Газзәбану - 03

—Нәрсә булды сиңа, хәзер мин нишләргә тиеш? Баланы да ятим...—дип, башлаган сүзен дә әйтеп бетерә алмыйча, кайнар күз яшьләренә тыгылып, әтисе кулында утырган улына капланды. Нургали тиз генә баланы җиргә бастырды. Күңелендәге бар җылылыгын салырга тырышып, сөеклесен юатмакчы булды. Әмма соң иде инде. Аның йөзе буйлап гөрләвектәй аккан күз яшьләрен туктатырга, ай-һай, кемнең генә көче җиткән булыр иде икән... Ул бу хәлендә көндәше белән йөзгә-йөз очрашырга теләмәде. Тиз генә ире кулыннан ычкынып, йөгереп диярлек өйгә кереп китте. Газзәбану артыннан ишетелеп калган көмеш чулпыларның чыңлавы Маһирә колагында, үзәк өзгеч моң булып, озак, бик озак сакланды. Ул Нургалигә ияреп авылга кайтуына үкенеп тә куймады микән әле.
Газзәбану үзеннән соң ишек алдында ниләр булганын: каенанасының улы белән елап күрешкәннәрен, икенче киленен мөлаем елмаеп каршылавын—берсен дә күрмәде. Чаршау артындагы мендәренә капланып: «Юк, юк, ул инде минеке түгел, башканыкы—Маһирәнеке... Ә мин, җүләр, нәрсә дип монда калдым соң? Шушы ачы газапларны күреп яшь түгәр өченме?»—дип өзгәләнеп елады да елады.
Көндәшенең дә тиз генә өйгә керергә аягы тартмады бугай. Моны башкалар да сизде булса кирәк, ишегалдында озаграк юану җаен карадылар.
Өйгә башлап кергән Зариф абзый килененең елаудан туктап бераз тынычлана төшкәнен күргәч:
—Рәхмәт, балакаем! Зинһар, сабыр бул, тешеңне кысып булса да түзәргә кара, сынатма... Бары да узар, Аллаһы боерса!—дип килене ягында булуын сиздерәсе килде. Өйалдыннан Зөлкамалның «Әйдәгез, балалар, өйгә керегез!—дигән тавышын ишетүгә, Газзәбану тиз генә кече якка узды.
Маһирә сап-сары итеп юылган баскыч такталарын, өйалды сайгакларын күрүгә гаҗәпкә калып, соклануын яшерә алмады. Зөлкамал олы килененең кече якта икәнен белеп, аңа ишеттерерлек итеп:
—Ий, безнең Газзәбануның кулы тисәме... Аның бар эшләгән эше шулай көлеп тора, Аллага шөкер. Әле аның пешергән ризыкларын ашап карасагыз, телләрегезне йотарсыз,—дип, олы килененең дә күңелен күтәрергә тырышты.
Өйгә керүгә, Маһирәнең күзе тәрәзә төпләре тулы гөлләргә төште.
—Гөлләрегез дә гөлләрегез, ниндиләре генә юк: ак, ал, кызыл чәчәкләргә төрелгән яраннар, кына, тамчы гөл, ислегөл, тагы, тагы әллә нинди мин белмәгән гөлләр дә бар икән...—дип, ян тәрәзәгә таба атлады.
—Апай, менә бу гөлне әклен генә каккалап куйсаң, злә дә тәмле ис чыга, әни гел шулай итә. Минем әни үстелә алалны, ул алал белән сөйләшә дә әле. Су сибәлгә әнигә мин дә булышам,—дип Хафиз ислегөлне йомшак кына каккалап күрсәтте. Чыннан да гөлнең хуш исе бөтен өйгә таралды.
Маһирә ишетелер-ишетелмәс кенә:
—Матурым, әниең кайда соң синең?—дип сорап куйды.
—Кечкенә якта. Ул сине такта ялыгыннан калады да калады, әби югында...
Баланың кычкырып әйткән бу җавабыннан, көндәшләр бик уңайсыз хәлдә калып, нишләргә дә белмәделәр. Берсе—нигә бу сорауны биргәненә, икенчесе бала алдында ярыктан көндәшен күзәткәненә үкенеп бетә алмады. Болай да күзгә-күз очрашудан куркып торган көндәшләрнең хәле тагын да авырайды.
Кинәт кенә:
—Әнкәй, утырышып беттегезме инде? Бәлешне чыгарам,—дип һич көтмәгәндә Газзәбануның тыныч кына дәшүеннән барысы да җиңел сулап куйды. Зөлкамал тиз генә һәр кеше турысына кашыклар таратып чыкты. Маһирә үзенә тигән агач кашыкны әйләндергәләп карый башлауга, чулпылар чыңлавын ишетеп, сагаеп калды. Бәлеш күтәреп чыккан Газзәбануны һәм аның илаһи гүзәллеген күреп каушап та китте шикелле. Кулындагы кашыгын кая куярга белмәгәндәй аптырады, җитмәсә, аны ялгыш идәнгә үк төшереп җибәрде. Үткер күзле Зариф абзый яшь килененең бу халәтен аңлап, тиз генә «Бисмиллә»сен әйтеп, кулына пычак алды. Бәлешне түгәрәкләп кисеп, табындагылар санынча өлешләргә бүлеп чыкты. Пары чыгып торган кайнар бәлештән, авыздан сулар китерерлек искиткеч тәмле ис бөтен өйгә аңкыды.
