Цӏийи кьилелай башламиша - 05

  садрани авуна кӏандач. За вакай, ви хзандикай, адан гележегдин
  хушбахтлувиликай фикир авун лазим тушни кьван? Акӏ яз хьайила, фад ва я геж ви юлдашдиз зи муьгьуьббатдикай хабар жеда ва
  и кар себеб яз, шаксуз, куь араяр мадни рекъида, куьн гьуьрмет суз жеда.
  Вири и месэлаяр, белки, дуьз жедай. Амма... Са гьафте кьван
  идалай вилик за Сергей Сергеевичалай чар къачуна. Ада Виктор
  кӏевиз азарлу яз къатканва, гьамиша зи тӏвар кьаз, терхеба ра хазва, лугьуз, кхьенвай. Профессорди заз тадиз Викторан гьарайдиз атун теклифзава.'Саид, зи камаллуди ва играмиди, вун зи гъавурда дуьз гьат: Викторахъ касни авач, бес азарлу адан сивихъ
  яд ни агалдарда, ни адан винелай алатай яргъан хъивегьда, ни
  адан гуьгьуьл къачуда? Белки, зун себеб яз гьакӏ жегьил чан гъиляй физва адан? Заз ам рекьиз кичӏе я ва, эгер адан кьилел са
  дуьшуьш атайтӏа, уьмуьрлух зи рикӏ архайин хъжедач. Эхирни,
  зун аниз хъфин чарасуз яз аквазва заз. Белки, вун патал, ви ри кӏин архайинвал патал ва гележег патал гьакӏ хъсан я жеди. За
  ваз и цӏарар кхьизва, амма зи рикӏ шехьзава. Вучиз лагьайтӏа зун
  вавай лап яргъа жезва, зун вавай айрутмиш жезва. Амма гьамиша
  
  пун зи уьмуьрда чими рагъ хьиз, мичӏи йифиз экуь гьед хьиз амукьда. За вакай гьамиша хуш ва ширин хиялар ийида. Зун гьамиша
  вахъ цӏигел яз, тамарзлу яз амукьда. Вучиз лагьайтӏа вуна зи рикӏе инсанвилин экв куькӏуьр хъувуна. Мекьи хъуьтӏуьз чими гатфарихъ хьиз, азарлуда сагьвилихъ хьиз, за вахъ ялварда.
  Гьелбетда, вахтуни вичин кар аквада. Яшар гзаф жердавай,
  заз чиз, гьиссерни зайиф жеда. Амма рикӏин къене, са гьина ятӏа ни лап деринда за вакай хуш майилар хуьда. Абурукай гьич садазни хабар жедач, за абур, багьа хазина хьиз, зи мал -девлет
  хьиз, ядигар яз хуьда...
  Ви мурад зун хзан, юлдаш хьана секин хьун я. Гьелбетда, Викторахъ галаз ваъ. Масадахъ, хъсан инсандихъ галаз. Эгер зи кьисмет гьахьтинди яз хьайила, за вучда кьван? Килигин. Белки, за
  ваз икьван яргъи чар кхьена кӏандачир жеди. Чидач. Амма гьакӏ,
  чуькь тавуна, вавай айрутмиш хьун зи рикӏи кьабулнач: заз вахъ
  галаз, зи лап играми, мукьва касдихъ галаз хьиз, зи пис-хъсанди
  гьялиз кӏан хьанай. Сагърай ва бахтлу хьурай, вун, играмиди!
  Гьамиша вун хушбахтлу хьана кӏанзавай Ольга.
  ӏМадни. За а кардик кӏевелай умуд кутазва хьи, чун чакай яргъа хьайитӏани, чи кьведан уртах кар — магьсулрин бегьерлувал
  хкажунин кар вуна гъилелай вегьидач. Кьвед лагьай бегьер кӏватӏ
  хъувурдалай кьулухъ адан нетижайрикай хабар хьанайтӏа, зун
  пара шад жедай.
  Эхиримжиди. За тӏалабда, и чар цӏай яна куг, ам ви юлдашдин
  гъиле гьат тавурай: къуй адан рикӏ архайин яз амукьрай».
  Ольгади вичин къанни цӏерид йисан уьмуьрда са игитвални
  хьанач, лугьуз, гагыгагь гьайифар чӏугвадайди зи рикӏел алама.
  Амма гьикьван адаз кьетӏен шартӏара вичин игитвал, викӏегьвал
  хъалуриз кӏандай! Ада гьамиша гьахьтин ксарал хъсанвилихъ пехилвдл ийидай. Амма лугьун чна: бес маса кас патал вичин уьмуьр,
  бахт ва муьгьуьббат къурбанд авун, ам четинвиляй акъудун, адав
  гъил вугун, къаншардиз фин — бес им инсандин игитвал тушни?
  Икӏ анжах гзаф инсанперес ва викӏегь дишегьлидилай алакьда.
  *
  
  *
  
  *
  
  Эхь, зи кьуьзуь муаллим гьахъ хьана: вахтуни вири вичин
  чкайрал эхцигна. Заз кӏанзавайди гила сад тир: Ольга Виктсрахъ
  галаз бахтлу хьун. За гьамиша абурукай рикӏ архайин тушиз фикирзава.
  
