Ак Чәчәкләр - 21

Көннәр үтә, эштәге кыенлыклар, күңелсезлекләр һаман өелә барган саен, Мансур үзенең чын иптәшкә мохтаҗ булуын, ул иптәшнең фәкать Гөлшәһидә генә була алуын тирәнрәк аңлый башлады. Әгәр вакыйгалар үзләренең табигый агышлары белән дәвам итсәләр, көннәрдән беркөнне Мансур, самолетка утырып, Гөлшәһидә янына Акъярга очып китми булдыра алмас иде. Әмма тормыш бер-берсенә омтыла башлаган кешеләрне дә еш кына әллә кайларга олактырырга кыйбат сорамый. Бу очракта да шуңа охшашлы көтелмәгән хәлләр куерып китте. Тик шунысы үкенечле иде, моның сәбәпчесе, үзе дә сизмәстән, Гөлшәһидә булды.
Көтмәгәндә Мансур аңардан икенче хат алды. Бу хатны Мансур кат-кат укыды, бик тирән уйга калды. Хатта чамадан узмаган искә төшерүләр дә, сагыш та бар иде. Гөлшәһидә бер нәрсә дә вәгъдә итми, шул ук вакытта, урман яңгырашы кебек, каядыр чакыра да иде шикелле. Шулай да хатның төп күңеле — борчылу иде...
«... Мансур, үзем белмәгән эшләргә тыгылуым өчен зинһар гафу ит, ләкин бу записка Диләфрүзгә генә түгел, миңа да бик серле тоела. Моны авыру кешенең психикасын белгән кеше эшләгән. Уйлап кара: авыру үзе ышанмаган хирургтан операция ясатмас өчен операция өстәленнән торып китә. Моны ул җиңел генә, үз-үзе белән көрәшмичә, газапланмыйча эшли алмый. Ул үзен күндерергә, мәҗбүр итәргә тырыша, икеләнә-икеләнә операция өстәленә кадәр бара. Ул һаман үз теләге белән исәпләшерләр дип өмет итә, операция өстәле янында сине— үзе ышанган кешесен күрергә тели. Әгәр син анда булсаң, операцияне бүтән бер кеше ясаса да, ул торып китмәс иде, дип уйлыйм. Ахырда ул үзен алдаганлыкларын, аның теләген тупас рәвештә таптаганлыкларын күрә һәм... операция өстәленнән торып китә. Операция алдыннан, операциягә барганда, ниһаять, операция өстәле өстендә ятканда ул бичара хатынның нинди газаплар кичерүен уйласаң — ә без бу фаҗиганең тирәнлеген һичкайчан аңлап бетерә алмабыз — чәчләр үрә тора. Шулай да ул хатынның әле бер өмет чаткысы була. Ул өмет чаткысы — син. Шуннан соң икенче операциягә әзерләнгәндә ниндидер мәкерле җаннар ул чаткыны да сүндерергә тырышалар. Мин бу явызлыкны ничек дип атарга да белмим, сүз таба алмыйм... Күрәсең, бу хатын искиткеч ихтыяр көченә ия булган, коткыга бирелмәгән, ләкин бу каршы тору аңардан әйтеп бетергесез көч таләп иткән. Операция вакытында яшәү өчен көрәшергә кирәкле көчнең бик зур өлешен ул алдан сарыф иткән... Минемчә, операция алдыннан кичергән рухи газаплар һәлакәтле роль уйнаган булса кирәк, аның йөрәге чыдамаган...»
Гөлшәһидәнең хатын укыганда Мансур бертуктаусыз Илһамия турында уйлады. Шулай ук бу записка аның эше микәнни? Ул бит операция ясама дип Мансурга килеп әйтте.
Мансур шунда ук, хастаханәгә шалтыратып, Диләфрүзне сорады. Диләфрүз өенә кайтып китте, дип җавап бирделәр. Шуннан соң ул аның адресын алды.
Диләфрүз Ерак Кабанның ярына ук барып терәлгән, исеме Казанда гомер итүчеләргә дә, хәтта шушы тирәдә торучыларга да билгеле булмаган исәпсез-хисапсыз аркылы тыкрыкларның берсендә тора икән. Караңгыда, язгы пычракта, кар суларына бата-чума ике-өч сәгать эзләгәннән соң гына Мансур бу аркылы тыкрыкны таба алды.
— Төнлә борчуым өчен гафу итегез. Сезнең белән сөйләшергә кирәк иде, Диләфрүз, — диде Мансур.
Керегез... алайса, — диде кыз аптырап.
Бусагадан атлауга, иң элек Мансурның күзенә җизләгән, зур корсаклы, кәкре борынлы комган, ак самовар, бизәкле чаршау һәм... телевизор чалынды. Борынга майлы аш исе бәрелде.
Диләфрүз фанердан гына ясалган ян ишекне ачты. Алар бер карават сыярлык кына кеп-кечкенә бүлмәгә керделәр. Әмма кызлар бүлмәсе чамасыз кысан булган чагында да кызлар бүлмәсе инде: үзе чиста, үзе пөхтә. Өстәлдә утыртма лампа, китап-дәфтәрләр.