Һәммәсенең дә күзе Зариф абзыйда... Көтәләр. Шулчак Маһирә иренең атасына үтә дә охшаш булуын һәм икесенең дә бөтен яктан килгән, матур кешеләр икәнлеген күреп, кабат сокланды. Җәһәт кенә Хафизга да күз салды. «И-и, бабасы белән әтисенең бала чакларын күрәсең килсә, шушы малайга гына карарга кирәктер»,—дигән уй белән иелеп, Хафизның маңгаеннан үбеп алды. «Менә син нинди бәхетле икәнсең...»—дигәндәй, көндәшенә карап куйганын сизми дә калды.
Күзләр очрашты... Күз уклары чагышудан очкыннар чәчрәмәсә дә, бу мизгелдә эчләрендә нинди ялкыннар дөрләп киткәнен көндәшләр үзләре генә белгәндер...
Зариф абзый янә «Бисмиллә»сен әйтеп, бәлештән авыз итте дә:
—Бик тәмле булган! Хафиз улым, телеңне тотып аша, яме, йә ялгыш йотып җибәрерсең,—дип шаяртып, башкаларны да бәлешкә җитешергә чакырды. Барысы да тәмләп ашарга кереште, тик Маһирә генә сәерсенебрәк нидер көткәндәй утырды. Нургали аңа ярдәмгә килеп:
—Әни, бәлешне салырга тәлинкәләр бирсәң әйбәт булырые,—диде.
—Ии, улым, бәлешне кем инде тәлинкәгә салып ашый, булмаганны. Бәлешне ничек ашаганнарыңны әллә оныткансың да инде. Кайнар көе, тәмләп кенә ашагыз әле, үзебезчә.
Маһирә нәрсә соң әле үземне сынатып утырам дигәндәй, кашыгын тутырып алып, кабуы булды, авызын кулы белән каплап «Һыы-һ-һы»—дип, ыһылдарга тотынмасынмы?.. Йота да алмый, кире чыгарырга да уңайсыз. Җитмәсә, яннарында утырган Хафиз көлә-көлә:
—Өлеп кабалал аны, өлеп. Өлеп капсаң авыз пешми ул. Менә миңа калап аша син, ашыкма,—димәсенме!
Нургали Газзәбануга кырыс кына караш ташлап:
—Чыгар инде бер тәлинкә,—диде.
—Юк, мәшәкатьләнмәгез, зинһар! Хәзер ничек ашарга икәнен белдем инде. Өлеп кабалга киләк икән бит, әле ярый Хафиз өйләтте,—дип, барын да көлдереп, Маһирә үзенең уңайсыз хәлдә калганын җиңеләйтә төште.
Тик көндәш-көндәш инде: «Шул кирәк сиңа... Нургали белән дә шулай авызың пешсә шәп булырые!»—дип уйлап куйды Газзәбану.
—Чыннан да, бәлеш бигрәк тәмле булган. Хафиз да булышкан, ахры, юкса, бабаң әйтмешли, телләреңне үк йотарлык булмас иде бу. Туа-тумыштан мондый тәмле бәлеш ашаганым юк иде әле минем,—дип, Маһирә сүзен дәвам итте.
—Ю-у-к, син нәлсә? Бәлеш пешелеп йөлелгә мин бит ил кеше... Бабайга булышам мин. Бабай «Ялый әле, улым, син булгансың, ату нишләлием,—ди.—Әйе бит, бабай?
Улының бу сүзеннән Нургали уңайсызланып китте шикелле. Әмма Хафизның үзен тотышына, акыллы, матур итеп сөйләшә белүенә сокланып туялмады. Алдына алып, күкрәгенә кысып-кысып сөясе килде. Тик... нигә бу омтылышына ирек бирмәде соң әле ул? Нигә тыелып калды?.. Юкса Газзәбануы да ничек куанган булыр иде бит...
—Сез үзегездә бәлеш пешермисезме әллә?—дип сорасы итте Зөлкамал.
—Әтиебез күбрәк вак бәлеш белән өчпочмак ярата. Бәлеш сирәк була. Бездә күбрәк манты пешерәләр.
—Манты дигәне ниндиерәк була? Безгә дә пешереп ашатырсың әле, Аллаһы боерса. Аннары синнән без дә өйрәнеп калырбыз,—димәсенме Зөлкамал. Гомерендә ризык пешерүнең ни икәнен дә белмәгән Маһирә:
—Манты казаныгыз бармы соң? Аның бит үзенең махсус казаны була,—дип пешереп күрсәтү мәшәкатеннән оста гына котылды.
