(hikäyä)
Soñlap kildeñ, nigä soñlap şulay?
Soñlap tudı nigä tulgan ay?
Bersen berse özlep söygän yarlar,
Kavışsınnar ide soñlamıy...
(Cır)
ÜZEBEZ SAYLAGAN YaZMIŞ
- Fänisäm akkoşım minem... - dip pışıldadı yeget.
- Fänisem, - dip endäşte kız.
- Min sine özlep yaratam. Sinsez yäşi almıym, - dip kıyu-kıymas kına Fänis süzen başladı. Söygäneneñ karaşları, bar dönyanı yaktırtıp yılmayuı yegetne tagın da kanatlandırdı. Anıñ yörägendä yangan mähäbbäten tizräk Fänisägä belderäse kilde.
- Fänisä, sin miña kiyäügä çıgasıñmı? – dip tiz genä äytep kuydı ul.
Bar dönya tınıp kaldı. Fänis küptänge telägen, hıyalın nihayät tormışka aşırdı. Küpme kön, niçä tön uylap yörde yeget bu turıda. Niçek bu tılsımlı süzlärne Fänisägä äytergä? Kaydan kıyulık alırga?
Ä kız mondıy täqdim kötmägäç, bik aptıradı. Ul ni dip tä cavap birergä belmi, kölep cibärde. Çıñlap kölgän tavış tönge tınlıknı gına tügel, ä Fänisneñ yörägen dä yardı. Ul:
- Fänisä, nigä köläseñ? Min bit çınlap äytäm. Min bu turıda küptän uylap yördem. Armiyäda hezmät itkändä uk sineñ belän ğailä korırga hıyallangan idem... Sin riza tügelmeni?
- Älbättä, tügel. Sin bezneñ bergä yäşäüne, tormış korunı küz aldıña kiterä alasıñmı? Min – yuk. Min yugarı uku yortında ukıym, ä sin çak mäktäpne tämamladıñ. Minem äti mäktäp direktorı, ä sineke kolhozda mal karauçı... Bezne nindi tormış kötä? Miña diplom alıp, yahşı eşkä urınnaşırga, karyera yasarga kiräk. Kiyäügä çıgu minem kiläçäk plannarga kermi äle. Çıksam da min sineñ kebek yegetkä çıkmıym! – dip Fänisä süzen tämamladı.
Fänisneñ zäñgär küzlärennän yäşlär tamganın kürgäç, Fänisä tagın da yarsıp:
- Armiyädan kaytkan yeget bulsañda, mañka malaylar kebek yılap torasıñ. Kit küzemä kürenäse bulma, - dip kıçkırdı.
- Soñ min bit sine yaratam. Sineñ öçen canımnı birergä äzermen. Ägär sin teläsäñ, ukırga da kerermen... - dip ömeten özmäde yeget.
- Fänis, min sine armiyäga ozatmadım. “Kaytkanıñnı kötäm, hatlar yazam”, - dip väğdä birmädem. Minem namusım çista. Sin yalgan mähäbbät uylap çıgarıp, üz üzeñne aldap yörgäneñä min ğayeple tügel. Huş. Başkaça minem yanıma kiläse bulma. Mine alda zur ürlär, bay yeget, yahşı tormış kötä. Ä sineñ öçen minem tormışımda urın yuk, - dide dä, Fänisä kapkanı şap itep yabıp yortlarına kerep kitte.
Kıznı kiçke uyınnan ozatıp kilgän Fänis kapka töbendä yalgızı gına kaldı. Anıñ afäten, kaygısın barı tügäräk ay gına urtaklaştı. Karañgı tönlä ay da yalgızı gına ide. Anıñ yanında yuldaşları - yoldızlar kürenmäde.
KOL
Fänisäneñ saf häm kaynar mähäbbät hislärne kabul itmäven, yeget avır kiçerde. Kıznıñ süzläre yeget yörägenä agulı uk bulıp kadaldılar. Yaralangan yöräk başkaça berkemne söymäs, üzenä yakın cibärmäs häm kitermäs buldı. Yeget gorurlıgı bik ğarlände...
Ul bit armiyädan söygän kızına öylänergä, ğailä korırga, mähäbbät cimeşläre – balalar üsterergä hıyallanıp kaytkan ide. Ä Fänisä yegetneñ ömetlären aklamadı. Ul alarnı küp uylap tormıy, taptadı, çelpärämä kiterde.
Fänis bu afätle, bähetsez kiçtän soñ Fänisägä genä tügel, bar dönyaga üpkäläde, açulandı. Yarsuın basırga teläp ul yäşel yılan belän duslaştı. Añın yugaltkançı eçä başladı.
Fänisäneñ Ufaga kitüe turında işetkäç, yeget üzen kulga alırga ihtiyär köçe aptı. Ul çemodanın töyäp, Permda yäşägän abıysı yanına çıgıp kitte. Berniçä atnadan abıysı anı eşkä urnaştırdı. Yeget kaygılarınnan arına başladı. İrtädän kiçkä qadär tir tügep eşlägäç, Fänisäne onıtkan sıman toyıldı aña.
Yäşel külmäk kigän, cirän çäçle kız tomannar artında kaldı. Könnär, aylar, yıllar ütkän sayın Fänisäneñ yöz çırayları, karaşları küz aldınnan taraldı. Küñelenä tıngılık birmägän kıznı Fänis barı töşlärendä genä kürä aldı. Ä ozaklamıy bötenläy onıttı.
Härhäldä, “Onıttım. Başkaça söymim. Kötmim”, - dip ul üzen yuattırga tırıştı.
Fänisäsez uzgan tagın ber moñsu kiçne Fänis ber hatınnıñ zur sumkalarnı kütärä almıyça, österäp barganın kürep kaldı. Tumıştan kiñ küñelle, keşelekle bulganga kürä ul güzäl zatka yärdäm kulı suzarga aşıktı.
- Äydägez min sezgä yärdäm itäm. Bu qadär avır yök kütärergä niçek iregez röhsät itä? – dip hatın kulındagı sumkalarga ürelde ul.
- Ä minem irem yuk, - dip yılmaydı hatın.
