Күрәчәгең Булса... - 2

  ...Әлфирәгә чыннан да күп борчулар кичерергә туры килгәндер - ярый, шулай да булсын ди... Ә Фәритнең ул чакта ниләр кичергәнен кем нинди үлчәүләргә салып караган?.. Ирмен дигән ир була торып, кичләрен үз хатынының тулай торак тәрәзәсенә вак таш ыргытып йөрүләр әллә аңа бик күңелле идеме? Законлы хатынының аннан бала табарга теләмәвен, шул мәсьәләдә аның белән аңлашып та тормавын җиңел үткәреп җибәрдеме? Һәм, ахыр килеп, ир белән хатын рәхәт чакта гына чөркелдәшеп бергә яшәргә тиеш тә, кыенлык килеп чыгу белән һәркайсы үз җаен карый башларга тиешме?
  ...Үз җаен тиз тапты Әлфирә, әйе... Чираттагы отпускысы җиткәч, берүзе генә авылына кайтып китте дә... Шунда мәктәп чорында ук әле үзе артыннан йөреп алган бер ялгыз егет белән очрашкан... Очраштырганнар булса кирәк... “Сине һаман яратам, - дигән теге егет, - әгәр үзең риза булсаң, бернигә дә карамыйм”, - дигән... Йорт-җирләре бик бөтен, үзе колхозда электрик булып эшли икән...
  ...Фәритне ташлап яңадан “тормышка чыгуы” турында башта хат язып белгертте Әлфирә, шулай аңлашуы җиңелрәк булганга күрәдер инде. Формаль эшләрне генә хәл итеп бетерү өчен ул кире шәһәргә әйләнеп килгәндә, аларның инде, чын дөресендә, үзара сөйләшер сүзләре дә калмаган иде... Бөтенләй чит-ят булыштылар да куйдылар...
  Хәер, кемгә ничектер бит... Фәрит, әле менә бүген дә аны күңеленнән сызып ташлый алмыйча, җаны телгәләнеп ята... Берчә үзен гаепли, берчә Әлфирәне... Берчә ике як та гаепле сыман, берчә икесе дә гаепсез - бөтенесе фәкать язмыш кушуы буенча кылынгандыр кебек...
  Шунысы тагын бер сәер - әлеге вакытта ул, нинди имгәнүле хәлендә дә, үзенә күрә яшәү дәртенә бирелеп маташкан була... Ә бит теге чакта бөтен дөньясының инде бернинди мәгънәсе калмаган төсле тоела иде. Яшәү аның өчен авыр һәм котылгысыз бер мәҗбүрилек кенә иде... Күнегелгән сәгатендә торып эшкә китә, заводта көне эш белән юанып үтә, ә тулай торакка кайткач үзен кая да куярга белми җәфалана иде... Хәсрәте андагы “дус-иш” белән уртаклаша торган да түгел - алар белән бары тик уртактан берәр шешәне бушатырга мөмкин... Шуннан ни - эчәргә сабышып китте... Эштән кайтышлый ук бер яртыны кыстырып алып керә иде дә, төн урталарына кадәр дөм исерергә өлгереп, чак-чак түшәгенә кайтып егыла иде... Моның эш буенча да зыяны тими калмады: ике-өч тапкыр соңга калганы, берме-икеме тапкыр эшкә “баш төзәтеп” килгәне өчен мастерлыктан алып, шул ук цехында токарь итеп калдырдылар. Акчасы кимрәк түгел иде, мәгәр...
  Организмында эчкечелеккә каршы иммунитет бардыр, күрәсең - акны-караны белми җиде-сигез ай эчүгә дә карамастан, ул алкоголик булып китмәде, ахырда үзен-үзе кулга алып, бу бозыклыкка чик куйды... Хәер, анысы буенча бик көчле ихтыяр белән мактана алмый - хәтәр бер очрак “ярдәм итте”... Бервакытны юньләп таныш та булмаган “шешәдәш дуслары” белән исерек баштан сугышып китте дә, үзен бик каты кыйнап ташладылар. Егылгач та әле эченә, күкрәгенә, башына типкәләп, тәмам эштән чыгардылар. Чак исән калды, тын алырга да интегеп, озак кына больницада ятты... Эчүен шуннан соң ант итеп ташлады да инде. Төгәлрәге - тыелгысыз эчүдән туктады. Сирәк-мирәк “салгалап” алуны исә соңгы дәвергә кадәр дәвам итте, анысын бик олы зыянга санамады. Авыррак хәлләргә тарыган чакларында исә сирәк-мирәк белән генә дә калдырмый иде...
  ...Башына да әнә шул кыйналган чакта берәр җитди зыян салынмады микән соң аның?.. Тыштан беленми иде алай, ләкин эчтән берәр җирдә кан-мазар укмашып калган булуы бик тә ихтимал...
  ...Фәритнең шунда уйлары чуалып китте... Нәрсә эшләргә тиеш иде соң ул әле генә?.. Ниндидер кәкре-бөкре коридор, ян якларда ишекләр, кайсы бикле, кайсы ачык, ачык ишекләрдән эчтә әллә нинди бүлмәләр, әллә нинди кешеләр күренә... Ә-ә, аның үзенә дә шушы йорттан квартир бирделәр бит... Менә кулында ачкычы... Тик кайсы ишек аныкы?.. Квартирның номеры онытылган... Башына нәрсәдер булган иде шикелле, шуңа күрә микәнни?