Инде бәлешнең төбенә чират җиткәндә генә урамнан җыр, гармун тавышлары ишетелде. Зариф абзый ян тәрәзәләрне ачып җибәрде. Якынаеп килүче егетләрне күреп:
—Җыен өчен бүләк җыючылар бу, бүген бигрәк иртәләгәннәр. Ах, шайтаннар, туры безгә киләләр бит болар... Сез кайтасын ишеткәч, бөтен авыл шау купты, кәнишне. Улым, әзрәк хәстәрләнебрәк кайта белдегезме соң?
—Бер дә борчылма, әти, сынатмабыз...—дип, Нургали Маһирәгә күз кысып алды. Маһирәсе дә, матур итеп елмаеп, иренә шулай ук күзен кысып җавап бирде. Боларның һәр хәрәкәтен күзәтеп торган Газзәбану: «Кыланмышларына тагын күпме чыдарга кирәк. Ташкиннарына тизрәк олаксалар, ичмаса, күзләрем күрмәсие»,—дип, эчтән сызды.
Ул арада йөгәннәре тәңкәләр һәм шөлдерләр белән бизәлгән, дугаларына җиз кыңгыраулар таккан һәм ике яклап кызыл башлы сөлгеләр аскан атлар ян тәрәзә каршына килеп туктадылар. Җиз кыңгыраулар вә шөлдерләр чыңлавына кушылган тальян моңы, егетләрнең җыр сузулары, аларга ияреп атларның да пошкыргалап куюлары Маһирәне тәмам әсир итте. Ул үзен, хәтта кайда икәнлеген дә онытып, гаҗәеп матур яңгырашлы музыка дөньясына килеп эләккәндәй хис итте. Бу һич көтелмәгән гүзәл манзараны күзләре белән дә күрәсе килеп, ашкынып, тәрәзә каршына килеп басты. Аны күреп алган егетләр, бер-берсе белән нәрсәдер пышылдашып алдылар да, шунда ук такмаклы җыр башладылар:

Зариф абзыйның йортына
Кунаклар кайткан диләр.
Монда чыгып безгә дә
Бәлки сәлам бирерләр.

Без алай да итәбез,
Без болай да итәбез.
Җыен батырларына дип
Сездән бүләк көтәбез.

Безгә сөлге дә ярый,
Безгә яулык та ярый,
Әгәр бирәм дисәгез,
Чиккән күлмәк тә ярый.

Яшь килен дә кайткан диләр,
Бүләге дә бар диләр.
Бүләкләрен алмыйча,
Барыбер китмибез диләр.

—Вәйт, шилмалар! Бигрәк иртәләгәннәр, бәлеш төбен тынычлап ашарга да бирмәделәр, шайтаннар. Кара син аларны, җыру да чыгарып өлгергәннәр бит. Анысына Сәгыйрь малае Хәниф мачтыр диләр. Ул инде төнәген үк миңа: «Зариф абзый, быел бүләкне яшь киленегез бирер, әйтеп куегыз үзенә»,—дип лыкылдап торганые аны...
Маһирә тиз генә бүләкләр салынган чемоданнан җыенга дигәннәрен алып, Нургалигә тоттырды. Урамга чыгуга, егетләр Нургалине сырып алдылар. Бүләкләрне күреп исләре китте: кайсы тел шартлата, кайсы сызгырып җибәрә, кайсы: «Вәйт, ичмасам бу бүләк, һай, рәхмәт яугырлары, яшь киленкәебез дә юмарт икән...»,—дип сөйләнделәр. Яшь киленкәй дигәннәренең Газзәбану апаларыннан өч-дүрт яшькә өлкәнрәк икәнен каян белсен алар...
—Батыр калучыга миннән куен сәгате, ә менә бу бүләк—тальян гармун Маһирәнең әтисе Локман абзыйдан, ә менә монысы — яшел атлас күлмәклек—Маһирә апагыздан. Ат чабышында беренче килгән егетнең сөйгәненә булыр,—дип Нургали бүләкләрне Хәнифкә тапшырды. Бүләк тальянны кулына алуга, Хәниф аны:
—Менә ичмасам бу гармун тек гармун!—дип, башта әйләндерә-әйләндерә карады, телләренә баскалап тавышын тыңлады. Аннары башын кыңгыр салып, уйнап та җибәрде. Барысы да бик канәгать калды. Тик капка төбен сырып алган бала-чага, берсен-берсе этә-төртә, һәркайсы алгарак чыгарга тырышып:
—Яшь килен апай безгә дә күчтәнәч бирер әле,—дип чыр-чу килә башладылар.
—Аз гына сабыр итегез! Улым, бар, киленгә әйт әле, алып чыксын күчтәнәч кәнфитләрен, шунсыз китмәсләр бу тишек борыннар,—дип, Зариф абзый чак тынычландырды үзләрен.
Бала күңелен күрү—Маһирәнең аерата яраткан шөгыле. Менә бүген дә, балаларның кәнфит алгандагы канәгать йөзләренә багып, үзе дә сабыйларча куанды. Әмма үз артыннан сипкелле генә бер малайның:
—Яшь килен апайның кәнфите тәмле—тәмлесен... Тик үзе әллә кем түгел бугай,—дип әйткәнен ишетеп, күңеле кителсә дә, сиздермәде, ишетмәмешкә салышты.

***
Чәйләр эчкәч, Зөлкамал:
—Улым, атаң мунчаны карап чыкты. Эссе салып исләрен дә чыгарып бетерде, миллеген дә пешереп куйды. Ә мин сөлге, җәймәләр керттем, өйалды колгасында булыр. Беренче мунчага юл кешеләре сез керегез. Сездән соң атагыз керер. Җомга намазына кадәр чистарынып өлгерсәгез әйбәт булыр,—диде.
Нургали авызын ачып өлгергәнче Маһирә тыныч кына:
—Беренче мунчага, Нургали, син Газзәбану белән кер инде,—дип әле Нургалигә, әле көндәшенә карап алды. Һич тә моны көтмәгән Газзәбану Маһирәгә ягымлы гына күз ташлап, «йә, син ни әйтерсең?»... дигәндәй, Нургалигә текәлде. Ә анысы сүзсез генә, мыек астыннан елмаеп, җәһәт кенә Газзәбануны әйдәкләп очар коштай булып, ишеккә юнәлде. Алар артыннан Хафиз:
—Әни, әни, дим, мин дә синең белән келәм,—дип кузгалуга бабасы:
—Юк, без синең белән икәү керербез, яме. Минем арканы синнән дә шәп ышкучы юк бит, улым. Ә хәзер Чаптарны таллыкка су буена алып төшик, аның да эчәсе киләдер,—дип, оныгын үзенә ияртте. Аларга бик теләп, әби дә кушылды. Ишегалдына чыгу белән бабай, бакча башындагы мунчага таба серле генә ым кагып, эче тулып ашкан куанычын карчыгына сиздерәсе итте. Зөлкамалы да:
—Аллаһым ярдәм итсен! Берүк ярдәм итә күрсен!—дип, бәхетле елмаеп, картының шатлыгын уртаклашырга ашыкты.
Маһирә үзен никадәр тыныч тотарга тырышса да, булдыра алмады бичара. Күңелендәге көнчелек галәмәте ташкын булып, бөтен җанын биләп алды. Нургалиенең үзенә күз дә төшермичә, Газзәбануы белән шатланышып ишектән чыгып китүләре бәгырен телгәләде. Бу минутларда ул Нургалигә рәнҗеп тә куймады микән әле. Бала чагыннан ук чикләнмәгән иркенлектә, үтә дә иркә булып, гел үзе теләгәнчә генә яшәргә күнеккән Маһирә беренче мәртәбә үзен кимсетелгән кебек тойды. Нургали белән Газзәбануның мунчада кылынырга мөмкин булган бөтен назлы гамәлләре бер-бер артлы күз алдына килде. Җәһәт кенә тәрәзәгә борылып, күзенә мөлдерәп тулган кайнар яшьләрен тыя алмыйча, тын гына елап җибәрде.
Зөлкамал өйгә керүгә, тәрәзә яңагына сөялеп, боегып торган Маһирәнең сулыгып киткән йөзен күреп:
—Маһирә, кызым, өйлә намазына кадәр ак келәткә чыгып бераз ятып, ял итеп алмыйсыңмы?—дип сорады.
—Әйбәт булыр иде, озак юлдан хәйран арылган,—дип, Маһирә риза булды.
«Балакайларым мунчадан чыкканда күз көеге булып утырмасын әле»,—дип уйлап, үз тапкырлыгына үзе куанып, яшь киленен ак келәткә озатты Зөлкамал.


Саҗидәнең төше
Ул көнне гаҗәеп бер төш күреп уянды Саҗидә. Үтә дә ачык, нәкъ өндәгечә иде ул төш. Янәшәсендә изрәп йоклап яткан җанкисәген шәйләп алмаган булса, төшен өненнән аера алмыйча шактый иләс-миләс килеп яткан булыр иде әле. Болай да төшендәге бөтен вөҗүден яулап алган шатлык хисләреннән тиз генә аерылырга теләми иде ул. Иренә текәлеп: «Өнемдәге хыялларым матур төш булып кереп, куанычым күңелем касәсеннән мөлдерәмә ташып торган чакта ничек әле син, җаныкаем, таралып йоклап ятасың?—дип пышылдады. Әле ул гынамы—Нурисламының ирененнән бик тәмләп бер үбеп тә куймасынмы. Ә тегесе сискәнеп киткәндәй:
—Нишләвең бу тагы? Торырга иртәдер бит әле?—диде дә, дорфа гына икенче ягына борылып ятты. Күр инде бу хәлне...
«И-и, бәгырь кисәгемдер шул! Каян килде әле сиңа мондый кыюлык? Рәхмәт төшкере!»—дип хатынын үбеп аласы да, кайнар кочагына гына саласы бит инде югыйсә... Нишләмәк кирәк, иренең бер генә хатын-кыз да гафу итә алмый торган битарафлыгыннан Саҗидә гарьләнеп куйды куюын. Әмма, ни генә булса да, иртән күргән сихри төше тәэсиреннән бөтен җанын биләп алган шатлык хисләре күпкә көчлерәк иде шул. Ул, берни дә булмагандай, сабыр гына:
—Әйе, торырга иртәрәк әле, таң атып кына килә. Әле генә күргән төшемнән уянып китмәгән булсам, нәкъ синең шикелле үк мин дә изрәп йокларыем. Иллә дә матур төш, Нурислам. Әйбәткә булыр, Аллаһы боерса! Тыңласаң, хәзер үк сөйлимче үзеңә. Сөйләмичә генә йоклап китсәм, онытылыр дип куркам,—диде.
—Әйдә, сөйләсәң сөйлә инде, барыбер йокымны ачып бетердең,—дип, Нурислам теләр-теләмәс кенә хатынына таба борылды.
Нигәдер тынгысыз иде ул... Кичтән дә озак кына йоклап китә алмыйча гаҗизләнде. Саҗидәнең моңа әлләни исе китмәде шикелле. Иртәгә иртүк яшь кәләше белән Нургалине ничек каршы алачагын уйлыйдыр, дип юрады.
—Тыңла, яме; имеш, син кайтышка дип Тәскирә белән бергә коймак пешерәбез икән, дим. Коймакларның күплеге, мин сиңа әйтим: өстәлдә дә, мич алдында да, тәрәзә төпләрендә дә гел коймак. Ашап туйгысыз тәмлеләр дә икән әле үзләре. Ә син кайтмыйсың да кайтмыйсың. Тәскирә балакаем, «шуынып бетәләл инде»,—дип борчыла ук башлады. Шулвакыт ишегебез үзеннән-үзе ачылып китте дә, кояштай балкып, яңа гына туган бозау күтәреп, син килеп кердең. «Менә, сезгә нинди матур бозау апкайттым»,—дисең икән. Чыннан да аның куе кызгылт тиресе ялык-йолык килеп тора, маңгаенда ярымайга охшаган ап-ак кашкасы да бар. Ә син, көлә-көлә: «Сыерыбыз минем күңелне күреп, безгә үгез бозау бүләк иткән. Өйдә ир затыннан бер үзем бит. Нурисламга иптәш булсын дигәндер инде», дисең. ...Тавык төшенә тары керә дигәндәй, сыерның бозаулар вакыты җитә дип борчылып йөргәнгә кергәндер бу төш, мөгаен. Инде төштә күргән төсле бозаулы булуга да ирешсәк, Ходай кушып, Гайзелбәнат әбигә сәдака кертерием,—дип, Саҗидә төшен сөйләп бетерде.
—Әнисе, бу төш сиңа тикмәгә генә кермәгәндер, әллә чыннан да сыерыбыз бозаулап ята микән?—диде дә, Нурислам абзарга ашыкты. Озак көттерми генә: «Шөкер, бары да әйбәт, сыерыбыз абзарны тутырып тыныч кына күшәп ята. Шәт, тиздән бозаулап та куяр, Аллаһы боерса,—дип шатланып кереп тә җитте. Ташкентта акча эшләп кайтмаган булсам, сыер турында хыяллана да алмас идек бит,—дип, җәһәт кенә Саҗидәсе янына, юрган эченә чумды. Бу минутларда алар икесе дә бик бәхетле иде. Ә йокы дигәннәре алардан мөмкин кадәр ераккарак качу ягын карады.
Иртүк ирен озатып җибәрүгә, Саҗидә төшен юратырга кемне генә табасы икән дип уйлана башлады. Газзәбануга кереп булмый да булмый инде, аның үз хәле хәл. Иң кулае Гыйззелбәнаттә булыр дип, бары ике өй аркылы гына япа-ялгызы яшәп яткан күршесенә йөгерде. Керә-керешкә үк аны ишегалдында очратып, күргән төшен бәйнә-бәйнә сөйләп тә бирде.
—И-и, күрше, бик матур төш кергән бит үзеңә. Юрарга керешкәнче тәһарәтемне яңартып алыйм, булмаса. Төшләрне тәһарәтсез килеш юрарга ярамый, ди торгание минем каенанам, урыны җәннәттә булсын! Син өйгә керә тор, яме,—дип, баскыч төбендәге елкылдап торган җиз комганын алып абзарга таба юнәлде.
