🕥 30 minut uku

Самур - 12

Süzlärneñ gomumi sanı 3916
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1897
0.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
  хьайила бандитри мад ружайриз худ гана. Бро невикди ва пулеметчикри са
  шумуд залп гайила катай бандитар Кьасумхуьруьн муыкъуьн кьилиз агакьдалди
  ахкун хъувунач. Бандитри кьилин къуватар вири и мукъ- ве кӏватӏна. И чка абуру
  мягькемарна. Гьукуматдин кьу- шуи инал тергда лагьана фикирна гьазур хьаиа.
  Хуьр галай патай муькъуьн кьил атӏана дерин хандакӏ яна. Инай броневикдивай ва
  кьушундивай иляс тежедайвал мягькемарна. Хуьр галай кьиле чпин лап хъсан
  къува-тар кӏватӏна. Хандакӏ янавай чкадиз мукьва сенгерра са шумуд кас
  броневикдал гьужумдай къуватлу, кичӏе туширбур акъвазарна.
  «Мусурман кьушунрин» вилик зкъечӏна Гьажифен-дидин кьилин меслятчи адан паб
  Арифади, лацу бал-кӏандал са гъиле къуръан, муькуьда тур аваз, абуруз эхирдал кьван
  дяве тухуниз эвер гузвай. Адаз пайгъам-бардин руш, Гьазрет Алидин паб гьазрет
  Фатӏиматаз хьиз гьунарар къалуриз кӏанзавай. Арифани чӏехи имам Гьажифендидин
  кӏани паб туширни. Ам тахьайтӏа, гьазрет Фатӏиматалай квелди агъуз тир. Белки
  Арифади гьадалайни артух гьунарар диндин рекье къалурин. Ихь-тин хиялри гьевесда
  тунвай Арифади галат тавуна гье-рекат ийизвай.
  — Мусурман стхаяр! Къвезвай кафиррин кьушун- рихъ галаз эхирдал кьван
  кьегьалвилелди дяве ая. И рекье кьейибур шагьидар жедайди я. Чебни гьич са рахунни алачиз гьасятда женнетэгьлияр жеда. Чӏехи имам Гьажифендиди куь патахъай
  югъ-йифди дуьаяр кӏелиз аллагь таала эзимушандивай кафиррин нисрет атӏана квез
  нисрет гун тӏалабзава. Ада гьакӏни зал квез хабар гун тапшурмишна: чи мукъадас
  дин къакъудзавай ка- фиррип нисрет атӏун анихъ амукьрай, абурун гуьллеяр- ни квек
  акат хъийидач. Кьуркьушум хъуьтуьл памбаг- диз элкъведа. Гьич абуру тӏарни
  хъийидач. Гьакӏ хьа- йила кичӏе тахьана гьужум авуна абур терг ая! — лугьуз чкачкадал бандитрин вилик лап чӏехи гьевесдалди ра- хазвай. Ада лацу балкӏан гьална
  санал акъваз тийиз вири бандитрии вилик физ кьушундин руьгь хкажзавай. Лацу
  балкӏандал къиврах акъвазнавай и кӏубан ди- шегьлиди бандитрик ашкъи
  кутазвай. Бандитри адаз чӏехи гьуьрметдалди килигиз адан тариф ийиз хьана.
  — Дугъриданни Арифа «ичӏе паб туш. Машаллагь, лап гьа имамдиз вичиз хае паб
  я, — лагьана са бандит- ди муь'куьдаз балкӏан гьална кӏубан яз физвай Арифа
  къалурна.
  — Уьтквем па'б хьиз гзаф дилавар дишегьлини я, ваз ада халкь гьикӏ вичиз
  муьтӏуьгъарнаватӏа аквазвачни!
  — Лап пайгъамбардин руш гьазрет Фатӏиматаз ух* шар авайди я.
  Квез ван атаначни?— ымамди а кафиррин гуьлле- яр чак акатдач, памбагдиз элкъведа
  лугьузвалда. Садра а муькъуьн кьиле кӏватӏ жеавай кафиррин кьушун Чахъ
  агакьнайтӏа, за кичӏени тахьана абурун лап вилик фена гъазават ийидай.