  
  ВЕСИ
  
  Сайдумов, фадлай адет хьанвайвал, экуьнахъ фад хьиз къа рагъна, зарядка авуна, вичин чуру тунив эгечӏна. Хкатнавай чӏу лав спелар адан элкъвей, булка хьтин куьк чинив иердиз кьунвай.
  Вири хъсан я, фикирзава ада, цлан гуьзгуьдай килигиз вичелай рази
  яз, амма...
  Ам и хиялрик квай чӏавуз телефонди кӏевиз, яргъалди зенг яна.
  Бирдан акъатай къалабулух квай и зенгини ам кхурна. «Яраб вуч
  хьанатӏа?» — рикӏик секинсузвал акатай ада тадиз трубка хкажна:
  — Эхь, зун я. Абат хийирар. Ам вун яни? Вуч хабар я? Мус?
  Гъавурда гьатна. Зун исятда рекье гьатда. Машин ракъурнава?
  Чухсагъул. Шофер ам гуьзлемишиз варарив акъвазнавай. Машинда ацукьна рекье гьатайла ам кьасухдай хьиз гъилихъ галай сятиниз килигна: гьеле пакаман ругудни хьанвачир.
  Прокурор Камалован кабинетда милициядин начальник майор
  Мурсалов ва силисчй Миримов ацукьнавай. Тади кваз кабинетди»
  гьахьай Сайдумова, ракӏара амаз салам гана, ахпа виридаз гъилер
  яна. Прокурор вичин къаншарда ацукьнавай Мурсаловахъ элкъвена:
  — Гуьлагьмед, де гила лагь кван ина вуч хьанвайди ятӏа.
  Милициядин начальникди лагьана хьи, бес сенфиз тайин тушир
  касди ва я ксари вич хуьдай кас амачир субай къари Пер и яна
  кьенва.
  — Шак нел физва? Мидяй кас авани?
  Гуьлагьмеда яргъ алай яхун къумрал чинлай капаш чӏугуна,
  вилерал хъипи металлдин оправада авай айнаяр акьалжна, гъиле вай чарариз килигиз, сабурлувилелди лагьана:
  — Алатай гьафтеда, 4-октябрдиз, хемис йикъан сятдин цӏусадаз хьиз зи кьилив яшлу са дишегьли атанай. Ам яна кьейи Пери
  къари тир. Ада заз лагьана хьи, бес вич къуншидаллай Селима
  гзаф инжиклу ийизва ва эгер вичиз са кар хьайитӏа, тахсиркар Селим я, вучиз лагьайтӏа, фицакьра пиян хьайила, ада рекьида лугьуз вичиз гьелягьар кьуналда.
  
  — Акӏ ятӏа вуна Селимал шак гъизва ман? — жузуна проку
  рор ди.
  — Бес вуж хьуй?
  Милициядин начальникди ихьтин арзадилай кьулухъ Селимаз
  вичин патав эверун ва адахъ галаз къуншияр меслят хъхьунин мурад авай суьгьбет авун лазим тир. Амма и кар Мурсалова авуначир: мажал хьаначир.
  Камалован чиник серинвал акатна. Ада наразивилелди майордиз са вил яна, фикирна: «Ваз, якъадаш 'Гуьлагьмед, мажал тахьайвиляй Селима вичи хиве кьур гаф, белки, кьилизни акъудна
  жеди. Агь, Гуьлагьмед, Гуьлагьмед, кьуьзуь хьанва, дуст кас вун...
  Белки, Селим туш жеди?»
  Камаловаз Селим хъсан устӏар яз чидай. Адан рикӏ ички хъунал алайдини прокурордиз тийижиз тушир. Амма кьуьзуь дишегьлидал гъил хкажна лагьай чӏалахъ ам жезвачир. Ятӏани милициядин начальникди инал авур ихтилатди ам фикирлу авунвай.
  — Вучда? — хабар кьуна ада, ацукьнавайбурулай вил аладарна.
  — Селим дустагъ авун патал ви санкция герек я, Камал, — ла
  гьана Мурсалова яйлухдал айнаяр михьи ийиз.
  — Селим кьунвани?
  — Ваъ.
  — Вучиз?
  
  — Гъиле гьатнавач.
  — Гъиле гьатнавач?!
  
  — Кӏвале авачир. Селиман папа хабар гайивал, ам сенфиз кеф суззавай вахал кьил чӏугваз къунши хуьр уьз феналда.
  — Валлагь, ам катнавайди я, — лагьана дивандал кӏвач кӏвачел
  вегьена ацукьнавай Мир имо ва. — Заз а Селим луг ь удайди хъсан
  чидай кас я. Гьадалай гъейри, касни туш.
  К а м а л о в а ч уь к ь н и а в у н а ч , а н ж а х М и р и м о в а з с а в и л я н а в а
  япун кӏвенкӏ кьве тупӏув тӏушуниз башламишна.
  — Так... так... — лагьана ада вичи вичикди фикир лу яз.
  — За Селим ан г уьгъ уьн из м или цио нер р акъ ур нав а. В уна, Ка
  мал, санкциядал къул чӏугу.
  — С и ф т е С е л и м ж а г ъ ур н й х к в а ш , ам К П З - д и з я гъ а , а х п а к и лигда чун, — лагьана Камалов кӏвачел къарагъна, кабинетда къекъ вез башламишна: ада хесет хьанвайвал, мад япун кӏвенкӏв тӏушу низ фикир ийизвай. Ахпа ам Миримов ан вилик акъвазна.
  — Акӏ хьайила вуна Пери кьейиди Селим я лугьуз тестикьарза ва, тушни?
  — Эхь, юлдаш Камалов, гьа гьам я.
  — Ятӏа, фадлай инихъ вав са бегьем дело -затӏ гвачир. И дело
  жува твах.
  — Ихтибардай чухсагъул, Камал Камилович, — Миримов къа рагъиз кӏан хьайи Камалова къуьнел гъил эцигна ацукьар хъувуна.
  