Ул арада, бу өч кенә тәрәзәле кечкенә генә өйнең бар җиренә күз салырга өлгерде Саҗидә һәм мондагы илаһи пөхтәлеккә, чисталыкка хәйран калды. Тәрәзәләрендә кашагалы ап-ак пәрдәләр, тәрәзә араларына эленгән кызыл башлы сөлгеләр, өстәлендә сөлгеләренә охшаш итеп сугылган киндер ашъяулык. Бөтен өйгә нурлар сибеп өстәлдә утырган зур җиз самавыр. Түр сәке өстендә ак сарык йоныннан басылган калын киез келәм җәелгән. Өйнең бер почмагында сыек кына зәңгәрсу төс биреп акшарланган мич. Әйтәм җирле Гыйззелбәнаттәнең миче бер дә саргаймый, акшарына синке кушадыр, мөгаен... Мич авызы ягына кыр чәчәкләре рәсеме төшкән яшел сатин чаршау корылган. Чаршавы да тәрәзә пәрдәләре шикелле бөреп тегелгән кашагалы. Ян тәрәзәдән төшкән кояш нурлары чаршаудагы чәчәкләргә җан өргән диярсең. Хәтта алар җил белән чайкалып-чайкалып та куялар шикелле. Гүя өйнең шушы почмагыннан, әйтерсең лә, чәчәкле алан башланып китә. Саҗидәнең шул аланга кереп, зәңгәр күккә карап хыялланып ятасы килеп китте. Ихтыярсыз шунда таба атлый ук башлады. Әмма идәнгә күзе төшүгә тукталып калды. Гәрәбәдәй сап-сары сайгакларга басарга кыймады булса кирәк. Ишек яңагына сөялеп, җанына ләззәт биргән шушы өйнең эчен, бөтен барлыгы белән яңадан күзеннән үткәрде Саҗидә. Монда хәтта кояшның да иң якты, иң шаян нурлары гына төшә торгандыр, мөгаен. Әнә, тәрәзә каршындагы балан яфраклары аша үтеп, алар өй диварларына, идән сайгакларына челтәрле бизәкләр ясап уйныйлар. Өстәлдә утырган мәгърур самавыр, ишек өстендәге пыяла астына кысалап эленгән «Аятелкөрси», кучкардагы лампаның үтә чиста пыяласы—бу шаян нурларны үзләренә җыялар да, шунда кечкенә кояшчыклар ясап балкыйлар... Ишек ачылуга Саҗидә айнып киткәндәй булды.
—И-и-и, Гыйззелбәнат апай җаным, синең шикелле үз өендә оҗмах ясап, аның бөтен җирен матурлыкка төреп яшәүче тагын кем бар икән безнең авылда? Һәр әйбереңнән әллә нинди сихри нур бөркелә. Моннан, билләһи дип әйтәм, чыгып та китәсе килми!
—Үземнең дә алай тиз генә чыгарып җибәрәсем килми әле сине. Төшеңне генә юрыйк та, җыен көнне күрше-күлән, таныш-белешләр, бала-чага керсә дип пешереп куйган бавырсак, кортлы сумсаларым белән тәмләп чәй эчербез. Ясаган кортлы маем да бик тәмле чыкты бу юлы. Ә менә, мин ялгыз карчыкның күңелен күреп, өемне мактап әйткән җылы сүзләрең белән күңелем күкләренә ай-кояшлар иңдердең, Саҗидә, керләр чайкый сай җирдә... дип җырлап җибәрерлек иттең бит, әй. Аллаһының рәхмәтләре яусын сиңа күршекәем! Тәнеңә саулык, җаныңа тынычлык бирсен Ходаем.
Төшеңә килгәндә, минемчә, сыерыгыз шушы көннәрдә хәвеф-хәтәрсез генә бозаулар, боерган булса. Нәкъ син күргәнчә; аның төсе дә кызгылт, үзе үгез бозау да булыр дип тәгаенләп кенә әйтә алмыйм. Әмма Нурисламның шулкадәр шатланып йортыгызга яшь тере хайван күтәреп керүе үзегезгә зур дәүләт киләчәген сиздерә шикелле, барысы да Аллаһы Тәгалә ихтыярында. Бирәм дисәме...
—Амин, шулай гына була күрсен! Авызыңа бал да май, күршекәем! Ә менә мин, Гыйззелбанәттәй, башкачарак юраганыем. Бәлки ул тормышка ашмас хыялым гынадыр... Бозавы инде аның, билгеле, бозау көтеп йөргәнгә кергәндер. Әйтәләр бит, тавык төшенә тары кергән, чүпли-чүпли арып беткән, дип. Бигрәк тә, Нурисламның «үземә иптәшкә бер ир заты булсын»—диюен... Мин әйтәм, тәмам тазарып, яңадан балага уза башлармын микән әллә? Алла кушып, шулай була калса, арада берәрсенең малай булып куюы да бик ихтимал бит... Моңарчы мине гаепләп җаныма тимәсә дә, ир баласы булмаганга кимсенеп йөри икән бит, җаныкаем...
Соңгы вакытта үземдә бер сәер үзгәреш тә сизә башладым бит әле. Әйтергә дә оят, хәтта, ярый... ярый, әйтәм инде алайса, зинһар өчен, гаеп итә күрмә. Ни хикмәттер, Нурисламым белән бергә буласым гына килеп тора башладым бит, ләгыйн. Ничек аңлатырга да белмим инде... Ә ул бер ни сизми, гырлый-гырлый йоклавын белә. Тикмәгә генә түгелдер бу, Гыйззелбәнаттәй, җаным. Тәскирәмә узар алдыннан да нәкъ шулай булганыем...