  — Са вуна ваъ, чнаии вирида гьакӏ ийидай. Вири сад хьиз гъазаватдизэкъечӏдай
  хьтин рахунар муькъуьн кьи ле сенгер кьунвай бандитрин арада физвай. Муькъуьн
  Мамрачар галай кьиле куьрелди ягъунар хьана. Кьушун муькъуьн кьиляй броневик
  вилик кваз Кьасумхуьруьхъ- ди «ъвез башламишна. Муькъве сенгер кьунвай бандит ри
  абуруз гуьлле гуз эгечӏна. Гьужум ийизвай кьушун абуруз ябни тагана чебни ягъизягъиз броневикдин гуь- гъуьна аваз къвезвай. Сенгерриз мукьва хьайила, яни
  муькъуьн Кьасумхуьр галай кьилиз агакьайла броневик- да авайбуруз рехъ атӏанвайди
  акуна. Вилик атӏанвай гьаркьуь хандакӏдай а патахъ экъечӏиз жедачир. Броне вик
  
  акъвазна, са кьве залп цавуз яна бандитар катрай лагьана. Сифте сенгерра
  акъвазнавай хкянавай ксари ярхарун патал къудгъупна броневикдал вегьена, цавуз
  залпар ягъуни абур мадни къудурна. Гьажифендидин гуьллеяр акатдач лагьай
  гафарин чӏалахъ ягъана. Икь- ван чӏавалди цавуз ягъиз газвай командирди бандитриз
  гуьлле це лагьана эмир гана. Маса чара амачир. Къвез- вайбуру броневик ярхарунни
  мумкин тир. Ида кьулу- хъай къвезвай кьушунни энгеларна вилик пад кьунал
  гъизвай. Гьакӏ хьайила тадиз са шумуд залп гана. Бро- невикдив мукьва жезвайбур
  вири закӏатӏна гуьнедай агъуз вацӏухъди авахьна. Абурун гуьгъуьна аваз гьужум ийиз
  рекьел экъечӏайбурун чӏехи пайни гьанал ярх хьа- на. Сагъ амукьайбурни гьарайдин
  ван ацалтна гьа ака- тай патахъ катна кьил къакъудиз алахъна. Багъларин
  къаратикенрив кӏевнавай кьакьан жагъунар гила гьа чпи хиял авурвал памбагар
  кьван таза хьана акьахуниз- ни килиг тавуна гьабурулай илясиз катна гьарда вичин
  кьилиз чара ийиз алахъна. Муькъуьн кьиле сенгерар атӏанвай майдан буш хьана.
  Бандитрин гелни амукьнач. Кьушунни атана агакьна. Рекьин юкьвал янавай гьар кьуь
  хандакӏ ацӏур хъувуна броневик ва гуыъуьнаваз кьушунни хуьруьз гьахьна.
  Кьушун вири яракьрай са шумуд залп яна школадин вилик квай чӏехи майдандал
  кӏватӏ хьана. Кьасумхуьр бандитрикай тамамвилелди михьи авуна. «Чӏехи имамди»
  вичин Гьазрети Фатӏимата хьиз гьунарар ийиз гьазур Арифа пабни вахчуна вирида-лайни
  вилик кӏвенкӏве гьатна катна вичин хам хвена. Школадин вилик квай чӏехи майдандал
  халкьни кӏватӏ хьана митинг башламишна. Гаф гьукуматдин векилдиз гана.
  — Юлдашар! Девлетлуйрини ругьанийри тешкил авур банда кукӏварна
  Кьасумхуьр абурукай тамамви-лелди михьна. Бандитрин кьилевайбур тамариз катна.
  Гзаф бандитарни тамариз фенва. Гьикьван абуру зарар гана, гьикьван тахсир квачир
  зегьметчияр гелеф хьунал гъана. Гьуьрметлу дустар, душмандин ширин мецихъ
  инанмиш хьуни вуч авунатӏа квез хъсандиз аквазва. Мад ихьтин душманрив куьн
  алцуриз тамир. Им квез гьикьван туькьуьл ва залан ятӏани хъсан ибретдин таре хьуй.
  Душманриз кӏанзавайди ихьтин тапарралди чпин власть эхциг хъувуна мад куьн
  зулумдик кутун хъувун тир. Вара-вара мад абурун ширин мецерин чӏалахъ ягъаз
  тахьуй!