  — Анжах, — давамарна прокурорди, — кардин гьакъикъат чир
  тахьанмаз инсан лекеламиш ийимир. Ахтармшпа, алцума, тести кьара... ахпа... Сабир, жувни юлдаш Миримовахъ галаз алад. Гьар
  йикъан няниз, сятдин ругудаз кӏвалах гьикӏ 'кьиле физватӏа за»|
  хабар це. Эгер лазим атайтӏа, йикъан гьи чТавуз хьайитӏани, зи.
  патав ша. Суалар авани?
  — Ваъ.
  — Авач.
  — Акӏ ятӏа духтурни галаз тадиз къари кьейи чка ахтармишна,
  къуни-къуншийривай хабарар яхъ. Куьрелди, вири галай-галайвал
  кьиле твах. Тади къачумир. Тади вацӏ гьуьлуьхъ агакьначалда, —
  лагьана Камалова.
  ӏӏ
  Селиман гуьгъуьниз къунши хуьруьз ракъурай машин гьакӏ
  хтана: Селим гъиле гьатнач — ам зкуьнахъ фад автобусда аваз
  Дербентдиз феналда. Амма гьакъикъатда ам шегьердиз фейид янн
  ва я туш, ада кьил къакъуднавайди 1 яни анай хтай милиционердивай тестикьариз жезвачир.
  — Низ чида, — лагьана ада тайинсуз жаваб гана къуьнер ага жиз. Вичел гьалтайтӏа дело регьятдиз куьтягьда лагьана фикирна вай Миримоваз, Селим гвачиз хтай миллионердикайни бегьем хъел
  атанвай. Гила ам Селим гел квадарун патал вах багьна кьуна хуьряй катнавайди я лагьай фикирдал кӏевиз акъвазнавай.
  Экуьнахъ къари кьейи чка ахтармишна хтай Миримов Сайдумов Сабир галаз мад Перидии кӏвализ чфена. Кьве шагьидни къачуна ам чӏарба-чӏар Селиман кӏвалера, гьаятра къекъвена. Гьич
  шак гъидай са затӏни жагъизвачир. Амма ахпа эрекьдин ичӏи бутылкаяр авай шешел ва ивидай кьацӏанвай дегьре жагъайла, силисчиди регьятдиз нефес акъадарна: «И дегьредалди Селима къаридин дуван авуна», — фикирна ада дегьре газетдик кутаз. Протокол кхьена, шагьидрив къулар чӏугваз туна идарадиз хъфиз кӏан
  хьайила, галай Сайдумов аквазвачир. Килигайтӏа, ада сала, жугъундин патав акъвазна, Селиман папахъ галаз рахаз, са вуч ятӏа ни блокнотда кхьизвай. Къуншийривай хйбар кьурла малум хьайи-,
  вал, Перидии кӏваляй са гам, кьве халича ва гъилин-тупӏун авай \
  са чемодан квахьнавай.
  И няниз Мири'мовни Сайдумов кабинетда геждалди ацукьна-]
  май. Миримован чиникай разивилин лишан кьатӏун четин тушир:
  адан сивик хъвер квай, гуя ада са еке кар кьилиз акъуднава. Ми-1
  римовакай ихтилат кватайла работникар адаз «Чи студент» лугьуз \
  хъуьреда. Ада юридический институтда заочнидаказ кӏелиз низ чи-]
  да шумуд_йис ятӏа. Сайдумован рикӏел хуьре вичиз таре гайи са]
  муаллим хтана..Вучиз ятӏани аялри адаз «Пехъ муалл.им» лугьу*
  
