Hikäyä-manifest
Üzemne sezgä tanıştırıp torunıñ, qaderle ukuçılarım, üzegez dä beläsez, kiräge yuktır dip beläm. Şulay da, tärtibenä cayın kiterep:
— Min — Arıslan bulam, padişahıgız!— diyärgä tiyeşmen, çönki isemen yäşerep toruçılarnı, şuşı häylä belän ällä kem bulırga mataşuçılarnı cenem söymi. Şulay itep min — Arıslan, Allahı täğalä mine sezneñ padişahıgız itep yaratkan. Äye, barıgız da cıyılışıp, üzegez mine saylap kuydıgız, yaratıp, soklanıp, ışanuıgıznı häm ışanıçıgıznı belderep. Äüväle karşı kilmäkçe, telämävemne belderäse idem, ämma, annarı, uylangaç, sezne kimsetäsem kilmäde. İl ikänbez, dimäk, padişahıbız da bulırga tiyeş bit inde! Başkaça yaramıy!
Äye, sez, biçaralar, mine üzegez küp-küp tavışlar birep, aña da karamastan tavışlanıp, gaybätlärgä batıp, talaşıp, üz telägegez belän padişah itep kuydık dip uylıysızdır inde. Dörese — sezne talaştıruçı, tavışlandıruçı — üz näfsegez, yağni dä Şaytannıñ üze inde! Kaysılarıgız näfsenä iyärdelär, alar Şaytan artınnan kittelär. Ämma belep torıgız, Arıslannı Allahı täğalä üze hayvannar padişahı bulır öçen yaratkan, bar kılgan. Mägäre hätta büre, üz ıruına huca bulsa da, padişahlık märtäbäsenä ireşä almas. Häyer, monı gına üzegez dä beläsez, büre belän mine, Arıslannı, çagıştırırlıkmı soñ?
Äye, min — Arıslan, minem üz bazarım bar. Sez biçaralar mine üz telägegez belän saylap kuydıgız dip uylıysızdır inde? Ämma kaysıgıznıñ Hak täğalä ämerennän uza alganıgız bar? Minem här aymakta, ilemneñ här poçmagında üzem huca itep kuygan ähellärem bar. Alar belmilärme inde, ägär minem urınga bürene padişah itep kuysalar, üzläreneñ harap bulaçakların? Min alarnı Arıslan balalarıday itmädemmeni? Işanıçlı hucaları bulganım öçen häm dä ışanıçımnı aklar öçen alar taban aslarımnı da yalarga äzer toralar. Kemnärneñ inde başsız kalası kilsen? Häzerge zamanda, akılları citmäsä dä, belemdä yugarılıkka mengännär azmı ällä? Berne meñnär alıştırırga gına toralar. Närsä, kuyan, minem tiremne yabınsa, aña naçar bulır idemeni? Andıylar äle arıslannardan gayreräk ıcgıra belälär. Çabatasın türgä elü härkemneñ kulınnan kilä! Dönyada näfse digän äyber barında hämmä närsälär satıla häm satıp alına. Ä miña satu-satılu uyının uynap torası da tügel. Däräcä üze ük kıymmät närsä. Meñnär, isemnären ber genä bulsa da telgä aluımnı teläp, cannarın uçlarıma salırga äzerlär!
Härkem üzen akıllı, başkalardan östen dip uylıy, hätta kuyan da kurkak buluın, tölke dä häyläkär ikänlegen, ayu da tintäklegen belmilär häm sizmilär. Alarnıñ andıy buluın ällä min sizä idemme? Härkaysınıñ üz urını, üz cayı bar! Ägär kuyannı tölke urınına kuysam, närsä bulır ikän didem häm şulay eşlädem. Keşe urınnı bizämi, urın keşene bizägänen işetkänem yuk ideme? Näq şulay bulıp çıktı. Bezneñ kuyan häzer tölkelärneñ üzlären häylägä öyrätä. Kuyanga şuşı qadär akıl kayan kilgänder, menä monısın gına äytä almıym!
Tintäklär tıñlaganda, akıllılar añlap utıralar. Şuña da akıllılarga tayanuı mömkin tügel, alar ahmaklıknı tiz kürep alalar. Tıñlauçılarga tayanu tiyeşle, tınnarın da çıgarmıy häm kıstatmıy baş birülären söyäm şularnıñ. Akıllılar eş başkargan urında kiräk, anda tintäklär belän ber ni dä barıp çıkmıy. Menä şuña kürä dä akıllılar iñ cavaplı urınnarda — eşne kullarına totıp başkaruçılar rätendä bulırga tiyeşlär. Märtäbä häm däräcä — çın tintäklär ketäklege! Anda akıllılarga urın yuk! Ägär dä araga kaysıdır akıllı baş kilep kersä, aşıksın, añlamıyça süz tıñlarga öyränsen, inde dä uy-fikerlärennän kotıla almıy ikän, harap bulır! Anıñ öçen uylarga başkalar bar. Uy-fiker — Arıslan eşe, tıñlau — kuştannarnıkı! Monı belmägännär arada oçrıy ikän, alar yäki üzläre Arıslan bulırga teläüçelär, yäisä hataga ayak baskannar. Kayçan da bulsa andıy zat Arıslan däräcäsenä ireşä alsa, ul üze ük şuşı uk kagıydälär belän eş itä başlayaçak. Arıslan bazarında bütänçä arış-bireş yuk! Şulay da, Arıslan bazarına kilep kergän akılı kot zat tiz arada barısın da añlap ala häm şunda uk üzen döres tota başlıy, tintäklär rätenä çıga. Ämma, tintäklekkä ber çıkkaç, ikençe tapkır akıl bülmäsenä äylänep kaytıp bulmıy, çönki akıllılıkka karaganda, tintäklek härkem öçen kulayrak häm caylırak urın. Uylap, baş katırıp aptırıysı häm üzeñne gacizlise yuk!
Ägär dä akıllılık häm tintäklek töşençälären butap añlıy başlasañ, akıllılık ta tintäklek bulıp toyıla başlar häm kiresençä!
Kıskası, bu labirintnıñ eçtälegen añlar öçen anıñ formasın küz aldına kiterergä kiräk. Şunısı da bar, eçtälekne küplär belä, forması isä azlarga gına bilgele anıñ. Menä şuşı häl Arıslanga üz bazarın saklarga yärdäm itä dä inde. Kayber akıllı baş qaläm iyäläre şul formanı surätläp birergä alınalar, şunıñ belän hatalanalar. Andıylarnı aldar öçen bezdäme koral yuk, bezme kiräkle çaraların tapmadık? Ul — şul uk cay, premiyälär taratu närsä öçen kiräk dip beläsez? Nikadär tintägräk qaläm iyäläre bar, şulkadär premiyä häm büläk aluçılar da kübräk bulır. Akıllı başlarga däräcä birsäñ, alarga meñnär iyärer, Arıslan bazarın yuk itep taşlar. Bezneñ Arıslannarnıñ berdänber doşmanı, monısı da ser tügel, — vakıt, tuktamıyça aguçı häm agulauçı vakıt. Ul barı tik üterü köçenä genä iyä, hiçni tudırmıy. Tudıru köçenä forma gına iyä, monda saylau mömkinlege yuk.
Saylau dimäktän, küplär üz aralarınnan eş öçen kiräkle väkillärne saylıybız dip uylıylardır inde? Asılda alarnı kem saylıydır äle? Ällä saylau isemlegenä teläsä kem kerä ala dip uylıysızmı? Kerälärder dä bälki, ämma saylau iläge aşa ütä algannarı gına siräk! Vakıtım citep betmi, şunda gına, şunda ğayep! Ägär dä padişah şul saylanuçılarnıñ kemlegen üz küzeneñ uñı aşa uzdırmasa, nindi huca bula di inde? Andıylar hakimlek märtäbäsen üz kullarında saklıy almayaçaklar. Padişah ul hämmä närsäne belep torırga tiyeş, yağni, belü öçen häbärdar bulu gına az, bälki barısın da aldan bilgeläp täqdir itmägändä, häbärdarlıkka gına tayanıp ällä ni yırak kitep bulmıy. İl belän idarä itü, dimäk, hökemdarlık kılu, täqdir hökemen üz kulıñda totu digän süz ul!
