Gölnaz kiyäügä çıgarga cıyına. Nikah ukıtabız di. Äsfändiyär ukımas mikän di. Äytkännär tegelär kilep. Kalımıñnı tülä digännär. Gölnaz belän üzidarägä barıp äyttek. Äkiyät söyläp yörmägez di Lemur abıy. Äkiyät di. Belmi. Bıltır Gölfiyägä dä kalım tülättergännär. Karataş avılınnan ide yegete. Miña mondıy kiräkmi dip öylänmägän. Gölfiyä hurlıgınnan ällä kaya kitte. Berkemgä dä ber närsä dä bulmadı. (Atılıp Gölnaz kerä. Anıñ artınnan Elbrus häm tagın ber-ike kalım tülätterüçelär kerä. Elbrus Gölnazga taba atlıy).
Äsfändiyär. (Anıñ yulına karşı töşep) Tuktale sin, yeget.
Elbrus (işek töbendä kalgannar­ga). Totıgız anı.
Äsfändiyär. (Yanına kilep bas­kannarga) Mäçet bit bu, yegetlär. Çıgıp söyläşik.
Elbrus. Tökerdem min sineñ mäçeteñä.
Väliähmät. (Aşıgıp kilep kerä. Elbrus yanına kilep basa). Nişläp yörisez monda?
Elbrus. Menä, Väliähmät Gabdelähätoviç, bu mulla kisäge kızlarnı bikläp tota.
Väliähmät. Bar äle, ıçkın monnan.
Elbrus. Väliähmät Gabdelähätoviç...
Väliähmät. Içkın dilär. Mine beläseñ. (Elbrus äkren genä borılıp işekkä kitä. Aña iyärçennäre tagıla)
Elbrus (işek yanında tuktap). Zrya sin, Väliähmät Gabdelähätoviç. (Çıgıp kitälär).
Väliähmät. Närsä alar? (Gölnazga kürsätep.) Monıñ öçenme? Bar, çık kiyäveñä. (Nalimägä.) Sin dä bar. Mäçetkä yeget ezläp kilmilär... Barıgız, bar, bar... (Kızlar çıgıp kitkäç.) Närsä mä­çetkä kızlar cıyasıñ. Urın betkänme?
Äsfändiyär. Üzläre kerdelär.
Väliähmät. Kertsäñ, koçagıña da küçälär alar. Närsä, yanıymı tege mañka? Şakşı malay, mäçet mana­rasın kisüçelär näselennän. Närsä sin mañka malaylar aldında cebep töşteñ?




VII küreneş
Şul uk küreneş. Mäçet idänenä cäyelgän kelämnär yuk. Mäçettä Äsfändiyär, Lemur, Ämir.
Äsfändiyär. Tikşerüçelärne çakırtıyk.
Lemur. Tuktale, zurga cibärmik. Kemnär bulır ikän, Ämir?
Ämir. Çert znayıt. Otkacus sezneñ avılıgızdan. To sarık yuk, to bozau, iñde bu. Vor na vore sidit.
Lemur. Alay uk dimä. Bütän avıllarda da şulay häzer. Bersen dä totkanıgız yuk.
Ämir. Kak eto totkanıbız yuk. To­tıp torabız, tagın çıgalar. Bez totıp yabıp torabız, tam vıpuskayut. Mı şto-li vinovatı. Uf-fu-fu. (Lemurga). Bas­ma anda, ne vidiş — sledı. Dace obuv ne snimali, svoloçi. Mocet eti?
Lemur. Kem belä inde.
Ämir. Kem belä, kem belä. Banda asırıysıñ.
Lemur. Nindi banda? Sin närsä inde. Avıl malayları.
Ämir. Malaylar. A etot Elbrus malay ştoli?
Lemur. Ä sin närsä karıysıñ soñ?
Möslimä (kerä). İ Hodayım, ällä döresme?
Ämir. Bar äle, apa, yörmä monda.
Möslimä. Yörmä monda dip. İnde mäçetkä citeştelär.
Lemur. Sineñ ber dä kürmägänen yuk, mäçet tiräsendä keşe kürmädeñme?
Möslimä. Kürmädem.
Lemur. Kirägen kürmiseñ sin dä.
Ämir. Mocet etot. Kak yıgo... Vä­liähmät? Podozritelnıy tip. Niçä yıl yäşi avılda, niçek yäşi, nikto ne znayıt.
Äsfändiyär. Ul tügel.
Ämir. Kak ul tügel? Karap tordıñ ştoli?
Äsfändiyär. Ul tügel. Tikşerüçe çakırtıgız. Änä bit ayak ezläre kürenep tora.
Ämir (ütep baruçı Elbrusnı täräzädän kürep). Äy! Brusok! Ker äle monda.
Lemur. Ul tönlä avılda tügel ide.
Ämir. Posmotrim. (Kergän El­bruska). Sälam, Brusok.
Elbrus. Minem isemem bar.
Ämir. Da, ladno. Küräseñme mon­da?