  дай. Ада университетдин заочни отделениеда кӏелиз цӏуд йис хьа«ай: анжах гъвечӏи стха аспирантура куьтягьна гьаниз преподаватель яз хтайдалай кьулухъ адавай университет акьалтӏариз хьанай...
  — Ша чна къенин кӏвалахдин нетижа кьан, — лагьана Миримова Сабираз уьзуьагъдиз, кефи ачух яз.
  — Хъсан я ман, — разивал гана ада гъиле авай кхьинар акъвазарна Миримоваз яб гуз гьазур яз.
  — Сад лагьайди, — башламишна Миримова чапла гъилин тӏуб
  акӏажарна,— къуншийри тестикьарзавайвал, (им, ви рикӏел аламатӏа, пакамахъ юлдаш Мурсаловани лагьанай) Пери къарини
  тахсиркар Селим мидяяр я. Абурукай вуж гьахъ, вуж батӏул ятӏа
  чун исятда килигдач. Факт — къуншияр мидяй ксар я, инал шак
  гъиз жедач. Сайдумоваз са вуч ятӏани лугьуз кӏанзавай, амма гъи
  лин ишарадалди Миримова ам акъвазарна.
  — Кьвед лагьайди (ада кьвед лагьай тӏуб акӏажарна), Селим
  ички хъунал рикӏ алай кас я. Айвандин кьиле авай ичӏи бутылкайри и кардин гьакъиндай шагьидвал ийизва. За ваз ам кьведра медвытрезвителда ацукьайдакай хабар гун. Пуд лагьайди (ада мад
  са тӏуб акӏажарна), — пуд лагьайди, малум кар я хьи, ичкичидихъ гьамиша пул жедач. Гьинай гъин? Анжах чуьнуьхуналди ре
  гьятдиз пул жагъуриз жеда. Амма пул чуьнуьхиз фейи адаз Пери
  уяхзаваз жагъана. Вич беябур жедайди чир хьайи адаз амукьза вайди сад тир: къари яна кьин. Къуд лагьайди, Селиман жугъун дин кӏаняй тахсиркарди ишлемишай яракьни жагъанва. Миримо
  ва тадиз столдин кӏаникай хкудна, кӏвенкӏ гьерен карч хьиз члкъ вей, кӏарасдин яргъи тум галай дегьре къалурна.
  — Мадни ихьтин моментар рикӏел хуьх, — давамарзава силисчиди вичин ихтилат. — И кжъуз 1 хуьре авай Селим пака экуь
  нахъ кӏваляй жагъанач. Ам къунши хуьруьз фенвалда. Амма гьа найни ам жагъанач. Дербентдиз хали гъиз фенвалда. Амма гьанайни ам жагъанач. Допустим, фена жеди. Бес гьанайни ам жагъа
  нач эхир. Значит, вывод ихьтинди жезва: Селим вичин эхир пуч
  жедайди чир хьайила, катна. Эхь, эхь. — Миримов къвердавай ашкъида гьатзавай.
  — Вири ибурулай гъейри, Селим виликдай садра мад дустагъда гьатайди рикӏел хуьх. А сефердани ам чуьнуьхунай ацукьарайди я. Общественный производствода хийирлу кӏвалахдивай къерех
  хьана муьфтехурвилиз кьил янавай ва ички хъунал рикӏ алай кас
  эхир тахсиркарвилин скамейкадал ацукьда. Им факт я!
  Миримова пӏапӏрусдик цӏай кяна:
  — Де гила жуван фикир вуч ятӏа ачуха, — лагьана ада иштягь
  кваз гумар акъудиз.
  Сайдумов Сабир Саратовский юридический институт куьтягьна,
  иниз атана са шумуд варз хьанвай. Яшар къанни кьвед хьанвай
  тӏани ам гьеле лап жаван яз аквадай, ва гьавиляй белки вич чӏе хи яз къалуриз кӏанз, ада сиелар тунвай. Яргъи къалин чӏулав'
  цӏвелери, бурма мекери ам кинойрай аквадай силисчийриз эсиллагь ухшар ийизвачир. Рахадайла хъуькъвен кьилериз яр хъиткьиндай и жегьил Камаловаз сифтедай хуш хьанач. «Силисдин органдиз гьа вуж хьайитӏани кьабулда ман. Зун Миримов гьикӏ
  кьиндай и жегьил Камаловаз сифтедай хуш хьанач. «Силисдин орфикирнай прокурорди Сайдумов сифте акурла. Прокуратурада
  къарма-къариш хьанвай са дело фадлай амай. Кьве варзни арадай фенач, сар кьабулзавай пунктуна кӏвалахзавай Пулатан гьа рамзадавилер Саидумова дуьздал акъудна ва Пулат тахсиркарвилиз чӏугуна. Адалай гуьгъуьниз Камалов вичин жегьил силисчидилай рази яз амукьна.
  Эгер Миримован гафунихъ я>б акалайтӏа, дугъриданни тахсиркар Селим я. Бирдан Сабиран рикӏел профессор Никитинан гафар
  хтана. Ада студентриз лугьудай: «Эгер са касди тахсир авурди гьз
  вич я лугьуз тестикьарзаватӏани, чӏалахъ жемир. Анжах инкар
  ийиз тежедай фактар тестикь хьайила, ,ахпа ам тахсиркар я лугьуз
  жеда».
  Ам Миримоваз жаваб гуз фикирлу тир чӏавуз, явашдиз рак
  ахъайна, кабинетдиз аскӏан буйдин, я'хун са итим гьахьна.
  — Ахшам хийирар! Квез зун герекзавалдай, — лагьана атайла
  кепка тӏушуниз. Ам акунмаз Миримов туп хьиз гадар хьана:— А-а, —гьарайна ада шад яз, — ам вун яни, зи «дуст»?
  — Чун садрани дустар хьайид туш, я женни ийич, — жаваб гана Селима.
  Са куьнинни гъавурда авачир Сайдумов Миримован амалрал
  нарази яз, гагь садаз, гагь муькуьдаз килигиз амукьна. Миримов
  садлагьана Сайдумовахъ элкъвена.
  — Ваз им вуж ятӏа чидани? Селим я. Эхь, эхь. Тьа, Селим!
  Саидумова яргъалди Селиман буйдилай, секинсузвал акатнавай
  яхун гъвечӏи чинлай, еке гъилерилай вил аладарна.
  ӏӏӏ
  Силис тухудайла Селима вичинни рагьметлу Перидии араяр
  турши тирди хиве кьуна. Стхайривай чара хьайила Селиман кӏва лиз хъфидай рехъ Перидии дакӏардин кӏаникай физвай хвалан
  къерех хьана. Гьикьван ада къаридивай са кьве метр чил рехъ па тал ачухун тӏалабнайтӏани Периди хев кутунач. Идалайни гъейри,|
  къариди Селиман кӏвализ хъфизвай рехъ, ятар ичӏириз чиркин ийиз]
  хьана. И кар себеб яз къуншияр ара-бир къалмакъал жедай, и лаки
  Селим ички хъвана кӏвализ хтайла. Хъуьтӏуьз лагьайтӏа, магьледа
  жедайди са мусибат тир: къариди къавалай жив гада?
  