  Исятда чи вилик акъвазнавай кьилин везифа бандит-ри авур чукӏурунар,
  къайдасузвилер тадиз туькӏуьр хъувуна гатфарин тавунамай кӏвалахар кьилиз акъудун
  я. Кьвед лагьайдини, бандитри катдайла чпив гвай яра-кьарни хутахнава. Абур тадиз
  кӏватӏ хъувун лазим я, Гьакӏни тамариз катнавайбур хкиз алахъна к ӏанда. Идан
  патахъайни чна къенин йикъалай хуьрериз брига-даяр тешкил авуна ракъурда. Зав адан
  патахъай кхьен-вай муражиатнамаярни гва. Вири хуьрера жемятар кӏватӏна абур
  кӏелна халкь гъавурда тун лазим я. Гьу-куматди тамариз катнавайбур вири тадиз
  кӏвалериз ху-тун герек тирди малумарнава. Абуру чпив гвай яракьар-ни вахкана кӏанда.
  Ихьтинбурухъ галаз гьукуматдин са гьахъ-гьисабни жедач. Абуру чпин кӏвалахар
  авурай. Абурук садани кядач, гьукуматди гъил къачузва, эгер тамара акъвазна чӏуру
  крарал машгъул хьайитӏа, ахь-тинбур гьукуматди халис бандитар — душманар яз гьисабда ва абурухъ галаз дяве тухуда ва жазаярни гуда,— лагьана ада. Митингдал Шихали
  ГПУ-дин кьушунрин чӏехидини рахана. Митингдилай гуьгъуьниз райондин къуллугъчияр
  кӏвалериз хъфена. Ял яна чеб къайдадиз хкана пакад йикъалай кӏвалахал хъфена. Банда
  тергдал-ди Гьамиддинни цациви азарлу я лугьуз кӏваляй экъечӏ-нач. Идарайри кӏвалах
  башламиш хъувурла чпиз тапан документарни туькӏуьрна кӏвалахрални хутун хъувуна.
  Гьукумагдин векилди бригадаяр туькӏуьрна хуьрериз рекье туна. Физвайбурув
  жемятриз кӏелун патал муражиатнамаярни вугана. Абурухъ кьве аскерни агалдарна.
  Кьушун катай бандитрин гуьгъуьниз фена. Варзни хьа-нач вири там ар, дагълар
  бандитрикай михьна. Кьасум-хуьруьн ва кьурагьрнн районар тамамвилелди бандитри-чай
  михьи авуна. Банда тешкил авурбур ва кьиле акъ-вазнавайбур вири кьуна. Кьилин
  тахсиркар Гьажифенди дагъдай кьуна хкана Махачкъаладиз ракъурна. «За-битӏвилин»
  чин къачуз гьазур хьанвай бандит Мегьамед вичин итимарни галаз катна тамара гьатна.
  Банда тешкил ийидайла магьмутахуьруьнвиди гайи ширин гафар, гайи кьван женнетар
  «чӏехи» Туьркиядин кьил-тум ава-чир кьван кьушунар атунар ва маса крар вири таб
  акъатна. Мегьамед хьтин гьарайзавай чакъалар кьушун-дин хура акъвазун анихъ
  амукьрай, гьа сифте гьужумда катна" тамара чуьнуьх хьана. Абурун ширин меци алцурарнавай ва кьин тавуна амукьайбур кӏваливай-йикъавай хьана вагьши гьаиванар хьиз
  тамара гьатаила кьили ванна гъавурда гьатна. Чпи чӏехи гьалатӏ авунвайди абуру
  кьатӏана. Гила абур чпин гижи кьилер хуьнин къайгъуда гьатна. И «Мусурман»
  кьушунрин «игит» рух-ваяр чпиз нек гайи хайи дидеярни маса гана хам хуьз гьазур
  хьана. Абурухъ гьа чпи лугьудай мукъаддес са затӏни амукьнач. Магьмутахуьруьнви
  Мегьамедахъ вичин мукьва-кьилиярни тӏимил авачир. Абурни цӏийи гьу-куматда ягълу
  чкаяр, женнетдани сифте чкаяр кӏанза-ваз бандадик акахьайбур тир. Гила хьайитӏа,
  чӏехи ам-леди тапарарна кӏваливай-йикъавай авунвай и «кьегьал-риз» чпин «Забитӏ»
  жезвай амле тахсиркар яз гьисабна адавай кьнсас вахчуз кӏанзава. Мегьамеда гьукуматди
  яракьар вахкана кӏвалериз хтайбурук кязавач лагьай гафар вири тапарар я, абуру чун
  алцурарзавайди я лугьуз вичихъ галайбур чиниз акъудиз тазвачир. Нянихъ къайи
  рахунар хьана ксай и «чӏехи» инсан мад къарагъ хъувунач. Гьамишалугь ксана. Ам гьа
  вичин амлейри яна пучна.