Эшегездән бүлдердем ахрысы.
Кичке институтта укыйм, Мансур абый. Дәрес әзерләп утыра идем. Өс киемегезне салыгыз, Мансур абый,
— Тәмам пычракка батканмын икән, — диде Мансур, чалбар балаклары белән ботинкаларына карап алып. — Идәнегезне дә пычратам инде.
Мансур киемен салмыйча гына урындыкка утырды. Башын күтәрүгә, стенада Дилбәрнең рәсемен күрде. Елмаеп төшкән. Әйе, нәкъ теге вакыттагыча хәсрәтле генә елмайган. Хәзер озын керфекләрен сирпеп җибәрер дә Мансурны шелтәләп нидер әйтер шикелле.
Диләфрүз, — диде Мансур рәсемнән күзен алмыйча, сез мине... анагызны...
Диләфрүз гомердә килмәгән, аяк өстән генә таныш булган Мансурның төн уртасында килеп чыгуына, апасының рәсеменә бик сәер карап торуына һәм тагын да сәеррәк итеп сүз башлавына чиксез гаҗәпләнеп, куркып, бармагын иреннәренә куеп, әкрен генә башын чайкады. Шунда ук аның күзләре яшь белән мөлдерәмә тулды.
Мансур саграк сөйләшергә кирәклеген төшенде.
Гөлшәһидә ниндидер записка турында язган, — диде ул.
Мин дә аңардан хат алган идем. Менә ул, — диде Диләфрүз, этажерка өстендәге бер китап эченнән кәгазь кисәге алып.
Записка русча, хәрефләре сулга аударып язылган. Эчтәлеге шул, Гөлшәһидә язганча.
Ул, — Мансур рәсемгә ымлады, — сезгә бу язу турында берни дә әйтмәдеме?
Юк, Мансур абый, берни әйтмәде. Мин аны соңыннан, әйберләрне алып кайткач кына күрдем.
Китапны кайчан илттегез? Числосын хәтерләмисезме?
Диләфрүз бераз уйланып торды да әйтеп бирде. Ул китапны апасына нәкъ иртәгә операция буласы көнне көндез илткән булып чыга. Мансур кич белән Дилбәр янына кергәндә, бу язуны ул инде укыган булса кирәк. Ихтимал, Мансурны чакыруы да шул турыда сөйләшер өчен булгандыр...
Алсам ярыймы? — дип сорады Мансур.
Алыгыз.
Миңа, Диләфрүз, җизнәгез белән дә сөйләшергә кирәк иде. Аны кайдан табарга була?
Диләфрүз агарынып китте.
Юк, аңа күренмәгез, Мансур абый... Ул ни... Кайгысын яңартмагыз инде сез аның. Хәзер кеше төсенә керә башлады ул.
Мансур, башын иеп, тирән уйга чумып утырды. Аннары урыныннан торды.
Төнлә килеп борчуым өчен тагын бер тапкыр гафу үтенәм, Диләфрүз. Үземә урын таба алмаганга килдем. Сез мине гаепле санамасагыз да...
Мансур абый... зинһар бу турыда кирәкми... Әйдәгез мин сезне олы урамга кадәр озатыйм, югыйсә үзегез генә юл таба алмассыз. Я этләр талар.
Урамга чыктылар. Бераз киткәч, Мансур:
Хуҗа кардәшегезме? — дип сорады.
Җизниләрнең кардәше.
Юньле кешеме?
Юньле дип... Кайткач әле кемне өйгә керттең дип теңкәмне корытырлар. Сөйләшүебезне дә ярыктан тыңлап торганнардыр әле... Җизнигә җиткермәсәләр ярар.
Мансур бу төнге дуамаллыгының Диләфрүзгә нинди күңелсезлекләр китерү ихтималын әле яңа гына чынлап торып аңлый башлады. Ләкин терсәкне тешләр хәл юк. Мансурның күңелендә бу кызга карата тирән кызгану, туды.
Алар туктадылар.
Менә моннан зур урам башлана. Әнә тегендә трамвай тукталышы, — диде Диләфрүз.
Хәзер мин сезне озатырга тиешмен инде.
— Юк, кирәкми. Мин әле җизниләргә кереп чыгам. Әнә каршы яктагы йортның икенче катындагы зәңгәр абажурлы тәрәзәләрне күрәсезме? Җизниләрнеке.
Мансур башын күтәреп зәңгәр утлы тәрәзәләргә карады.
Җизнине судлашып йөрмәскә күндердек бугай инде.
Рәхмәт, Диләфрүз. Ләкин... Мин әле сезне тагын бер борчырмын, Диләфрүз. Рөхсәтме?
Тик., өйгә килмәгез. Югыйсә мине... куарлар. Больницага шалтыратыгыз.
Икенче көнне Мансур Диләфрүздән алган язуны Юматшага күрсәтте.
— Кабахәтләр! — дип кычкырып җибәрде Юматша шуны укыгач. — Бир син аны миңа. Эзләренә тешәрмен!