Fänis yaña tanışı Nataşanı fatirına qadär ozattıp kilde. Hatınnıñ yegetne bolay gına çıgarıp cibäräse kilmäde. Ul Fäniskä çäy eçärgä täqdim itte. Fänisäneñ süzlärennän soñ hatın-kız belän yünläp aralaşmagan Fäniskä, Nataşa bik matur, çibär toyıldı. Yeget Nataşanıñ fatirında kunarga uk kaldı. Ä ikençe könne, bötenläygä küçenep kilde.
Hatın-kız nazına, söyüenä susagan Fäniskä Nataşa bik yagımlı buldı. Yeget hatınnıñ añardan un yäşkä olı buluına, ber irdän ayırılıp, yalgızı gına bala üsterüenä iğtibar itmäde. Hätta Nataşanıñ kızgan çakta äytkän kırıs süzlären, härvakıt üze niçek teli şulay eş başkaruın, başkalarnıñ fikere belän isäpläşmägänen Fänis yörägenä yakın almadı.
Häyläkär rus hatını tämle süzläre, yagımlı karaşları, kayçagında küz yäşläre belän cällätep, Fänisne tiz arada kulına aldı. Anıñ tiräli “timer pärävezen” ürep, üzenä bäyläde.
Bahadir kebek yeget Nataşanıñ hezmätçesenä, akça tabuçısına, balasınıñ “ätisenä” äylängägen, üzen genä kaygırtkan “diyü päriyeneñ” karmagına eläkkänen sizmi dä kaldı. Könnän-kön Nataşa Fänisneñ cilkäsenä utırıp, ayakların kiñräk cäyde: ul yegettän kübräk akça, eş hakı taläp itte. İke yugarı beleme bulgan şähär hatını belemsez avıl yegeten kämsetergä, dusları aldında oyatka kaldırırga da küp sorap tormadı. “Altınım”, “koyaşım”, “berdän-berem” kebek süzlär dä tora bara “sasıgan tatar”, “suyılıp betmägän tatar duñgızı” kebek epitetlarga alışındı.
Nataşa Fänis aldında cäncal kuptarır öçen törle ısullar ezläde. Ya Fänis başka kızlarga küz atkan, ya Nataşanıñ ulına katı süz äytkän, ya berni eşlämi, televizor aldında ayakların suzıp, tüşämgä tökerep yata – bolar barsıda Nataşaga irenä avır süzlär äytep, tirgäşer, küz yäşläre tügep, başkalar aldında üzen cälläter öçen ber zur säbäp kenä ide.
Hatınnıñ berençe ire İgor mondıy küreneşlärgä ozak tüzmäde. Nataşanıñ täüge cäncalınnan soñ aña kul kütärep, tormış iptäşen “akılga utırttı”. Ä soñıdan, yazmış birgän berençe mömkinlektän faydalanıp, añardan kotılu yagın karadı. Hatını belän bergä cıygan bar mölkätne üz isemenä yazdırıp, Nataşanı häm üz balasın fatirınnan kuıp çıgardı.
Kayçandır özlep söygän keşeseneñ märhämätsezlegen Nataşa ozak kına onıta almadı. İgorneñ kızganmıyça, kurku belmi anı tukmaganın, ul äle dä töşlärendä kürep, tirläp-peşep, sataşıp uyanıp kitä.
Fänis belän İgor arası - cir belän kük, älbättä. Güzäl zatlarnı härvakıt yaklarga, saklarga, hörmätlärgä kiräk dip sanagan Fänis hatınına kul kütärüne küz aldına da kitermäde. Ul Nataşanıñ törle kılanışlarına, avır holkına tüzärgä, küz yomarga tırıştı. Ä hatın kiresençä, berençe irenä saklagan näfräten yuaş Fänistä çagıldırdı.
- Minem Gäräyeva bulasım kilmi! Miña sineñ tatar familiyäñ oşamıy, - dip tagın cäncal kuptara başladı Nataşa, zagska gariza birer aldınnan. - Äydä sin minem familiyäne al. Permda tatar familiyäse belän ala karga kebek yöriseñ alaysa...
Ğadättä, kız keşe ireneñ familiyäsen alsa da, Fänisneñ Nataşa belän bähäsläşäse kilmäde. Şulay itep ul Fedya Tarakanovka äylände... Yaña familiyä belän Fänis öçen möselman dönyasına da işeklär yabıldı. Nataşa irenä mäçetkä barırga, tatar tugannarı belän aralaşırga röhsät itmäde.
Hatın berençe irennän tugan malayı Vasyanı da Fänis isemenä yazdırtıp kuydı. Ber nindi mähäbbät toygıları bulmagan mönäsäbätlärne zagsta terkäsälär dä, Nataşa Fänisne ire kebek kabul itä almadı. Ul üzennän küpkä yäş avıl malayın hezmätçese urınına kürde. Üzeneñ fatirındagı remont eşläre tämamlagaç, Fänisne äti-änisenä yärdäm itärgä çakırdı. Ä annan bar tugannarınıñ da vak-töyäk eşlärenä cälep itte. Keçkenädän tir tügep eşläp üskän yegetkä cimertep daçada munça salu, teplitsa tözü, cir kazu avır da tügel ide. Ä hatını “Bigrek uñgan da inde minem Fedya”, - dip maktap kuysa, Fänisneñ küñelläre tagın da kütärelep kitä ide.
Fänis, berüze Nataşanıñ äti-änise bakçasında koyma totkanda, hatınınıñ ahirätläre belän sıra eçep küñel açuına, äbi belän babasınıñ televizor karap utırularına, ä Nataşanıñ enese Andreynıñ eşne taşlap balık totaraga kitüenä iğtibar itmäde. Vakıt ütü belän rus ğailäseneñ dönyasın alıp baruga Fänis künde häm bu yazmışnı, ber nindi avırlıklarına karamıyça kabul itte...
Fänis, yal köne bulsa da, säğat altı da uk uyanıp kitte. Kırında gırıldap yoklap yatuçı Nataşanı uyatmıy, ipläp kenä urınınnan tordı. Şım gına ayagına basıp, aş bülmäsenä çıktı. Ällä nigä eçe poştı yegetneñ. Ul üzenä tıngılık tapmadı. Fänis üzenä kaynar çäy yasap kuygaç, Nataşa toruına aşarga peşerep kuyarga buldı. Ä uyları yegetne bik yırakka, tugan yaklarına alıp kittelär. Anıñ isenä yäş, yagımlı Fänisä töşte. “Eh! Şuşı kart marca urınına Fänisäse yanında bulsa soñ! Monan da zurrak bähet bar mikän bu yaktı dönyada?”, - dip uyladı ul.