  райла, Селиман кӏвализ хъфидай рехъ амукьдачир. Ийир-тийирхьайи ам эхир хуьруьн Советдиз арза авуниз маж'бур хьана, амма
  арадал атай затӏни хьанач: Периди кагьулвиляй яни, тахьайтӏа
  хъиляй яни, гьа виликдай хьиз чиркин ятар рекьел экъичиз хьана."
  Эхир и мукьвара меле хъивеӏгьна хтай Селим, >кӏвач цӏуьдгъуьнна
  алукьайла, хъиле дили авуна.
  — За >вун рекьида, кьузуь кафтӏар, тахьайтӏа вун зи чандилай
  алатдач, — лагьана, ада къаридин жугъунрал лаш илигна. И чӏа вуз хъел атай Пери милициядиз ,адалай арза гуз фенай...
  Миримова столдин кӏаникай хкудна Селимаз кӏуф къекъвей
  дегьре къалурна.
  — Акӏ хьайила вуна тахсир хиве кьазвач ман. Белки гила хиве
  кьан. Дуьз лагь, ваз и дегьре акурди яни?
  Селим вилери лупӏ тийиз дегьредиз килигиз амукьна: адаз вичин дегьре чир хьанай: «Ам иниз гьикӏ акъатна?»
  — Гьан, чир хьаначни?
  — Хьана. Дегьре за устӏар Абдуллагьдив гатаз турди я. Ам инизвучиз гъанвайди я?
  — Ви рикӏел аламачни? Сенфиз и дегьредал Пери яна кьенва.
  — Жеч?! — гьарай акъатна Селим кӏвачел акьалтна. — Ни?
  — Хиве яхъ, Селим, — пӏузаррик ягьанатдин хъвер кваз лагьана*
  Миримова, — пиян яз хтайла вуна Пери яна кьейиди субут хьанва.
  Акурбур ава. Къари дегьредалди яна кьена, вун гел квадарун па тал, гуя вахан патав физва лагьана, йифиз кӏваляй катна.
  — Зи вах азарлу я, — ажугълу яз жаваб гузва Селима чин чӏурна, — агъазвачтӏа, фена ахтармиша. Ам кӏевизва лагьана кьулан фериз машин атайла, фейид я.
  — Вучиз вун азарлу вахни туна, Дербентдиз фенай?
  — Ваха вичиз гатун хали гъваш лагьанай.
  — Жагъанани? — умундиз жузуна Сабира.
  — Эхь, ам гваз хтайла куьне зун хабар кьазвайдакай лагьана.
  Хуьруьз хтайла... къуншидал инсанар алтӏушнавай, яраб вуч хьанватӏа лугьуз рикӏик гъалаба кваз агакьайла, Пери кьена лугьуз
  инсанар дуьадал алтӏушнавай.
  — Ам кьейид вун я, — сес хкажна Миримова, — хемис юкъу*
  милициядин начальникдин патав атана Периди вичиз са хата хьайитӏа, тахсиркар вун я лагьана хабар ганва.
  — Зун туш, зи чандал кьин хьуй хьи, ам гьич зи фикирдани
  авай кӏвалах туш.
  — Вуна къаридиз гьелягь кьунайни?
  — Кьунай жеди. Чидач. Рикӏел аламач. Белки, пия н хьайила,
  лагьана жеди.
  — Рикӏе вуч аватӏа, пияндан мецел жеда, — лагьана Миримова
  кӏвачел къарагъна. — Бес тайин са чкада кӏвалах тийиз гьатна, ичкидиз жув* вугайдан эхир гьа им я.
  6*
  