Elbrus. Sukır tügel.
Ämir. Kemnär?
Elbrus. Ä min kayan belim?
Ämir. Mocet tı?
Elbrus. Sin närsä?
Ämir. Mocet drucki?
Elbrus. Mocet.
Ämir. Kstati, sin berkayda da eşlämiseñ, na şto civeş?
Elbrus. Sineñ ni eşen bar anda?
Ämir. Eşem bar. Sam znayış.
Elbrus. Minem babay belän äbi pensiyä alalar.
Ämir. Znaçit, noçyu sin avılda tügel ideñ?
Lemur. Tügel ide, bez bergä idek.
Ämir. Çem zanimalis?
Elbrus. Eto ne tvoyı delo. Bezne tikşermä, karaklarnı ezlä.
Ämir. Nu, ladno. Yısli sin zame-şan v etom dele, posmotri.
Elbrus. Närsä sin cikerenä­señ?
Ämir (pistoletın çıgarıp). Kürä­señme monı.
Elbrus. Nu, küräm.
Ämir. On strelyaet.
Elbrus. Beläm.
Ämir. İ uniçtocayıt.
Elbrus. Sin närsä mine kur­kıtasıñ?
Lemur. Yegetlär, tuktagız äle. Yah­şılap kına söyläşik.
Ämir. Nadoyıl on mne.
Elbrus. Närsä nadoyıl? Üzeñ ça­kırıp aldıñ, min kilmädem.
Äsfändiyär. Mäçettän çıgıp ız­gışıgız. Min tikşerüçe çakırtam.
Ämir. Da, podocdi, tı. Tababız anı. (Elbruska). Malaylarıñ da üzeñ belän ideme?
Elbrus. Nindi malaylar. Ma­laylarım yuk minem, öylänmägän.
Ämir. Çyo lıbayışsya?
Elbrus. Durak sin.
Ämir. Kto durak?
Elbrus. Min tügel inde.
Ämir. Znaçit, min durak? Ya tebya, suka, pristrelyu kak sobaku.
Elbrus. (Ämirneñ izüennän eläkterep) Tı çe skazal, padla? Çe tı skazal.
Lemur. Yegetlär, yegetlär... (Elbrus Ämirneñ izüennän totkan kileş işek­kä iltep bara. Çıgıp kitälär. «Yegetlär, yegetlär», dip Lemur alarga iyärä).
Möslimä. İ Hodam! Ahırzamandır bu, ahırzamandır. (Tışta pistolettan atkan tavışlar işetelä. Äsfändiyär işekkä bara. Möslimä anıñ yulına arkılı töşä). Çıkma, ulım. (Äsfändiyär barıber çıgıp kitä).

VIII küreneş
Äsfändiyär yäşägän öyneñ eçe. Äsfändiyär çäy eçä. Çittäräk urındıkka utırıp Nalimä aña soklanıp karap tora.
Äsfändiyär. Nigä sin üzeñ dä minem yanga utırıp çäy eçmiseñ?
Nalimä. Yaramıy.
Äsfändiyär. Ni öçen?
Nalimä. Min bit sineñ hatınıñ tügel.
Äsfändiyär. Bulmasañ ni.
Nalimä. Üzeñ mulla, üzeñ yarama­gan süz söyliseñ. Niçek inde hatınıñ bulmagan kileş yanıña utırıp çäy eçim?
Äsfändiyär. (Nalimägä taba borılıp utırıp). Ällä nilär äytep kuyasıñ sin.
Nalimä. Ällä nilär tügel. Mös­limä apa da şulay di. Hatını bulmagan kileş ir-at belän ikäü genä yänäşä utırıp çäy eçü anıñ yänäşäsenä yatu belän ber di.
Äsfändiyär. Möslimä apa şulay di, ä üzeñ niçek uylıysıñ?
Nalimä. Üzem dä şulay uylıym. Yanında utırırmın da torıp kitä al­mam. Möslimä apa äytä: yaratkanıñnı sizdermä, kız balaga kileşmi, di. Min yaratkanımnı yäşerä belmim şul. Min bu öydän çıgasım kilmi genä çıgıp kitäm.
Äsfändiyär. Miña nişlärgä kuşasıñ?
Nalimä. Kızık sin, äyeme. Bütän­när nişlärgä dip sorap tormıylar. Gölnaznı Damir yaratam dide dä alıp kitte. Sin dä inde yä yarat, yä yaratma. Kumıysıñ da, yakın da cibärmiseñ. Ä minem bik tä yaratasım kilä. Hatınıñ bulıp yaratasım kilä. Bälki sin mine tiñ kürmiseñder. Sin bit ukıgan keşe. Çınlap ta kilmägänseñder äle bezgä, kitärgä genä kilgänseñ. Mine kaldırıp kitärseñ dä, min nişlärmen. Tagın şul İlbrüslär kulına kalırmın.
Äsfändiyär. Yuk inde, anıñ ku­lına kalmayaçaksıñ.