Kinät kulındagı kätrüle çıñlap, bar fatirnı yañgıratıp, idängä töşep kitte. Fänis dert itep kuydı.
Aşbülmäsenä yögerep Nataşa kilep kerde.
- Min küpme tir tügep eşlimen! Köne-töne, yal kürmimen! Yakşämbe könne bulsa da tınıçlanıp, rähätlänep yoklarga röhsät yukmıni miña? Ni öçen tañ tişege belän dıñgırdap, aşbülmäsendä butalanıp yöriseñ, sasıgan tatar, - dip kıçkırına başladı ul.
Yeget üzen yaklarga teläp, ık-mık kilde. Tik bolay da rusça yahşılap belmägän Fänis, Nataşa söylävenä süz dä kıstıra almadı.
- Sin minem öydä yäşiseñ, min satıp algan rizıknı aşıysıñ! Citmäsä, miña yokı da birmiseñ, häşärät, - dip yarsıgan Nataşa Fäniskä, östäldä utırgan kaynar çäyle çınayaknı attı.
Suınsın dip kuyılgan çäy, ber dä suınmagan ikän. Ul Fänisneñ kükrägen yandırıp aldı. Läkin bu tän cärätläre, küñel yaralarına karaganda ber närsä dä tügel. Yöräktä yangan utnı niçek sünderergä? Yaratkan keşeseneñ agulı sülären niçek onıtırga?
Söygän, telägän keşese belän ğailä uçagı kabıza almagan Fänis yazmışnıñ bar sınaularına da bitaraf kaldı. Çittän karaganda, barsıda yahşı, küñelle toyılsa da yörägeneñ ber poçmagında, dönya mäşäqatläre, borçuları kümep beterä almagan keçkenä ber urınında Fänisägä bulgan mähäbbät hisläre yäşäde.
UKILMAGAN HAT
Fänisä küptän kaytmagan äti-änise yortında üzen naçar his itte. Şuşı öydä tuıp-üssä dä, ul üzen kunaktagı, çit keşe öyendäge kebek toydı. Damir kilüennän kurkıp, ni eşlärgä belmiçä berniçä kön yörgäç, ul ukıgan çakta yazgan däftär, kitapların karap çıgarga buldı.
İske däftärlär arasınnan açılmagan hat kilep çıktı. Konvert sargayıp, iskerep betkän. Fänisä başta küzlärenä ışanmaganday, käğaz bitenä ozak karap tordı. Berazdan gına kulları dereldi-dereldi hatka taba üreldelär.
Fänisä konvertnı kullarına aldı. Hat Fänisneke. Armiyädän ber-ber artlı kilgän yegetneñ hatların Fänisä ukıp ta ölgermi ide. Ul vakıtta kıznıñ äkiyättäge printsnı kötkän çagı ide şul. Kız fikere buyınça, prints äkiyättäge sıman çibär, akıllı, ukımışlı häm motlak räveştä ak atlı tügel, ä maşinalı bulırga tiyeş. Ul Fänisäne şuşı töpkel avıldan kilep alırga, şähärdäge iñ zur häm bay yortka kilen itep töşerergä, çit illär kürsätergä häm dönyadagı iñ kıymmätle bizäklärne büläk itärgä burıçlı ide. Tik andıy yegetlär Fänisägä bik siräk oçradılar. Oçrasalar da mähäbbät belderep, yözeklär alışırga aşıkmadılar.
Näq şuşı yäşlek hıyallarına birelep yörgän vakıtta Fänis Fänisägä mähäbbät hatları yaudıra başladı.
“Nindi prints bulsın inde ul? Ul bit yünsez, anıñ beleme dä, perspektivası da yuk. Andıy yegetlärneñ kiläçäge aldan bilgele. Armiyädän kaytkaç öylänälär dä kolhozga eşkä kerälär... Tires tügep, cir eşkärtep, mal karap bar gomerlären uzdıralar. Ä miña andıy tormış kiräkmi. Min ikençe, güzäl tormış öçen yaralganmın”, - dip Fänisä soldatnıñ bu hatın açıp ukımadı da. Ul anı däftär, kitaplar arasında ırgıttı häm bik tizdän onıttı.
Näq un yıldan soñ Fänisä şuşı hatnı kabat kulına aldı. Ul dereldi-dereldi konvertnı açtı häm ukıy başladı.
“İsänme minem iñ qaderle keşem! Sine özlep sagınıp hat yazuçı soldat Fänis bula.
Hälläreñ niçek, maturım? Nindi yañalıklarıñ bar?
Min siña ütkän atnada gına hat yazgan idem. Cavabıñ bulmadı. Mögayın hat siña barıp citmägänder. Tagın yazırga buldım.
Fänisäkäyem, akkoşım minem, min sine yırak çit cirdä bik sagınam. Sine kürer, sineñ belän ber genä minutka oçraşır öçen bar dönyamnı birer idem. Yarıy hezmät itärgä ozak kalmadı inde. Min tizdän kaytırmın, tuy ütkärerbez. Bergäläp matur-matur balalar üstererbez. Minem başıma şuşındıy uylar kilä dä, küñelemä cılı bulıp kitä.
Bik yaratam üzeñne. Bik sagındım. Hat yaz.”
Konvert eçennän Fänisneñ fotosuräte dä kilep çıktı.
Fänisäneñ küzenä yäşlär tıgıldı. İrtenge çık kebek kömeş küz yäşläre anıñ alsu bitlärennän tägäräp, hat östenä tıp-tıp itep tamdılar.
“Hat yaz”, - digän. Ä ul bit yazmadı! Hätta ukımadıda. Kıznıñ küz aldına yırakta hezmät itep yörgän Fänis kilep bastı. Çit cirdä anıñ ber tanışı da yuk, ul könnär buyı söygän keşesennän hat kötä...
Fänisäne berçä oyat, berçä gärlänü hisläre çornap aldı. Kız üzenä tıñgılık tapmıy, kayda barıp sugarılırga belmäde.
Ul kulına kesä telefonın aldı, üze dä sizmiçä Fänisneñ nomerın cıydı...