  Селим туьнт хьана: — Вуж я кӏвалах тийиз гьатнавайди? Зун?
  Ма, кӏела. — Ада пенжекдин хъуьчӏуькай хкудна столдал кьве
  книжка гадарна.
  Миримова гьич вилни хкаж тавурла, Сайдумова абур къачуна.
  Абурукай сад зегьметдин книжка тир. Ана Селим Саратовский областдин Турковский райондин совхозда устӏарвилиз кьабулнавайдакай кхьенвай. Муькуьди сберкнижка тир. Ана вад агъзур манат
  пул авай.
  — Зун устӏар я, — лагьана Селима Сайдумовахъ элкъвена.—
  За хуьре гьамам эцигиз вад йис хьанва. Къе са машин, вацралай
  са машин къванер гъиз ам къени куьтягь хьанвач. Гъилиз кепекар
  къвезвай. Зун устӏар я, — тикрарна Селима, — гьина мажиб гзаф
  ятӏа, за гьана кӏвалахда, — ва хъел элекь хъувур ада явашдиз алава хъувуна, — виликдайни вуна зун нагьахъ кутурди тир. Гилани
  ваз зун тахсир квачиз дустагъда тваз кӏанзавани? Килигда чун.
  ...1966-йисуз райондин центрадал цӏийи поселок кутадай чӏавуз,
  са ни ятӏани базадай шифер ва тахтаяр чуьнуьхнай. Къекъвейла
  абурукай са машин шифер базадин патав гвай Селиман кьурукай
  жагъанай. Селим вич кӏвале авачир, абур ни гъайибур ятӏа къени
  адаз чидач. Ятӏани силисчи Миримова базадин къаравулдихъ галаз сир сад авуна шифер чуьнуьхна лагьана Селим дустагъ аву най. Амма са шумуд вацралай менефисдик акатна ам кӏвализ
  ахъайна. Ингье Миримова вич мад дустагъ ийидайди адаз чизва.
  Миримов тахсиркар жагъуруниз мажбур я. Амни ингье жагъанва—
  Селим я. Селим дустагъда твада, делони агалда. Миримоваз вуж
  дустагъда тун вуч ава кьван, аданди дело вахтунда куьтягьун я.
  «Ваъ, икӏ жедач, са кар авуна кӏанда, тахьайтӏа ада мад зун дус тагъда твада», — фикирзава ийир-тийир хьайи Селима.
  ӏV
  И юкъузни кӏвалахдин вахт куьтягь хьанвайтӏани Миримовни
  Сайдумов кӏвалериз хъфенвачир. Миримова къари кьейиди Селим
  я лугьуз тестикьарзавай, амма жегьил силисчи Сабир ада гъизвай
  делилри тухарзавач. Дугъри я, фикирзава Сайдумова, Селимни
  Пери мидяяр я, Селима гьелягьарни кьуна, Периди адакай юл даш Мурсаловазни хабар гана. Селим виликдайни дустагъда хьайиди я, хъунал рикӏни алайди я. Ятӏани адавай Селим тахсиркар
  я лугьуз тестикьиз жедач.
  — Фактар авач, фактар, — лугьузва Сабира.
  — Ваз мад вуч фактар кӏанзава? Бес дегьре?
  — Сад лагьайди, дегьредаллай ивидинни кӏваляй къачур иви дин гьакъиндай судебный экспертизадин жаваб гьеле хтанач. Сели
  ман папа тестикьарзавайвал, а дегьредалди вичин гадади рагъдан
  дихъ гьуьндуьшка тукӏуналда. Гьуьндуыпкадин кьил жагъундин
  кӏане /зазни акуна.
  — Вунни махарин чӏалахъ жезвани? Бес ваз папа вичин гъуьл
  маса гана кӏанзавани? — хъверна (Миримова пӏапӏрусдик цӏай кутаз. — Допустим, Селим туш. Бес вуж хьурай? Са ни ятӏани ам кьена эхир. Вич вичнз кьенач кьван.
  — Низ чида, низ чида, — фикирлу яз жаваб гана Сайдумова
  кӏвачел къарагъиз, — мичӏини хьанва, ша чун кӏвалериз хъфин.
  Иикъар къвез алатзава, Миримовак тади акатзава. Нисинлай
  алатнавай. Силисдин работникри мад веревирдер хъийизва. И чӏавуз секретарь-машинисткади Миримовав са чар вахкана. Чар кӏелзавай Миримован чинин рангар дегиш жезвайди Сабира кьатӏана:
  «Яраб вуч хабар ятӏа?» — хрикирна ада. Сиви чуькьни тавуна Миримова чар столдал гадарна. Сайдумова чар къачуна. Ам судебномедицинский экспертизадай хтанвайди тир. Ана дегьредаллай ивини Пери кьейи чкадилай къачур иви сад туш лагьанвай. Кабинетда яд атӏай регъве хьиз секин хьана. Миримовни Сайдумов гьарма
  вичин хиялри тухванвай. И арада абурун япарихъ дишегьлидин
  назик сес галукьна. Килигайтӏа, ракӏарив шумал 'буйдин, хура лацу фартук авай руш акъвазнавай. Адан гъилик портфель квай.
  Шабалутдин чӏарари лепе гуз къуьнерилай авахьнавай руш чӏулав
  пӏинияр хьтин вилер гагь чилиз килигна, гагь столдихъ галайбурал
  хкажиз, амма регъуьвиляй рахадай жуьрэт тийиз акъвазнавай.
  — Ша тӏун, буюр, — лагьана Сайдумова рушалай вил аладарна.
  — Зун Миримов халудин патав атанвайди я, — лагьана руша,
  —заз гьам герекзава.
  — Вучиз? — атӏугъай суал гана Миримова алай чкадилай.
  — Заз Пери баде кьиникьикай лугьуз кӏанзавай. Бел-ки...
  Сайдумов Миримова вуч лугьудатӏа акваз адаз килигна.
  — Де ягӏа ша, — гьяз авачиз жаваб гана (Миримова. Сабирэ
  рушаз ацукьдай чка къалурна. Руш мукъаятдиз кӏвачер эцигиз еке
  столдив мукьва хьана, вичиз къалурай чкадал явашдиз ацукьна.
  — Пери баде, — ихтилатиз башламишна 10-классдин ученица
  Мадинади, — чи къунши я. Базардин юкъуз за, асунрик экечӏдалди адаз са квар яд гъанай (за гьар юкъуз яд гъиз, кӏвал шиткиз
  куьмекар гузвайди тир). Зун фейила ам кӏаник иски хъицикьни
  вегьена айвандал ракъиник къатканвай. «Зи кефияр авач, чан руш
  Мадина, чидач ажалди варар гатазватӏани? — лагьана ада, —нефес дар жезва, чанда сурун фул ава. Винел са затӏ хъивегь кван»:
  Хкунихъ галай куьгьне пальто винел вегьена, кӏвал-югъ къакъажна, зун чи кӏвализ хъфена. Са арадилай зун асунрик квайла, зи
  япарихъ Пери бадедин рак чӏигъ авуна ахъагьай сес галукьна. Ам
  вуж ятӏа лагьана дакӏардай килигайла, гьаятда заз Абдуллагь
  халу акуна.
  — Ам вуч кас я? — жузуна силисчиди.
  