  ...Ул әле бер, әле икенче ишеккә бара, ачарга итеп карый - кайсы ачылмый, ә кайсы ишек артында чит кешеләр булып чыга...
  ...Әллә аның квартиры монда түгел, бүтән йортта микән?.. - Фәрит бормалы һәм текә баскычлардан түбәнгә омтыла, подъезд ишеген бәреп ачып тышка чыга. Йөгерә-атлый Чаллы урамнары буйлап китә... Аларныкы әнә теге биек йорттыр мөгаен... Ә юк, аннан аргысы... Юк, тагын ул түгел...
  ...Шулай каңгырып йөри торгач, ниндидер җир асты юлына төшеп китә. КамАЗга керә торган юл икән бит бу... Ә анда аның Әлфирәсе эшли, яңа квартирның да кайда икәнен ул гына белә... Ничек моңарчы башына килмәгән?.. Ә, әйе, башы эшләми, эшләп бетерми...
  ...Шаулап-гөрселдәп торган КамАЗ заводы эченә килеп керүе була - аны шунда ук бер галәмәт зур станок авызына озын тимерләр тыгып торырга куялар. Аңа бит югыйсә хәзер Әлфирәне эзләп табарга кирәк! Ләкин станокка тимер тыкмыйча торырга ярамый! Тыга да тыга тимерләрне Фәрит, тыга да тыга...
  ...Юк, монысы инде “алмашынып китү” түгел иде... Монысы - Фәритне озак еллар буена төн аралаш диярлек йөдәтә торган тынгысыз бер төш иде...
  * * *
  Район үзәгендә яшәгән Мәдинә апасы Фәритне төрле дарулар, дәвалар белән тәэмин итеп торырмын дигән иде. Һәм әйткән сүзен ихласланып үтәргә дә кереште. Атна азакларында еш кына авылга кайтып, кодеин, декадрон, церебролизин кебек, моңарчы исемен дә ишетмәгән берәр дару калдырып киткәли башлады. Даруны ничек эзләп тапканын, аның ни хак торганын, ни файдалар өчен икәнен дә сөйләп ала шунда... Кыйбатка һәм кыенга төшә икән, мәгәр, Фәритнең менә шушылай “туганнары өстендә” чирләп ятулары!.. Яңарак кына билгеләнгән пенсиясе тулысынча шул даруларга китеп бетә, әле җитми дә кала икән... Үзе, әлбәттә, “кирәкми” дип әйтәлми. Кирәк чөнки - үзенә дә, туганнарына да аның мөмкин кадәр тизрәк терелүе бик тә кирәк!
  Хәле дә, әкренләп булса да, яхшыра барган төсле бит, аннары... Эш тыныч авыл шартларында гына түгелдер, шул даруларның да уңай йогынтысы бардыр, мөгаен...
  Ә беркөнне Мәдинә апасы аны “дәвалау сеансы”на дип үзе белән алып китте... Районга атаклы экстрасенс Фәрис Галләмов килгән, халык шуның сеансларына ябырылып йөри икән! Сеанска култык таягы белән яки коляскада килеп, аннан инде сау-сәламәт көе үз аягы белән кайтып китүчеләр дә еш булып тора ди, имеш тә: сеанс алдыннан шуларның ничек терелеп китүләре турында үзләреннән сөйләтәләр ди!.. Фәрит экстрасенсларга тамчы да ышанмый иде, ләкин шуңа да карамастан, бармыйм дип карыша алмады. Чөнки “кирелегең аркасында терелми калдың” дип әйтүләре, әйтмәсәләр дә уйлаулары бар бит... Ни кушсалар шуңа буйсыну да тору инде аның хәзерге бөтен бурычы... Илтеп куйдылар Мәдәният сараена, култык таягы белән аксаклап үзе кереп утырды... Тик экстра-сеансның һичбер кызыгын да, файдасын да тапмады, нибары моның мәгънәсез бер аферистик тамаша икәнлегенә ышанычын ныгытып кайтты.
  Озак та үтмәде, аны тагын район үзәгенә, бу юлы инде мәчеттә өшкертергә алып бардылар... Аерым бер өшкерү кабинетлары да бар икән аларның анда... Изге догалар укып, зәмзәм сулары бөркеп әйбәтләп өшкерделәр, “махсус” догалыклар да биреп җибәрделәр... Һәм шуның белән шул - күзгә күренгән бернинди файдасы да булмады. Мәгәр зыяны да тимәде, Аллага шөкер.
  Күрше мари авылында данлыклы бер имче карчык бар икән әле тагын, шуңа да алып бардылар... Карчык дигәннәре 57 яшьлек җитез генә хатын булып чыкты. Пенсиягә чыкканчы район больницасында медсестра булып эшләгән икән... Үз өендә чып-чын дәваханә оештырып җибәргән - Фәрит килгәндә, анда инде ашказаны язвалы бер ир, аяклары йөрми торган үсмер бала, радикулиттан җәфаланучы хатын-кыз дәваланып яталар иде. Фәритне дә бер атнага шунда калдырдылар. Имченең дәвалары сөлек салудан, банка куюдан, төрле үлән төнәтмәләре эчертүдән, тәнне үзе әзерләгән шифалы майлар белән ышкып массаж ясаудан һәм шуларның бөтенесенә кушып ниндидер тылсымлы ырымнар укудан тора иде... Гаҗәпкә каршы, Фәрит шунда яткан арада язвалы ир белән радикулитлы хатынның хәлләре аруланды, ахырда алар “терелдек” дип, имчегә рәхмәтләр әйтеп, тиешле түләү өстенә бүләкләр дә биреп, өйләренә кайтып киттеләр... Фәриткә дә әзрәк файдасы тиде шикелле - уң як тәненең җилсенеп торуы сизелерлек кимеде. Ә аяксыз бала аннан соң да дәваланырга калды әле...