  
  Муса кабинетда кьилди ацукьнавай. Мад касни ава-чнр. Мусади хуьзвай сергьятрал
  чин тийидай шаклу ин-санар кими тушир. Вирида са вучатӏани жеда лугьуз
  гуьзетзавай. Виридан вил са квел ятӏани алаз абур гзаф секинсуз тир. Вири ибур веревирд
  ийизвай Муса вични дарихмиш тир. Душманар гьазур жезвайди адаз фадлай малум
  хьанвай. Абуру зегьметчи халкьар чӏурукӏа алакьриз Советриз акси банда
  гьазурзавайди гила лап ачух хьанвай. Кимерал, жемятар кӏватӏ хьанвай чкайрал
  герексуз рахунар, гьукумат виляй вигьез куьгьне вахтар тариф авунринни кьил-тум
  авачир. Иллаки и эхиримжи йикъара Советриз акси рахунар лап гзаф жез вилик пад
  кьунни четин хьана. Ихьтин залан фикирри тухванвай Муса къарагъна пенжердал фена
  виликай яргъай хьиз аквазвай Шагь дагълариз килигиз акъвазна. Гьамишан-да кьилер
  живеди кьунвай Шагь дагъларин гьайбатлу гуьрчег акунри ам гьейранарна. Са герен
  адан фикир няниз мукьва ракъинин экуьник ишигълаван хьанвай кукӏушри чпел желбна.
  Ам тӏебиатдин и гуьрчег акунри къарсурна дерин таъсирдик кутуна. Лап рак ахъайна
  дежурни къенез гьахьайлани ада кьатӏанач.
  — Юлдаш Муса, гъенел ви патав къвез кӏанз са кас акъвазнава, — лагьана ада.
  — Вуч кас я? — жузуна Мусади.
  — Вужатӏа чаз лугьузвач. Ваз хабар гудай кӏвалах авалда. Вични ругьанийриз
  ухшар авай фекьидин кӏалуб алай кас я.
  — Атурай! — ихтияр гана Мусади. Дежурни экъечӏ- на. Къуьне ацӏай гьебеяр
  авай юкьван яшар фекьидиз ухшар авай кас къенез гьахьна.
  — Ассаламалейкум! — лагьана мехреждалди ада са- лам гана.
  — Ваалейкумсалам, буюр!—жаваб гана Мусади. Ам атанвай ругьанидиз
  дикъетдалди килигна. Яраб и фекьи диз штабдай вуч герек хьанватӏа фикирна. Атанвай
  кас- ди гьалтна мукьуфдивди гьебеяр ахъайна. Анай са шу- муд чкада чпер тунвай
  къуръан акъудна Мусадин вилик эцигна. Муса тажуб хьана. Ина са сир авайдан ам
  гъа- вурда акьуна.
  — Ана гьикӏ хьана, фекьи халу! Ваз зун къуръандай имтигьан авуна
  Гьажифендидин куьмекчивилиз хутахиз кӏанзавани? — лагьана ам мугьмандин чиниз
  килигна. Мугьманди вичин гьал кӏусни дегишарнач. Сабурлуви- лелди, секин
  сесиналди ада жаваб гана:
  — Эхь! Гьадан эхир ийидай дуьаярни гьа чпера ава,—лагьана ялна чуру
  алудна хъуьрез-хъуьрез рахана,
  — ГПУ-дин начальникдии чар гьа и чперикай ибарат т. Чичӏекдин целди
  кхьенвай чарар вуна кӏелайди тушни? — лагьана атанвайда.
  Мусадиз вири ачух хьана. Ам гъавурда акьуна.