HATIN-KIZ BÄHETE
- Sin miña kiräkmiseñ. Üzeñ dä, balañ da! Bälki ul bala mineke dä tügelder äle. Kemnär belän keti-meti uynap yörgäneñne barı Alla belä. Minem yazmış küptän bilgele. Min sineñ kebek avıl kızına berkayçanda öylänmimen. Ä bu avırlımın dip minem alda balavız sıguıñ – bik kızganıç küreneş. Menä siña akça! Bar abort yasat ta, minem küzemä kürenäse bulma, - dip İlgiz Fänisäneñ kulına akça tottırdı.
Yäşel käğazlärne kullarında toygaç, kıznıñ küz alları karañgılanıp kitte, başı äylänä başladı. Ul isen yugalttı.
Ä bit irtän genä Fänisä därtlänep, söygän keşesenä şatlıklı häbäre belän büleşergä aşıkkan ide. Ul üzen dönyadagı iñ bähetle kız itep his itte. Anıñ küptänge hıyalları tormışka aştı.
Kayçandır töpkel avıldan başkalaga kilgän gadi kız yugarı belemle buldı, yahşı eşkä urnaştı. Balaçaktan hıyallangan printsı da tabıldı. İlgiz ukıgan, akıllı, bay yeget. Bik abruylı ğailädä tärbiyälängän, äti-änise berdän-ber ullarına zur ömet baglıy, anıñ öçen akça, mömkinleklärne cällämilär. Mondıy ir turında barı hıyallanası gına kala. Häm ul Fänisägä mähäbbäten belderde, anı kıymmätle büläklärgä kümde. Tik mönäsäbätlärne genä terkärgä omtılmadı.
“Menä häzer avırlı bulgaç, ul miña öylänäçäk. Bar şähärne görlätep tuy uzdırırbız...” – dip uyladı Fänisä. Tik mähäbbät akkoşıgı gına bu häbärgä söyenmäde.
Fänisä küzlären avırlık belän açtı. Mäñge dävam iter kebek toyılgan karañgılıktan yaktı nurlarga taba “ürmäläde” kız. Tomannar arasınnnan ul İlgizne çamalap aldı.
- Ni buldı miña? Min kayda? – dip söygänennän soradı ul.
Tik yeget soraularga cavap kaytarmadı. Ul başın iyep utıruın dävam itte. Fänisä urınınnan torırga tırıştı, tik kuzgala almadı. Eçendäge nindider avırtu anı hälsez itte.
- Ni buldı miña? Kayda min? Zinhar söylä äle, - dip yalvardı ul İlgizdän.
- Siña abort yasadılar. Minem änineñ tanışları eşli bu dävahanädä. Alar baladan kotılırga yärdäm ittelär... - dip tınıç kına endäşte yeget.
Fänisä anıñ süzlärenä ışanırgamı yukmı belmäde. Härhäldä bu häbärne anıñ zihene kabul itmäde, yöräge ışanmadı. “Niçek inde yöräge astında bulgan can iyäse yuk?”
Kız İlgizgä endäşmiçä ozak kına karap tordı da, bar dävahanäne yañgıratıp, yarsıp kıçkırıp cibärde.
- Sin niçek üz balañnı üterergä baznat itteñ? Ägär telämäsäñ, kabul itmäs ideñ. Min yalgızım da tärbiyälär idem yöräk pärämne. Nik mine ana bulu bähetennän märhüm itteñ, sin hayvan? – dip yılap cibärde Fänisä. Tik yeget kıznıñ süzlärenä bitaraf kaldı. Ul utırgıçtan torıp, ber süz endäşmiçä, Fänisäne dävahanä bülmäsendä yalgızın gına kaldırıp, çıgıp kitte.
Fänisä ber atnadan soñ gına dävahanädän çıktı. Bäbi tabu yortında bähetle analarnı kürep, anıñ yöräge ärnede. Tik ul yäşäüdän yäm tabarga, yazmış sınaularına, söygän keşeseneñ anı keşeleksez kimsetüenä bireşmäskä üzendä köç taptı.
Ber yıldan Fänisä kiyäügä çıktı. İlgizgä tügel. Başka keşegä. Ä İlgiz yanına kabat barırga, niçek abort yasattıruı turında soraşırga gorurlıgı citmäde. Ul yäşlegeneñ tañında bulgan bu afätle könne onıtırga tırıştı.
Menä Damir belän ğailä uçagı kabızırlar da, balalar üstererlär. Tik bähetle sabıylar kölüe alarnıñ ğailäsendä yañgıramadı. Öyläneşkängä ber yıl ütte, ike, öç... ä mähäbbät cimeşläre tumadı.
Varis turında hıyallangan eşkuar Damir Fänisäne törle tabiblarga kürsätte. Tik berse dä näticäle bulmadı. Här tabib: “Sau-sälamätsez, bar analizlarıgız da yahşı. Ni öçen balagız yuk - äytüe avır”, - dide.
Ak halatlılar aldında başın aska iyep, aptırap utırsa da, Fänisä ni öçen bala söyü bähetennän mährüm bulganın belä, añlıy ide. Tik irenä barsın da söylärgä kıyulıgı gına citmäde.
Berniçä tapkır Damir belän bu turıda süz kuzgattı. Läkin berkayçanda baznat itmäde.
- Sin kısır sıyır. Ber bala da taba almıysıñ. Ä miña malay kiräk! Min kem öçen eşlim? Bu yort, akça, biznesnı kemgä kaldırırga? Başka hatınnarnıñ akça eşläüçe irläre dä yuk, ä balalarnı tabalar. Ä sineñ, menäme digän ireñ, ä sin yünsez, kısır, avırga da kala almıysıñ, - dip yarasına toz sibä başladı Damir.
Tabiblardan mogcizä kötep arıgaç, Fänisä üzeñ yaratkan eşenä bagışlarga buldı. Tik ire karşı kilde. “Hatın-kıznıñ eşe - öydä utıru, balalar karau. Bernindi eş turında uylamada. Siña akça citmime ällä?” – dip Damir Fänisäne eşkä cibärmäde. Şulay itep Fänisä kaygısınnan eşkä birelep tä arına almadı.
Ä berazdan ire eştän soñlap kayta başladı. Añardan hatın-kız huş buyı ise añkıla, üze iserek.
Ber vakıt salmış kileş kaytıp, ul Fänisägä ber säbäpsezgä sugıp cibärde dä cirän çäçlärennän österäp, idängä audarıp kıynıy başladı. Köçle, bahadir irgä karşı totırga Fänisäneñ häle citmäde. Hatınnıñ üksep yılagan tavışın işetkäç, kürşeläre militsya çakırttılar. Barı alar gına Fänisäne ülemnän kotkarıp, alıp kaldılar.
Tora bara hatının kıynau, anı pıçrak süzlär belän sügü häm başka hatın-kızlar belän hıyanät itü Damir öçen ğadäti küreneşkä äylände. Kayçandır böyek mähäbbät hislärenä ışangan Fänisäneñ yöräge äkrenläp bozlandı, tuñdı.
İserek ire kıynagan vakıtta Fänisä: “Ällä Fänisneñ kargışları töşte inde miña? Tege vakıtta anıñ saf hislärenä cavap birmiçä, alsu hıyal artınnan kittem. Ä häzer dönyada iñ bähetsez keşe min”, - dip uylandı.
Bervakıt Fänisä ire yanına kilep: “Äydä ayırılışıyk. Sin başkaga öylänerseñ, balalarıgız tuar”, - dip täqdim yasadı. Damir bu süzlärne işetkäç: “Min isän çakta sineñ belän ayırışmıym. Min bit sine yaratam. Tik bala bulmau gına mine yuldan yazdıra, kanımnı kızdıra”, - dip hatının koçaklap, yılap cibärde.
Tik “yaratam” disä dä, Damir Fänisägä yahşı, tınıç kön kürsätmäde. Aptıraudan ul, ire komandirovkaga kitkäç, tugan avılına, äti-änise yortına kaçıp kaytırga karar kıldı...
AVIRLIK BELÄN BİRELGÄN KARAR
- Saumı, Fänis... Hälläreñ niçek?
- Yahşı... Fänisä, bu sinme? Min sineñ nomerıñnı cuyıp taşlagan idem. Sine onıtırga süz birgän idem. Tik... Sin miña üzeñ şaltırattıñ? – dip dulkınlana-dulkınlana söyläde yeget. Ä berazdan:
- Sineñ häleñ yahşımı? Berär närsä buldımı ällä? – dip kurkıp kitte.
“Fänis üzgärmägän ikän. Ul haman da şundıy kiñ küñelle, yärdämçel”, - dip uylap kuydı Fänisä. Tik anıñ belän ni turında söyläşergä süzlär tapmadı.
- Sine küräsem, söyläşäsem kilä...
- Minem dä sine küräsem kilä, tik min öyländem... Ä sin kiyäüdäme?
Fänisä ni dip endäşerge belmäde. Gorurlıgı yeget aldında üzen mesken, kısır hatın itep kürsätäse kilmäde. Ä yaralı yöräge yakın keşesennän yuatu süzläre kötte...
- Närsä buldı sina, Fänisä? Min sizäm sin yılıysıñ? Nigä? Kem kıyırsıttı üzeñne?
Köçle zatlardan küptän mondıy süzlärne işetkäne bulmagaç, Fänisä yılap uk cibärde...
Fänis Fänisäne yäşlegeneñ tañında oçrattı. Yäşel külmäk kigän cirän çäçle kıznı ul kiçke uyında kürep kaldı. Kürşe avıldan tugannarına kunakka kilgän yegetne kızlar tiz arada uratıp aldılar. Läkin Fänis Fänisäne genä küzätte. Ul kıznı ber kürüdän, anıñ ber karaşınnın üz itte.
Ä azaktan kıznı öyenä qadär ozatıp kuyarga buldı.
- Minem isemem Fänis, ä sineke? – dip süz başladı ul.
- Ä mineke Fänisä, - dip yılmaydı kız.
Menä şulay alar tanıştılar. Bu kiçtän soñ Fänis kıznıñ avılına yış kilä başladı. Aylı kiçlärdä bergäläp kapka aldında söyläşep utırganda Fänis üzen bik bähetle his itä ide.
“Yaratam. Sinsez tora almıym”, - diyulärenä, Fänisä barı yılmaep: “Min dä...” – dip pışıldadı.
Ozaklamıy yäşlärneñ yulları ayırıldı. Fänisä yugaru uku yortına ukırga kerep, şähärgä kitte. Ä Fäniskä voyınkomattan povestka kilde...
- Min häzer ük sineñ yanıña kaytam, - dip kıyu gına äytte Fänis.
- Niçek inde? Sin bit öylängänseñ, hatınıñ, balalarıñ bardır...
- Balalarım yuk! Min kaytam. Köt mine, bäğrem.
Elemtä özelgäç, Fänis uyga battı. Anıñ başın ällä nindi fikerlär, hıyallar çornap aldılar. “Nişlärgä? Ni öçen min üzem dä añlamıyça Fänisägä şundıy väğdä birdem?” – dip poşına başladı ul. Bu telägeneñ tormışka aşuı ihtimal tügel. Läkin yöräk üzeneken boyırdı. Fänis tiz genä yul sumkasına kiyemnären, döresräge kulına üzeneñ nindi äybere elägä şunı töi başladı. İreneñ kızarınıp, üz üzenä närsäder söylänep, sumka tutırganın kürgän Nataşa aptırap kitte.
- Närsä eşliseñ, tatar duñgızı? Ällä eşsezlektän döm akıldan yazdıñmı ällä? – dip mäkerle yılmaydı.
Närsä dip cavap birergä, hälen añlatırlık süzlärne Fänis tapmadı. Ul hatınına karap:
- Min söygänem yanına kaytam, - dip kenä endäşte häm işekkä taba uktaldı.
Nataşa irdän citezräk bulıp, tupsaga berençe kilep bastı. Anıñ küzläre yarsulanıp, açulı yulbarısnıkına, höcüm itärgä äzerlängän yırtkıç hayvannıkına ohşap kitte.
- Närsä söyliseñ tagın, sasıgan tatar? Nindi söygäneñ? Cibärmim min sine berkayda da. Niçä yıl minem yortımda yäşä, min satıp algan rizıknı aşap yat ta, tik tomaldan çıgıp kit. Eşeñ bulmasa, bar ana savıt sabanı yu, - dip boyırdı marca.
Fänisneñ hıyalı äle genä şundıy yakın, tormışka aşır kebek toyılsa da, Nataşanıñ kırıs süzlärennän soñ, kırau algan göl kebek, şiñde. Ul Nataşanı çitkä etep, çıgıp kitärgäme yäisä ul boyırgança, savıt-saba yuarga barırgamı dip uyga kaldı. Ä berazdan, hatınınıñ: “Ya närsä uyladıñ, häyläkär tatar?” – diyüennän soñ, sumkasın idängä kuyıp, aşbülmäsenä taba kitte.
Ul tönne Fänis yoklıy almadı. Ul Fänisäsenä birgän väğdäne üti almaganı öçen ürtälde, yöräge ärnede. Üzeneñ yünsezlegenä kotırdı. Läkin rus hatının “ciñep”, öydän çıgıp kitärgä üzendä köç tapmadı.
Bu oçraktan soñ häyläkär Nataşa ireneñ dokumentların, akçasın cıyıp, yäşerep kuydı. Läkin ber aydan soñ Fänis dustınnan burıçka akça alıp, tugan yagına yul aldı...
KÖTEP ALINGAN “KUNAK”
Fänisneñ süzlärennän soñ Fänisä anı kötä başladı. Hätta kaygıların onıtıp, iñ matur külmägen kiyep kuydı. Kızında üzgäreşlär sizgän änise, Fänisäne koçaklap:
- Kızım, ällä kiyäü belän duslaştıgızmı ällä? Bügen kiläme? – dip töpçende.
Tik Fänisäneñ ällä kayçan söyüen beldergän yeget turında änisenä söylise kilmäde. Ul tämle rizıklar peşerep, Fänisneñ kaytuın kötte. Läkin kön ütte, atnalar kitte, irdän häbär-häter bulmadı. Telefonın kulına alıp, Fänisneñ nomerın berniçä tapkır cıysa da, aña şaltıratırga Fänisäneñ kıyulıgı citmäde. “Mögayın, ul hatını belän. Minem şaltıratudan soñ ya süzgä kileşerlär. Üzem bähätsez bulgaç ta, anı da bähetsezlekkä duçar itmim inde. Kızu baştan gına kaytam dip äytkänder” – dip uyladı ul.
Ä berkönne, täräzädän küzen almıyça Fänisne kötkändä, yortka bötenläy başka keşe kilep kerde.
- Damir! Sin! – dip kurkıp kitte Fänisä. Äti-änise kunakta bulıp ire belän yalgızı gına kalgaç, Fänisäne bötenläy avır hislär biläp aldı. Menä “söygäne” häzer aña sugıp cibärer, ya bötenläy kıynap, üterep taşlar...
Läkin Damir tınıç kına:
- Mine sineñ kebek beräü dä mıskıl itkäne, tübänsetkäne yuk ide äle, - dide. – Nindi oyat belän mine taşlap, häbär itmiçä yorttan çıgıp kitteñ? Bu eşeñne berkayçanda gafü itmim sineñ. Min sineñ äyberläreñne kiterdem, ayırılışırga gariza yazdım... Başkaça minem yanga kilep yörmä.
Fänisä irennän bu süzlärne işetergä küptän hıyallangan ide.Ul şatlıgınnan süzsez kaldı. Anıñ, söyeneçtän barı küz yäşläre genä tägäräde.
Damir gına şatlık yäşlären döres añlamadı.
- Yılama, min sine barıber gafü itmim. Bay, akçalı tormışka çıdıy almıyça, üzeñ kitteñ minnän. Bu matur tormışnıñ işekläre sineñ öçen yabıldı, bäğrem. Yomırkanıñ sarısında yäşädeñ, ä häzer üzeñä üzeñ akça tabıp kara. Mine borçıysı bulma, - dip Damir yorttan çıgıp kitte.
Fänisä küptän kötelgän iregenä ışana almadı. Ul bit bu süzlärne, şuşı könne küpme kötte. Ä niçä kabat Damirdan ayırılışu sorap ütende.
“Bälki berär kıznı oçratkandır... Bolay gına ayırılışmas ide. Ya oçratsın tagın. Bähetle bulsınnar. Minem yäşlek hatası öçen ul cäfalanırga, “äti” süze işetä almıy yäşärgä tiyeş tügel”, - dip söyende Fänisä.
Alda bit anı yaratkan, qaderen belgän Fänis belän bähetle tormış kötä. Läkin “kaytam” digän keşese genä väğdäsen ütärgä aşıkmadı. İrennän ayırılıp, küptän hıyallangan iregen alsa da, Fänisä yöräge yarsudan tuktamadı. Ber ay vakıt Fänisä öçen ğasır bulıp suzıldı.
BÄHET BUŞKA KİLMİ. ANI SATIP ALIRGA KİRÄK.
Un yıl elek kapka töbendäge añlaşudan soñ ike yöräkneñ oçraşkanı, ber-bersen kürgäne bulmadı. Alar barı ber-berse turındagı yañalıklarnı törle keşelärädän genä işetep beldelär. Ä bügen kiçen tagın, un yıl elekkege kebek, Fänisälärneñ kapka töbendä oçraştılar. Tik bu yulı Fänisä yegetne öyenä çakırdı.
Fänisä Fänis turında uylaganda, anı härvakıt armiyädan kaytkan bahadir yeget itep küz aldına kiterde. Ä bügen anıñ aldında tormış sınauları mañgayına kürener- kürenmäs burazna bulıp salıngan, kuyı kara çäçläre arasında ak bäs tä kürenä başlagan, utız yäşlek ir basıp tora ide. Yäşlegendäge soldat yegetneñ kıyusızlıgı da, avıl keşelärenä has bulgan gadilek tä Fänistä yukka çıkkannar. Ul çın räveştä matur, çibär citdi irgä äverelgän.
Fänisädäge üzgäreşlärne dä yeget şunduk sizde. Hätta anı täüdä tanımadı da. Şayan, köläç, yäşel külmäkle kigän cirän çäçle yäş kızdan ul matur, akıllı hatınga äylängän. Läkin yäşlegendäge gorurlıgın gına yugaltmagan. Ul hamanda küktäge yoldız kebek biyektä, yırakta ide Fänis öçen.
Bu kiçne alar eç serlären ber-bersenä söylädelär. Un yıl buyı saklagan kaygı-häsrätläre belän büleştelär.... Añlaştılar... Ber-bersen kiçerdelär häm kiläçäktä mäñgegä bergä bulırga väğdälär bireşep, ayırıştılar.
Yäşlekläre küptän artta kalsada, alar üzlären balaçagaday bähetle his itte. Berkem, bernindi sınau alarnı ayıra almas kebek toyıldı. Läkin bu berençe karaşka gına ide.
- Kızım, sin närsä eşliseñ? Nindi oyat belän şul adäm belän üzeñneñ yazmışıñnı bäylärgä teliseñ? Ul bit başka hatın belän yäşägän, - dip kızın ügetlärgä totındı Fänisäneñ änise.
- Soñ yäşäsä, äniyem. Min dä inde kiyäüdä buldım. Damir belän ayırılıştım bit.
- Damir kebek asıl kiyäüne kulıñnan ıçkındırgaç ta, şul marcadan kalgan keşegä yabışergä aşıkmıy tor. Yahşıragı kilep çıgar äle, kızım. Soñ uylap kara, dönyadagı iñ buldıksız, iñ yünsez, irlegen yugaltkan irlär genä, hätta ir tügel gap-gadi çüpräklär genä, üzenänän küpkä olı, balalı hatınga yortka kerälär. Citmäsä marcaga! Borıngılar andıy “kiyäülärne” kapka astınnan kergän digännär. Ä sin şunıñ belän yazmışıñnı bäylärgä teliseñ. Ul bit marcası boyırgannı eşlärgä künekkän, mögayın. Ä siña Damir kebek üze uñgan, uze eşmäräk irdän soñ, Fänis belän yäşäüe avır bulır, kızım, - dip yıladı änise. Läkin Fänisä berkemneñ süzen tıñlarga telämäde. Ul yöräge tavışına gına buysındı.
- Soñ sin bit anı yaratmıy ideñ. Ä häzer, un yıldan soñ, ber kürüdän ğaşıyq buldıñmı? – dip tınıçlanmadı änise.
- Äniyem, minem Fänisneñ mähäbbät belderüennän soñ mine qaderlägän, hörmät itkän, ber ir-at belän oçraşkanım bulmadı. Härkaysı üzlären genä kaygırttılar. Ä min dä bit ir keşe mähäbbätenä, nazına möhtacmın. Minem dä söyeläsem kilä... Yäşlegemdä min Fänisneñ mähäbbäten qaderlämädem, anı çälpärämä kiterdem. Tile yäşlegemdäge bu hatam öçen min gomerem buyı cäzalanadım. Başkaça alay yäşisem kilmi, minem bähetle bulasım kilä ... - dip yılap cibärde Fänisä.
Läkin äniseneñ süzläre ğaşıyqlarga birgän yazmışnıñ soñgı sınavı bulmadı. Kaygı cilläre Perm yagınnan istelär, Nataşadan hat alıp kildelär. Ul Fänistän akça sorap hat yazgan ide.
Fänis hatnı çüp savıtına ırgıttı da, anıñ turında onıtırga tırıştı. Läkin ber atnadan Nataşa militsiyälär belän irneñ avılına kilep kerde.
Gomer buyı kolhozda hezmät itkän Fänisneñ äti-änise formadagı keşelärne kürgäç, bötenläy kaltırap töştelär. Fänisneñ üzeneñ dä kotı oçtı. Ul Nataşadan närsä kötergädä belmäde.
- Menä bu keşe minem altın çılbırımnı urlap kitkän, - dip yılmaydı Nataşa Fäniskä törtep kürsätep.
Bu süzlär Fänis öçen ayaz könne yäşen yäşnägändäy buldı.
- Nindi çılbır tagın? Närsä söyliseñ? – dide Fänis.
Täräzädän militsiyälärne kürgän Fänisneñ änise, yortka yögerep çıktı. Ul rusça söyläşkän militsionerlarga, ulın yaklıysı kilsä dä, närsä dip endäşergä belmäde.
- Menä minem çılbırım! – dip Nataşa Fänisneñ äniseneñ muyınında elenep torgan bizäkkä kürsätte. – Ul minem berençe irem büläk itkän altın çılbırnı, urlap, änisenä alıp kaytıp birgän! Ä ansı, oyalmıyça, minem çılbırımnı tagıp yöri.
Bü süzlärne işetkän Fänisneñ änise añın yugalta yazdı, ä muyınında elenep torgan çılbır anı bua, kısa başladı. Ä Fänis bötenläy süzsez kaldı.
Nataşa belän bergä yäşi başlagaç, änise Fänisne häm kilenen avılga kunakka çakırdı. Täüdä: “Barmıym min sineñ avılıña!” – dip yalındırsa da, şähärdä üskän Nataşa ireneñ tugan yagın barıp kürergä buldı.
Bar eş hakın tiyenenä qadär hatınına kaytarıp birgän ir, kesäsendä mäñge sukır tiyene dä bulmagan Fänis kurkıp kına: “Änineñ tugan köne dä citä ozaklamıy. Bälki berär büläk alırbız ikebez isemennän?” – dip täqdim yasadı.
- Häzer!!! – dip yarsulı tavış belän kıçkırıp cibärde Nataşa. – Sineñ äti-äniyeñ bezgä berniçek tä yärdäm itmi. Hätta avıldan küçtänäçlär dä cibärmilär, ä min alarga büläk alıp kaytırga tiyeş. Yuk inde.
Tik berazdan İgor büläk itkän altın çılbırın matur tartmaga salıp: “Fedya, menä bu çılbırnı büläk itik äydä. Anıñ modası küptännän çıktı, ul miña kiräkmi. Ä äniyeñ mondıy büläkkä söyener genä”, - dip yılmaydı. Bu minutlarda Fänis üzen bik bähetle his itte, Nataşanıñ märhämätlegennän, hätta küñele tulıp kitte. Kaydan avıl keşese altın baldak, çılbır tagıp yörsen inde? Yıllar buyı eş hakı kürmägän kolhozçılar akça kerü belän on, şikär, çäyen alırga aşıgalar. Älbättä, bu iske çılbırga änise söyenäçäk...
Läkin şuşı altın çılbırnıñ berniçä yıldan tugan yortına kaygı alıp kiläsen Fänis kurkınıç töşendä dä kürmäde, başına da kitermäde.