  — Ам Пери бадедин гьуьлуьн стха я. Атӏа булахдин кьилел
  алай Пиралидин Абдуллагь лугьудайди вуч я? Гьам.
  — Ахпа?
  — Ахпа заз ам айвандик Пери бадедин патав ацукьнаваз аку на: чи дакӏардай абур алай чка хъсандиз аквазвай, — алава хъувуна руша столдихъ къулайдиз ацукьиз. — Пери бадени цлахъ
  агалтна ацукьнавай. Абуру ихтилатар ийизвай. Рагъакӏидалди
  абур кьведни айвандик квай. Мичӏи хьайила заз Пери бадедин дакӏардай экв акуна. Ахпа, фараллай чӏавуз, зун къапар -тӏурар
  чуьхвей яд айвандин кьилевай ведредиз ичӏириз фена. (Ам дидеди
  пакамахъ кал ацадайла адан вилик эцигзавайди я — чи кали вилик затӏ квачиз хьайитӏа, нек гудайди туш).
  Ихтилатда артухан баянар гун Миримоваз хуш къвезвач ва и
  суьгьбетдин эхир квел куьтягь жедатӏа лугьуз ада рушак тади кутазвай.
  — Ахпа, ахпа?
  — Ведредиз ятар ичӏирдайла, — давамарна Мадинади, — зи
  япарихъ къалмакъалдин сес галукьна. А сес Пери бадедин кӏва ляй къвезвай.
  — Ваз вуч чида а къал гьадан кӏваляй къвезвайди тиртӏа? —
  хабар кьуна Сабира.
  — Бес заз абур рахазвай сес къвезвачни?
  — Абуру вуч лугьузвай?
  — Сифте зун абурун гафарин гъавурда акьунач. Абур сада садан гаф атӏуз хъел кваз рахазвай. Ахпа, Абдуллагь халу гурариз
  эвичӏайла, Пери бадеди кьулухъай гьикӏ гьарайнатӏа заз хъсандиз
  ван хьана: «Я залум, вун зи чандилай алата тӏун», — мад ван-сес
  акъатнач.
  Экуьнахъ нехирдиз кал яна хтайла, вуч 'хабар аватӏа лагьана
  Пери бадедин кӏвализ фейи чи диде кьейи мейитдал аватна.
  — Акӏ хьайила, вуна Пери кьейиди Абдуллагь я лугьузва ман?
  — жузуна Миримова.
  — За? За ваъ. За жуваз акур агьвалат ахъайзава, — лагьана
  руша.
  — Абдуллагь кӏвале аватӏа чидани ваз, — жузуна рушавай
  Сайдумова.
  — Къе школада адан руша чпин дах Уьзендиз фена лугьузвай,
  — жаваб гана руша кьил адахъ элкъуьрна.
  — Бес вун накь вучиз атаначир? — хъел кваз хабар кьуна Ми
  римова,— Абдуллагь фидалди вучиз хабарнач?
  — Заз ам фидатӏа чидачир кьван. Ахпа, ам Уьзендиз фена ла гьайла, зи рикӏяй жуьреба-жуьре хиялар фена.
  — Гьихьтин хиялар?
  Руш фикирлу хьана:
  €
  — Куьне анжах зун иниз атайдакай садазни лугьумир — чихзанриз чир хьайитӏа, абуру зун рекьида.
  — Ваъ, чна садазни лугьудач, — жаваб гана Сайдумова сголдив мукьва жез, — вуна ви рикӏяй гьихьтин хиялар фенатӏа лагьаначир гьа.
  — Заз мад затӏни чидач, — тӏимил чин атӏугъна руша, — за заз
  акурвал ахъайзава. Амай кӏвалахар квез чида.
  Силисчияр сад садаз килигна.
  — Мадина, — лагьана Миримова, — Пери ни кьенатӏа чаз лап
  хъсандиз чизва. Вун комсомолдин член яни?
  -Я.
  — Дуьз лагь, куь къунши Селим гьихьтин кас я?
  — Селим халу? О-о, ам гзаф регьимлу кас я.
  — Гьа гзаф регьимлу касди къаридин жугъунар кукӏварна.
  — Хъвайила садра авур пис кӏвалах куь рикӏелай физвач. Амма гьикьван куьмекар ада Пери бадедиз гайиди я хьи! Цӏи адан
  къавал шифер акъудайди вуж я? Селим халу. Верчериз демек
  эцигайди вуж я? Селим халу! Гьар йисуз кӏарасар хазвайди, тарараллай емишар атӏузвайди вуж я? Селим халу. Анжах...
  — Вуч анжах?
  — Хъвайила... хъвайила къал акъуддайди я. Эгер хъвадачир тӏа...
  — Дуьз лагь, Мадина, вун ни ракъурнавайди я? — столдал
  гьалтна агъуз хьана, пӏузарик жизви хъвер кваз хабар кьуна Ми
  римова. Руш гъавурда акьунач:
  — Гьикӏ ни ракъурнавайди я?
  — Силисдин органар чӏуру рекье тун патал вун ни алакьарна
  ракъурнавайди я?
  — Садани. Зун атанвайди я.
  — Дуьз лагь! — гьарайна Миримова столдал гъуд гьалчна.
  — Акӏ ятӏа за тапарарзава ман? Акӏ ятӏа, зун... зун... за куьн...
  — руш шехьиз-шехьиз кабинетдай катна.
  Сайдумова вичин юлдашдилай нарази яз кьил галтадна. И
  юкъуз ам Миримовахъ галаз и месэлацикай рахун хъувунач.
  