Кирәк булырмы? — дип сорады Мансур. — Мин бит аны Диләфрүздән бүтәннәр кулына эләкмәсен дип кенә алдым. Ертып ташла.
Нәрсә?! — дип сорады Юматша. — Сиңа пычрак «талар, ә син ул кабахәтләрнең гаепләре ачыла күрмәсен дип борчыласыңмы?
Мансур кулын селтәде һәм тел очында торган Илһамия исемен Юматшага әйтмәде.

(роман)
11
Вакытында Илһамия пионер галстугы да такты, комсомолга да керде. Уналты-унҗиде яшенә кадәр ул зур эшләр турында хыялланды: киноактриса буласы яки, берәр чит телне өйрәнеп, дипломатия өлкәсендә эшлисе, чит илләрдә буласы, сәяхәт итәсе килде. Соңыннан бу хыялларының барып чыкмавын төшенепме, әллә хыялыннан туепмы, журналистка булу турында гына уйланып йөри башлады. Хәтта фотоаппарат сатып алып рәсем төшерергә өйрәнергә кереште. Унсигездә бу хыялларын да читкә атты һәм апасы белән җизнәсенең киңәше буенча, һичбер теләге булмаса да, мединститутка укырга керде. Дөресрәге, аны анда сөйрәп керттеләр, чөнки имтиханнар бирергә аның белеме дә, теләге дә юк иде. Алты ел буе ничек укыгандыр, имтиханнарын ничек биргәндер, ул үзе дә белми иде. Әмма егерме дүрттә ул санитария табибы дипломы алып институтны тәмамлап чыкты. Кая булса чирәм җирләргә олактыруларыннан куркып, шул ук апасы белән җизнәсе ярдәмендә, ашханәләр трестына санитар табиб булып тиз генә оялап алды. Шуннан соң ул бик зур мәшәкатьләрдән котылган кеше кебек «уф!» дип тынычланып, берничә ай эшләгәч тә, үз исәбенә ял алып, Кавказларны әйләнеп кайтты. Хезмәтен ул кергән көненнән ук яратмады, «я, ничек урнаштыгыз?» дип сораучыларга фаҗигале итеп башын артка ташлап, иреннәрен кыйшайтып, «Ах!» дип кенә җавап бирә иде. Хәзер Илһамиянең бөтен теләге, бөтен кайгы-хәсрәте — «удачный партия» төзү, ягъни кияүгә чыгу иде.
Илһамиянең әти-әнисе дә бар иде. Ләкин ул кече яшьтән үк үз балалары булмаган өлкән апасы тәрбиясендә үсте. Әти-әниләре Уфада урта хәлле кешеләр булганлыктан, апасы белән җизнәсенең бай һәм мул тормышына Илһамия бик кызыкты. Монда аңардан бер эш тә эшләтмәделәр, чөнки өйдә асрау бар иде. Илһамия яшьтән үк апасына охшарга, аныңча гына кыланырга, аныңча гына киенергә тырышты, аның сүзләренә генә колак салды.
— Хатын-кызга диплом югарырак кругтан кияү сайлар өчен генә кирәк, — ди торган иде апасы һәм Фазылҗанны ничек итеп «кулга төшерүен» бик тәмләп сөйләргә керешә иде.
Илһамия, динчеләр аллага ышанган кебек, апасына ышанды, аны бик акыллы, бик булдыклы, бик бәхетле итеп санап килде. Ул апасының бәхете ниндидер нык гранит нигезгә таянган, бернинди сынауларга да бирешмәс дип уйлый иде. Хәзер, апасы белән җизнәсе аерылышкач, Илһамия апасының фәлсәфәсе дә, бәхете дә комга корылган булганлыгым ачык күрә иде. Дөресен әйткәндә, аларның гаилә тормышлары элек тә булмады инде, тик Илһамия генә моны күрергә теләмәде. Апасы белән җизнәсе икесе бер түбә астында яшәсәләр дә, җаннары бергә кушылмады, икесе ике ярты булып кала килделәр. Хәзер Илһамия үзенең дә киләчәге шундый булмагае дип бик курка иде. Ләкин ул озак уйланырга ялкаулана. Менә кем дә булса аның өчен уйласа, кем дә булса бәхетне тәлинкәгә салып аңа китереп бирсә, шатланыр иде ул. Апасы китмәсә, бәлки моны эшләр дә иде, — сиңа дип чамалап тоткан егетем бар дип ничә әйткәне бар иде аның. Ә хәзер... хәзер үзеңә чабарга туры килә инде. һәм моны бик ашыгыч эшләргә кирәк, чөнки җизнәсе яңадан өйләнеп куйса, Илһамиягә ишек күрсәтүе мөмкин.