  Көз җитеп, агач яфраклары алтын төскә кергәндә, Фәрит инде үзен ярыйсы гына тоя башлады. Башы авыртмый, тәне әрнеп сызламый, уң аягы белән кулы көчсез генә булса да әзрәк хәрәкәтләнә, энә кадаганны сизә... Сул кулындагы таякка таянып, уң аягын уңайсыз гына өстерәп салып, ул инде ишегалдына, бакчага, урамга чыгып йөри ала. Йөргән җирендә хәтта аркылы яткан нәрсәләрне торкылы алып куя, үзенчә әзрәк файда китерергә тырыша... Көннәр җылы торганда урамга чыгып, койма буендагы эскәмиядә озак кына утырып керә... Анда күңелле - кешеләр үтеп-сүтеп йөри, танышлар туктап күрешеп китә, исәнлек-саулык сорашкан була... Кайчакта аның янына эскәмиягә утырып, теге-бу турыда сөйләшкәләп тә алгалыйлар...
  ...Бигрәк тә Галимҗан исемле, утыз биш - утыз алты яшьләрендәге бер адәм урамнан узган саен шунда тукталып, әзрәк “ләчтит сатып” китәргә ярата. Күп очракта “салмыш” була, сүзен дә шуңа бәйләп башлый:
  - Эчтем әле мин, абзый, - ди беркөнне, мәсәлән, эскәмиягә килеп утыру белән үк. - Чөнки миңа “пожалысты, эч инде” дип кыстап салып бирәләр. Ә чөнки кулымнан эш килә! Түбән очта өй салабыз. Ә ул эшнең рәтен минем хәтле белүче юк! Шуңа күрә, “пожалысты” димәсәләр эчмим дә! Ә эчмәсәм эшләмим дә!
  - Эчтем әле мин, абзый, - ди тагын икенче юлы. - Чөнки йөрәк яна, понимаешмы? Авыл өстендә йомыш чыкканда гына эшләп йөрүдән надоел, аңлыйсыңмы? Минем менә кичә эшем бар иде, ә бүген - юк! Ә эшем булмагач, мин нишләргә тиеш? Эчәргә тиеш, чөнки эч поша, йөрәк яна!.. Понимаешмы?
  ...Чыннан да, кайчандыр зур һәм куәтле булган авыл бүгенге көндә таркалып бетеп бара, монда инде элеккенең яртысы кадәр дә калмаган бер сыер фермасы һәм яртылаш кына җирләрне эшкәртүче кырчылык хуҗалыгы калган иде. Авылдан “качып” бетәргә өлгермәгән халыкның да шактый өлеше бары тик үз ихатасында терлек асрап, бәрәңге үстереп һәм өй салу, бура бурау ише очраклы кәсепләр белән көн күрә иде. Галимҗан шундыйларның берсе иде...
  Фәритнең чиренә карата исә мәзәк аралаш чынбарлык кушып әвәләгән үз бәясе бар икән аның...
  - Терелеп аякка басарга бик ашыкма син, абзый, - ди беркөнне, гадәттәге “эчтем әле”сен әйтеп узганның соңында. - Чык та утыр менә шушылай, утыр да кояшта кызын... Һавада очкан кошларны күзәт... Ә Әсхәтнең сине генә карарга байлыгы бик җитә аның, ул ягына бер дә кайгырма... Үзең дә пенсия аласыңдыр бит инде... Ә аяк ул тамакны туйдырыр өчен генә кирәк, чын дөресендә... Әгәр алдыма ашарга-эчәргә китереп биреп кенә торсалар, мин үзем, мәсәлән, аякларның икесен бергә куша бәйләр идем дә куяр идем!.. Әйттем исә кайттым... Өченче елдан алдагы елны минем дә менә шушы сул аяк балтырдан сынган иде бит... Башта авыртты, конешно, но зато аннан соң иллә рәхәт булган иде! Эш эшлисе юк бит инде... Хатын: “Хәлең ничек, җаный” дип кенә, көн саен бер тәмле әйбер пешереп сыйлап кына тора, мин сиңайтим!.. Ә аяк җиргә терәп басарга ярый гына башлаган иде - “Эш эшлә!”, “Акча тап!” - дип җанга тияргә дә тотынды!
  ...Бөтенләй юк-бар сүзнең дә төбендә берәр төрле тирән асыл ятмый калмыйдыр, күрәсең... Дөрестән дә, Фәрит инде үзенең шушы хәленә шактый ияләшә башлаган иде... Ул чирле кеше, һәм аннан тыныч кына, ипләп кенә чирләп яту таләп ителә... Өй эче, ишегалды, урамда койма буе, шуларда була торган вак-төяк хәлләр-вакыйгалар аның өчен инде бөтен дөньяны алыштырган аерым бер дөньяга әверелде... Исән-сау кешеләр иртән торып эшкә, укуга - әйтерсең лә бөтенләй чит планета орбитасына чыгып китә. Фәритнең исә ул читке орбиталарда бөтенләй бернинди катнашы юк... Кайдадыр еракта калган Чаллы каласы да инде чын түгелдер, нибары берәр китаптан укылган уйдырма хикәя генәдер төсле тоела башлады... Гомер үткән бит шунда, югыйсә... Ничә еллар шул калага хезмәт ителгән, шунда хатыннар, балалар, дус-ишләр, квартирлар, әллә никадәр мөлкәтләр табылган... Табылган да җуелган... Бүген килеп инде Фәрит өченгә аларның берсе дә юк... Бәләгә тару белән үк аны оныттылар да ташладылар, инде менә үзе дә онытып бетеп бара шикелле...