  Пакаман сятдин муьжуьдаз Камалова Миримовазни Сайдумоваз вичин патав эверна. Абур фейила прокурордин чиник серинвал квайди чир жезвай: адет яз, ада вичин работникар хушвилелди кьабулдай ва кардив эгечӏдалди са зарафат-хъуьруьн ийидай.
  Амма къе адан гуьгьуьлар хъсан тушир. Атайбуру кьведани са рикӏяй хьиз фикирна: «Яраб вуч хьанатӏа»?
  — Юлдаш Миримов, вав гвай дело Сабирав вахце, жув шко
  
  ладин директордин кабинетдиз алад, аниз Мадинадиз эверна ру шавай багъишламишун тӏалаба.
  — Юлдаш Камалов...
  — Вахъ вуч хьанва? Силисдин органриз атай гьар са касдив
  тьуьрмет авунивди эгечӏна кӏани чкадал, вуна, юлдаш Миримов,
  атай школьница шехьдай чкадал гъана. Им гьина акур кар я?
  — Акӏ хьайила, залай ваз фитнеяр авунва ман, — Миримов Сайдумоваз терс килигна.
  — Вун заз акӏ килигмир, я стха, — лагьана гъавурда гьатай
  Сабира, — заз юлдаш Камалов акурдини туш.
  Камалова вичел руш гьаятда гьалтайди ва вичи ам са гужу чалди секинарайди ихтилатна.
  — Гележегда, гьич садрани, — лагьана ада, — кӏантӏа дуьз делилар гваз атурай, кӏантӏа тапан, амма гьар гьи чӏавуз хьайитӏани
  силисдин органриз атай тьар садаз дикъетдалди яб гун чи буржи я.
  — Де жув школадиз алад, — лагьана ада Миримовахъ элкъевена. — Вун, Сабир, ахпа жуван теклифарни гваз зи патав хъша.
  Ингье Селимани вичин дело Миримовавай вахчун тӏалабнава.
  Къуй гьадаз кӏандайвал хьурай. Эгер ам тахсиркар ятӏа, закондин
  хурукай санизни фидач.
  ...Кӏвалахдин югъ куьтягь хьайила прокурордин патав хтай
  Сайдумова Камаловаз Селим КПЗ-дай ахъаюн теклифна.
  — Вучиз?
  — Вучиз лагьайтӏа, адак са тахсирни квач, — жаваб гана Са
  бира ва вичин фикир тестикь жедай делилар гъана. Камалов адан
  теклифдал рази хьана.
  — Анжах,— алава хъувуна Камалова, — чаз хабар авачиз райондилай къецез фидай ихтияр гьеле авачирдакай Селимаз лагь.
  Белки ам чаз герек хквен? Абдуллагь иниз ахгакьарун латал
  Уьзендиз хабарнавани?
  — Эхь.
  — Ам хтайла сабурлувилелди хабарар яхъ, — меслят къалурна
  Камалова. — Чи карда ягъалмиш хьун гзаф хаталу я. Чаз, саперриз хьиз, ягъалмиш жедай ихтияр авач. Дугъри я, Перидии талукь
  мукьвади Абдуллагь я: къари кьейила кӏвал-югъни гьадал гьалтун
  лазим я. А йифиз Абдуллагь Перидии кӏвалени хьана. Амма шейэр патал стхадин паб яна кьиникь зи кьиле гьакьзавач. И арада
  телефондин сес акъатна. Камалова трубка япал эцигна.
  — Исятда хкведа, — жаваб гана ада трубка вичин чкадал эх цигиз.
  Ихтилат куьтягь хьанвайди кьатӏай Саӏбир чарар кӏватӏна кабинетдай экъечӏиз гьазур хьайила, Камалова адаз эвер хъувуна:
  — Вун гьиниз я?
  
  — Багъишламиша, мад тапшуругъ-затӏ амани? — жузуна элкъвена столдив хтай Сабира.
  — Эхь. Исятда чун кьведни са чкадиз фида, — лагьана ада
  лӏузаррик милли хъвер кваз кьилел фуражка алукӏиз.
  Абур куьчедиз экъечӏна. Хъипи къвзилверекьдинни яру-къацу
  рангар гваз зул атанвайтӏани, ракъини вижеваз чими ийизмай.
  Гьавадин къулайвиликай хийир къачуна хуьруьн зегьметчийри
  чуьлда амай багъ-бахчадин бегьер кӏватӏзавай. Камалова вич и
  йикъара командировкада хьайи совхоздин рабочийри гьикӏ гьере кат кваз кӏвалахзавайтӏа ихтилат ийизва.
  — Ингье, имни зун яшамиш жезвай чка я, — лагьана ада яру
  шир янавай еке варар къалурна. — Рикӏелай фимир: Стӏал Сулейманан куьче, 12-нумра. Сабир къя хьана акъвазна. Ада и кар
  гуьзлемишнавачир. Адаз чеб делодихъ галаз алакъалу месэла па
  тал са гьиниз ятӏани физвай хьиз авай.
  —Камал Камилович... — Сабираз са вуч ятӏани лугьуз кӏанзава, амма гаф жагъизвач. Са патахъай адаз Камалова кӏвализ
  теклифна вич саймишун хуш хьана, муькуь патахъай ам гьикӏ фин?
  —Де ша, я кас, — лагьана Камалова адан хъуьчӏуькай кьуна.
  — Гьамиша кӏвалахдикай ихтилатар жеч. — Ша чун кьвед нард
  къугъван. Ваз къугъваз чидани?
  — Гьа тӏимил-шимил.