Төскә-биткә, буйга-сынга Илһамия ямьсез түгел иде. Шуның өстенә матур гына чытлыклана да белә. Поклонниклары да юк түгел. Тик үзеннән унбиш-егерме яшькә олы кешеләр. Кайсы гомерлек буйдак, кайсы хатынын аерган, я хатыны өстеннән йөри. Үз тиңнәре Илһамиягә чынлап торып карамыйлар иде. Шуңа күрә Мансур кайтып төшкәч, Илһамиянең бәхет капусы ачылып киткәндәй булды. Ул хәтта үзен дә аптырашка калдырган бер кыюлык белән егетне «ауларга» кереште, җизнәсен дә эшкә җикте Илһамиянең үз исәбе буенча ул инде максатына ирешә дә язды бугай. Ул әкренләп туй хәстәрен дә күрә башлады. Икенче яктан, Яңгура балдызын бик кыерсыта икән дигән хәбәр дә таратты. Монысы аңа үзен гайбәтләрдән аралау өчен кирәк иде. Ни әйтсәң дә, ул җизнәсе белән бер квартирада тора. Әллә нинди сүз чыгарулары мөмкин.
Мансур кайтканнан соң, Илһамия юк йомышны бар итеп Таһировларга бик еш йөри башлады. Кайчак ул үзен инде бу гаилә кешесе итеп тә исәпли, аларның зур квартираларында үзенчә тәртип урнаштырырга әзерләнә иде. Балага артык исе китмәде, әбисе бар икән, авыл һавасы кирәк дигән булып, шул әбисенә озатырга булыр.
Ләкин Илһамиянең шатлыгы, кысыр чәчәк шатлыгы кебек, кыска гомерле булды. Әллә артыграк кабаланып эшне бозып җибәрдеме, әллә Илһамия белмәгән бүтән сәбәпләр бар идеме, башта аңа карата юньле генә кыланган Мансур соңга таба Илһамиядән ачыктан-ачык кача башлады. Телефонга чакырса, өйдә юк дип әйттерә, эшләгән җиренә шалтыратса, ашыгыч эшләрем бар дигән була. Илһамия үпкәләп тә карады, шелтәләде дә, ләкин Мансур боларның берсен дә колагына элмәде: иллә бар Илһамия дөньяда, әллә юк.
Мансур белән җизнәсе арасындагы хәлләрне белгәч, Илһамия мәсьәләне үзенчә аңлады: «Җизнигә үч итеп миңа карамый икән бу!» Җизнәсенә ачуы килде. Башта үзенең хәлен уйлап тыелыбрак торды. Ләкин беркөнне юк кына бер сәбәптән җеннәре кузгалып, өйдә чын-чынлап өермә күтәрде.
Син апаның гына түгел, минем дә бәхетемне җимердең! — дип кычкырды ул җизнәсенә. — Синең аркада Мансур миңа ят күз белән карый башлады.
Элегрәк Яңгура Илһамия белән Мансурны кавыштыру турында күп сөйли торган иде. Бүген ул балдызы алдына килде дә, баш бармагы белән аның нәни ияк очын күтәрә төшеп, күзләренә карады:
— Нарасый бала! Аның, гомумән, сине яратканы булдымы? — дип сорады. Аның күзләре салкын, рәхимсез иде. Шул өшеткеч күз карашы, шул мәрхәмәтсез соравы белән ул балдызын телдән яздырды: — Нарасый бала син, балдызкай, нарасый бала. Сүзеңне дә үлчәнеп белмичә сөйлисең. Дипломлы табиб кешегә мондый беркатлылык, ачыграк әйтсәк, ярты юләрлек килешми. Ләкин, — Яңгура ике кулын артына куеп арлы-бирле йөренә башлады, — ләкин сиңа уйлап сөйләшергә бик вакыт, балдыз!
Угрожать итмә, пажалысты, — диде Илһамия, трагик рольләрне уйнаучы артистка шикелле кулларын «сындыра-сындыра». — Мин апа түгел, телим икән, бүген чыгып китәм. Көнем сиңа калмаган әле.
Бу сүзләреңне дә иртәгә сакла, балдызкай, — диде Яңгура аңа һаман арлы-бирле йөренә-йөренә, — Югыйсә, соңыннан кайтарып алулары бик читен булыр... Мансур миңа эштә достойный противник. Чәкәшәбез икән, анысы безнең үзебезнең эчке каршылыкларыбыз бәрелеше генә.
Бу кадәресен Фазылҗан Яңгура рияланмыйча әйтте. Үзе ясарга батырчылык итмәгән, — башкалар алдында төрлечә сөйләргә мөмкин, әмма үз-үзеңне алдалап булмый, — әйе, үзе ясарга батырчылык итмәгән операцияне Мансур уңышлы башкарып чыккач, Яңгура шушы фикергә килде. Хикмәт шунда иде: теге Павел Данилович, Самуил Абрамовичның чакыруы буенча, операция ясарга дип килгәч, тоткан да кырт кистереп әйткән: «Операцияне Мансур ясый, без Юматша белән — ассистентлар», һәм Мансур операцияне бик оста ясаган. Хәзер авыру терелеп килә инде. Фазылҗан аны үзе берничә тапкыр карады. Ни дисең, акны кара дип әйтеп булмый. Яңгура, әлбәттә, Павел Даниловичның ролен киметми иде. Шундый зур белгечнең һәр минутта ярдәм итәчәген белеп тору яшь хирургка никадәр көч һәм ышаныч биргәнен дә аңлый, ләкин булдырырдай гына булдыра ала дигән нәрсә дә бар бит әле.