  — Ацукь юлдаш «фекьи», ял ягъа. За чар кӏелда,— лагьана ада къуръандин къеневай
  чипер акъудна. Абур са-сад лампадин экуьнал кьуна цӏай гуз кӏелиз эгечӏна. Чпер цӏай
  гунивай чӏ)лав хьана чернилдалди кхьенвай чар хьнз кӏелиз хьана.
  «Юлдаш Муса! Чаз авай делилриз килигна къе Кьу-рагь районда буи г башламиш
  хьанва. Пака ам Кьасум-хуьрел агакьда. Гьакӏ хьайила куьн гьазур хьана акъва-за. Чаз
  куьн ина герек жеда. Чна идан патахъай квез алава хабар гун хъийида. А чӏавуз
  куьн тадиз чаз куь-мек гуз ша. Гьелелиг Азербайжандин сергьятар мягькем хуьх. Чи
  патай гьаниз, я гьа патяй и патаз шак алай хьтин касни ахъаймир Кьвед лагьайдини
  ам я хьи, Са-мур вацӏун къерехарни са акьван секин яз архайин туш. Эвелни-эвел гьа
  куь хуьруьнви Мегьамедрасул ва адан итимрал давамна вил алаз хьухь. Абурун
  гьерекатар не-зердикай хкудмир. Идалайни алава гьа куь къунши хуь-рера чаз авай
  малуматриз килигна гзафбур бандадин актив членар я. Абуруз халкь чӏуру рекьиз
  тухудай мум-кинвал гумир. Вилик пад вахтундамаз яхъ! Постар ар-тухара ва гужлу ая'
  26/ӏУ-1930 ГПУ-дин начаник».
  Чар кӏелунивай Мусадин гьал лап дегиш хьана. Адаз душманри чпин чӏуру
  къастар кьилиз акъудун патал бунт башламишнавайди якъин хьана. Вири къуватар
  эцигна Самур вацӏун дереда бандадиз рехъ гудач ва ам гьа башламишдалди тергда
  лагьана ада кьин кьуна.
  — «Фекьи» халу, гьанра вуч хабарар аватӏа, халкь- ди вуч лугьузватӏа ахъая
  кван. Вун иниз гьикӏ атана, кас-мас гьалтначни? — жузуна адавай Мусади.
  — Меркезда халкьдин ийир-тийир хьанва. Са бязи- буру сивел вуч атайтӏаии
  лугьузва. Халкьдик кичӏерар кутазвайбурни ава. Гьакӏ хьайила халкьни нихъ инанмиш хьана кӏандатӏа чин тийиз секинсуз хьанва. Дуьз лагьайтӏа, зи кьилел гъвечӏи
  хьтин дуьшуын атана. Зуч иниз гьа бандитрин макан Арал тамай атана. Кӏан ква- чир
  вирел кьван зал касни гьалтнач, саламат атана. Зал бандитар расалмиш хьана.
  Абуру зун кьуна.
  — Вун фекьидин кӏалубда гьахьнавай жасус тахьуй гьа, — лагьана гьебеяр ахъайна
  къекъвена. Къуръан ва диндин маса ктабар яз акурди кянач. Зун кьилелай кӏва-челди
  лап дикъетдалди ахтармишна. Белки вав чинебан чар гва жеди лугьуз шакна. Затӏни
  жагъанач. «Вуна чун, багъишламиша. А динсуз кафирри чун гьа икӏа ах-тармишуниз
  маж,бурзава»,— лагьана зун ахъайна.
  Мад къе идалай кьулухъ адавай меркездиз хъфиз же-дачир. Мусади аы чпин
  дежурнидал тапшурмишна. Ви-чини начаникдиз чар кхьена гьазурна. Пака югъ хьайила мугьмандив вугана рахкурдайвал хьана. Идалай кьулухъ штабдин членар кӏватӏна
  начаникди ракъурнавай чарчихъ галаз абур танишарна. Тадиз авуна кӏандай серенжемар
  кьабулна. Постар артухарна ва гужлу авуна. Мегьамедрасулан, Гьажирамазанан
  
  гададин ва фе-кьи Гьасанан кӏвалерал гуьзчияр эцигна. И йифиз абур ксанач. Югъ ахъа
  хьана. Чар гваз атай мугьман рахку-риз хьанач. Ам рекье тваз кӏан хьайила Кьасумхуьр
  бан-дитри кьуна райондин актив Мамрачрик рекье гьатна-вайди Мусадиз чир хьана. И
  йифиз фекьи Гьасанан кӏва-ле Мегьамедрасулан итимар кӏватӏ хьана. Геж хьиз абур
  чкӏана хъфена. Аквадай хьтин саналди тир чӏуру гьере-катар абурувай ийиз хьанач.
