(Şayan poema)
Şäp yeget min. Buy-sın kilgän.
Eştä kalışmıym attan.
Avılıbızdagı bar kızlar
Çabalar minem arttan.
Bötenese dä üzenä
Kiyäü itmäkçe bula.
Kayberläre kara töndä
Urlap kitmäkçe bula.
Kön dä un kat kürep tuygan
Üz avılıñ kızına
Öylänergä uylasam da
Käyeflärem bozıla.
Alarnıñ arasında da
Bar-barın çibärläre.
Kaysı yaktan karasañ da
Miña par kilgännäre.
Läkin minem plan başka,
Yuk, kötmim kük yoldızın —
Eläkterergä isäp bar
Berär şäp kunak kızın.
Kötkän — moradına citkän,
Kilde bit kunak kızı.
Monı klubta kürügä
Baş äylände, küz kızdı.
Ah, anıñ kileş-kilbäte —
Ölgerep citkän ciläk.
Bu ciläkne kabıp yotmıy
Niçek tüzärgä kiräk!
Biyergä çakırdım kıznı,
Riza buldı çibärem.
Şul minutta uç töbenä
Töşte-kitte yörägem.
Çönki min biyü digändä
Nadannıñ da nadanı.
Tik ıçkındırası kilmi şul
Uçka töşkän almanı.
Ser birmädem, tıpırdadım,
Ükçäne bärep-bärep.
Äylänergä turı kilsä,
Kıznı aldım kügärep.
Arıgançı biyedek tä
Çıgıp kittek uramga.
Äy söyendem, äy söyendem
İkäü genä kalganga.
Min söylim, telgä-tel yokmıy,
Ul kölä çırık-çırık.
Anıñ kölüe tarala
Kükkä acagan bulıp.
Min, dimen, yakın-tirädä
Yegetneñ pervıy sortı.
Avılıbıznıñ urtasında
Salınıp yata yortım.
Nigezgä taş karap kayttım,
Tauda gına ul taşlar.
Nigezdän taş artıp kalsa,
Tözim abzar, garaclar.
Maşinası da bulır ber
Yortıñ, garacın bulsa.
Bälki äle ber uñaydan
Salıp kuyarmın munça.
Yaratam böten närsäneñ
Kapitalnıy bulganın.
Timerbetonnan koydıram
Baganasın koymanıñ.
Söylim şulay Çibärkäygä
Maturlap, tıynak kına.
Kız bara, uñganlıgımnı
Eçenä cıynap kına.
«Yaratam!» — dip äytergä dä
Talpınıp kuya yöräk.
Tik beläm: mondıy süzlärne
Çittän başlarga kiräk.
Yuksa kinät kenä eşne
Bozıp kuyuıñ mömkin.
Söylim äle rähätlänep,
Tön ozın, uram irken.
Fermada mallar karıym, dim,
Ä anda bula meñ eş.
Kiräk ikän — sıyır savam,
Kiräksä — tügäm tires.
Mal-tuarnı bik yaratam,
Matur alar, söykemle.
Karap torsañ, bötenese
Kunak kızı şikelle.
Ä berkönne duñgız çäldem,
Aña da bar mahirlık.
Suyıp satsañ akça bula
Öskä käçtüm alırlık.
Burlık tügel, kızık kına
Urlau üz kolhoz malın.
İñ kızıgı
kapçık belän
Urlau kunak kızların.
Kız dert itep kuydı kinät,
Eçenä ut yögerde.
Şulay da ul üzen bik tiz
Kulga alıp ölgerde.
Änä, dide, küräseñme,
Küktä atıldı yoldız.
Dimäk, dip raslap kuydım min,
Kemnärder çälde duñgız.
Min duñgız çälgän çakta da
Yoldız atılgan ide.
Şuña karap, çokırdagı
Suga batılgan ide.
Kız tagın süzemne bülde:
— Änä, sayrıy sandugaç.
— Sayramıyça nişläsen, — dim, —
Bütän eşe bulmagaç.
Kız, küktäge Ayga karap,
Maktadı tulgan Aynı.
— Aña närsä? — didem kızga,
Mallar karıysı barmı?!
Şul çagında cil iste dä
Çäçäk ise tarattı.