Илһамия боларны белми, ул диван почмагына сыенып бик кызганыч кыяфәттә күз яшен сөртеп утыра иде. Бизәнгән кешеләргә елау бик хәтәр. Илһамиянең йөзе морҗа чистартучы йөзенә охшый башлады. Яңгура аңа карап көлемсерәп куйды да:
— Әллә берәр акыллырак кызый табылганмы үзенә? — дип сорады.
— Кыз булса, бу кадәр гарьләнмәс идем әле, — диде Илһамия, бик зәһәр итеп.
— О-о-о! Хатынмыни әле! Хатыннар бу мәсьәләдә күп мәртәбә тәҗрибәлерәк, усалрак шул. Алайса эшең беткән икән.
— Алай әче телләнмә, җизни, тел очыңа, төер чыгар, — диде Илһамия, җизнәсенең битенә, песи шикелле, тырнаклары белән ябышырга әзерләнгәндәй, — ул хатын синең дә муеныңны сындырыр әле.
— Минем? — дип кайтарып сорады Яңгура. — Мин монысын аңламыйм, балдызкай.
Илһамия аңа иңбашы аша күз кырыйлары белән генә карап алып:
— Бу нарасый бала син уйлаганча ук сукыр түгел, — диде. — Ана кайбер нәрсәләр билгеле.
— Мәсәлән? — дип сорады Яңгура, капыл артына әйләнеп.
Мәсәлән, бер чибәр хатынны рестораннарга алып баруларың, эшләгән җиренә машинаңда озатып куюларың.
— Илһамия! — дип кычкырды Яңгура, кара көеп. — Ип сөйләгәнеңне чамала! Син миңа хатын да, чорт та түгел. Минем шәхси тормышыма тыгылма.
Илһамия башын түбән исә дә, күзләре һаман зәһәр елтырый иде. Ул аткан угының җизнәсенең йөрәгенә туры барып кадалуын шунда ук сизеп алды. Чыннан да, Яңгура ничектер сыгылып төшкәндәй булып кабинетына кереп китте. Гөлшәһидәне беренче тапкыр күргәннән бирле аның җан тынычлыгы югалган иде. Аерган хатынына ул яратып түгел, исәп буенча гына өйләнде. Гомумән, ул яратышу дигән нәрсә — юк нәрсә, ул тән белән күңелнең чирле бер чагы гына, ә югары мәхәббәт бары тик тиле шагыйрьләр уйлап чыгарган бер алдавыч шар гына, дип исәпли иде. Ул алдавыч шар тыштан бик матур булып күренгәнгә, шагыйрьләр аны үзләре уйлап чыгарганлыкларын онытып, мең еллар буе аңа мәдхия укып дәрвишлек итәләр. Ул мәҗнүн шагыйрьләрнең барысының да талакларын кисеп ташлыйсы иде, аннары мәхәббәт турында сайрап карасыннар иде!..
Ләкин Яңгураның үзенең дә гаҗәпләнүенә каршы, Гөлшәһидә аның күңелендә зур урын алды, аңарда моңарчы татымаган көчле, якты тойгы уянды. Яңгура башта бу тойгыга да «тән белән күңелнең чирле бер чагы», узгынчы бер кичереш дип кенә караган иде. Логикага һәм акылга каршы туган нәрсә озак яши алмас, микроблары тынычланыр да басылыр дип көтте. Ләкин тойгысы узгынчы түгел иде. Әмма теге чакта ачыктан-ачык эш итәргә иртәрәк иде әле. Хатыны белән дә ара тәмам өзелеп бетмәгән иде. Ул юха елан башын иеп кенә китеп бармады бит. Яңгураның җелеген суырды, ә Яңгура талашны илгә чыгармас өчен күп нәрсәгә риза булырга мәҗбүр иде. Эшендә дә гел мәшәкатьле булды, шуңа күрә эчке хисләргә аның әллә ни вакыты да калмады. Әмма карлар эри башлагач, аның хисләре дә котырырга тотынды. Бары тик юлларының өзек булуы гына аны беркадәр вакыт Гөлшәһидә янына барып кайтудан тоткарлап торды. Һәм, күрәсең, кичекте... Яңгура, читлектәге борчылган җәнлек кебек, ишекле-түрле йөренде. Аңа бик бөркү булып китте. Ә форточканы ачарга дип үрелгәндә, теге вакытта Әбүзәр абзыйдан алган ялангач хатын сурәтле вазаны тәрәзә төбеннән ялгыш төшереп җибәрде.
Күпмедер вакыттан соң Фазылҗан балдызы утырып калган бүлмәгә чыкты. Илһамия анда юк иде. Яңгура балдызы тора торган бүлмәнең ишеген шакыды. Аның чәче тузгыган, күзләре кыргыйланган, галстугы кыйшайган иде.
