Шиирар - Байрам Салимов

  Вуж хьун хъсан я?
  Инсан хъуьреда, гьайван хъуьредач,
  Инсанар шехьда, шехьдач гьайванар.
  Фитне-къаргъишни гьайванрихъ жедач,
  Жедач инсанрив жедай дуванар.
  
  Амма хъуьремир лугьузва чаз къе,
  Хъуьредай гьалдиз гъанвай хуьрни кӏвал.
  Шехьмир лугьузва, еке са уьлкве
  Барбатӏ авуна, туна рикӏе тӏал.
  
  Хьухь куьн гьайванар, лугьузва, вири,
  Шехьдай чкадал шехьни тежедай,
  Низ герек я куь уьмуьрдин ери,
  Низ герек я кам куьне вегьедай.
  
  Гьа акваз-акваз тарашна кӏватӏай
  Девлетар чӏехи уьлкведа гьарда,
  Кьудкъанни цӏувад, рехв хьиз яд атӏай,
  Ама, юкьвал кьван гьатна кьарада.
  
  Я хъуьрез жезмач, я жезмач шехьиз,
  Низ герек я ви гьарайни эвер,
  Миллионри къе, ихьтин гьал эхиз,
  Фадлай рикӏелай алуднава хъвер.
  
  Гила, куьне лагь, ихьтин девирда
  Инсан хьун хъсан яни, тахьайтӏа,
  Затӏни авачир вичин фикирда,
  Жанавур вагьши, недай гьатайтӏа?
  
  
  
  
  
  Кьеб
  Ингье кьеб вилик ква зи лап куьгьне,
  Кьве вишелайни артух я яшар.
  Зунни хьайиди я адан къене,
  Зани авуна гьисс адан тангар.
  
  Гьа тангари заз ачухна цавар,
  Ачухна рекьер уьмуьрдин четин.
  Йифериз ийиз туна зав ахвар,
  Йикъар атайла авуна секин.
  
  Лай-лай ягъиз заз гьа-гьа тангари,
  Дидедихъ галаз кӏвалахна санал,
  Тӏвар фирай лугьуз гзаф яргъариз,
  Тангарни диде алахъна санал.
  
  Садазни регъуь жен тийидайвал,
  Зун пака итим хьайи береда,
  Чиниз са рехне къвен тийидайвал,
  Тербия гана чпин жуьреда.
  
  Ингье а кьеб мад ала къуллугъдал,
  Мад тангар инихъ-анихъ ялзава.
  Дидеди, чидай а тангарин чӏал,
  Куьгьне кьепӏинин аявалзава.
  
  Хьурай лугьуз мад са кьегьал чӏехи,
  Къадир авай и кьепӏин, тангарин.
  Авай къадир и чилерин рехи,
  Къадир авай и векъи дагъларин.
  
  
  
  
  
  Чан къуллугъ!..
  Зун вахъ галкӏана, зи къуллугъ багьа,
  Гьеле на авур са затӏни авач.
  Къекъвезва зун, зи кьил кьуна цава,
  Накьвадихъни гьич галукь тийиз кӏвач.
  
  Кӏанзава цавай физ заз вахъ галаз,
  Вахъ галаз ийиз вири крар дуьз.
  Аллагьди гайи хьиз и къуллугъ заз,
  Хьайитӏа хъсан я геждалди хуьз.
  
  Кар я, вучда за акъатайтӏа вун
  Зи гъиляй, эхир авайди я кьван.
  Кьилеллайбуруз фена вуч лугьун,
  Анал къведатӏа абуруз зи ван.
  
  Зи къуллугъ, аман, яхъ на зун кӏевиз,
  Алакьзамай кьван ахъайдач вун за.
  Вун гваз ийизва за зи кьил виниз,
  Тахьайтӏа вун, зал ранг къведа маса.
  