Син менә, «Киләчәктә зур дәүләтле булырсыз»,—дип юрадың. Бәлки ул дәүләт—алда туачак балаларымдыр, кем белгән? Алардан да зур байлык тагы нәрсә булырга мөмкин? Их, иллә-мәгәр, Аллаһының рәхмәте белән, шулай килеп чыкса, сарыгымның бер бәрәнен эһ тә итмичә сәдакага багышларыем. Гыйзелбәнаттәй җаным, әйдәле, авырсынмыйча гына эчемне үзеңчә баскалап карале. Ә бәлки... йә, йә инде, зинһар өчен бүлдерми генә тыңла инде гозеремне...
—Карап-карап торам да, тагын бер карап куям дигәндәй, син чыннан да бик каты үзгәргәнсең бит, күрше, хәерлегә булсын,—диде Гыйззелбәнат. Әмма сәкедә балкып яткан Саҗидәнең өмет тулы мөлдерәмә күзләрен күргәч, хәтта каушап китте. Ничек итеп, «Өметләнмә, син кичергән авырудан соң, мин белгән бер генә хатын-кызның да балага узганы һәм аны җитлектереп таба алганы юк әле»,—дип әйтә алсын? Шулай да, җайлап кына: «Ниемә дип бу кадәр алгысынасың соң әле син, ә? Инде шушы язмышыңа да риза булмасаң... Аллам сакласын... Әле кайчан гына үлем көтеп яткан вакытларыңны оныттыңмыни? Аннары, төннәрен үз җаныңда шундый күркәм халәт туа башлаган икән, нигә дип аңа шулкадәр сәерсенәсең әле син? Бу бит бик табигый хәл һәм ул синең тәмам тазарып, тулы канлы булып яши башлавыңның бәхете ачылу дигән сүз. Иреңнән бер дә оялып торасың юк. Алар аны ничек кенә яраталар әле, җанкисәгем. Күпме хатын-кыз шушы бәхеттән мәхрүм, беләсеңме син шуны? Менә ни өчен кайбер ирләр: «Минем хатын әллә нинди шунда... тәне дә салкын, җаны да салкын—ята шунда... бүрәнә дә бүрәнә, ул да бүрәнә...—дип читтән кайнар кочак эзли башлыйлар. Ә синең Нурисламың бөтенләй башка, үзенә ярый алмаган чакларыңда да ташламады бит ул сине. Тазара гына күрсен дип нинди генә җимешләр ташымады, акчасыннан да өзмәде. Әнә, ахирәтең Газзәбануга карап, азрак гыйбрәт алыр идең, ичмасам. Бар булганына шөкер ит тә: «И, бер Аллаһым, тигезлегемнән, саулыгымнан аерма. Үзең сөеп биргән бердән-бер балама бәхет бир, дип телә. Юк белән үзеңне дә, иреңне дә борчыма»,—дип үгетләп тә карады Гыйззелбәнат. Вәләкин файдасыз... Саҗидә, киресенчә, күңелсезләнә генә барды. «Үзеңне дә, иреңне дә, мине дә юк белән борчыма»,—дигән сүзләрдән соң бөтенләй коелып төште. Күз яшьләрен түгеп елый ук башлады.
—Үзең бигрәк тиз үпкәлисең инде, акыллым. Ярар, ярар, әйдә, карап карыйм булмаса, тик бик тыныч ят, эчеңне катырма, яме»,—дип эшкә керешкән булды. Ә башында бер генә, фәкать бер генә уй бөтерелде. Юк, бөтен вөҗүден көйдереп алырлык хакыйкатьне ачып, кабат сүндерергә ярамый бу баланы. Шушы көтеп алынган Җыен бәйрәме көннәрендә генә булса да, балкып йөрсен әле. Авыруыннан соң аякка басып китсә дә, ике ел буена пыскып яткан күмер төсле генә яшәде бит ул, көйрәп тә китә алмый, сүнеп тә бетми. Шөкер, уянып килә икән ләбаса... Җитмәсә, бүген яшь кәләшен ияртеп, дуслары—Нургали дә кайта. Ташкенттан кайткан әрсез кәләш алдында күңелсезләнеп йөреп, ничу сынатырга...
—И, и, күрше, тикмәгә генә ымсынып йөрмисең ахры син. Менә бу төшеңдә нидер тоям бит... тоям!—дигән булды.—«Аллаһының кодрәте киңдер, җитенне әйләндерсә киндер»,—дип әйтергә ярата иде картым. Урыны җәннәтнең түрендә булгыры. Тик, караны, беркемгә дә әйтәсе булма, хәтта Нурисламыңа да. Алдан кычкырган күкенең башы ярыла,—дигәнне беләсеңме? Яман күзләрдән, яман телләрдән Аллам сакласын! Мондый вакытында хатын-кызга үтә дә күз тиючән була, ишетсен колагың! Вакыты җиткәч, үзем әйтермен. Сабыр гына көт, балакаем... Җыеннар үтеп, Нургалиләрне озаткач, бер иркен арада, тагын бер карармын, Аллаһы боерса.
Бу сүзләрдән соң Саҗидә сикереп торды да, Гыйззелбәнатның кулларын үбә-үбә болай диде:
—Чын, коеп куйган духтыр бит син! Мине үлемнән йолып алучы да син булдың бит, рәхмәт төшкере! Әллә нинди гыйлемлекләрең бар бит, каян килә алар сиңа, Гыйззелбәнаттәй җаным? Менә хәзер дә нәкъ мин көткәнне әйттең дә бирдең бит! Бая әйткән сәдакам сиңа булыр, боерган булса! И-и, бу тормыш дигәннәре, иркенләп, рәхәтләнеп бер утырган да юк. Үзең турында да никтер берни сөйләмисең. Газзә белән безнең шикелле, төп бу авылныкы түгел икәнеңне ишеткәнем бар-барын. Шуннан кала, берни дә белмим.
—Әйе, мин дә сезнең шикелле үк, бу авылга килен булып төшкән кыз,—диде дә, тормышындагы хәтта сөйләргә дә ярамый торган фаҗигале вакыйгалары исенә төшеп, авыр сулап куйды Гыйззелбәнат.—Ярар, икенче бер вакыт сөйләрмен әле, ә хәзер чәй әзерлик,—диде.
Кая инде ул чәйләп утыру Саҗидәгә... Очар коштай булып өенә атылды. Капкадан керә-керешкә Тәскирәсе разбой салып:
—Әни, әни, дим, нишләп, кайда йөлишең син? Кайттылал, күлми калашың бит инде. Әйдә тижеләк бул инде...
—Сабыемдыр шул, ул кунакларны миңа бик күрсәтәсең киләмени соң? Ә минем, беләсең килсә, алардан бигрәк әтиеңне күрәсем килә. Әтиеңне күралдыңмы соң? Кайда калды әле үзе?
—Кайда калшын, шунда... Теге матул апай, кунак апай янында утылып тола. И-и, әни, шин ул апайның үжен күлшәңме... Ә кигән киемнәлен күлшәң... Хафижның әтише дә безнең авылдагы әтиләл төшле түгел икән ул. Үҗе матул, үже әллә кем төшле шунда... Әйтеп тә, шөйләп тә булмый...
—Кунак апайны ошаттың инде алайса, име?
—Әйе, әни, Хафишның әтише кунакка әнә нинди матул апай апкайткан. И-и, анда шундый күңелле, малайлал, кызлал... бөтенеше кунаклалны калый... Бежнең әти нишләп үже генә кайтты икән ул?
Сабыйның бу соравына Саҗидә эченнән генә: «Аллага шөкер!»—дип уйласа да, түзмәде, көлемсерәп куйды:
—Нигә көләшең шин, әни, ә? Миңа ышанмашаң үжең кел дә кала,—дип иреннәрен турсайтып, үпкәсен белдерде Тәскирә.
—Йә, үпкәләмә инде, сиңа ышанмыйча кемгә ышаныйм соң мин? Шулай да, анда кереп йөрмәскә булдым әле. Син тизрәк әтиеңне алып чыга алсаң, бик шәп булырие. «Коймаклар суына, әни безне көтә, борчыла»,—диген яме. Бар, кызым, бар... Ә мин тиз генә коймакларны пешерә башлыйм.
Күп тә үтмәде, алар, аталы кызлы көлешә-көлешә, җитәкләшеп кайтып та керделәр. Әтиләре бик серле генә елмаеп:
—Әнисе, коймакларың шуынамыни шоң?—дип Саҗидәгә күз кысып алды.
—Анысын суынса да җылытып булырые әле, ә менә сине көтә-көтә коймак пешерүче үзе суынып китсә, анысын ничек җылытырсың икән?
—Шәт, без дә аптырап калмабыз, Саҗидә. Аулак кына бер җирдә кер чайкарбыз сай җирдә...
—Кел чайкалга мин дә балам, мин дә балам,—дип ашыга-ашыга Тәскирә дә сүзгә кушылды. Өчесе дә дөньяларын онытып, бик рәхәтләнеп көлештеләр аннары.

Җомга намазы
Ул көнне Җомга намазына килүчеләр шул кадәр күп булды ки, мәчетнең эче генә түгел, хәтта алгы ягында да халык шыгрым тулы. Мәхәлләдәгеләрдән тыш, читтән җыенга килгән кунаклар да бик теләп катнашты бу намазга. Җитмештән үтеп баручы, гаять зур мәгълүматле, Көектә генә түгел, тирә-күрше авыл халкының да хөрмәтен казанган Фарук мулла вәкарь белән генә михрабка үтте. Җомга намазына килүче бихисап халыкның балкып торган йөзләрен күреп: «Сүбхааналла, бәәракалла! Әлхәмдүлиллаһ! Бу шатлыклы көннәрне дә безләргә, Синең каршыңа баш иеп килүчеләргә, насыйп әйләдең бер Аллам, шөкер! Моннан соң да рәхмәтеңнән берүк ташлама! Кабат ачлык михнәтләрен күрсәтмә!»—диде.