İlgä padişah ikänseñ, anıñ hucası da bula belergä kiräk. Ägär dä halkıñ buysınırga telämi, anıñ üzençä yäşise kilä ikän, sin halkıñnı belep, halkıñ öçen dip yäşämiseñ. Padişahka üz halkı hezmät itmäsä, padişah üze dä halkına hezmät itmi digän süz bu. Monı buldırmau öçen hakim härdaim, bu eşemne halkım mänfäğate öçen kıldım, anısınıñ tegeläy, monısınıñ bolay buluı, gaziz hayvannarım, sezneñ öçen kiräk dip äytä, güyäki il belän kiñäşkändäy süz söyli belergä tiyeşle. Bervakıtta da üz mänfäğateñne sukır bulmagan küzlärgä kürenerlek itep alga çıgarma! Daimi haman halkım dip äytkäläp yäşä, ämma härdaim üz mänfäğateñne, üz ihtıyarıñnı alga kuyıp eş yört, şul vakıtta ğamälläreñ dä döres bulganday toyılırlar, üzeñne dä hayvannarıñ söyärlär.
Padişah ğamälne üz ilenä karşı kıla almıy, ul niçek häl itsä, aldagı kön dä şulay başlana, şulay dävam itä. Şuña da borıngılar padişahlarnı Allahınıñ cirdäge hökemdarları bularak küzallagannar.
Padişahı belän şayartkan, anıñ belän uynagan halıknı kiläçäktä bähet kötmi. Ämma tähetendä ozak utırgan padişahnıñ ğadätläre il halkına yahşı belenep, ozaklamıy härkem anıñ köyenä eş itä başlıylar. Bu häl ilne kuştan häm häyläkär itä. Mondıy padişah ülgännän soñ yäisä tähetennän sörelügä, ildä ber-ber artlı kisken üzgäreşlär başlanıp kitä. Bolar ilne harap itä. Bilgele bulsın, tähetendä berär şöhrätle häm şäükätle padişah ozak utıra ikän (ä ozak utıru üze ük padişahka şuşındıy sıyfatlarnı yoktıra), ildä torgınlık başlana. Ul hökemdar kitügä, torgınlıknı başbaştaklık alıştıra, härkem tähetkä omtıla, tartkalaş, ızgış tamır cäyä. Şuşındıy padişahlar arkasında Bolgar, Altın Urda, SSSR mämläkätläre tarkaldı häm karap buldılar. Bez keşelärgä karap gıybrät alırga, ämma, hayvannar bularak, hayvannarça yäşärgä tiyeşbez.
Belep toru kiräk, mägär Arıslan ikänseñ, ilgä hezmäteñ cide-un yıl. Bu — ber buınnıñ tarih mäydanına kilep kitü dävere. Ägär dä unbiş-yegerme yılgaça tähet totasıñ ikän, alga taba ileñ harap bulır! Mämläkätlärneñ yäşäü kanunı şuşı. İleñ häm eşeñ tarihlarga kalsın disäñ, un yıldan da artıkka täheteñdä kalma. Başka buınga yul bir, alar üzlärennän soñ kiläse buınga tähet häm bähetne tapşırsınnar. Menä şul vakıtta ileñ dä yäşär, danıñ da bulır. Ä yuk ikän, ileñ dä kitär, danıñ da betär. Gomerneñ bäräkäte ozınlıkta tügel, isemeñne kütärerlek ğamälläreñdä, mäğnädä.
Arıslannarnıñ hämmäse dä padişah bulırga layıklımı, diyärsez? Ä min, cavabımda, layıklı, diyärmen! Ämma başkalarnı iyärtä almagan, tıñlatudan uzgan Arıslan padişah bula almas. Öyendä gaugalı irneñ ile dä gaugalı bulır, ğailäsendä hökeme barnıñ mämläkättä dä eşe barır. Padişah ul — kärvan hucası kebek, kärvan ähelen könnän-köngä, yuldan-yulga, yıldan-yılga bäräkät ömete yörtä. Ägär dä şul ömet digännären yugaltmasalar, kärvan başın alıştırırlar. Ömetkä tayandıruçı padişah ilne kanatlı itüçe ul!
Arıslannıñ bazarı keçkenä, tar häm oçsızlıdır. Anıñ eşe — hezmätçelek, anıñ märtäbäse — kollık. Bolardan ul hiçkaya bara almıy. Monıñ qadär yöklärne kütärüe öçen yöräkle dä, gayrätle dä buluı sorala. Menä şular inde ul Arıslan bazarı, anıñ bäyäse — ğadellekter!
Mart, 2004.