  ...Урамнан өйгә кергәндә, күтәрмә төбенә җиткәч, ул шунда чак кына хәл җыярга утырды... Хәл дигәне, ничек кенә яхшыруга бармасын, шул унбиш-егерме метр араны узарга да бик җитеп бетми шул әле... Савыккан очракта да кинәттән сау-таза кешегә әйләнмәс, сикереп торып кына тышкы дөнья белән яңа көрәшләргә ташлана алмастыр инде ул, мөгаен - хәлсезрәк, аксаграк, имгәклерәк бер кеше булып калыр... Баштагы мәлдә булган дәртле хыял чынга ашып бетмәде, инде шуны танырга, башны иеп язмышка буйсынырга вакыттыр... Шулай итеп, алайса, имгәклерәк көенчә тагын Чаллыга чыгып китәсе булырмы? Аны әзмәвердәй чагында изеп-таптап ташлаган, бөтен нәрсәсен тартып алып талаган ул Чаллы каласында инде хәзер ниләр генә кыйрата алыр икән соң?
  Теләсә нәрсә дисеннәр - үзенең элекке дөньясына киредән кайтасы килми аның! Кайтуның мөмкин түгеллеге яхшы хәтта! Азмы-күпме савыккан очракта менә шушында, шушы туган авылда тыйнак кына, тереклек итәрлек кенә бер үз тормышын корып җибәрә алыр бәлки... Күп тә кирәкми шикелле бит - терлеккә ашарга салырга, асларын чистартырга, бакча утарга, шуның ишегә ярый башласаң әгәр - авылда әнә шуның белән генә дә инде файдага яраклы кеше буласың... Техника, механика тирәсендә “казынып”, “кыштырдап” йөри торган берәр эш тә табылып куйса - бөтенләй дә яхшы, тагын нәрсәдер телисе дә калмый... Хәер, бетеп барган авылда аның өчен генә шундый шәп эшнең “вакансия”дә ятуы бик икеле... Ләкин, һич югы каравыл тору булса да ярап куяр иде бит! Ә аннан да арысы инде - әнисе әйтмешли, Ходай эше... “Җан биргәнгә җүн биргән” дигән мәкаль дә чынга ашып куймасмы...
  Анысы да монысы - авылда яшәп калса, туганнары белән, туганнары күз уңында булыр бит... Дус-ишләр онытты, хатыннар ташлады, балаларга хәтле чит булды - туганнарга кайтып егылды бит әле менә... “Ят ярлыкамый, үз үтерми” дип бик белеп әйткән икән шул борынгылар... Туганнар өстендә авыр йөк булудан туктар ул озакламый, Алла боерса, әмма ләкин, алардан ерак китеп тә олакмаска тырышыр...
  ...Фәрит әкрен генә күтәрмәдән торып өйгә керде, караватына барып ятты... Кичкә кадәр ерак, йокларга һич тә мөмкин түгел иде әле... “Булыр-булмас” башына тагын катлы-катлы уйлар агылып тула башлады...
  ...Туганнар дигәннән... Чаллыда һич тә “мескен-ятим” булып яшәмәде бит ул, югыйсә... Хатыны, балалары, квартиры, менә дигән эше - нормаль кешеләрдә була торган бөтен нәрсәсе дә бар иде бервакытны... Ничек шуларның барысы да җил себереп алгандай юкка чыгып бетте соң?.. Инсульт - әнә шул яман хәлләрнең нәтиҗәсе булды бит, мөгаен...
  * * *
  ...Теге чакта кыйналып, больницада ятып чыкканнан соң озак та тормыйча, ул бер ел чамасы вакытка КамАЗдагы эшеннән китеп алды бит әле... Биографиянең шул бер “чи төене” инде бөтенләй дә онытыла язган, ә бит үз чорында нинди катлаулы драма иде аның өчен...
  ...Көн арты көн гел генә бер станок артында басып тору бик ялкыткан, тирән төшенкелек кичергән чакта кылынган вак гаепләре өчен мастерлыктан алуларына карата күңелдә үпкә дә бар иде... Һәм менә шулар фонында - аңа Чаллы автохуҗалыкларының берсенә инженер-механик булып күчәргә тәкъдим ясадылар. Завод эшеннән “үз теләге белән” китеп, әнә шул яңа эшкә урнашты да куйды Фәрит. Аның акчасы күбрәк, укыган белгечлегенә дә ныграк туры килә, үсеш перспективасы да зуррак шикелле иде...
