Ак Чәчәкләр - 33

Алар залга чыктылар. Мәдинә ханым белән Әбүзәр абзый диванда сөйләшеп утыралар иде. Мансур Фатихәттәйне дә алар янына утыртты һәм үзенең киңәшәсе барлыгын, өйләнергә чамалап торуын әйтте. Ул кызарды, пеште, яулыгы белән маңгай тирен сөртте.
Картлар өчесе дә тып-тын утырдылар. Фатихәттәй ничектер сыгылып калды.
Кемгә? — дип кырыс кына сорады ул.
Беләсең инде...
Каян белик ди без. Казанда кызлар күп.
Гөлшәһидә белән вәгъдәләштек.
Бары тик шуннан соң гына картларга җан кергәндәй булды, ә Фатихәттәйнең авызы колакларына җитте.
Кайчак тиле авыздан да акыллы сүз чыга икән, — диде.
Бала турында сөйләштегезме? Ни ди? — дип сорады Мәдинә ханым Мансурдан.
Бала турында? — диде Мансур, бераз аптырап, — Ул аның барлыгын белә ич.
Белү бер хәл, — диде Мәдинә ханым. — Шулай да бу турыда алдан сөйләшеп кую хәерлерәк. Әнә Илһамия башта ук баланы әбисенә олактырам дип әйткән ди бит.
Фатихәттәй ачуланып кулын селекте:
И, таптың кем белән чагыштырырга!
Гөлшәһидә акыллы, баланы рәнҗетмәс, — диде Әбүзәр абзый, сабыр гына.
Юк, туганый, — дип, Мәдинә ханым аңа каршы килде. — Бу мәсьәләдә ирләр белеп бетермәгән нәрсәләр бар. Хәтерлисеңме, Гарнитур Хәйрүш Равиләсе нинди акыллы кыз иде. Бала өстенә килгәч, соңыннан нишләп беттеләр. Судларга кадәр барып җиттеләр бит. Ачык иттереп сөйләшмичә, мин үземнең фатихамны бирә алмыйм, Мансур. Үзебез яшьрәк булсак, әйтеп тә тормас идем. Хәзер мин ярым сукыр, туганый да картайды, Фатихәттәй дә. Ә бала тәрбия сорый.
Уйга калдылар. Мәдинә ханым дөресен әйтә иде.
Күптән инде яшь бала тавышы ишетелмәгән, аның шуклыгын оныткан һәм үзенә бертөрле тыныч та, салмак та олылар тормышы белән генә яшәгән бу гаиләгә Гөлчәчәк яңалык кертеп кенә калмады, бу гаиләнең тормышын асылда үз җаена көйләде, аның аерылгысыз бер кешесе булып китте. Монда утыручылар, ахыр килеп, котылгысыз булган тәкъдирдә, Мансурның икенче квартирага күчүенә риза булсалар да, Гөлчәчәкне үзләреннән җибәрмәячәкләр иде.
Ярый, Мансур дус, — диде Әбүзәр абзый, уңайсыз тынлыкны бозып. — Безне үз күреп, киңәшеп, рөхсәт сорап зурлавың өчен рәхмәт. Гөлшәһидәгә һичбер каршы сүзебез юк. Безнең гаиләгә керердәй акыллы кеше. Бала мәсьәләсендә үзара аңлашырсыз.
Әбүзәр абзый урыныннан торып үз бүлмәсенә китә башлаган иде, Фатихәттәй туктатты.
Бәрәч! — диде ул, ике кулын чабып. — Шуның белән сабранҗаны япмакчы буласымы? Карап-карап торам да, үзегезгә ис-акылларым китә: соң сез бу дөнья кешеләреме? Курчак туе түгел ләбаса. Аңа әзерләнәсе бар. Шушы мунча кебек каралып беткән квартирга килен төшермәкче буласызмы оялмыйча? Анда шкатур купкан, монда ярты стена төртсәң ишелергә тора, паркет такталары баскан саен, җир бакасы кебек, аяк астыннан, котны алып, сикереп-сикереп чыгалар. Почмак саен китап өелгән. Әле дә ярый Йөзмөхәммәт, урыны оҗмахта булгыры, әй түбәсе белән батареяларны төзәтеп бирде. Югыйсә барыбыз да чыпчыклар кебек катып үлгән булыр идек.
Мансур бу бүлмәләргә гомерендә беренче кергән кеше кебек башын күтәреп карады. Фатихәттәй әйткәнчә үк булмаса да, түшәмнәр, стеналар чыннан да шактый каралган шул. Ләкин ремонт башласаң, ярты елсыз очына чыга алмассың — анысы бәхәссез. Аннары ремонт вакытында бу кадәр китапны кая чыгарып бетерәсең...
Әйтсәм әйтим инде, — диде Фатихәттәй, ирләрнең аптырап калуларын күргәч. — Бер квартирга ремонт ясата алмаган кияүгә, доктор дип кенә, мөкиббән китмәс идем әле. Кияү булса, ут булсын, ут булмаса, юк булсын.
— Шул! Ир егеткә ремонт түгел, кала салдыру нипочем!
Монысын ишеткәч, ирләр шаркылдап көлеп җибәрделәр.
Хәзерге заманда кала салу берни түгел, — диде Әбүзәр абзый, — әй ремонтлау — бөек проблема.
И, сөйләмәсәнә ачуымны китереп, — диде Фатихәттәй фырылдап. — Таш пулатлар салдырган кеше сөйләсә дә, ичмасам. Ярый әле Гөлшәһидә килен хастаханәгезгә канат салдыра башлаган. Югыйсә йөрдегез гомер буе сыңар канат белән.
Хак сүзгә җавап юк, — диде профессор көлемсерәп. — Мин биреләм, Мансур. Син ничек уйлыйсың?
Әйе, Фатихәттәй мәсьәләне кабыргасы белән куйды, — диде Мансур, башын кашып.
Ремонты аның мачтерлар эше, әллә ни баш ватасы юк, — дип, Фатихәттәй яңа мәсьәләне күтәрде. — Аш-суны кем әзерли, продуктымы кем таба? Мине ишәк итеп, базардан сумкы белән ташытмакчы буласызмы? Карагыз аны, хастаханәгездә, бәлкем, берәр кибет директоры ята торгандыр. Болай чакта сорамыйсыз да сорамыйсыз, туйда гөнаһсы юк аның. Туйда патшалар да ярдәм сораганнар. Алдан әйткәнем булсын, туй дип кенә ике кулыма ике сумкы тотып көн-төн базар юлын таптар хәлем юк. Әйттем дә кистем! — Фатихәттәй кул кырые белән өстәлгә дә сугып алды.
Бусы инде чыннан да патшаларча, Фатихәттәй, — дип елмайды Әбүзәр абзый. — Ультиматум.
Шул ук кичне Мансур Юматшаларга чапты һәм Фатихәттәй куйган «проблемалар» турында сөйләп бирде. Әлбәттә, ул көлеп сөйләде, ләкин шул көлү артында яшеренгән аптырау ап-ачык күренеп тора иде.
Минемчә, Фатихәттәй мәсьәләне бик урынлы, бик вакытлы күтәргән, чорт возьми! — диде Юматша, җанланып китеп. — Диләфрүз, син кайда, кил әле монда, — дип кычкырды кухняга чыккан хатынына.
Аз гына көтегез, пәрәмәчләрем яна.
Ташла пәрәмәчләреңне, монда зуррак нәрсә янарга тора әле, — дип көлде Юматша һәм Диләфрүз бер тәлинкә пәрәмәчне алларына китереп куйгач, аңа карап: — Беләсеңме, җаный, боларның эшләре харап бит, — дип Мансурга ымлап алды. — Фатихәттәйнең ультиматумыннан шүрләп, Мансур өйләнмәскә булган.
Ник? — дип курыкты Диләфрүз, иренең шаяртуын төшенеп бетмичә.
Квартир ремонтлыйсы бар, аннары туйга азык-төлек кайгысы... Без кавышканда, шундый проблемалар туган идеме икән. Диләфрүз, хәтерләмисеңме, ә?
И, мактанмасана инде, — диде Диләфрүз, чак кына кызарып. Ул әле яңа гына иренең шаяртуын аңлап алды. — Мансур абый — синең гомереңне коткарып калган кеше. Кулыңнан килә икән, авыр көнендә аңа булыш.
Күрдеңме, — диде Юматша, Мансурга күз кысып. — Безнең брат белән хәзер ничек кенә командовать итәләр. — Үзе хатынының акыллылыгыннан бик канәгать иде. — Ярар, дус, кысыр хәсрәттән башыңны кайгыга салма. Рәтләрбез. Туй кайчанрак була? Тамак кычыта, малай, югыйсә Диләфрүздән хәзер бер рюмка да алып булмый. Әҗәл даруы итеп сорасаң да бирми. Менә әле син килгәнгә генә кызылны чыгарып куйган. Мансур абый дип үлә инде.
Я, телеңә бик салынма, — диде Диләфрүз кызарып. — Чәнечке белән кадармын.
Бу ремонтны башласаң, туй киләсе елсыз булмастыр ахрысы, — диде Мансур, хафаланудан арына алмыйча.
И, киләсе елга кадәр саргайтыр идегез Гөлшәһидә апаны, — диде Диләфрүз, чәй агызып. — Сөйләшеп кенә утырмагыз, пәрәмәчне дә ашагыз әле, Мансур абый.
Рәхмәт, Диләфрүз. Кай арада болай ашка остарып киттең әле?
Юматша тагын шаяртып куйды:
Син дә көттең, бик саргаймадың әле.
И, ачуымны китермә әле, Юматша.
Мансур бу ике яшькә карап сөенә һәм теге вакытлары исенә төшеп эченнән уйлап та куя иде: юк, ул Диләфрүз белән бу кадәр табигый, бу кадәр самими яши алмас иде. Юматша белән Диләфрүз арасында ниндидер гармония бар.
Кухнядан шат күңелле балалар тавышы ишетелә башлады.
Дилбәр апамның балалары кунакка килделәр, — диде Диләфрүз.
Юматша шунда ук:
Алтын егетләр! — дип балаларны мактарга кереште. — Өлкәне инженер диярсең. Бөтен техника яңалыкларын белә. Кечкенәсе, Юрий Гагарин булам, ди.
Кайда торалар, әтиләрендәме? — дип сорады Мансур.
Юк, интернатта. Үги ана кулында булуга караганда, анда әйбәтрәк, Мансур абый. Тәрбия дә күрәләр, өс-башлары да бөтен. Атна саен безгә кунакка киләләр. Әтиләренең барып караганы да юк.
Мансур сүзсез генә чәен болгатты. Аннары шулай аска караган килеш көлемсерәп:
Бездә дә бала проблемасы килеп чыкты бит әле, — дип, өй халкының фикерен сөйләп бирде.
Мансур абый, — диде кинәт Диләфрүз, кызара төшеп, — нигә сез ирләр гел шундый... Ремонт, азык-төлек... Әйтерсең, дөнья шуларга терәлгән. Барыгыз, Гөлшәһидә апа белән аңлашыгыз. Гөлшәһидә апа бала турында сезгә әйтми булмагандыр инде. Тик игътибар гына итмәгәнсездер.
Мансур бераз уйланып утырды һәм:
Чын бит, әй, әйтте! — диде. — Акыллы син, Диләфрүз.
Шуннан соң Мансур, хуҗаларга рәхмәт укып, урыныннан торды.
Болак буйлап кайтып барганда, көтмәгәндә ана Гөлшәһидә үзе очрады. Юри Мансурны күрер өчен чыккан идеме ул яки очраклы булдымы, анысы ачылмый калды. Әмма Гөлшәһидә шунда ук Мансурның уйчанлыгын күрде һәм сәбәбен сорады. Мансур бутала-бутала аңа сөйләп бирде.
И, Мансур... — дип гаҗәпләнде Гөлшәһидә, — шуны да төшенмәгәч... Гөлчәчәкне нигә кыерсытыйм ди...
Урамнан «яшел күзле» такси узып бара иде. Мансур аны кул күтәреп туктатты да Гөлшәһидәгә:
Әйдә, утыр, киттек, — диде.
Кая? — дип аптырап сорады Гөлшәһидә.
Безгә, картларга әйтәбез.
Мин болай гына... киенмичә генә чыккан идем, — дип йомшак кына каршы килде Гөлшәһидә.
Синең киемең түгел, үзең безгә кирәк. Рәхим ит, утыр.
Гөлшәһидә машинага кереп утырды да Мансурның кулыннан тотты. Берни әйтмәде. Ул каушаган иде.
Мансур, — диде аннары әкрен генә, — әйдә башта... үзебезнең элекке... таныш урынга... Фукс бакчасына барыйк... Истәлекле урындыгыбызда әзрәк утырып торырбыз.
Ачык тәрәзәдән йөзгә дымсу җил бәрә. Чың яз килеп җиткән, һава төтенләп тора, җылы. Мондый җылы төннәрдән соң Иделдә боз шаулап ага башлый.

11
Искегә тимә, исең китәр, диләр. Ремонтка җиңел кулдан гына тотынганнар иде, шаккаттылар: стеналарны, түшәмнәрне өр-яңадан диярлек штукатурларга, тәрәзә төпләрен алмаштырырга, паркетны яңартырга, электрны яңадан үткәрергә кирәк булды. Иске китап шкафлары, моннан егерме-утыз еллар элек кагып-сугып кына ясалган стеллажлар стенага сөялгән килеш торсалар да, урыннарыннан кузгата башлагач, ишелделәр дә төштеләр. Инде килеп, алебастр, акбур, цемент, буяу, клей, паркет такталары һәм ремонт өчен кирәкле бүтән әйберләрне эзләп табуы үзе мең бәла булды. Шулай да чарасына керешкәч, вөҗүдкә чыкмый калмый инде. Мансур белән Юматша телләрен салындырганчы чапсалар чаптылар, әмма кирәк әйберләрне булдырдылар. Ләкин өй әче мәхшәр шикелле иде: бөтен дөньяны китап баскан. Мастерларның исләре китә. Алар башларын гына чайкыйлар: профессор булыр өчен ай-һай күпме китап укырга кирәк икән, диләр.
Мастерлар әйбәт кешеләр туры килде. Тырышып, эшне эш дип, иң мөһиме, сузмыйча эшләделәр. Мансур белән Юматша аларга гел булышып йөрделәр. Гөлшәһидә дә еш килде.
Әбүзәр абзыйга осталар арасында иң ошаганы «кызыл агаччы» карсак Лотфулла булды. Ул үзен мин «потомственный мастеровой» дип атады. Аның бабалары Балык бистәсендә атаклы көмешчеләр булганнар. Татар арасында бик үтемле булган йөзек, беләзек, чулпы, колак алкасы, каптырма ише әйберләр койганнар. Соңыннан һөнәрләре дә алмашынган, үзләре дә төрле җирләргә: Казанга, Уфага, Алабугага таралып беткәннәр. Лотфулланың бер бабасы Алабугада Стахеев дигән байның атаклы җиһазларын ясашкан икән. Ул җиһазларның кайберләре әле дә Алабугада бар, ди.
— Күрәсең, Әбүзәр абзый, һеммм! — дип, Лотфулла авызын йомды. — Зиннәтнең зиннәте, күзеңне ала алмыйсың! Бер гомер торганнар инде, ә үзләре бүген дә өр-яңа шикелле. Заманында Стахеев үзен Идел — Кама буеның он патшасы дип санаган диләр, ә хәзер исеме дә онытылган. Ә оста кулы ясаган әйберләр, агачтан гына булсалар да, һаман яшиләр әле. Әткәй мәрхүм әйтә торган иде: патша патша түгел, хезмәт — патша... Минем үземнең дә, Әбүзәр абзый, бабайлардан, әткәйләрдән килгән маһирлыгым бар. Мактануым түгел, шкафларны ясап китергәч, күрерсез әле менә. Мин болай аерым кешеләргә эшләп йөрим. Сезгә килүемнең сәбәбе бар. Әнкәй мәрхүм миңа нәзер әйткән иде. Моннан әллә утыз, әллә кырык ел элек сез аны үлемнән коткарып калган булгансыз. Заманында, дир иде әнкәй мәрхүмә, Әбүзәр докторны ризалата алмадым, инде синең кулыңнан эш килә, бер шкаф ясап бир үзенә истәлеккә, дир иде. Моңарчы дөнья мәшәкатен куа-куа миңа да ничектер туры килмәде шунда...
Ай ярымнар вакыт үткәч, ниһаять, эшнең очы бераз күренә башлады. Идән буяулары кибүгә, әйберләрне кире олы якка күчерделәр, ә осталар Мансур бүлмәсен, кухняны һәм Фатихәттәй бүлмәсен ремонтларга керештеләр. Монда мәшәкать азрак иде. Кухня, ванна бүлмәсе һәм туалет электән үк кафельләп эшләнгән иде, хәзер сипләргә генә туры килде.
Ниһаять, Лотфулла оста стеллажларны, китап шкафларын ташый башлады. Чыннан да кулы алтын икән агайның. Барысы да аның эшеннән бик канәгать булдылар. Әбүзәр абзый балалар кебек сокланып, шкафларны төрле яклап карап чыкты, елмайды, башын чайкады, кулы белән сыпыргалады.
Сез канәгать булсагыз, миңа артык берни дә кирәкми, — диде Лотфулла, тыйнак кына. — Акча өчен эшләгән эш түгел, әнкәй мәрхүмәнең васыятен үтәдем.
Буяуга манчылып беткән алъяпкыч бәйләгән, агара башлаган кыска чәчле башына ялпәк түбәтәй каплаган тәбәнәк кенә буйлы агай үз эшенә, — шкафлар инде урыннарына куелган иде, — бер читкәрәк китеп сөенеп карап торды да:
— Ярар, игелеген күрегез, — диде һәм, шкаф янына килеп, — менә монда минем кләймәм, Әбүзәр абзый. Кояш сурәте. Гәрәнтия дигән сүз, әлегечә әйтсәк. Бер еллык, ике еллык түгел, гомерлек.
Бу вакытта инде июнь килеп җиткән иде. Тәрәзәләр ачык, бүлмәләрдә җиләс җил уйнаклап тора һәм актыккы буяу исләрен өрә иде.
Сәгать җиделәрдә Гөлшәһидә килде. Бүген аның завод амбулаториясендә приемный көне булганга, бераз соңгарак калган иде. Китап шкафларын, пыялалы стеллажларны күргәч, ул да таң калды.
Менә монда останың тамгасы бар, — диде Әбүзәр абзый аңа, бик зур сер әйткән шикелле итеп, — Лотфуллага берәү дә матурлык фәнен өйрәтмәгән. Ә нинди матур итеп эшләгән. Сәнгать бу, сәнгать! Җаны гына юк, — диде профессор, тирән сокланып. — Укымышы да булмаган Лотфуллаларга мондый матурлык хисе кайдан килгән? — дип сорады ул һәм үзе үк җавап та бирде: — Халык күңеленнән! Ул анда мәңге яши.
Гөлшәһидә үз шатлыгын уртаклашырга ашыкты:
Сезгә әйтмәдем бит әле, Әбүзәр Гиреевич, «ялкынлы фотометр» ны бүген, ниһаять, көйләдек бит. Иртәгә кереп карагыз, зинһар.
Кем, Шәйхук булыштымы?
«Ялкынлы фотометр» кайткач, аны көйләп урнаштыру бик мәшәкатьле булды. Башта пожарниклар, аннары горгаз аптыратты. Аннары инженер таба алмыйча йөдәп беттеләр. Шуннан соң Әбүзәр абзый: «Булмаса, Шәйхукны гына чакырыгыз», — диде.
Әйе, шул! — диде Гөлшәһидә. — Дөрес, инженер да тапкан идек. Инженер үзе әйтте, әгәр Шәйхук булмаса, үземә генә кыен булыр иде, диде.
Әбүзәр абзый үтә кәефләнде:
Мишәр әйтмешли: баш бар ул Шәйхукта! Әгәр заманында ул Шәйхукларга, Лотфуллаларга уку да эләккән булса, алар дөньяны шаккатырырлар иде. Борчаны дагалаган Тула сулагайлары токымы ич алар! Мин, Гөлшәһидә, шундый халык талантларына гомерем буе гашыйк.
Инде китапларны шкафларга, стеллажларга тәртипләп урнаштырасы бар иде. Әбүзәр абзый әллә ничә тапкыр туганыен телгә алды. Әгәр аның күзләре яхшы күрсә, аңардан да оста төзүче булмас иде, диде.
Урынына куелмаган, кирәк вакытта табып булмый торган китап — югалган китап ул, — дип, Әбүзәр абзый Мансур белән Гөлшәһидәгә китапларны нинди тәртип белән урнаштырырга кирәген сөйли башлады...
Очы булмастай күренгән эшләр дә бер бетә икән. Менә әйбәтләп җыештырылган, иркенәеп һәм яктырып киткән залда бөтен гаилә табын янына җыелды. Гөлшәһидә әле күченмәгән иде. Шимбә көн кич күченергә дип сүз куештылар. Көндез, эштән соң, Гөлшәһидә белән Мансур язылышырга барачаклар, сәгать алтыларда-җиделәрдә якын кардәшләр өчен генә мәҗлес булачак. Туйны, әзерләнергә бераз вакыт булсын дип, икенче якшәмбегә калдыру мәслихәт күрелде.
Гөлшәһидә уйчанланып калды. Кичен, озата барган чагында, Мансур да моңа игътибар итте: «Ни булды?» — дип сорады. Гөлшәһидә башын түбән иде, бераз аска карап барды, аннары Мансурга карап:
— Мансур, син бер дә пошынмыйсыңмы? — дип сорады. — Мин әллә ничек... ышанып та бетмим кебек... Күңелем нигәдер урынында түгел шикелле. Тагын әллә ниләр булыр төсле.
Юк, хәзер берни дә булмый! — диде Мансур, Гөлшәһидә үткәннәрне искә төшерә дип уйлап. — Борчылма, Гөлшәһидә.
Шимбә көн иртәнге алтыларда-җиделәрдә шыбырдап яңгыр явып узды. Тугызда, Гөлшәһидә эшкә барырга дип өйдән чыкканда, күктә бер генә болыт кисәге дә калмаган иде инде. Күк гөмбәзе тагын да биегрәк күтәрелгәнсыман, үзе чип-чиста, зәп-зәңгәр, һава сулап туймаслык дәрәҗәдә саф һәм татлы. Тротуарлар кибеп килә, бөтен җирдә яшеллек шаулый, койма артларында шау чәчәктә утырган алмагачлар, чияләр күренеп-күренеп кала.
Хәзер инде бу урамда бер-ике катлы иске йортлар бөтенләй диярлек калмаган. Алар урынында яңа таш йортлар калкып чыккан. Урамга асфальт җәелгән, яшь агачлар утыртылган. Менә шул яшь агачларның бөдрә яшел яфраклары урамга кабатланмас бер ямь бирә икән.
Гөлшәһидә ерактан ук капка төбендә Мортаза бабайны күрде.
Исәнме, бабай, — диде Гөлшәһидә аңа, ачык йөз белән. — Иске йортлардан бу урамда синеке генә калган, ахрысы.
— Озакламый минекен дә сүтәбез, диләр, — диде карт, — Безгә дә ванналы, газлы тормышның тәмен татып калырга чират җиткән диләр.
Ә бакчаң? — дип сорады Гөлшәһидә. Теге вакытта ул аның бакчасын кайтарткан һәм Мортаза бабай яңадан чәчәкләр үстерә башлаган иде.
Яңасын үстерербез, кызым, тагын да матуррагын, зуррагын. Хәзер таш йортларда да бакчаларга урын калдыралар.
Гөлшәһидә аңардан күп итеп чәчәкләр әзерләвен үтенде.
Була, була, туеңа дигәннәрен махсус үстерәм.
Хастаханә бакчасы алдында Гөлшәһидә янә туктады.
Яшеллек шундый куе, хастаханә бинасы бөтенләй күренми. Нинди матур саф яшеллек! Бер-ике атнадан яфраклар аз гына карасулана төшәр, аларда мондый саф ямь булмас инде. Бу саф яшел ямьгә бүген карап калырга кирәк. Туйганчы, туйганчы карарга кирәк!
Больницага керү белән үк Гөлшәһидәне телефонга чакырдылар. Мансур икән. Хәерле иртә теләп, кәефен сорады.
Борчылма, һич борчылма. Көн яктысында мин моңсулана белмим... — диде Гөлшәһидә.
Ике бәхет бергә туры килми диләр диюен дә, кайчак килә икән ул. Бүген Гөлшәһидә белән язылышырга барасы көндә Мансур йөрәген кулына алып үлемнән коткарган теге егетне терелтеп өенә кайтара иде. Сәгать уннарда, автобуска төялеп, егетнең иптәшләре килеп җитте. Егермедән артык кеше — бөтен бригада. Хәзер инде Мансур егетнең Зур химия заводы төзелешендә монтажчылар бригадиры булып эшләвен, бу бригадага беренчеләрнең берсе итеп коммунистик хезмәт бригадасы исеме бирелүен дә белә иде. Озакламыйча егет яңадан төзүчеләр сафына басачак.
Егетнең иптәшләре арасында кызлар да бар. Кайсы икән сөйгәне? Әнә берсе, иң алда басканы, толымын бер сүтеп, бер үреп тора. Шунысымы икән?
Мансур түбәнгә төште. Табиблар, сестралар барысы вестибюльдә җыелганнар иде инде. Мансур ишекне ачарга кушты. Тышта гармун уйнап җибәрделәр. Ишектән бер төркем яшьләр белән әлеге озын толымлы кыз да йөгереп керде һәм егетне муеныннан кочып үпте дә башын күкрәгенә салды, гүя ул аны хәзер беркемгә дә бирмим дия иде.
Иптәшләре белән шаулашып-гөрләшеп бик җылы итеп күрешкәннән соң, егет Мансур алдына килде һәм аның кулын ирләрчә кысты.
Рәхмәт, Мансур абый, — диде, аннары Татьяна Степановна каршына килде, аңа да чын күңеленнән рәхмәтләр әйткәч, бүтәннәрнең кулларын кысып чыкты. Кыз бер генә минутка да аның кулын ычкындырмады. Аның күзләрендә курку да, шатлык та. Кинәт ул аңына килгәндәй иптәшләренең кулларындагы чәчәкләрне алып табибларга, сестраларга өләшә башлады. Менә алар яшьләргә генә хас бер күңелле шау-шу белән ишек алдына чыктылар, гармун уйный-уйный автобуска утырдылар. Аннары машина кузгалды, ачык тәрәзәләрдән кул болгадылар, егетнең бәхетле йөзе янә бер күренде дә юк булды. Гармун тавышы да өзелде. Шулай алар бүтән тормышка, зур эшләргә киттеләр, ә табиблар, сестралар, санитаркалар яңадан үзләренең мәшәкатьле хезмәтләренә — авырулар янына таралыштылар.
Унбиш-егерме минуттан Мансур яңадан операция өстәле янында иде инде. Бүген җиңел операцияләр генә. Уникенче яртыда ул эшен төгәлләп тә өлгерде. Аннары кайтырга җыена башлады. Гөлшәһидәгә шалтыратты. Трубканы Диләфрүз алды.
Кайтып китте инде, — диде ул, шат тавыш белән. — Мин дә хәзер кайтам.
Кара, кичекмәгез, Диләфрүз, — диде Мансур.
Мансур халатын салды.
Барыгыз, кайтыгыз инде, Мансур Закирович, — диделәр иптәшләре. Алар Мансурның бүген нинди бәхетле көне икәнен беләләр иде. Мансур иптәшләренең тәбрикләүләренә елмая-елмая эшләпәсен киде, плащын беләгенә салды.
Шул чакта телефон шалтырады. Кайсыдыр трубканы алды да:
Мансур абый, сезне, — диде.
«Гөлшәһидә...» дип шатланып Мансур трубкага үрелде. Әмма трубкадан Самуил Абрамовичның борчулы тавышы ишетелде:
Мансур Закирович, сез китмәдегезме әле?.. Мин беләм. Ләкин беркая да китмәгез. Беркем китми!.. Тимер юл станциясендә зур авария. Берничә минуттан безгә имгәнүчеләрне китерә башлыйлар... Хәзер министр килеп җитә... Барыгыз да үз урыннарыгызга. Операция блогын әзерләргә...
Мансур трубканы кыскан килеш катып басып торды. Самуил Абрамович трубканы куйган, ту-ту дигән тавышлар гына ишетелә иде, ә Мансур әле һаман трубканы ычкындырмый басып тора. Тимер юлда авария — бу инде сугыштагы кебек. Нинди операцияләр буласын, күпме буласын, күпме дәвам итәсен алдан берәү дә белми.
Иптәшләр, тимер юлда... авария... Барыгыз... операция блогын әзерләгез.
Мансур башына эшләпә кигән, беләгенә плащын салган килеш әле тагын бер минут чамасы аңын җыйгандай басып торды, аннары тиз генә Гөлшәһидәләр хастаханәсенә шалтыратып, Диләфрүзне сорады. Әле генә кайтып китте диделәр. Өйгә шалтыратты, анда да җавап бирүче булмады. Ә хастаханәдә инде ыгы-зыгы башланган, кызыл хач машиналары бер-бер артлы капкадан керәләр иде.
Гөлшәһидәгә хәбәр итә алмавы өчен сызланып Мансур халатын киде һәм операционныйга йөгерде.
— Мин үзем Гөлшәһидә Бәдриевнадан гафу үтенермен, — диде аңа каршы очраган Самуил Абрамович.
Менә Гөлшәһидәнең өй адресы... — диде Мансур. — ! Менә записка. Бик үтенәм, кемне булса да җибәрегез.
Самуил Абрамович язуны халат кесәсенә тыкты да ашыгып китеп барды.
«Гафу үтенермен имеш...» Эш гафу үтенүдәмени..., Гөлшәһидә дә кеше бит, аның да үзе өчен генә яшисе килгән минутлары булырга тиеш. Бигрәк тә шундый көнендә. Мансур вакытында килмәгәч, ул пошына башлар... Әллә нәрсәләр уйлап бетәр... Хәтере дә калыр, рәнҗер дә, хурланыр да... Әллә миннән башка да...»
... Имгәнүчеләр бик күп иде. Мансур, башка хирурглар кебек үк, башын күтәрмичә эшләде. Берсен өстәлдән алып китүгә икенчесен, өченчесен китереп салдылар» Барысының җәрәхәтләре зур. Кайберләренең хәтта аяк-кулларын кисәргә туры килде.
Ниһаять, Мансур операционныйдан чыкканда, караңгы төшеп килә иде инде. Самуил Абрамовичны күргәч, Мансур:
— Записканы Гөлшәһидәгә җибәрдегезме? — дип сорады.
Самуил Абрамович, аптырап, кулын халат кесәсенә тыкты һәм... Мансурның запискасын чыгарды. Мансур агарынып китте.
Нинди мәхшәр иде бит... Тәмам... — дип аклана башлады Самуил Абрамович.
Мансур халатын салып ыргытты да аска йөгерде... һәм баскычның яртысында туктап калды. Аста Диләфрүз белән Гөлшәһидә култыклашып басып торалар иде.
Гафу ит, — диде Мансур, Гөлшәһидә алдына килеп, баш иеп. — Бездә...
Беләм... Син борчылма... Иртәгәге көн дә безнеке ич, — диде Гөлшәһидә әкрен генә һәм: — Бик арыдыңмы? — дип аның чәченнән сыпырып алды, — Өйдә дә беләләр, борчылма.

(роман)
12
Туйны шауламыйча гына, зурдан купмыйча гына үткәрергә булганнар иде, чакырыласы кунакларның исемлеген төзи башлагач, бер мәҗлескә түгел, икегә дә сыеп бетмәгәнлеге күренде. Туган-тумача да шактый, дус-иш тә. Кайсының хәтерен калдырасың. Туй болай да үпкәсез булмый диләр. Киңәшә торгач, беренче мәҗлескә туган-тумача һәм кардәш-ыруларны, икенчесенә дус-ишләрне, өченчесенә яшьрәкләрне чакыру кулайрак булыр дигән фикергә килделәр.
— Син, Гөлшәһидә былбылым, — диде Мәдинә ханым, — үз ягыңнан тиешле кешеләреңне берсен дә калдырма. Авылдан дип тартынып торма.
Гөлшәһидәнең авылда да әллә кеме юк иде. Шул бер Сәхипҗамал җиңгәсе бар да Бибисара апасы белән Әһлетдин бабай. Табиблар белән сестралардан ике-өч кеше килсә.
Мансур белән дә киңәшкәч, Гөлшәһидә район хастаханәсенә шалтыратты һәм Бибисара апага туйга кемнәрне чакыруын әйтте.
Хәзер туйга кадәр Гөлшәһидәнең, аш-су әзерләүдән кала, иң зур мәшәкате өйне бизәү иде. Иске, авыр һәм еллар үтүдән каралган, чынаяклары кителеп беткән люстраларны яңалары белән алмаштырдылар. Яңа китап шкафлары үзләре генә дә бүлмәләрне бизәп тора иде. Шул шкаф башларына матур вазалар да куеп чыккач, бүлмәләр тагын да ямьләнеп китте. Яңа нәфис тәрәзә башлары, үтә күренмәле зәңгәрсу пәрдәләр, ишен һәм төсен туры китереп эленгән ишек чаршаулары бүлмәләргә янә бер матурлык өстәде, бүлмәләр иркенәеп, биегәеп киткәнсыман булдылар. Элекке Венеция күренеше картинасына да яңа рам ясаттылар. Шуңа туры килә торган берничә эстамп та сатып алып элгәч, зур зал хәзерге заманга хас җиңел бер төскә керде. Аның каравы Әбүзәр абзыйның кабинетына әллә ни яңалык кертеп булмады. Әбүзәр абзый үзенең күнеккән дөньясыннан аерылырга теләмәде. Аның кабинеты үзенең сырлы китап шкафлары, статуэткалары, алтын рамлы миниатюралары, төрле илләрнең сәнгать әйберләре, ниһаять, борынгы яшел постаулы өстәле, биек артлы, култыксалы креслосы һәм өстәле өстендәге бронзадан коелган ау эте сыны белән борынгы музей почмагына охшый иде. Ләкин чәчәкләр бу бүлмәгә дә кереп утырдылар.
Гөлшәһидә үзе хәзер иң бәхетле көннәрен кичерә иде. Баштарак аңа ничек дип дәшәргә дә белми аптырап торган Гөлчәчәк беркөнне табын янында, бөтен гаилә алдында, әнием дип әйтте. Шулай диюе белән бала бөтенесен куандырды, чөнки һәркайсы аның нәкъ менә шушы минутта ятимлектән котылуын аңладылар.
Аш-су әзерләшергә читтән кешеләр чакырдылар.
Мәдинә ханымның элек-электән килгән таныш аш-су осталары бар иде.
Авылдан чакырылган кунаклар ике-өч көн алдан килеп төштеләр. Гөлшәһидә үз адресларын биргән булса да, алар Хатирә апаларга туктадылар. Бу өйдә элек бер тапкыр булып киткән Әһлетдин бабай белән Сәхипҗамал җиңги, якын туганнарын сагынып килгән кешедәй, Хатирә апа һәм Асия белән ике куллап күрештеләр. Бибисара түти белән таныштырдылар.
Сәхипҗамалның кулында фирүзә кашлы беләзек. Йөзе теге вакыттагы кебек ябык түгел, ит кунган, сәламәтлегеннән һич зарланмады. Мансурга мең рәхмәтләр укыды.
Әһлетдин абзый да, сакал-мыекны төзәттереп, кием-салымын да әзрәк шомартканга, теге вакыттагыдан күп яшь күренә иде. Башында яңа кара түбәтәй.
Алданрак килеп төшүебез өчен гаеп итмәсеннәр дип, Хатирә, сезгә тукталдык инде, — диде ул. — Хатын-кыз: яхшы түгел, фәлән-төгән, көтүебез белән барып төшкәч, шәһәр халкы яратып бетермәс дип, юл буе колак итемне ашадылар. Мин әйтәм, Хатирә андыйлардан түгел, Асия минем үз кызым кебек. Так што, хафаланмагыз.
Өйгә кунак килсә — ямь керә, — диде Хатирә апа. — Без бик шат, Әһлетдин абзый. Хәзер, Гөлшәһидә күчеп киткәч, өебездә ямансу да. Туй беткәнче, үзебездә торып торырсыз. Ыгы-зыгы арасында олы кешеләргә кыен булыр, югыйсә.
Анысы инде, Хатирә, ял итәргә килүебез түгел дә, булдырып, ярап булса дигәндәй, кулдан килгән хәтле булышырга исәп бар иде. Бибисара белән Сәхипҗамал килен аш-суга бик оста, мин теге-бу йомышка чабарга, утын вакларга дигәндәй.
Таза, мәһабәт Бибисара апа урындыкны шыгырдатып утырды да стенадагы шәмаилгә күз төшерде. Ул үзе укый-яза белмәсә дә, шәмаилләрнең коръән сүзе икәнен ишеткәне бар иде. «Динле кешеләр ахрысы, күңелләре булсын», дип ике кулын күтәрде:
— Я, бер фатиха, — диде. Иреннәрен әзрәк кыймылдатып ияк очын сыпырып алды. — Өегезгә бәрәкәт явып торсын.
— Амин, шулай булсын, — диде Хатирә апа. — Кызым, әллә йөгереп кенә Гөлшәһидә апаңнан сөенче алып киләсеңме?
— Кирәкмәс, кызым, кирәкмәс, — дип туктатты Әһлетдин бабай Асияне. — Бераз хәл алгач, үзем барып килермен бульниска. Җайлап әйтәсе сүзләрем дә бар.
— Юл газабы — гүр газабы диләр иде. Хатирә түти, чын икән, — диде Бибисара апа табын янына утыргач. — Афтымабилдә килә-килә эчләрем катып бетте. Егерме биш ел авылдан чыкканым юк иде, бу хәлләрне белсәм, тагын шулхәтле чыкмасам да риза икән.
И, Бибисара апа, юкны сөйләмә әле, — диде аңа каршы Сәхипҗамал җиңги. — Кеше чын дип ышаныр тагы. Афтымабил арба түгел, көн саен Казанга барсам да риза дип сөйләнеп килдең ич.