Nalimä. Sin bulmagaç miña berse dä kiräkmi. Kilmägän bulsañ... Öylän-mäsäñ dä kitkändä alıp kit mine mon­nan. Samat abıy belän söyläş. Berär cirgä eşkä urnaştırırsıñ.
Äsfändiyär. Äydä.
Nalimä. Kaya?
Äsfändiyär. Sezgä. Äniyeñnän röhsät sorıybız.
Nalimä. Çınlapmı?
Äsfändiyär. Bu eş belän şayar­mıylar.
Nalimä. Alaysa, häzer min öygä çıgam. Sin kilep kererseñ, yarıymı. Min belmägän bulırmın. Sin änigä äyterseñ, min Nalimäne yaratam, añar­dan başka yäşi almıym diyärseñ. Ker, yarıymı, kermi kalma tagın. (Kitärgä dip işekkä bara, anda Elbrus belän oçraşa. Tuktap kala).
Äsfändiyär. Bar, Nalimä.
Nalimä. Yuk, kitmim. Ul nigä kilgän? (Elbruska). Nigä kildeñ?
Äsfändiyär. Borçılma, bar.
Nalimä. Ul yahşılıkka yörmi.
Elbrus. Kit dilär bit siña.
Nalimä. Yuk...
Äsfändiyär. Nalimä... (Nalimä çıgıp kitä).
Elbrus. Huca bulıp alganmı?
Äsfändiyär. Uzıgız, äydä, utı­rıgız.
Elbrus. Urın biräseñ?
Äsfändiyär. Sez — kunak.
Elbrus. Kunak?
Äsfändiyär. Ä nigä? Minem busa­gamnı atlap kergän här keşe — kunak.
Elbrus. Yarıy, kunak bulıp alıyk alaysa. Kunakka bezdä ber yartı kuyalar.
Äsfändiyär. Sezdä şulaydır, bezdä alay tügel. Nalimä äytä — yahşı­lıkka yörmi di.
Elbrus. Döres äytä.
Äsfändiyär. Başta uk kisätep kuyıym — min sezdän kurıkmıym.
Elbrus. Beläm. Väliähmät abıy äytte, üzem dä tatıdım. Kurkıtırga kilmädem. Kovernı tapmıylarmı?
Äsfändiyär. Äytkännäre yuk.
Elbrus. Ezlämilär dä anı. Tege mentnı kugannar bit. Pistolet belän şayarganı öçen. Alar öçen pistolet uyınçık kına bit. Nigä kilgänemne beläseñme?
Äsfändiyär. Kiñäş sorargadır.
Elbrus. Nindi kiñäş?
Äsfändiyär. Betkänmeni?
Elbrus. Miña sineñ kiñäşeñ kiräkmi.
Äsfändiyär. Yukka... Minem kiñäşemneñ faydası tiyär ide siña.
Elbrus. Äytep kara.
Äsfändiyär. Kitegez sez bu avıldan. Bu avıl kısan sezneñ öçen. Monda sez sıymıysız. Monda sezne barısı da yahşı belälär. Sezdän kur­kalar bilgele.
Elbrus. Miña şul citkän.
Äsfändiyär. Läkin bu zona tügel. Monda pahan bulıp bulmıy. Şunısı da bar; zonada petuh bulgannar çıkkaç pahan bulıp kılanalar. Bigräk tä avıl cirendä. Sezneñ turıda äytmim, kesä­gezgä tıgılmagız. Biografiyämnän ber detal: zonanıñ ni ikänen beläm. Kürep beläm. Häm min bu turıda sezgä genä äytäm. Kitegez sez monnan yahşı çakta.
Elbrus. Kaya?
Äsfändiyär. Barır urınıgız bulmagaç nigä pahan bulıp uynıysız? Yäşägez matur gına. Yäşi başlarga äle soñ tügel. Äbi belän babay pensiyäsenä yäşäü yegetlek tügel bit.
Elbrus. Ä min aña yäşämim.
Äsfändiyär. Beläm. Mäçetne ta­lauçı sin tügel, yul kürsätüçe genä. Yuk äyber belän mataşasız. Sarık, bozau urlau, mäçet kelämen urlau könenä kal­gaç yuk inde ul.
Elbrus. Ällä sin!..
Äsfändiyär. Utır matur gına. Kilep algannarın kötep. Min sineñ kebeklärne zonada unike yäşemdä kürgän. Ä Nalimäne min siña birmim. Sin bit minem yanga Nalimäne bir dip äytergä kildeñ. Ägär dä min Nalimäne sinnän tartıp algan bulsam, gafu ütener idem. Läkin Nalimä üze. Kürdeñ bit.
Elbrus. Min anı yaratam. Yaratmasam, ällä kayçan inde...
Äsfändiyär. Yaratkan ir keşe berkayçan da yaratkan kızınıñ eçenä sukmıy. Yaratmıysıñ sin anı. Üzeñä buysınmagan öçen genä üzeñneke itäseñ kilä.