  Ләкин юкка булган икән. Автохуҗалыкның искергән, кырык ямаулы техникасы чираттагы тапкыр ватылган саен, бөтен гаепне аның өстенә тагалар иде анда... Юлда кинәт ватылу сәбәпле берәр машина авариягә юлыкса, моның өчен “башың белән җавап бирү” куркынычы да шактый реаль янап торды... Коллективта берең өстенә берең эш яки бәлә аудару, әләкләшү дә киң тамыр җәйгән иде... Чак бер нәрсә булса, премияне кисәләр, эштән куып чыгару турында кисәтәләр... Әледән-әле кугалап та торалар... Балык башыннан чери, дигәндәй, ул АТХның җитәкчесе юньсез кеше иде, бөтен болгавырлыкларның баш сәбәбе шуннан килә иде... Бу шартларга чыдый алмый киткән бер кеше урынына килгән булган икән Фәрит - үзе дә чыдый алмады, бер ел дигәндә, элек эшләгән заводына кире әйләнеп кайтты. Тик инде токарь булып та, мастер булып та түгел, ә инженер-технолог булып эшли башлады.
  ...Ләкин, китте дә кайтты гына түгел иде шул... “Үз теләге белән” киткәндә, билгеле ки, аның квартир алу чираты “зәңгәр төтен белән янып” калды, ә кире кайткач шул ук чиратка “арттан иң беренче” булып яңадан басарга туры килде. Бакча чираты, машина алу чираты да бар иде әле тагын, алары да янды... Ә бит, мондый чиратларда тору - үзенә күрә “капитал туплау” дигән сүз иде ул чакларда: кешенең эшләп тапкан байлыгының яртылаш өлешен әнә шул чиратларны азакка җиткереп “бушлай” алынган квартир, бакча, машина, һәртөрле стаж өстәмәләре һәм льготалар тәшкил итә иде. Хәзерге исәп белән карасаң, миллион сумга таладылар аны... Ә шуның өчен гаеп тагарлык бер кеше дә юк, турыдан-туры гына беркем дә аңа зур яманлык кылмады... Ул үзен дә тормышта яхшырак урын табарга укталып караганы өчен генә гаепле саный алмый... Замананың бөтен системасы шундый иде, ни хәл итәсең...
  “Совет кешесе” дигән кысалардан беркая чыкмыйча, билгеләнгән үз күчәреннән купмыйча гына яшәгән булса, чама белән шул вакытларда аның инде квартиры, хатыны, бер я ике баласы һәм бәлки өч сутый бакчасы, “Ока” машинасы булыр иде - ул мөмкин булган “стандарт” бәхетләрнең барсына диярлек инде ирешеп тә бетәр иде... Шулар урынына исә - тулай торакта яшәүче буйдак, “хатын аерган” ир, чиратлары нольдә, бөтен мөлкәте диярлек бер тумбочка эченә сыя... Гел эшләп кенә тора иде үзе югыйсә, ару гына белгечлеге дә бар иде...
  ...Әнә шул хәлендә утыз ике яшен тутырганчы йөрергә туры килде аңа...
  Икенче хатыны Фәнирә белән аны шул чактагы бер дустының туган көн кичәсендә таныштырдылар. Матур гына кичә иде, каршында утырган шул Фәнирә исемле яшь кенә, сөйкемле генә хатын-кыз баштан ук “аныкы” итеп билгеләнгән иде инде... Чәкәшеп шәраб эчтеләр, парлашып биеп, берничә җөмлә генә сүз сөйләшеп алдылар. Фәнирә алар эшләгән шул ук заводта бухгалтер булып эшли икән, әлеге моментта ялгыз икән... Кичәдән соң ул аны өенә озата барды... Өй дип, Фәнирә нибары малосемейка бүлмәсендә яши иде әле... Өч яшьлек улы да бар икән үзенең, Радик исемле икән...
  Шул кичәдән башлап алар бергә яшәп киттеләр. Дөрес, Фәрит моңа башта очраклы бер “мәхәббәт маҗарасы” дип кенә караган иде, ләкин бик тиз бүтән акылга килде. - Шуннан да ары сайланырга, ул бит инде яшь егет түгел... Фәнирә аңа чыгарга бик риза... Улы бәләкәй әле, аның чынлыкта үги бала булуын үзенә бөтенләй белгертмәскә дә мөмкин... Тагын ни җитмәгән?.. Кыскасы, шартын китереп Фәнирәгә тәкъдим ясады да, ир белән хатын булып киттеләр...
  ...Бу инде чын гаилә тормышы иде. Фәритнең, моңарчы өйләнеп алган кеше була торып та, анысын татып караганы юк иде әле. Тормыш иптәше белән һәрчак бер түбә астында, бөтен нәрсәләре үзләренеке, иртә-кичен ашарына әзер, өс башы юылган, чистартылган... Бала да гел үзеннән туган шикелле якын, тансык булып китте... Ике ел шулай бергә яшәгәннән соң, ниһаять, аларга өч бүлмәле квартир да бирделәр. Ә тагын бер елдан кызлары Эльвира туды... Тормышның бөтен яклары да, шулай итеп, тиешле җаена салынып бетте... Бәхет өчен кешегә никадәр аз нәрсәләр кирәк, һәм шуларның чын бәясе никадәр кыйммәт тора бу дөньяда!..
  Әмма, бәхетсезлекләр тагы да азрак нәрсәләрдән килә, үкенечкә каршы... Фәритнең гаилә бәхете җимерелү исә ул үзе ишетергә-белергә дә теләмәгән “вак” нәрсәдән - Радик дигән малайның чынлыкта аңа үги бала булуыннан, дөньяда аның үз туган атасы да булу фактыннан үсеш алып китте...
  Фәнирәнең иң башта ук сөйләп аңлатуына караганда, Радик дөньяга килердән аз гына алдарак аның чын атасын, Альберт исемле егетне караклыкта гаепләп өч елга төрмәгә утыртканнар... Шуңа да карамастан бала туган... Ата кеше баштагы ике елда атна-ун көн саен бик купшы сүзле, “мәңге тугрылык” турында антлар белән тулы хатлар язып торган. Ләкин, төрмәдән чыгарына күп тә калмастан, бөтенләй башка төрле бер хат җибәргән. “Кичерә алсаң кичерергә тырыш, фәлән дә төгән, әмма мин һич көтмәгәндә-уйламаганда үземнең чын мәхәббәтемне таптым, инде берни дә кыла алмыйм, теге дә бу”, - дигән... Төрмәгә кадәр үк берьюлы ике “җаный” белән йөргән булган икән, дуңгыз, әнә шул икенчесенә дә төрмәдән “чәчәкле” хатлар язып яткан... Котылып чыккач исә, Фәнирәне ирсез бала тапкан “ялгыз ана” язмышына калдырып, шул икенчегә өйләнгән...
  ...Радикка, әлбәттә, ул турыда белгертмәделәр. Малай Фәритне үз әтисе дип белә, аңа “әти” дип эндәшә иде. Фәрит аны какмады-сукмады гына түгел, хәтта киресенчә - берәр ярамаган эше өчен тиргәргә яисә “чәбәкләп” алырга теләгәндә дә, башына “үз балам түгел бит” дигән уй төшеп, тыелып кала торган иде. Фәнирә дә ул яктан шактый “көнчел” булды, уңае чыкканда: “Үзеңнеке булмагач та”, - дип исенә төшергәләп торды... “Медальнең икенче ягы” дигәндәй, бәлки Фәрит Радикны чын үз баласы шикелле яратып та җиткермәгәндер... Тагы да сөйкемлерәк бәләкәй кыз Эльвира үсеп килә иде инде, өстәвенә - күңел нишләптер гел шуңа гына тартылып тора иде... Радикка карата әзрәк салкынлык та булмый калмагандыр ахырсы... Беркем дә әүлия түгел... Табигать үзенекен итә...
  Радик мәктәпкә йөрү яшенә җиткәч исә бу җәһәттән эшләр бик хафалы рәвештә катлауланып китте... Теге Альберт дигән кеше Радикны урамда, мәктәптән чыкканда очратып, аңа я берәр тәм-том, я уенчык биреп киткәли башлады. “Мин синең үз әтиең” дип тә әйтә икән, җитмәсә... Мондый хәлләр берничә тапкыр кабатлангач, Фәрит ул Альберт белән үзе очрашып сөйләшергә булды. Адресын белешеп, өйләренә барды. Өенә үк кереп тормады, билгеле, подъездга чакырып чыгарып кына сөйләште. Әмма, кешечә әңгәмә барып чыкмады... “Аңламадым!”, “Нәрсә дидең?”, “Шуннан ни?” - дип, “гонор” белән сөйләшә торган адәм булып чыкты Альберт, шунысы ук инде күңел кайтаргыч иде. Радик мәсьәләсендә: “Мин шулай телим”, “Минем хакым бар, бала чынлыкта минеке” - дип кенә фикер йөртә... Ә Фәритнең гаилә иминлеге, Радикка карата аның хокуклары кебек нәрсәләр турында кылы да селкенми... Ниндидер “төрмә тәрбиясе” аңкып торган бу бәндә яныннан тагы да ныграк күңел кырылу гына алып кайтып китте Фәрит...
  ...Тора-бара Радикның Фәриткә “әти” дип әйтүдән тайчанып калырга тырышуы сизелә башлады...
  Бервакытны, инде үсмер егет булып килгәндә, Радик өйгә шул чакта бик модалы булган, ару гына хак торган магнитофон-плеер тотып кайтып керде... Фәритнең: “Каян алдың?” - дигән соравына каршы, күзен тоздай итеп туры карап: “Әти бирде!” - дип җавап кайтарды... Бөтен килеш-килбәтеннән, шундый да реаль булып, Альберт сыйфатлары чагылып китте...
  - Мин сиңа ул кешедән бернинди дә бүләкләр алмаска дип әйттемме? - диде Фәрит, “кабынып” китүдән үзен чак тыеп торган хәлдә. - Әйттем... Китер әле монда!..
  Һәм плеерны Радикның кулыннан тартып алды да, идәнгә ташлап, өстенә китереп басты... Тагын һәм тагын басып, ваткалап ташлады. Шаккатып калган Радикка башка бер сүз дә әйтмичә, борылып икенче бүлмәгә кереп китте...
  Ләкин, ул каһәр суккан плеер үз хакыннан күпкә кыйбаткарак төште Фәрит өчен - Радикның әнисе Фәнирәгә берничә көн буе сукранып, тиргәнеп, хәтта күз яшьләре коеп Фәритне “талау” өчен бик шәп бер сылтауга әверелде. Имеш: “Баланың үз атасы булу тирән сер булса ярар иде, әмма ни дип бүген шул уңайдан тавыш чыгарырга?! Ни дип бер-берсен якын күргән өчен генә ата белән баладан шулай ямьсез итеп үч алырга?! Аннан килеп, бөтен дус-ишләрендә булган нәрсә нишләп Радикта гына булмаска тиеш? Бик алай әйбәт булгач, нигә Фәрит аңа ул плеерны үзе алып бирмәгән? Чөнки үги күрә ул аны! Һәм чөнки үзенең кулыннан килми! Бик килер иде дә - эшләгән эшенең рәте юк! Чөнки үзе булдыксыз! Ачыгавыз! Ә әйбер ватарга оста!” Һәм башкалар, һәм башкалар...
  ...Хатын-кыз кай җирне чагарга белә инде ул, әйтәсе түгел... Эш һәм карьера уңышлары ягыннан Фәрит түбән тәгәри бара, ә теге Альберт “чәчәк ата” иде ул дәвердә...
  Илдә “үзгәртеп кору” башлану белән, КамАЗ заводларының шома гына эшләп торуы бозылып китте, ә Двигательләр заводында чыккан янгын бөтен бу автогигантны аяктан егып салды... Айлар буена эшсез утырулар, болай да юк чигенә калган эш хакларын тоткарлаулар, акча урынына үзләре куйган бәя белән товар бирүләр, эшчеләрне күпләп кыскартулар гадәти күренешкә әйләнде... Фәрит эшләгән ремонт цехы да бу хәлләрдән читтә калмады. Ләкин, КамАЗ машинасы чыгаруга турыдан-туры бәйләнеп катмаган тармак булганлыктан, монда үзаллы рәвештә заказлар табып эшләүгә җайлаша башладылар... Велосипед детальләре, трактор тагылмалары өчен төрле узеллар, көнкүреш кирәк-яраклары ясарга керештеләр... Фәрит тә, билгеле ки, шул яңарышларның үзәгендә кайнады... Күпмедер “болганып” алганнан соң, алар тулаем кризисны читләтеп урап, көйле генә эшләп киткәннәр иде инде.
  Ләкин, озак та үтмәде, ремонт цехы “катнаш милекле”, “Олрайт” дигән чит-ят исемле бер фирмага әверелеп, асылда КамАЗдан аерылып чыкты... “Приватизация” ясау юлы белән аның мөлкәтен үзләштерү “фокусы” иде бу, әлбәттә... Яңа хуҗалар исә төп профильләре буенча сәүдә-коммерция белгечләре иде... Тимердән нечкә сыйфатлы әйберләр җитештерүне дә үзләренең алыш-биреш, әвеш-тәвеш, очсызга алып кыйбатка сату, эш хакларын кысу ише ысуллары белән алга җибәреп була дип белделәр ахырсы... Цехның искереп беткән станокларын заманча техника белән алыштыру турында уйлап та карамадылар, эшләп табылган бөтен керемне үзләренең “чиста табышы” дип санап, кесәләренә генә шудыра бардылар... Нәтиҗәләр озак көттермәде... Әле бер, әле икенче заказчы, үзләренә кулайрак партнерлар табып, “Олрайт” белән хезмәттәшлектән баш тарта торды... Тернәкләнә генә башлаган цех яңадан торгынлыкка батты...
  Ә бәлки хуҗаларга шул гына кирәк тә булгандыр?.. Бәлки аларның иң баштагы төп максаты да цехны күз буяу өчен генә азрак эшләткән булып, соңыннан бөтен мөлкәтне араф-тараф сатып бетерүдән торгандыр? Бик тә шуңа охшаган иде... Башта берәр “дефицит” узелы ватылып яткан станоклар бик сәер рәвештә каядыр озатылды... Аннары эшләп торганнарының да “артык”лары “кыскартыла” башлады... Һәм, ниһаять, төрле сәбәпләр барысы бергә җыела килеп, цех бөтенләй диярлек эштән тукталды... Һаман да шул күз буяу өчен генә, монда нибары боз тишкечләр, бораулар һәм өтергеләр, кухня пычаклары кебек берничә төрле чүп-чар ясап маташу исән калган иде инде... Эш хаклары да иң түбән дәрәҗәгә төште. Эшчеләр “үзләре теләп” таралып бетсен өчен юри дә түбәнәйтеп торалар иде шикелле анысын...
  ...Фәрит бу хәлләрне бик авыр кичерде... Ләкин, шушы цехка ярты гомерен багышлаган, мондагы һәр станокның һәр детален диярлек үз кулыннан үткәргән, эшче-хезмәткәрләр белән бертугандай якынаеп беткән кеше иде бит инде ул хәзер... Шуңа күрәдер, яхшырак башка урын эзләргә, ягъни “качарга” ашыкмады: “үз цехын” “коткарырга” тырышып йөрүен дәвам иттерде...
  ...Ә Альберт дигән кеше бу вакытта читтән товар кайтартуга махсуслашкан, зур табышлар белән эшләүче “Транс-Трэйд” дигән бер тәэминат фирмасының директор урынбасары булып алган иде инде. Андыйлар, ничек кенә гаҗәп булмасын, бер-берсенә таянышып, бер-берсен “тартып күтәрешеп” яшиләр, һәм заманасына күрә иң отышлы тармакларны “эләктереп ала” беләләр бит...
  ...Фәнирә Фәритне бервакытта да ир буларак санга сугып бетермәде, горурлыкка ничек кенә тимәсен, дөресен танымыйча булмый... Аңа караганда тәвәккәлрәк, чаярак холыклы иде чөнки... Фәритнең эш хакы да аныкыннан кимрәк булды... Аның өенә “йортка кергән генә” кеше булуы да шул ук исәпкә салына бит инде тагын... Кыскасы, гаиләдә баш кеше чынлыкта Фәнирә иде, ул әйткән сүз актык сүз була иде. Үзе генә шундый булса ни әйтер идең - әмма балалар да шундый мөнәсәбәткә күнегеп үстеләр... Әниләре ни дисә шуны эшләделәр, әниләре юл куйган җирдә “әти ни әйтер” дип борчылмадылар...
  ...Радик еш кына “үз әтисе” янына китеп югала, берничә көннәр шунда булып кайта башлады... Соңга табарак инде киресенчә - Фәнирә белән Фәрит янына сирәк-мирәк “кунакка” гына килеп күренә торган булып китте. Малайның гаиләдән китүенә әнисе нишләптер бик риза иде. Ул риза булгач, билгеле ки, Фәрит тә артык шаулап маташмады. “Үги үз булмас” дигән фикергә күнде дә, шуның белән тынычланды.
  Ләкин, монысы әле “ярык тагарак янында калуның” иң башы гына булган икән... Көннәрдән бер көнне Фәнирә заводтагы эшеннән “үз теләге белән” китте дә (кысрыклап чыгара башлаганнар, имеш), атна-ун көн чамасы эш эзләгән атлы булып йөргәннең соңында... “Транс-Трэйд” фирмасына бухгалтер булып урнашты да куйды. Ягъни, Альберт канаты астына барып сыенды... Ә нәкъ шул вакытта, Радикның бер кайтканда сөйләгәне буенча, ул Альберт үз хатыны белән аерылышып йөри иде... Ике очракның шулкадәр “тылсымлы” рәвештә бергә туры килүе һич юкка түгел, моның төбендә ни ятканны иң актык юләр дә аңларлык иде инде...
  Шуннан соң озак та үтмәде, Фәрит белән Фәнирә арасында да аерылышу турында бик җитди сөйләшү булып узды... Сүз артыннан ук “эш” тә кузгатылды...
  ...Кеше күңеле - төпсез кое, әлбәттә... Фәнирә үзен кыз чагында алдап, яшь бала белән ялгызын ташлап калдырган ул Альбертны ничек шул дәрәҗәдә гафу итә алды икән соң? Әлегәчә аптырый Фәрит... Уртак балалары булган Радикны үзенә җәлеп итүе белән Фәнирәнең бөтен булган элекке нәфрәтләрен эреттеме тегесе? Юктыр, анысын гына гел капма-каршы мәгънәдә - гаиләне таркату, үсеп җиткән “әзер” баланы тартып алу дип тә кабул итәргә була... Бай һәм дәрәҗәле иргә чыгу перспективасы дисәң - менә анысы Фәнирәнең холкына-фигыленә якынрак туры киләдер... Шул җирлеккә яшь чактан сүнеп бетми калган мәхәббәт кузы да өстәлсә инде әгәр... Хатын-кызның мәхәббәт дигәне нәкъ менә Альберт шикелле бәндәләрнең “сулыш өргәнен” генә көтеп ята бит ул... Ә Фәриткә карата Фәнирә гомердә дә андый хисләр белән янмады...
  ...Бай иргә чыкса да, Фәнирә суд аркылы мөлкәт бүлешергә онытмады, мәгәр... Өч бүлмәле квартирны ике һәм бер бүлмәлегә бүлделәр. Фәрит өлешенә, әлбәттә, бер бүлмәле тиде...
  Бөтен бу эшләр азакка җитеп беткәч, Альберт белән бер очрашып, ипле генә сөйләшеп алдылар алар... Альбертка инде шактый олпат, “солидный” кыяфәт кергән иде. “Төртенеп” сөйләшмәде, “җиңүен” тышка бәреп чыгармады...
  - Радикны карап-тәрбияләп үстергәнең өчен мин сиңа, әлбәттә, бик рәхмәтле... Инде менә үз кызың минем тәрбиягә күчә икән, анысы буенча бер дә борчылма. Син ничек, мин дә шулай, так что квиты булырбыз”, - диде... Истә калганы шул...
  Тормышта булган бөтен нәрсәләр бер чылбырга бәйләнгән, бер челтәргә үрелгән... Фәритнең эшләгән эше акчалы һәм өметле булса, гаиләсе дә җимерелми калыр иде бәлки... Гаилә җимерелгәч исә эштәге хәл һәм вакыйгаларның да һичбер кызыгы калмады. Төп стимул юкка чыкты... Инде бетү чигенә җиткән “Олрайт” фирмасының озакламый булачак “ликвидация”сен дә көтеп җиткермәде Фәрит - цехның мөлкәтен сатып тарату уңаеннан булган, инде мәгънәсе калмаган бер скандалны куертып җибәрде дә - нәтиҗәдә “үз теләге белән” эштән китәргә мәҗбүр булды... Тиз генә яңа эш эзләп табу өчен дә “кычкырып торган” стимул юк иде, мәгәр... “Булгач-булгач яхшы эш булсын, беренче туры килгәнгә кермим әле” дип, эш турындагы игъланнарны берәм-берәм карап үткәрә генә торды...
  ...Ә айдан-айга сузылган берьялгызлык, рәхимсез язмыш тарафыннан изеп-тапталганлык, авыр күңел газаплары, көнозын шөгыльсезлек, чит кешегә калган кызын сагынып өзгәләнүләр, шуларның бөтенесен аракы һәм сыра белән “юарга” азапланулар ахырда аның үзен бер мизгелдә ватып-җимереп ташлар дип уйламаган... Хәер, күңелнең бер почмагында андый шом да караңгы күләгә шикелле сагалап утыра иде инде... “Язмыш үзе кая да булса алып чыгар әле” дип кенә гамьсезлеккә бирелеп йөрде Фәрит... Алып чыкты, менә...
  * * *