Ул Казандамыни? — дип сорады.
Илһамия, сүз кем турында барганлыгын шунда ук төшенеп:
Юк, авылда, — дип үртәп җавап бирде.
Ә хәбәрләр кайдан?
Фатихәттәй сөйләде. Гел хатлар алышып торалар, ди. Әбүзәр Гиреевич аны Казанга алдыру өчен министр яныннан чыкмый, ди. Министрның секретаре — минем подругам.
Ух! — диде Яңгура, ике кулын йомарлап.
Менә ул достойный противник! — дип янә мыскыллады Илһамия.
Молчи, дура! — дип кычкырды Фазылҗан.
Ә тышта шау-гөр килеп беренче яшенле яңгыр коя иде.

12
Соңгы ике-өч көн эчендә күршедәге совхоздан Акъяр хастаханәсенә машиналар янында эшләгәндә имгәнгән ике эшчене китереп салдылар.
Гөлшәһидә хәвефкә төшеп совхозга барды, андагы эш шартларын карады, совхоз директоры белән каты гына сөйләште, бер уңайдан кыр станнарына да кагылды.
Кар киткәч, Гөлшәһидәнең Акъярдан чыкканы юк иде әле. Бөтен тирә-якка күңелне әллә нишләтә торган туфрак исе таралган. Еракта тракторлар гөрелтесе ишетелә, дулкын шикелле бер көчәя, бер тоныклана. Юлның бер ягында кара ефәк кебек елкылдап яңа сөрелгән сабан басуы, икенче якта — зөбәрҗәт шикелле ямь-яшел уҗым кыры. Гөлшәһидә тарантас түренә утырган.
Атны юырта башласа, тояк асларыннан һәм тәгәрмәчләрдән балчык оча. Ә ирек тойган яшь симез ат ыргылырга гына тора. Башын чайкап җибәргәндә, дугасындагы кыңгыравы чыңлый.
Совхоздан Гөлшәһидә районның санитар табибына, аннары район хастаханәсенең баш табибына һәм райком секретарена шалтыратты, куркыныч хәлне сөйләп бирде. Совхоз директоры бер сүз әйтмичә тәмәке тартып утырды, ә Гөлшәһидә кайтып киткәндә, килеп йокыдан уятуы өчен рәхмәт әйтте.
Зәйнал абый, бүген үк станнарга утын илттерегез. Вагоннарны яхшылап юсыннар, мендәр тышларын, җәймәләрне алыштырсыннар, кеше санына җитәрлек хәтле савыт-саба, кайнар су өчен әйбәт ләгән, өстәлгә яңа клеенка алып барсыннар. Миңа дигән рәхмәтегез шул булсын.
Була, була, — диде директор.
Зинһар алдашмагыз. Мин бит барыбер тикшерәчәкмен.
Гөлшәһидә яңадан тарантаска менеп утырды да дилбегәне какты. Бер урында зарыгып беткән ат элдереп алып китте.
Совхоз каралтылары яныннан үтеп кырга чыккач та, кыр казлары тавышын ишетеп, Гөлшәһидә башын күтәрде. Көн аяз, күк йөзе чип-чиста. Шушы саф зәңгәрлектә кыр казлары озын муеннарын сузып очып баралар. Уйсурак җирләрдән әле эрегән кар исе аңкый, үрләр өстендә җиңел рәшә тирбәнеп тора. Язның сихерле авазлары белән тулы шушы киң кырда кыр казларының һични белән чагыштыргысыз моңлы җырлары Гөлшәһидәнең күңелен әсәрләндерде. Ул, кулын каш өстенә куеп, муены талганчы кыр казларына карап барды да хисләренә чыдый алмыйча кычкырып җырлап җибәрде:
Көмеш йөзек сына диләр,
Сынмый да, бөгелми дә.
Гыйшык уты сүнә диләр,
Сүнми дә, сүрелми дә.
Алда ниндидер бер хатын күренә. Гөлшәһидә атын юрттырып аны куып җитте. Бу Акъяр укытучысы булып чыкты. Гөлшәһидә аны янына утыртты. Ләкин бу язгы кырда, табигать кочагында, Гөлшәһидәнең ялгыз каласы, бер туйганчы хисләренә биреләсе килә иде. Җәмилә җиләклеге дигән урынга җиткәч, ул атын туктатты, укытучыга ат белән әйләнеч юлдан барырга кушты, үзе җәяүлеләр сукмагыннан турыдан китәргә булды. Бу, күп булса, километр ярым чамасы ара иде.
— Кыр һавасын туйганчы бер иснисем килә, — диде ул укытучыга. — Алданрак барып җитсәгез, сукмак башында әзрәк көтәрсез.