  Вични са къуллугъ хуьревай чӏехи,
  Аллагь хьурай зи рекье вун галаз.
  Гьич тахьайтӏа кьил жедалди рехи,
  Белки, амукьдач ахпа герек заз.
  
  
  
  
  
  Аял хъуьрейла
  Аял хъуьрейла кьепӏина гъвечӏи,
  Заз дагъларин син хъуьрей хьиз жеда.
  Я им сад лагьай аял кӏани чи,
  Кӏвалера ракъар куькӏвей хьиз жеда.
  
  Ацӏай хьиз жеда рамагрив чӏафар,
  Лапагрив чӏехи яйлахар, сувар.
  Сарубугъдадин паласада твар
  Ацӏай хьиз жеда, кьилеллаз шагьвар.
  
  Дигмиш хьайи хьиз жеда багъда ич,
  Ципицӏрини кваз ийиз гьерекат,
  Акъатдач рикӏяй ахьтин хъвер зи гьич,
  Гъизвай чи кӏвализ гьалал берекат.
  
  Аял хъуьрейла кӏвачерик зи звер,
  Рикӏик гьерекат акат хъийида.
  Гьам я гъизвайди зи пӏузаррал хъвер,
  Пашман зав шадвал ахгат хъийида.
  
  
  
  
  
  
  Рахазва булах
  Рахазва булах йифди куш-кушиз,
  Вич-вичихъ галаз, дагъларихъ галаз.
  Вичин къайивал авахьзавай циз
  Гуз, физ гьазур я ам гзаф яргъаз.
  
  Какахьиз фена дили вацӏарик,
  Анайни фена гьуьлуьк какахьиз.
  Йиферизни кваз физвач ахвариз,
  Накьандалай къе зарбдиз авахьиз.
  
  Гьа и булахдал атана сифте,
  Кӏанидаз темен гайиди я за.
  Алат тавунмаз гьатта са гьафте,
  Мехъерарна, ам гъайиди я за.
  
  Гьар садан шагьид я бахтлу хьайи
  Гьа и булах, яд деринрай къвезвай.
  Гатуз, хъуьтӏуьз я са жуьре къайи,
  Гьар садаз герек тир дарман жезвай.
  
  Къуллугъдал ала гьамиша булах,
  Кьилиз акъудиз буржияр вичин.
  Рахазва булах, къени кваз дамах,
  Са низ ятӏани куьмекиз кӏвачин.
  
  
  
  
  
  
  
  Вуч лугьузва...
  Вуч лугьузва далдамдини зуьрнеди,
  Экуьнахъ фад кьакьан къавал акьахна,
  Ван чукӏуриз Къубадизни Куьредиз,
  Кьулан вацӏун экуьн ванцик какахьна?
  
  Лугьузва хьи, кьве жегьилни Ватандиз
  Вафалу я, герек атай береда
  Хуьдай адан тереф жуван виждандив,
  Лезги халис къагьримандин жуьреда.
  
  Лугьузва хьи, абурухъ жедай балаяр
  Космонавтар жеда, фидай цавариз,
  Алуддайбур чалай бела-къазаяр
  Хайи чилел душман къведай чӏавариз.
  
  Лугьуда хьи, чи чилерин никӏера
  Жеда бегьер, хъуьредайвал лежберар.
  Багъларани гьар са тарцин хилерал
  Ичер яру, жумар хъипи, чуьхверар.
  
  Лугьузва хьи, мад мехъерни мел жеда,
  Мад кӏваче звер жеда гьар са инсандин.
  Гьар са хипен гуьгъуьна са кӏел жеда,
  Гуьгъуьна тай жеда гьар са балкӏандин.
  
  Пакадин югъ чаз хушдаказ хъуьреда,
  Кӏанзавайди гьа им я гьар са касдиз.
  Яшамиш жез азаддаказ дуьньяда,
  Нефес къачуз гьар са касди азаддиз...
  
  
  
  
  
  Ви тӏвар
  Вал тӏвар дидеди вичи эцигна,
  Ви иервилиз, михьивилиз ви,
  Кьегьалвилиз ви, чиниз килигна,
  Килигна рикӏин чӏехивилиз ви.
  
  Гьакьда дуьньяяр ви рикӏе чӏехи,
  Дердерни гъамар алакьдай эхиз.
  Хьанвай къад йисни тахьанмаз рехи,
  Амма такур гьич садрани шехьиз.
  
  Бахт... Гьикӏ лагьана эцигайди тир
  Ихьтин тӏвар дидеди кӏанивиляй ви
  Гьихьтин цавариз килигайди тир,
  Жеда, лагьана вун икьван къени?
  
  Гьар са затӏ хьана, бахт тахьай бенде,
  Чам кьена мехъер ийизвай юкъуз,
  Жуван бахтуна жув гьахьай бенде,
  Гьа Бахт лугьудай тӏвар ала лугьуз.
  
  Къад йис я гила чӏулав бахт гваз вун,
  Амай мехъерин сифте юкъуз хьиз...
  Туш бахтлуди вун за ваз гьикӏ лугьун,
  Икьван йисара хвейи жув михьиз.
  
  
  
  
  
  
  Лезги чӏал гьикӏ вилик физватӏа, гьадакай
  КУЬРЕ ПАТА:
  Асиятан жалоба.
  
  Зун публично оскарбитна Асада,
  Свадьбада любимый дочь тухузвай.
  Ада народ собрать хьанвай чкада,
  Родной язык не знаю я лугьузвай.
  Лугьузвай хьи, родной чӏал чир тавуртӏа,
  Урус чӏални невозможно усвоить.
  Бес кто я, кьве чӏаланни гъавурда
  Авай, ийиз кьве языкни удвоить.
  Лезги чӏалан газеты не читаю,
  Ну и что,это не есть чӏуру кар.
  Ложь не люблю,правдой я питаюсь.
  Я лезгинка, куьн я вири урусар.
  
  КЪУБА ПАТА:
  Асиятан шикаят
  
  Зун тэгькъирна эл ичиндэ Асада,
  Тоюник зи истэкли руш тухузвай.
  Ада алэм йыгъмыш хьанвай чкада,
  Ана дили билмирэм мэн лугьузвай.
  Лугьузвай хьи, ана дил чир тавуртӏа,
  Мугъул чӏални олмаз ийиз тупӏалай.
  Бес мэн кимэм, кьве чӏаланни гъавурда
  Авай, ийиз ики дилдэ хуралай.
  Охумурам лезги дилдэ газетар,
  Не олсун ки, бу дейил ки чӏуру кар.
  Истэмирэм гьахъсуз ишлэр, гьуьжетар,
  Мэн лезгийэм, куьн я вири мугъулар!
  
  
  
  
  
  
  Зи багьа хуьр
  Зун яшамиш хьана сифте хуьре зи,
  Булахрай яд хъвана, зверна яйлахрай.
  За гьамиша жув тухвана жуьре зи,
  Хьана викӏегь ана вири кӏвалахра.
  
  Лезги хва я ам халис, заз лагьана,
  Авай вичихъ вичин намус, сабурни.
  Герек чӏавуз ник цана, дагъ атӏана,
  Хвена ягьни, къанажагъни абурни.
  
  Гила хьанва зун анивай яргъара,
  Кьилел кузвай рагъ арандиз акъатна.
  Акваз йифиз ам багьа заз ахварай,
  Чаравилин фикиррик зун акатна.
  
  Гагь-гагь, юкъуз циф кьилеллаз аквадай,
  Хайи хуьряй пис хабарар къведа заз.
  Адан кӏваче къван акьурла хатадай,
  Зи кӏвачени ам акьур хьиз жеда заз.
  
  
  
  
  
  Уьмуьр
  Зун ацукьнавай тарцин кӏане тек,
  Экуьн кьилелай михьи гьава нез.
  Гьа и арада атана са пехъ,
  Башламишна зи винелай элкъвез.
  Килигайтӏа зун а тарцин кукӏва,
  Зал элкъвезвай а пехърен муг авай.
  Хкаж жезвай са кац тарциз зурба,
  Мукув агакьиз тӏимил кьван амай.
  Зун акьуна геж гъавурда адан,
  Куьмека лугьуз алахънавай зал.
  За къачуна са гъиле гьатай къван,
  Ягъна тарцевай чӏулав кацин къвал.
  Тарпна кац чилел аватна тарцяй,
  Пехъре лув гана, рази яз залай.
  Лагьайди хьиз заз чухсагъул рикӏяй,
  Кьун хъувуна хел вичин муг алай.
  
  
  
  
  
  Чан эцигда за...
  Цӏай авайди я даим рикӏе зи,
  Мефтӏеда тӏурфан авайди я зи.
  Гъетеркай я экуь диде зи,
  Буба гарарал алайди я зи.
  
  Мягькем cа кӏус я зун чи Шагь дагъдин,
  Кьилел, девлет хьиз, даим жив алай.
  Ширин мани я къайи булахдин,
  Яйлах я къацу, юкьвал шив алай.
  
  Зун хьтин вад виш агъзур кас ава,
  Лезги хуьрерин тӏвар, абур хуьзвай.
  Вад виш агъзурни диде-свас ава,
  Гьар са кӏвале кьеб, цӏай, сабур хуьзвай.
  
  Ни лугьузва бес авач Лезгистан,
  Авач лезги халкь, авач лезги чӏал?
  Гьамишалух я зунни зи Ватан,
  Амма гьахьнава рикӏе цӏийи тӏал:
  
  Кьве пад авунва, зи халкьни зи чил,
  Гъил эцигиз кӏанз лезги хуьрерал.
  Къуьл цайи чӏавуз экъечӏзава сил,
  Квахьна берекат вири никӏерай...
  
  Цӏай авайди я даим зи рикӏе,
  Гьисс тийиз хайи чилел кьуьдни гад.
  Чан эцигда за зи халкьдин рекье,
  Тежедайвал мад и падни а пад.
  
  
  
  
  Чун дагъвияр я, дагъвияр
  Зи ватандал гъил хкажай алчахар,
  Гъилини хана, кьилни хана хъфена.
  Экяна чи квачерик гвай пайдахар,
  Са мурадни чпин кьилиз тефена.
  
  Са шумудаз, куьне хьиз гъил хкажна
  Атайбуруз, вил аваз чи чилера,
  Гайиди я дагъвиди, кьил хкажна,
  Къведай жаза, жазачидин гъилелай.
  
  Басаевар, Удуговар, Хаттабар,
  Рикел хкваш чи рехъ, тарих, несил чи.
  Авурди я чна вири алабар,
  Хьайиди туш садрани гъуд кьезил чи.
  
  Квез чир хьухь чун дагъвияр,
  Дустариз рак, душманриз кьуьнт къалурдай.
  Ватан патал гьйиф текъвез ивияр,
  Ават тавур женгера гьич абурдай!
  
  
  
  
  
  
  Телефон
  Заз къачуна телефон къе зи дахди,
  Спичкадиз ухшар авай гъвечӏи са.
  Зенг ийизва гила за зи дамахдив,
  Зи дустуниз, накь зенг авур вичи заз.
  Стхадиз зенг ийизва зи ахпа за,
  Хуьзвай хпер Силибирдин синерал.
  За зи вири мукъва-къилид ахквада,
  Кӏвалахзавай шегьеррани гьуьлерал.
  Телефон туш, я им цӏелхем вахтунин,
  Чин тийидай яргъалвилер, сергьятар.
  Ийиз вине дережаяр рахунин,
  Мягькемзавай арайравай гьуьрметар.