- Häzer uk protokol tözegez! Törmägä utırtıgız bu tatar karagın! – dip kıçkırdı Nataşa.
Aldan söyläşep kuyılgan militsionerlar Fänisne kulga alırga telädelär. Fänis kaçırga teläp, kapkaga yögerde. Läkin ike militsioner anı kulbaşınnan eläkterep alıp, cirgä yıgıttılar. Bu vähşätle küreneşneñ şahidı bulgan änise ulın cälläp, kıçkırıp cibärde. Barı Nataşa yözendä genä şatlık, ciñü hisläre balkıy ide.
- Fedya, äydä söyläşep alıyk, - dip täqdim yasadı ul.
Alar bergäläp öygä kerep kittelär.
- Sin, sasıgan tatar, mine akılsız dip uylıysıñmı? Minem yortımda niçä yıllar yäşä dä, minem rizıgımnı aşa da, üzeñ telägäç çıgıp kit. Min sine bolay gına cibäräm dip uylıysıñmı? Minnän bolay gına kotılam dip küz aldıña kiteräseñme? Yuk inde, maturım. Barsı öçen dä tülärgä kiräk. Ägär başka beräü belän yäşiseñ kilsä, minem şartlarnı ütärgä turı kiler. Pasportlarıñnı kaldırıp, aldıñnı artıñnı karamıy avılga çıgıp kitüen zur yalgışlık buldı. Min üzemä öç bülmäle fatir, çit il maşinası häm yortıma cihazlar satıp aldım. Ä beläseñme, kreditnı kem isemenä yazdırdım? – dip mäkerle yılmaydı Nataşa.
Fänis naçar uylarnı başına da kertäse kilmäde.
- Äye maturım, sineñ isemeñä! Sin unsigez yıl dävamında kreditlarnı tülärgä tiyeşseñ. Alay gına da tügel, maturım, minem ulıma alimentnı da tüliyäçäkseñ. Menä şulay, derevnya. Kilep citteñ. Ä ägär bu şartlarnı ütärgä telämäsäñ, altın çılbır urlaganıñ öçen törmägä utırtıp kuyam. Sin mine beläseñ. Kulımnan kilmäs dimä. Barsın da dällil itä alam, - dip kurkıttı Nataşa.
Fänisneñ küze täräzä aşa, yortta yörüçe ike militsyagä töşte. Alar kırında kurkıp, yılap änise, iñ qaderle keşese tora. Nindi bähetsezleklärgä duçar itte ul alarnı. Nindi oyatka kaldırdı. Ul käğazlärgä imzasın kuyganın sizmi dä kaldı...
- Fänisäm, nişlim inde min häzer? Min bit ay sayın Nataşaga yegerme meñ akça tüläp barırga tiyeşmen. Niçek tülim inde? Kaydan tabarga ul akçalarnı? – dip kaygısı belän urtaklaştı ul.
Söygäne Fänisne çäçlärennän sıypap:
- Akkoşım, barsı da yahşı bulır. Yaña eş tabarsıñ, bergäläp tülärbez äle. Ägär bu bezneñ bähetneñ bäyäse ikän, min anı tülärgä riza. Bähetebez buşka kilep kergändä bez anı yortka uzdırmadık, qaderen belmädek, annan baş tarttık. Ä häzer anı tüläp alırga gına kala... - dip tınıçlandırdı.
- Fänisäm, minem siña tagın ber närsä söylisem bar. Sin miña kiyäügä çıkkaç, minem familiyäne alasıñmı? – dip soradı Fänis, Fänisäneñ küzlärenä karamaska tırışıp.
- Älbättä, akkoşım minem, - dip rizalaştı hatın.
Fänis avır itep suladı da, süzen dävam itte:
- Ä minem familiyäm bit Gäräyev tügel. Min Nataşanıñ familiyäsen algan idem. Ä kire üzgärter öçen bik küp käğazlär tutırırga, küpme yörergä, çiratlarda torırga kiräk... Kıskası, ägär sineñ Tarakanova bulasıñ kilmäsä, min añlıym.
Tatar söylämenä bötenläy yat, gamsez häm yämsez yañgıraşlı familiyäne işetkäç, Fänisä süzsez kaldı. “İr keşe bula torıp, nindi oyat belän hatınınıñ familiyäsen alırga bula? Şundıy yämsez rus familiyäsen niçek kabul itärgä mömkin? Bu bit familiyäñne gına yugaltu tügel, ä anıñ belän bergä irlegeñne, näsel cebeñne özü digän süz”, - dip uylap kuydı Fänisä. Läkin akılı ber törle äytsä dä, küñele ikençe törle boyırdı anıñ. “Dimäk Fänisneñ başkaça Nataşadan kotılırga yulı bulmagan. Şulay kilep çıkkan, şulay kiräk bulgan, küräseñ... Şulay Hoday boyırgan...” – dip akladı anıñ yöräge söygänen.
- Min bu dönyada ber närsä beläm: min sine yaratam. Ä minem nindi familiyäm bula – Gäräyevamı, Tarakanovamı, minem öçen barıber. İñ möhime, sin genä härvakıt yanımda bul, Fänisem, akkoşım minem, - yılmaydı Fänisä berdän-bere Fänisenä karap.
“Söygännärne keşe tügel, söygäne gafu itä”, – dilär. Fänis tä Fänisäne gafü itep, Fänisä dä Fänisne kiçerep, ğailä uçagı kabızdılar. Fänisäneñ yäşlegendä yasatkan aborttı arkasında alarnıñ mähäbbät cimeşläre tua almıy, ä Fänis keşe balasına aliment tülärgä mäcbür.
Läkin bu ike adaşkan akkoş çit keşelärneñ koçagına kerep sıyınmıyça, yäşleklärendä ük kavışsalar, älege sıman bähetle bulmas idelär. Üz balasın “ütergän” İlgiz, üzen genä kaygırtkan kırıs Damir häm yavız, häyläkär Nataşa Fänis belän Fänisäne ber-berseneñ qaderen belergä, yaratırga öyrättelär.
Mähäbbät, yäşlekneñ tile söyü tügel, ä çın mähäbbät alarga soñlap bulsa da kilde. Läkin, kızganıçka karşı, yäşlek hataları arkasında, mähäbbät çäçäk atıp, cimeş kenä birä almıy.
2010.