Һәм менә ул, башыннан җиңел косынкасын тартып алып, кыска жакетының төймәләрен ычкындырып, берүзе әле быел бер кеше дә узмаган сукмак буйлап яз хисеннән исереп бара, әле җырлап ала, әле көлеп җибәрә, әле ниндидер үзе дә белмәгән сәбәпләрдән сөенеп куя. Аңа рәхәт, әйтеп бетергесез рәхәт. Ул мәңге-мәңге шунда калырга, черегән үлән исен, дымлы кара туфрак исен мәңге суларга риза булыр иде шикелле. Монда сулышка нинди иркен, күңел җилкенә. Чү, әнә биектә-биектә тургай сайрап җибәрде. И, сайрый да инде бәгырькәем! Күр, аның сайравыннан тирә-як тагын да ямьлерәк булып китте, нурланды шикелле. Юк, бу — тургай сайрамый, бу — яз җитүгә куанып туган җир сайрый. Әй, җанга якын газиз җир! Мамык мендәр кебек җылы кара туфрак. Бала чагында, буразнада, Гөлшәһидә аны аз таптамады. Сугышның ахыргы һәм сугыш беткәннең беренче елында аңа тугыз-ун яшьләр иде. Авылда ир-ат булмагач, хатын-кызлар, хәтта бала-чагалар да сабанга-тырмага чыга торганнар иде. Күпме кайнар күз яшьләре тамды Гөлшәһидәнең шушы газиз кара туфракка..
Тау битендә, кояш күзендә, Гөлшәһидә жакетын җиргә җәеп утырды да ике кулын яңагына куеп каядыр еракка-еракка карап тора башлады. Аның күзләрендә шундый зур сөенеч, әйтерсең, ул биредә гомеренең иң бәхетле минутларын кичерә, һәм кинәт җиңел рәшә булып тирбәлеп торган кырлар зәңгәрлегеннән аңа Мансур күренгәндәй булды. Алтыны да, ялкыны да ул гына бит! Мөмкинме соң аны сагынмаска! Мөмкинме соң аны онытырга! Кышкы озын караңгы төннәрдә Гөлшәһидәнең аңа үпкәләгән, рәнҗегән минутлары аз булмады, ә хәзер менә барысы да онытылган, күңел бары тик аңа гына ашкына, аны гына ярата.
— Бәгырем, бәгырем, мин сине көтәм, көтәм! — дип кычкырды Гөлшәһидә һәм үз тавышының кырлар киңлегендә яңгырап тынуын тыңлап торды. Бу язгы кырда кычкырган тавыш, Һичшиксез, Мансурга барып җитәр, ул бу тавышны ишетер, Акъярга килер күк тоела иде Гөлшәһидәгә бу минутта.
Шулай ул өнендә татлы төш күреп озак кына тау битендә утырды, кояш җылыткан дымсу туфракны кулы белән иркәләп сыпырды, хәтта аңа яңагын куеп алды. Динары атын җай гына атлатып килгән укытучыны күреп урыныннан торды, болынлыкка төште. Инеш аркылы салынган басманы су агызып алып киткән ахры. Гөлшәһидә бераз уйлап торды да, итәген күтәрә төшеп, озын кунычлы резина боталары белән суга сакланып керә башлады. Ярый әле су бик тирән түгел. Ул хәвеф— хәтәрсез генә су аша чыкты да тауга күтәрелде. Офык тирәсендә болытлар күренә башлаган. Ахрысы яңгыр явар.
Әмма бу якларда беренче яшенле яңгыр бары тик атна-ун көн үткәч кенә яуды. Аннары тагын һәм тагын яуды. Яңгыр артлары җылы килгәнгә, күп тә үтмәде, бөтен җир яшеллеккә, чәчәккә күмелде. Алма, чия бакчаларын ап-ак катыкка мандылармыни. Хәзер инде кырау төшмәсен дә, боз яумасын — җиләк-җимеш өелеп үсәчәк. Ләкин майның егерме җидесендә иртәнге якта ук күк йөзен куркыныч каракучкыл болытлар сарды. Гел көньяк-көнбатыштан исеп торган җил, юнәлешен үзгәртеп, төньяктан шәбәя башлады, һава сизелерлек салкынаеп китте. Авыл агайлары хәвефкә төште. Радиодан да юаныч хәбәр ишетелмәде. Әллә кайсы гына океаннан циклоп килә диделәр. Ләкин Акъяр авылы җилләр үзгәрә торган бер ноктада утыргангамы, аңа җитәрәк давыл бер котырынып, сызгырынып, чинап алды да көн урталарына таба тагын юнәлешен үзгәртте. Күк йөзе яңадан акбур белән чистартылган тәрәзә пыяласы кебек чип-чиста булып калды. Борчыла башлаган табигать тынды, ямь-яшел кырлар, болыннар, әрәмәле тугайлар, урманнар, авыллар өстендә гаҗәеп бер җылы тынлык хасил булды. Шул шылт итмәгән тынлыкта хастаханә коймасына басып кычкырган кызыл әтәчнең киккерикүге авылның бер башыннан икенче башына кадәр тибрәнә-тибрәнә яңгырады. Шуның артыннан ук хастаханә капкасы төбенә җиңел автомобиль килеп туктады. Аның кайсы очтан килеп керүен дә күрми калдылар, әйтерсең, давыл аны, җен арбасы кебек, әллә кайдан югарыдан китереп ташлады. Машина тәмам пычракка буялып беткән иде.