Güyä kürenmiçä genä
Huş isle yılga aktı...
Suladı kız bu huş isne,
Kükräklären tutırıp.
Başı äylänep kitteme —
Beraz tordık utırıp.
Utırgaç, Çibärkäyemneñ
Yözenä küz taşladım.
— Salkınayttı,— dide kızım,
Kaltırıy uk başladı.
Ähä, dimen, barıp citte
Kızıyga minem süzlär.
Asıl yeget ikänemne
Añlıy başladı güzäl.
İnde yöräkne açarga
Vakıtı citte kebek
Tik gacäp häl: süz tabalmıy
Aptırap kaldım cebep.
Vtoroy sortlı yegetlär
Nişlider mondıy çakta.
Min bulıp min utıramın
Karaştırıp yak-yakka.
Bolay kauşagan yuk ide
Hätta duñgız çälgändä.
Bala yonnarına qadär
Kabardı böten tändä.
Bälki süzneñ başı itep
Kıznı maktau kiräkter.
Maktagannı yaratmagan
Kızlar cirdä siräkter.
Äye, äye, tiz arada
Süzne bordım uñayga.
— Sin,— didem bik ohşagansıñ
Sıyır kızı — bozauga.
Küzläreñ dä şundıy zurlar,
Sıyır küzläre kebek.
Änä sineñ küzläreñä
Tulgan Ay bara kerep.
Sizep toram: şäp äytelde,
Kızım kuzgalıp aldı.
Ul kuzgalıp kuyu belän
Eskämiyäbez audı.
İkebez dä barıp töştek,
Ä miña şul kiräk tä.
Karañgıda karmap tabıp,
Kıznı koçtım kükräkkä.
Şul çagında nider buldı,
Ällä yäşen yäşnäde:
İke küzemnän beryulı
Bik küp oçkın çäçräde.
Küz açıp yomgan arada
Çibärkäyem yuk buldı.
Äyterseñ, yanda kız tügel,
Cil sündergän ut buldı.
Koçak buş, izülär açık,
Üzem — pervıy sort yeget.
Keşe kürsä, ğarlegeñnän
Tägärä dä kit ülep.
İyelde gorur başlarım,
Yäşlär aktı yañaktan.
Hätta töygän bäräñge dä
Ütmäs buldı tamaktan.
Ğaşıyq hälen menä şunda
Min çın-çınlap añladım:
Kaymaktan kala, avızga
Hiçber närsä almadım.
Yarıy äle bazıbızda
Gel bulıp tordı kaymak.
Kunak kızın sagınganda
Kaymaknı mendem yalap.
Kaymak ta basa almagaç
Sagınu-sagışlarnı,
Kittem çibäremne ezläp
Kısıp bil kayışların.
Baram cırlap sukmak buylap
Tönneñ iñ karasında.
Yafraklar özep yabamın
Yöräkneñ yarasına.
Beraz şürlätep tä kuya,
Çüteki bit çit avıl.
Matur kız bulgan avılda
Batır yeget tä bardır.
Kilep çıksa, sugıp yıksa...
Yuk, yuk! Bu mömkin tügel.
Ägär kemder yıgıla ikän,
Bütän bulır — min tügel.
Avıl yırak. Bardım ozak,
Karangalap yak-yakka.
Menä bähet: ber çibäre
Kilde kerde koçakka.
Yış-yış itep sulıy üze,
Näq kunak kızı sıman.
Minem kiläsemne belep,
Karşı çıkkan çukıngan.
«Äy canıyım!» — diyep anıñ
Übep aldım borının.
Läkin, yüeş borının üpkäç,
Kinät çitkä borıldım.
Kız digänem kötüennän
Kaytmagan sarık ikän.
Öyen tabalmıy meskenkäy
Bötenläy arıp betkän.
Kittem sarıknı citäkläp
Salkınça kolagınnan.
Su eçtek ikäü parlaşıp
Ber çişmä ulagınnan.
Tege kız turında sorıym
Sarıktan bötenesen:
— Nindiräk kız, yegete barmı,
Çıgıp yörime kiçen?
Sarık däşmi, mış-mış kilep,
Minem yanımnan atlıy.
Uylıydır inde eçennän:
«Altın bit cirdä yatmıy».
Döres uylıy, sarıkta şul
Bar adäm akılları.
Nişläp cirdä yatsın äle
Kızlarnıñ altınnarı.
— Molodets!— dip, sarıgımnıñ
Sırtınnan kuyam sıypap.
Ä ul däşmi genä bara,
Kürenep tora: tıynak.
Bu avılnıñ kızları da
Bulsa sarık tösleräk,
Bälki öylänep kuyarmın,
Şunnan artık kem kiräk!
Sarık duska söyli-söyli
Mähäbbätneñ serlären,
Ezläp kittek uram buylap
Söygänemneñ öylären.
Usal etlär örep kaldı,
Tuktadık ber tar çatta.
Sarıgım kıçkırıp kuydı
häm açıldı ber kapka.
Kapkadan çıkkan kız kem, dip
Soramagız: şul üze!
Sarık belän mine kürgäç,
Ut buldı monıñ küze.
— Änkäy! — dip kıçkırdı kızıy,
Yugalgan sarık kaytkan.
— Menä bähet! — dide kemder, —
Citmäsä täkä tapkan.
Sarık belän ikäüläşep
Kerdek işegaldına.
Ser birmädem «täkä» süze
Tisä dä bik canıma.
Yañgıratıp sälam birdem,
Öydän çıktı ber ir-at:
— Äydä kerik äle öygä
Bulırsıñ bezdä kunak.
Kerdek eçkä. Öy gacäp zur —
Min salası öy qadär.
Berazdan peşte bäräñge,
Eçelde kaynar çäylär.
Minem çibärkäyem öydä
Yörde gel oçıp kına.
Karavattagı pesigä
Yış-yış küz kısıp kına.
Yaudı miña soraularnıñ
Törledän-törleläre.
— Mal-tuar yaratam, — digäç,
Buldı bik küñelläre.
— Sıyır da sava beläm, — dip
Kuygan idem maktanıp,
Söygänemneñ ätiläre
Koçıp aldı şatlanıp.
— Bolay bulgaç buldı bu, — dip
Söyeneşte hämmäse.
— Sin bezneñ kiyäü bulırsıñ, —
Dide kıznıñ änkäse.
Tabın kabat äzerlände,
Çäy dä, mäy dä kuyıldı.
Minem eçmägänne belgäç,
Kız kuyınga sıyındı.
Tuy-mazar yasap tormadık,
Kaynatay fermer ikän.
Bolarnıñ abzarlarında
Utız biş sıyır ikän.
Savam utız biş sıyırnı,
Tügämen tireslären.
Allaga rähmätlär ukıym,
Görläp bara eşlärem.
Äye, tormış äybät bara,
Hatın ukıy Kazanda.
Oçraşabız kayçagında
May satkanda bazarda.
Avıl mayın bik yarata
Çibärem — tämle tamak.
Fatirına änkäse dä
İltä may yäki kaymak.
Min saugan sötlärne satıp
Hatınga aldık fatir.
Fatir öç kenä bülmäle,
Şulay da äybät, matur.
Kayçagında ul fatirga
Min dä barıp kungalıym.
Şunsı äybät: anda härçak
Yeget-cilän bulgalıy.
Alar şunda mäy eçälär,
Ä min kaynar çäy eçäm.
Yarıy äle, dip söyenäm,
Yalgız yäşämi biçäm.
Yuksa minem çibärkäyem
Sargayıp betär ide.
Ya, ukuın taşlap, öygä
Kaytır da kitär ide.
Ä hatınnı härkön
kiräk
İrkälärgä, söyärgä.
Min eşemne beterügä
Çumam tizräk mendärgä.
Yokım äybät, hatın çittä,
Cılı söt üz kulımda.
Oyıp kitsäm abzarımda,
Bozau kerä kuyınga.
Äye, dönyam görläp bara,
Käyef äybät, küñel kör,
Üz avılıbız kızına
Öylänmädem barıber.
Häyer, min bit öylänmädem,
Kiyäügä çıktım — teläp.
Üz kullarım belän üzem
Muyınga kidem elmäk.
İr bulu bik cavaplı eş,
Belmi monı kem genä!
Äydä hatın-kızga küçsen
Bezneñ kuldan dilbegä.
Aprel — may, 2002.