Elbrus. Närsä mulla bulıp yö­risen, sin mulla tügel bit.
Äsfändiyär. Mulla, iptäş Brusok, mulla. Sineñ kebeklär belän sineñ teldä söyläşä belüçe mulla. Ägär disbe totıp yanıma kilgän bulsañ, bütänçä söyläşer idek. Äyt, kelämnärne kite­rep kuysınnar. Minem yanga kilgäneñ öçen ber yulga sine kiçeräm.
Elbrus. Min!
Äsfändiyär. Äye, sin — sin, min — min. Huş ittek, Elbrus. (Elbrus çıgıp kitä. Kulına balta totkan Na­limä kerä).
Nalimä. Ber genä bärä idem ba­şına.
Äsfändiyär. Bir äle baltañnı. Min barında berkayçan da kulıña balta häm ger almıysıñ, Nalimä. Kul yarıştırıp yörmiseñ. Alar hatın-kız eşe tügel. Añlıysıñmı, mine?
Nalimä. Añladım. Yaratam dime İlbrüs?
Äsfändiyär. Anıñ şulay dip äytergä hakı bar.
Nalimä. Yaratam diyärgäme?
Äsfändiyär. Ä nigä? Sin dä bit miña yaratam dideñ.
Nalimä. Min bit...
Äsfändiyär. Ul da üzençä yarata­dır. Min dä bit sine üzemçä yaratam.
Nalimä. Äytkäneñ yuk.
Äsfändiyär. Äytü ul äle yaratu tügel.
Nalimä. Sin böten äyberne belä­señ, üzeñ kart ta tügel.
Äsfändiyär. Sin öyebezgä kaytam digän ideñ.
Nalimä. Sin çınlap kiläseñme?
Äsfändiyär. Yaratkan keşeñä ışanalar, Nalimä.
İldar (kerä). Mulla abıy, mäçet­neñ açkıçın bir.
Äsfändiyär. Nigä ul?
İldar. Malaylar belän namaz ukırga keräbez.
Äsfändiyär. Äle namaz vakıtı tügel.
İldar. Ä bez öyränä torabız.
Äsfändiyär. Änä elenep tora, al.
Nalimä. Ayaklarıgıznı yuıp ke­regez. Komgan işek töbendä.
İldar. Beläbez inde. Däü äni kuygan komgan.
Nalimä. Möslimä apa öyrätep cibärä inde bolarnı. Min kittem. (Kitä. Ämir kerä. İşek yanında ayak kiyemen sala).
Ämir. İsänmesez.
Äsfändiyär. İsänmesez, iptäş leytenant?
Ämir. Formadan tügel. Saldır­dılar.
Äsfändiyär. İşettem. Bargan idem, tıñlamadılar.
Ämir. Şulay ul. Üzläre prestupnostka karşı köräşergä dilär. Köräşä başlasañ... Min bit aña atma­dım, cirgä attım. Närsä, ütergänne kötep yatargamıni?
Äsfändiyär. Süzne dä ülçäp söy­lärgä kiräk şul. Andıy süzne törmä kürgän keşegä äytmilär.
Ämir. Ä närsä. Min äytäm — ur­latuçı şul. Min barıber anıñ ezenä töşäçäkmen. Kusınnar, barıber üzem­neken dokacu. Däşmi kilgäç tä, muyınga menep atlandı. Törmädä bulgan imeş. Vidali mı takih. Änä Lemur kurıksın. Yöräge alınıp tora. Şunıñ belän arakı eçä.
Äsfändiyär. Sez dä inde...
Ämir. Min üzem alıp eçäm. Belä­señme, nişli? Berär äyber yugalası bulsa, yüri Lemur tiräsendä butala. Kak budto ul tügel. Belä kemnär urlıysın.. Menä kürerseñ, dokapayus. Anıñ tirä­sendä yörüçe ber duraknı totıp telen çişterdem. Sin anda tege kemgä, Samat abıyga äyt äle, söyläşsen beznekelär belän. Biznesmennardan şürlilär alar.
Äsfändiyär. Şulay da saklanıb­rak yöregez inde.
Ämir. Niçego. Alar söylilär — mi­litsioner tupoy. Vot min formadan tügel, znaçit ne tupoy. Posmotrim kto kogo. Ägär sin Brusok ikän, min — ku­valda. Da, ya kak kuvalda tupoy. Sin molodets — sugışa beläseñ. Kayırıp kına aldıñ kulın sukanıñ. Sine üzidarägä kuyarga kiräk. Ato utıra anda Lemur. Maymıl yıst maymıl.
Äsfändiyär. Nişläsen inde ul.
Ämir. Da. Nişläsen. Üzidarä, üzi­darä. Nazvaniye odno. Hozyaeva drugiye.

IX küreneş
Şul uk urın. Tön. Nalimä urın cäyä. Äsfändiyär kitap ukıy.
Nalimä (urınnı cäyep beterep Äsfändiyär yanına kilä. Äsfändiyärnı koçaklagan kileş kitapka karap tora). Añlıysıñ inde bolarnı, äyeme?
Äsfändiyär. Yuk, karap kına toram.
Nalimä. Köläseñ inde. Teläsäm, monı ukırga min ber ayda öyränäm.
Äsfändiyär. Ä sin telä.
Nalimä. Min yahşı ukıdım mäk­täptä. İnstitutka da kerä ala idem dä, änine taşlap kitep bulmıy ide.
Äsfändiyär. Monda bik irken bit — küçerik äniyeñne.
Nalimä. Älegä kiräkmi. Kışka kararbız äle. Aldıña utırıym äle, Äsfändiyär.
Äsfändiyär. Sin mine tuydıra başladıñ, ayırmıy bulmas.
Nalimä. Alay dimä, yüri dä äyt­mä.
Äsfändiyär. Komaçaulıysıñ bit.
Nalimä. Ukı, ukı, ukı... Miña da ber kitap bir. (Karavatka barıp utıra).
Äsfändiyär. Änä Tukay kitapla­rı, al da ukı.
Nalimä. Äy, anı beläm inde min.
Äsfändiyär. Kaysı şigıren beläseñ?
Nalimä. «Par at», «Tugan tel»...
Äsfändiyär. Ä sin başkaların ukı.
Nalimä (şürlektän kitap alıp ukırga utıra da, kitapnı kire iltep kuya). Ukıysı kilmi. Min lutçı cır çıgaram. (Käğaz belän ruçka alıp Äsfändiyär karşına utıra). Täk, täk... (Köyli-köyli yaza).
Cır çıgaram, cır çıgaram... Cırlıysım kilgän öçen... Minem bähetemä Hoday Äsfändiyärnı birgän öçen.
Yä niçek?
Äsfändiyär. Närsä niçek?
Nalimä. Min cır çıgaram, ul işetmi dä.
Äsfändiyär. Komaçaulama inde.
Nalimä. Yarar, yarar.
Cır çıgaram, cır çıgaram. Äsfändiyär yanımda bulgan öçen.
Çıkmıy da. Karale, Äsfändiyär, mulla hatınına televizor kararga yarıymı?
Äsfändiyär. Nişläp yarama­sın...
Nalimä. Nigä almıybız soñ alaysa?
Äsfändiyär. Alırbız.
Nalimä. Kuyıp tor inde kitapla­rıñnı. Gel ukıysıñ da ukıysıñ.
Äsfändiyär. Ukımıyça bulmıy. Min garäp telen kamil belmim.
Nalimä. Miña küñelsez bit. Äydä bolay eşlibez. Ber atnanı ikegä büläbez. Biş köne sineñ öçen, ike köne minem öçen.
Äsfändiyär. Yarıy, şulay eşlär­bez.
Nalimä. Bügennän başlap... bügen minem cülärlänäsem kilä.
Äsfändiyär. Niçek itep?
Nalimä. Belmim äle.
Äsfändiyär. Başta bel, annan äyterseñ.
Nalimä. Sin kartlar kebek söy­läşäseñ.
Äsfändiyär. (Kitapların kuyıp) Yä, cülärlän. (Nalimä Äsfändiyärnıñ aldına utırıp Äsfändiyärnı koça, übä.)
Nalimä. Bir äle kolagıñnı. (Äs­fändiyär kolagına pışıldıy).
Äsfändiyär. Anı kıçkırıp äyt­säñ närsä bula?
Nalimä. Yaramıy, işetmäsennär.
Äsfändiyär. Kemnär?
Nalimä. Şaytannar. Sin dä mi­nem kolagıma pışıldap äyt.
Äsfändiyär. (Nalimä kolagına). Min dä yaratam.
Nalimä. Tagın, tagın, tagın... (Tagın Äsfändiyärnı koça, übä. Äsfän­diyär aldınnan töşä). Menä häzer ukı.
Äsfändiyär. Monnan soñ ukıp bulamı...
Nalimä. Bula. Ber häref biş bulıp kürenäçäk. Ukı, ukı. Min mişäyt itmiçä genä siña karap toram. (Äsfändiyär aldına kitapların kuyıp). Ukı. (Üze östälgä tayanıp Äsfändiyärga karap tora). Ukı inde. Nigä alay karap torasıñ?
Äsfändiyär. Soklanıp... Küpme sineñ kebek asıl kızlarıbız harap bula.
Nalimä. Harap bula dip. İtäklären cıyıp yörsennär... Kara, İlbrüs täki yugalgan, äyeme. Sinnän kurkıp iñde.
Äsfändiyär. Kayan beläseñ?
Nalimä. Tege vakıtta äytteñ iç. Min işek artında tıñlap tordım. Tuyıbıznı yämsezlämäsä yarar ide dip kurıkkan idem, Allaga şöker. Rähmät iñde Samat abıyga, böten avılnı cıyıp tuy yasadı. İlgiz abıy gına äytkän di. Arakıları da bulmadı, kaytıp kittem digän. Arakısız da biyedelär äle. Sin biyemädeñ. Mulla keşegä biyergä kileşmidäder.
Äsfändiyär. Bii belmim min, biyegän bulır idem.
Nalimä. Sälahetdin babay ni­kahnı döres ukıdımı?
Äsfändiyär. Döres.
Nalimä. Ber süz sorasam, açulan­massıñmı, Äsfändiyär.
Äsfändiyär. Sora.
Nalimä. Yuk, soramıym.
Äsfändiyär. Min sineñ ni sorayaçagıñgı beläm.
Nalimä. Kayan beläsen?
Äsfändiyär. Beläm inde.
Nalimä. Äyt, alaysa.
Äsfändiyär. Ätiyeñ belän äniyeñ dä, tugannarıñ da tuyda bulmadı, kayda alar diseñme? Cavap biräm: berse dä yuk. Äbi belän babay üldelär. Tugannarım yuk. Äti belän äni isännärder. Kayda ikänleklären belmim. Artıgın sorama. Kiläçäktä söyläşergä dä süz kalsın. Sin minem berdänberem. (Nalimäne koçagına ala). Sin monı berkayçan da onıtma — berdänberem. Häm sin ber­dänber bulırga layık. Sin minnän ällä nindi irkäle süzlär işetergä teliseñ. Sin alarnı yış işetmässeñ. Sin — ber­dänberem — onıtma. Min sine ezlämä­dem, üzeñ tabıldıñ. Hoday cibärgän. Sin Hodaynıñ iñ zatlı büläge. Yat, yokla. Min härvakıt sineñ yanında gına yatırmın. Buldımı? (Nalimäne kütärep alıp urınga yatkıra). Yokla. (Üze östäl yanına kilep utıra).
Nalimä. (Pauzadan soñ. Urında yatkan kileş.) Äsfändiyär. Ber genä sorau sorıym inde.
Äsfändiyär. Sora.
Nalimä. Min dä häzer möselman buldım bit inde, äyeme.
Äsfändiyär. Ni söyliseñ sin. Ällä kayçan möselman inde sin.
Nalimä. Yuk inde, barıber. Dogalar da belmägäç. Televizordan kürsätälär. Kazandagı möselman ha­tınnarı ozın-ozın külmäklär kiyälär. Yaulıkların da ällä niçek bäylilär. Min dä şulay yörimme inde?
Äsfändiyär. Üz külmäkläreñ siña bik tä kileşä, Nalimä.
Nalimä. Yarıy, alaysa. Tınıç yokı, tämle töşlär digen, Äsfändiyär. Sin şulay digäç, rähät.
Äsfändiyär. Tınıç yokı, tämle töşlär.
Nalimä. (Pauzadan soñ). Äsfändi­yar, tagın ber genä sorau sorıym inde.
Äsfändiyär. Sora.
Nalimä. Sin Allaga çınlap ışa­nasıñmı?
Äsfändiyär. Ni dideñ?
Nalimä. Açulanma inde.
Äsfändiyär (pauzadan soñ). Yuk... Nigä... (Nalimä yanına kilep karavat çitenä utıra) Bu soraunı miña beräüneñ dä birgäne yuk ide äle. Mulla bit min, Nalimä.
Nalimä. Anısın beläm inde.
Äsfändiyär. Şulay da bik urın­lı häm vakıtında birelgän sorau. Beläsenme, berdänberem, min berkemgä dä, bernärsägä dä ışanmıy idem. Läkin minem ışanasım kilä ide. Bezgä ber babay kilep yöri başladı. Söyli bu tatar balaların cıyıp. Tıñlıybız iñde. Tıñlarga kuşalar çönki.
Nalimä. Mäktäptäme?
Äsfändiyär. Äye, «mäktäptä»... Timerçıbıklı mäktäptä. Tagın kilä bu. Keşene ömet yäşätä di, ışanu yäşätä di. Nindi ömet, kemgä ışanu? Şunda inde bu äytä — şundıy böyek köç bar di. Möselmannar anı Allahı Täğalä, Hoday dip atıylar di. Ällä kayçangı baba­larıbız Täñre dip äytkännär, ruslar Bog dip äytälär di. Cirdä bütän ışa­nıçıñ kalmasa, şuña ışanırga kiräk di. Ul sine saklıy di. Häm çınnan da ul mine saklap kaldı. Yugıysä, min si­neñ yanında utırıp tora almagan bulır idem. Min dä tege babay kebek kemnär­neder saklap kalasım kilä. Işanmıy­ça monı eşläp bulmıy. Añladıñmı, berdänberem?
Nalimä. Äye...
Äsfändiyär. Yokla. (Balanı söy­gän kebek Nalimäne söyä dä östäl yanına barıp utıra. Şul vakıt täräzä çatır­dap çatnagan tavış işetelä. Äsfändiyär urındıgınnan avıp töşä).

X küreneş
Şul uk urın. Äsfändiyär urındıkta utırıp tora. Nalimä äyberlär cıyıştı­rıp sumkalarga tutıra.
Äsfändiyär. Nalimä, äytkänne tında inde.
Nalimä. Äytmä dä, söylämä dä. Kitäbez. Sine harap itterep yätim bala üsterer hälem yuk.
Äsfändiyär. Närsä inde sin: isän iç min.
Nalimä. Bügen isän, irtägä ni bulır.
Äsfändiyär. Samat abıy kaytsın inde içmasam.
Nalimä. Samat abıy da kiräkmi, berkem dä kiräkmi. Kiräk ikän, üze kay­tıp mulla bulsın. Minem sineñ belän bähetle bulasım kilä. Hoday cibärgän bähetem, berkemgä dä birmim.
Äsfändiyär. Avıru äniyeñ bar.
Nalimä. Bulsın. Miña gına ka­rarga dimägän. Möslimä apa da äytte, kararbız dide.
Äsfändiyär. Uylap betermi eşliseñ, Nalimä.
Nalimä. Uylap betermäsäm, siña kiyäügä çıkmagan bulır idem.
Äsfändiyär. Kil äle yanıma.
Nalimä. (Kinät üzgärep Äsfändi­yar yanına aşıgıp kilä). Närsä, bäğır kisägem, sızlıymı?
Äsfändiyär. Yuk la inde. Kil, utır yanıma. (Nalimä urındık alıp yanına utırgaç.) Aşıkma, kabalanma, sabır bulırga öyrän. Beläm, yaratasıñ, yugaltasıñ kilmi. Läkin şaşıp yaratu häyerlegä iltmi. Akıl belän yaratırga kiräk.
Nalimä. Sin yarat akıl belän. Min bütänçä yarata belmim. Sin minem bu dönyada berdänberem. Siña attılar, sineñ iseñ dä kitmi. Sineñ iñbaşıñ yaralandı, ä minem yörägemä tide.
Äsfändiyär. Şundıy matur itep söyliseñ.
Nalimä. Üzen öyrätteñ. Kitik, Äsfändiyär.
Äsfändiyär. Kaya?
Nalimä. Surgutta tugannarıbız bar. Bulışırlar.. Min eştän kurıkmıym. Siña da eş tabılır. Mäçet kenä dimägän. Bezgä monda kalırga yaramıy.
Äsfändiyär. Yarıy, uylaşırbız. Tik kabalanma gına.
Nalimä. Yuk, uylaşmıybız. Miña küp uylau kileşmi. (Äyberlär cıyıştı­ruın dävam itä.)
Äsfändiyär (tavışın kütärep). Tukta!..
Nalimä. (Kauşap kalgan.) Niş­liseñ sin. Nigä kıçkırasıñ?
Äsfändiyär. Siña uylarga kileşmäsä, miña kileşä. İr keşe uylıy ikän, anı tıñlarga öyrän. Bez bit bala-çagalar tügel, ir belän hatın. Närsä, min hatın-kızga iyärep yörergä tiyeşmeni?
Nalimä. Äsfändiyär...
Äsfändiyär. Äye, Äsfändiyär.
Nalimä. Sin mine açulanasıñ­mıni?
Äsfändiyär. Açulanam.
Nalimä. Yaratmıysıñmıni?
Äsfändiyär. Yaratkanga açulanam.
N al i mä. Kitmibezmeni?
Äsfändiyär. Uylaşıyk didem.
Nalimä. Soñ, şulay digen. Uyla­şıyk digen.
Äsfändiyär. Äyttem bit inde.
Nalimä. Äye şul. Äytteñ şul. (Äsfändiyär yanına utırıp.) Uylaşıyk soñ alaysa. Sin üzeñ genä uyla inde, Äsfändiyär. Min uylıy belmim. Atuçı şul İlbrüster inde. Avılda yuk dilär. Ällä tege Väliähmät mikän? Avılga yäsin çıgarga kayttım dip söylänä. Alaysa, nigä siña atkan? Sin bit bu avıl keşese tügel. Miña atsın inde, äyeme? İlbrüs bulsa da miña atsın ide. Sineñ bit gayıbeñ yuk, siña min üzem yaratıp çıktım. Küp söylim min, äyeme, Äsfändiyär?
Äsfändiyär. Äye.
Nalimä. Üzeñ äytteñ uyla dip. Hatın-kıznıñ uyı telendä inde. Kitik, Äsfändiyär, ä? Bu avılda minem yäşisem dä kilmi.
Äsfändiyär. Tugan avılıñ bit.
Nalimä. Tugan dip. Keşe barıber ber cirdä tua inde. Gel şunda yäşä­milär. Sineñ dä bit tugan cireñ bu tügel. Kitik sineñ tugan cireñä.
Väliähmät (işekne açıp).Yarıy­dır bit.
Nalimä. Yaramıy.
Väliähmät. Närsä, bu öygä hatın-kız hucamıni?