Гөлшәһидә автомобильнең мотор тавышын гына ишетте, ләкин аз гына да әһәмият бирмәде. Хәзер авыл җирендә аттан күп машина. Аннары уйлап куйды: «Тагын шул юньсез пәйгамбәрдер». Гөлшәһидәнең кистереп әйтүләренә дә карамастан, ул тинтәк һаман йөри дә йөри. Я машина, я велосипед белән килеп чыга да Гөлшәһидәнең канына тоз салып, яңадан кавышыйк дип бәйләнергә тотына.
Ә Гөлшәһидәнең башында хәзер ул кайгымыни! Язга чыкканнан бирле хастаханәнең бөтен кешесе: табиблар, сестралар, санитаркалар һәммәсе көннең икенче яртысында яңа хастаханә төзелешендә эшлиләр. Күп даулаша торгач, Гөлшәһидә үзенең максатына иреште, Акъярда яңа хастаханә салына башлады. Ләкин карап, булышып тормасаң, әллә ни гомер сузулары мөмкин.
Хастаханәдә бу вакытта дежур сестра белән Бибисара ападан башка кеше юк иде. Капка төбенә машина килеп туктагач, Бибисара тәрәзәне ачып карады да, танымаган кеше икәнен күргәч, урамга чыкты:
— Исән-сау килеп җиттегезме, кем дип әйтим үзегезне?
— Профессор Яңгура, апа.
— И-и, профессор!.. Менә күрергә насыйп булды алайса. Югыйсә, безгә андый зур кешеләр килмидер иде.
— Кемнәр килә соң? — дип шаяртты Фазылҗан бу беркатлы хатынны.
Төрлесе була. Секретарьлар да, хәбәрчеләр дә, вәкилләр дә... Машинагызны ишек алдына кертеп куегыз.
Зарар юк, шунда торып торсын, — һәм Яңгура аягы белән тәгәрмәчләргә тибә-тибә сорады: — Доктор мондамы?
Кайсын әйтәсез икән? Гөлшәһидәнеме, Нәфисәнеме?
Гөлшәһидәне.
Гөлшәһидә төзелештә эшли. Хәзер чакырып киләм.
Мәшәкатьләнмәгез, үзем табармын. Торак йорт саласызмы, хастаханәме?
Хастаханә. Гөлшәһидәбез бөтен районны аякка бастырды — бөтенесе булыша. Үзебез дә гел шунда эшлибез.
Яңгура перчаткаларын салып кабинага ташлады да бакча рәшәткәсе буйлап төзелешкә таба китте. Әйбәт урын сайлаганнар, агачлык, үзе тау башында. Урманы да ерак түгел.
Җил капканы ачып, Яңгура бакча юлына атлады. Халык өмәдәге шикелле мәш килә, кайдандыр җыр яңгырый. Әнә юл өстендә генә ике хатын-кыз измә изә, икесе ком или. Яулыкларын күзләренә үк төшереп бәйләгәннәр, ялангач беләкләре кояшта янып беткән. Менә ул көч һәм сәламәтлек кайда!
Гафу итегез, иптәш Сафина кайда? — дип сорады Яңгура, алар янында туктап.
Эчкә керегез, коридорның аргы башында, — диде кызларның берсе, Яңгураны күздән кичереп.
Яңгура, рәхмәт әйтеп, авыш басма буйлап эчкә керде. Акбур исе борынны яра. Яңгура саклана-саклана аргы очка узды. Бүлмәләрдә дә кешеләр мәш килә, берсе дә Яңгурага күтәрелеп карамый, һәркайсы үз эше белән мәшгуль. «Шактый зурдан кубарганнар болар», — дип уйлады Яңгура, озын коридор буйлап бара-бара. Ниһаять, актыккы бүлмә турысына җитеп, ачык ишектән башын сузды. Ике хатын, кузла өстенә басып, бәләкәй көрәкләре белән сыекча бәрә-бәрә түшәм штукатурлыйлар иде. Төрле якка сыекча чәчрәп тора. Яңгура артка чигенеп тамак кырды да беркадәр шаян тавыш белән:
Эшләр уң булсын, коммунистик хезмәт ударниклары! — дип кычкырды.
Шунда Гөлшәһидә аңа таба борылды. Таныгач, комач кебек кызарды.
Фазылҗан Җангирович! — дип кычкырып җибәрде ул. Тиз генә кузладан сикереп төште. — Сез ничек монда килеп чыктыгыз? Гафу итегез инде шундый кыяфәттә каршы алуым өчен. Кулым да...
Яңгура аңа ике күзен дүрт итеп карады. Измәгә буялып беткән кием белән дә нинди матур ул! Маңгаена, битенә берничә бөртек измә кунган, әйтерсең, кечкенә-кечкенә миңнәр, йөзе колак очларына кадәр алсу, күзләре яндырып ала.
Менә сезне сагынып килдем әле, — диде ул, шаярткан төсле.
Гөлшәһидә моңа игътибар итмичә, иптәшенә: