(yumoristik hikäyä)
Bezneñ Gabdelväline äytäm, bigräk üzsüzle keşe bulıp çıktı. İlle yäşkä citkän ir dä dimässeñ, bala-çaga kebek säbäpsez-nisez bähäsläşergä genä tora. Televizordan yuk-bar tapşıru karap, cıyın yalgan, gaybät-çäynäşü belän tulı «sarı» gäzit-curnallarnı ukıp eşkä kilä dä totına bähäsläşergä... İmeşter, cırçı Canna Aguzarova Alfa tsentavrdan Cirgä cibärelgän çit planeta keşese; 1972 yılda Tolyattida çıkkan «kopeyka» Ciguliye äle konveerdan gına töşkän, buyau ise añkıp torgan «Mersedes-600» dän yöz märtäbägä yahşırak; «Äl-Kagıydä»neñ citäkçese Usama ben Laden ber kem dä ezlämägäç, Äfganstanda kaçıp yatkan tau mäğaräsennän çıgıp, sakal-mıyıgın kırıp Gosman Bayan ulı Latıypov isemenä pasport yañartıp, ikençe yıl Mäskäüneñ «Çerkizov» bazarında it çabuçı bulıp eşli ikän, tagın ällä närsälär... Ul bolarga şul qadär tirän inangan ki, aña karşı süz äytü, bähäsläşü faydasız: stenaga barçak bärgän kebek, üz tusanı-tuksan.
Bügen töşke aştan soñ tagın kemgä niçek bäylänergä belmi aptırap yöregännän soñ yuktan gına bähäs kuptardı. Gabdelväli Misırda ber hatın ire belän un yıl söyläşmägän digän iskitmäle yaña häbär äytte.
–Vät bähetle ir içmasam, – dide Sattar tatlı hıyalga birelep.– E-eh, mineke dä şulay berär kön, hiç yugı ber-ike säğat däşmi torsa... Läkin, kızganıçka karşı, andıy hatınnar dönya yözendä yuktır ul. Sin ukıgan gäzittä aldagannardır äle.
– Nişläp aldasınnar, ul gäzit gel çın döresen genä yaza! Menä min ber ğailäne beläm, annarı küptän tügel televizordan da kürsättelär, Tibetta ber lama... – Gabdelväli kızıp kitte. Sattar tegene mahsus ürtägän kebek gel karşı äytä, bik ozak tökerek çäçüneñ näticäse şul buldı – bolar kul kısışıp bähäsläştelär, min ayırdım. Gabdelväli ber atna dävamında ber keşegä ber genä süz dä äytmäskä tiyeş. Äytsä, biş meñ sumın Sattarga birä, otsa, ul aña şul qadäre akça tiyeş. Söyläşengänçä bähäs şul uk minuttan köçenä kerde.
Äle genä şau-gör kilep torgan bülmädä tınlık urnaştı, yalgız çeben bızıldavı gına işelä. Berazdan tınlıknı bozıp telefon şaltıradı.
– Kıyamov kersen äle minem yanga! – Bu keçe urınbasarnıñ härvakıt boyırık birergä künekkän tavışı ide. Gabdelväli uk kebek atılıp anıñ bülmäsenä yögerde, berniçä minuttan burlattay kızarıp kilep kerde. Käğaz kisäge alıp tiz genä närsäder yazdı da miña suzdı. Anda: «Sine çakıra» diyelgän ide.
Keçe urınbasar mine bik açulı yöz belän karşı aldı.
– Sez närsä anda, voobşe ıştuli, panimayış?! – dide ul sözärgä kilgän ügezneke kebek karaşın töbäp. Min anıñ mondıy tirän mäğnäle soravın, närsä äytergä telägänen añlamadım. «İkele» algan bala ätise karşında köndälegen totıp torgan kebek başımnı tübän iyep tuzan kungan botinkalarıma karadım.
– Siña däşäm, sin dä Kıyamovka iyärep äsirgä töşkän partizan kebek avız da açmaska uylıysıñmı? – Keçe urınbasar minem karşıga uk kilep bastı. – Närsä sin dä ällä teleñne yottıñmı? Aylık otçet kayda?..
– Öç minuttan alıp keräm.
Min yögerep kiräkle käğazlärne alıp kildem. Urınbasar alarga küz yögertep çıktı da, mödir urınına minem isem-familiyäne kuyıp yartı säğattän kire kertergä kuştı. Şulay itep Gabdelväli urınına min mödir buldım. Ul bu häbärne ber süz däşmiçä, barı tik agarınıp-kügärenep kabul itte, ni eşläsen – otılası kilmi bit. Anıñ kesä telefonı şaltıradı, ul alıp tıñladı da sünderde. Telefon tagın, tagın şaltıradı. Gabdelväli cavap birmäde, telefonın bötenläy sünderep, akkumulyatorın uk alıp östäl tartmasına salıp kuydı.
Yartı säğattän kosmik raketa kebek atılıp monıñ hatını bülmägä kilep kerde.
–Sin närsä, hayvan, minem belän söyläşergä dä telämiseñme, nigä cavap birmiseñ?! – Çäçe-başı tuzgan Dörriyä bezneñ barlıknı da sizmiçä kıçkıra başladı. – Kiçä kiç ük yılanday telläremne çıgarıp äyttem, änine vokzaldan barıp karşı al didemme? Didem! İrtän kitkändä yänä iseñä töşerdemme? Töşerdem! Ä sin büselep eşeñdä ıştan tuzdırıp utırasıñ, citmäsä telefonnan da cavap birmiseñ. Beläm, minem änine yaratmagınıñnı da, anı kürä almaganıñnı da beläm, sineñ belän berençe yıl gına yäşämim. Kilmäsen bezgä diseñder inde, kakbı ni tak, ni şali-i-i, barıber sineñçä tügel, ä minemçä bulaçak! Min anı taksi çakırtıp karşı aldım inde... Nik karap kattıñ, küzle bükän, äyt berär süz. Närsä mıñgırdıysıñ, ya äniyeñ, ya min diyärgä äytäseñme? Tagın ultimatum kuymakçısıñmı? Älbättä, äniyem! Sin çüpräk belän balalar hakına gına yäşädem, çäçläremne agartıp beterdeñ bit inde, imansız. Kön dä eş digän bulıp soñlap kaytasıñ, bügen bötenläy kaytıp yörmäsäñ dä bula, yörgän nästäñdä yäşä, söyärkäñä küç!.. Vse, tüzemlegem bette, çemodanıñnı cıy da sıpır, öydä ezeñ-yulıñ bulmasın!
Hatını niçek kilep kergän bulsa şulay uk cil-buran tuzdırıp çıgıp ta kitte. Bez kölärgä dä, yılarga da belmi aptırap, avızlarıbıznı açıp karap kaldık.
Eşlägängä sabışıp küpme utırganbızdır belmim, ber vakıt yänä bülmäneñ işegen şakıdılar.
– Mömkin mikä-ä-än, – dip ike kulına da zur töyençeklär kütärgän sarı bödrä çäçle, yuantık gäüdäle hanım kilep kerde. – İsännärmesez äle?..
Ul däşüçe bulmagaç, mäçe kebek tavışsız gına atlap kilep Gabdelvälineñ östäle yanındagı utırgıçka utırdı.
– İsängenseñme, abıy,– dide ul. – Menä kilgän iyek äle... Gabdelgata belän. Äni sezgä sälam äytep kalgan iye, äye... küp itep. Abıy, mine beläseñ, uratıp-çuratıp torırga yaratmıym, turıga çäpim – bez siña bik zur yomış belän kilgän iyek. Bik zur urında eşliseñ, kabinetıñ yaktı, cılı, östäleñdä telefonıñ da bar. Abıy nik däşmiseñ, ällä mäytäm, avırıp torasıñmı? Ällä mine kürep «Bu tagın närsä telänep yöri» dip hafaga kaldıñmı? Vse, monnan soñ ber närsä dä soramıym, kızıbıznı yugarı uku yortına kertergä yärdäm it tä... Korı kaşık avıznı yırta, dimäkçeseñme? Buş kul belän kilmädek, anıñ gına räten-çiratın beläbez. Bal, may, kaymak, kiçtän genä suyılgan sarık ite, kaz, broyler tavık alıp kilgän iyek... Äni dä siña, ciñgäçäygä, balalarıgızga, koda-kodagıylarga beraz küçtänäç cibärde. Ğayep itmiçä kabul itep al. Nik däşmiseñ, ällä ike yılga ber kaytıp yörep avıl rizıklarınnan da bizep betteñme, äy? Ay-hay, çistıy şähär keşese, tämam garadskuy bulgansıñ bit sin, abıy! Tukta-tukta, sin käperäyep näçälnik bulıp utırıp, tämam erelängänseñ tügelme? Berdän -ber señleñä, ike yıl kürmi torgannan soñ ber genä äyter süzeñ dä yukmı? Dä-ä-ä, malay menä bit şähär häm däräcä keşene närsä eşlätä... Keşe bulgan beräü imeş! Sänäktän köräk bulgansıñ ikän! Änigä kaytıp barısın da söyläp biräm äle menä. Yarıy, huş, abıy, siña häzer tugan yortıñnıñ işege genä tügel, ä avılıbıznıñ da kapkası yabık bulaçak...
Hanım töyençeklären österäp çıgıp kitte.
Bügen Gabdelväligä keşe kilä torgan kön buldı ahırı, üç itkändäy eş telefonı da tınıp tormadı, ä ul batır partizan kebek läm-mim. Kızarınıp-bürtenep tik utıra, otılası kilmi, moña qadär ber bähästä dä ciñelmägän keşe bit ul!
Küp tä ütmäde kullarına karmak, çiläk totkan, biştär askan, sazda yöri torgan ozın kunıçlı itek kigän ike keşe kilep kerde.
– Hezmät batırlarına kaynar sälam, – dide may koyaşı kebek balkıp, ozın buylı, kızıl borınlısı.
– Atna ahırı, comga kön dip tormıy sannar çüpläüçe «käğaz kortları»na yalkınlı upşıy privet, – dide kıska buylı yuantık gäüdälese.
– Kıyamov iptäş, bez sineñ yanga, – dide ozın buylısı citdi tös belän. – Sin närsä, ällä onıttıñ? Bügen töştän soñ balıkka barabız dip süz kuyışkan idek bit. Teşa bülnistä, anıñ yanına häl belergä baram dip eştän sorap kitärgä tiyeş ideñ. Öyeñä bardık –öydä yuksıñ, şaltıratabız – cavap birmiseñ, menä eşeñä kildek. Ä sin dönyañnı, iñ möhime duslarıñnı onıtıp eşläp utırasıñ. İnde niçä yıllar kilgän traditsiyäne bozmıyk...
–Tem bolee Hismäyneñ bügen şatlıklı köne, säbäp bar, ya äyt äle, – dide kıska buylısı.
– Äye, minem malay unınçıga citep berençe tapkır fizkulturadan «bişle» aldı bit, säbäp tügelmeni? Säbäp, şatlıgınna hatın hätta ike şeşälek akça birde. Balıkka barmıyça ällä öydä genä eçäseñme digän ide, duslardan ayırılmıym dip kırt kistem. Ä sin utırasıñ, bezgä kütärelep tä karamıysıñ. Ällä teleñne yottıñmı? Ä-ä-äy, «Mumu», mine işetäseñme? Çukraklangan ahırı bu...
Gabdelvälineñ dusları yartı säğatläp anıñ yanında böterelde, tegese ber avız süz äytmäde.
– Öç borınga öç şeşä algan idek, öçençebez kilmäde dip eçüdän baş tartıp bulmıy bit inde, – dide ozını körsenep bülmädän çıgıp kitkändä. – Üzebezgä köç töşä...
Eş azagında, öygä kaytırga cıyınganda şefıbız – Gali Galiyeviç üze bezneñ bülmägä kilep kerde.
– Kıyamov, bezneñ kanturda sine bik ere bäräñge aşagan, ber keşene dä sanga sukmıy, ihtiram itmi, süz dä däşmi dip söylilär, şul döresme?–dip Gabdelvälineñ karşısına kilep bastı. – Bälki minem belän dä söyläşmässeñ, ä? Ya, nik däşmiseñ? Mödirlektän töşergängä üpkälädeñme? Üzeñ ğayeple, tormaska ide akvariumdagı balık kebek. Nik däşmiseñ, ällä teleñne yottıñmı?!
– Bez, Gali Galiyeç...
Gabdelvälineñ bu bähäsläşkännän soñ äytkän berençe süzlären bez şau-gör kilep, şatlanıp kabul ittek, otıldı bit. Şefıbız añlamadı, aptırap kaldı.
–Bez, Gali Galiyeç, ber atna söyläşmi torırga bähäsläşkän idek, –dide Gabdelväl mesken tavış belän.
– Äle sez eş vakıtında yuknı-buşka audarıp, bähäsläşep utırasızmı, äräm tamaklar?! Kıyamov, yaz gariza – sin uvolen! Sine keçe urınbasarım yukka gına mödirlektän töşermägän. Ä sez, yırık avızlar, bu aydagı premiyädän kolak kaktıgız. Prikaz belän tanışırsız... – dip şef işekne katı itep yabıp çıgıp kitte.
Şulay ber atna söyläşmi tora alam dip kükräk sugıp bähäsläşkän Gabdelväli berniçä säğat eçendä otıldı. Ul hatınsız-ğailäsez, eşsez, tugannarsız, duslarız, östävenä akçasız da kaldı. Süzeñ –kömeş bulsa, däşmi kaluıñ altın dilär bit, ä anıñ däşmäve artık kıymmätkä töşte.