Äsfändiyär. Türgä uzıgız, Vä­liähmät abzıy. Nalimä, çäy kuyasıñmı? (Nalimä äyter süzen äytmiçä, tüzep, çäy kaynatırga kitä.)
Väliähmät. Urınnı kaydan biräseñ?
Äsfändiyär. Kunaknıñ urı­nı — türdä.
Väliähmät. Yarası kurkınıç tügel didelär. İñbaşın gına tırnap uzgan, dilär. Tiderä almagaç nigä atarga digen. Şakşı keşelär şundıy inde — üzläre atalar, üzläre tiderä almıylar.
Äsfändiyär. Tidergännär şakşı tügelme?
Väliähmät. Tügel. Yavız, läkin şakşı tügel. Yarıy, mätälep kitsennär. İñ yahşısı — isän kalgansıñ.
Äsfändiyär. Ällä söyenäsez?
Väliähmät. Sin närsä, ällä mine hayvan dip beldeñme? (İşektän başın tıgıp tıñlap torgan Nalimägä.) Kuy çäyeñne, timim ireñä.
Nalimä. Tiyep kenä kara. (İşegen yabıp kuya.)
Väliähmät. Närsä, kitäm diseñ­meni?
Äsfändiyär. Kit didegez bit.
Väliähmät. Här äytelgän süz soñgısı tügel. Soñgı süzne äyterlek räteñ kalsa, can birgändä genä äytä­señ. Äle anısı da tügel. Soñgı süzne sineñ öçen bütännär äytä. Lenin belän Stalin da soñgı süzne äytmäkçelär ide. Änä alar äytäsene bügen bütännär äytä.
Äsfändiyär. Filosof sez.
Väliähmät. Härber eşleksez keşe filosof bula. Eşlärgä irengäç akıl sata başlıy. Min kilgängä açu­lanmıysıñmı?
Äsfändiyär. Nigä?
Väliähmät. Siña kilmägäç üzeñ kiläseñ inde.
Äsfändiyär. Kilgännärne ker­tmisez dip işettem. Hätta Bädretdin abzıynı da busagadan uzdırmagansız.
Väliähmät. Bärttinnärneñ urı­nı türdä tügel. Sin kilsäñ ägär, uylap karar idek... Kitäm diseñ inde? Bälki döres eşlisender. Mullalar zamanı uzgandır. Bezneñ babaylar gına ul keşeneñ hak yulga basaçagına ışanıp yäşägän. Üzlären atkanda da bismilla äytkännär. Menä siña attılar. Mul­laga mıltıktan attılar. Avıl halkı ah itte dip uylıysınmı? Avıl halkı siña atuçını ezli dip beläseñme? Tot kapçıgıñnı. Kötü kuganda hatınnar ber dä yukka atmagannardır äle dip söylänälär. Ber Möslimä apa gına ah-vah itep yöri. Miña imanga kaytırga kuşasıñ. Min kaytırmın ul, menä bu sarıklarnı niçek kaytarırsıñ... Kitep döres eşliseñder.
Äsfändiyär. Bälki minem urınga sez kalırsız.
Väliähmät. He... Sineñ avızga barmak tıgarga yaramıy.
Äsfändiyär. Nigä? Koränne yattan belä didelär.
Väliähmät. Yalgan. Min anı urıs telendä ukıp kına öyrändem. Tärcemälär alar barısı da. «Yäsin»nı gına Korän telendä beläm. Annarı, mulla bulu öçen doga ukıy belü genä citmi. «İnternatsional»nı yattan belgän kommunistlar üz partiyäläreneñ başına cittelär.
Äsfändiyär. Avırdır sezgä yäşä­ve, äyeme, Väliähmät abıy?
Väliähmät (ozak pauzadan soñ). Kitmä sin. (Torıp işekkä yünälä.)
Äsfändiyär. Kaya sez? Çäy ölger­gänder.
Väliähmät. Yaratıp eçermägän çäyneñ täme yuk anıñ... (Lemur belän Ämir kerälär).
Lemur. Kerergä röhsätme, häzrät, isänmesez, ässälamegaläykem. Häzrät, menä Ämirneñ äytäse süze bar.
Ämir. İsänmesez. Menä bolay. Äye, mine eştän kudılar. Kusınnar. Kusalar da min üz digänemne eşlädem. Siña atkan keşe, mulla, militsiyädä utıra. Vot tak. Min eläkterdem anı. Kuıp tottım min anı. Vot tak.
(Maşina kilep tuktagan tavış. Samat kerä.)
Samat (Lemurga). Ni buldı mon­da?
Äsfändiyär. Gafu itegez, Samat abıy. Namaz vakıtı citte, azan äytergä kiräk. (Şul vakıt azan äytkän tavış işetelä)
Möslimä. (kerep) Äsfändiyär enem, açulana kürmä. İldarıbız bu. Täharäten aldı. (Azan yañgırıy).
Pärdä
«Kazan utları» curnalı, 8.2010.