  Кьасумхуьр бандитри кьур-ди чир хьайи фекьи Гьасан, Исамуддин ва мад са шумуд кас
  Мегьамедрасулан итимар кьилди-кьилди экъечӏна бандитрик акахьна. Мегьамедрасул,
  Манкъули, Гьажирамазанан гада ва Цӏару ачух яз бандитрик акахьнач. Хуьре акъвазна.
  Амма вини магьледа авай шкьакь туьк-венчи ружани къачуна садазни чуькьни тавуна са
  къе-рехдай яна фена бандитрик акахьна.
  Гьа и йикъан нисинилай вегьейла гъвечӏи десте бан-дитарни галаз Верди вич и
  патариз, Синен хуьрериз ата-на. Ада сельпо ва сельхозснабдин магазинриз ва склад-риз
  вичин тӏвар авай муьгьуьр яна лап кӏевелай вичин ихтияр авачиз а чкаяр ахъай тавун
  буйругъна.
  Ахпа ада анра авай бандитрин пата авайбурухъ га лаз кӏватна рахунарна. Вуч
  авуна кӏандатӏа абурухъ галаз меслятарна экъечӏна хъфена.
  Кьасумхуьр бандитри кьуна. Гьукуматдин къуллугъ-чияр Мамрачрик финифи
  Мусадик теспача кутуна. Ил-лаки Герейханов кьиникь адаз дерт хьана. Хейлин гагь-да
  вуч авуна кӏандатӏа ГПУ-дин начаникди чпиз чар ракъурда лугьуз ам вил алаз
  акьвазна. Атай чар хьаӏ1. йхир Мусади комиссарднхъ галаз Кьасумхуьр га-ӏЙвал фин меслятна. Гьазурвилер
  куьтягьна куьмек гуз кье гьатна. Паласадин тепейрал акьалтайла вилик пай
  Мусадиз Мамрачар галай патахъай ба'лкӏанрал I.чайбур къвезвайди акуна. Ибур
  вужар хьун мумкин рр? Гьелбетда и арада бандитрилай гъейри вуж жедай ьван.
  Адаз Мамрачрик ГПУ-дин кьушун атуникай ха-ар авачир. Гьакӏ хьайила ада дяве
  авуниз къулай, тькӏвей чка ахтармишна вичин десте гьанал акъвазар -I на.
  Къвезвайбур чирун патал вилик итимар ракъурна. I'акъурайбур хтана. Къвезвайбур
  ГПУ-дин кьушунрин парталар алай аскерар тирди хабар гана. Гьакӏ ятӏани Муса
  десте гьазурна акъвазна. Яргъал фенач. Вилик квай тепедин кьилел
  балкӏанраллайбурун десте акъатна. Дурбуяр вигьена Муса къвезвайбуруз килигна.
  Дестедин кьиле милициядин начаник Шайда авай. Абур атана ӏгакьна, гуьруьшмиш
  хьана. Шайдади акъудна Мусадив ӏакет вугана: «И пакет ви гъиле вугун
  тапшурмишна-ӏайди я», — лагьана ада. Пакет Мусади вичи ахъайна чӏелна
  комиссардизни къалурна.
  Пакетда Мусадиз Кьасумхуьрел атун тавун, Ахце -I ьиз фена гьанрин дагълара
  авай бандитрихъ галаз дяве ӏухун тапшурмишна. Идалай гъейри Цӏехуьлрин муькъ ияй Азербайжанда авай бандитар чи патаз ахъай тавун-ии теклифна. Десте кӏватӏна
  Мусади цӏийи тапшуругъ-дикай абуруз хабар гана.
  — Гьакӏ хьайила чна маршрут дегишарзава, -— лагьана элкъвена паласадай
  Вини Ярагъдал экъечӏна. И рекье абурал бандитар гьалтнач. Абурун гелни аманир. И хуьруьн жемятдин гьал хъсанзавачир. И кар кьа-I ӏай Мусади вуч хьанватӏа
  лагьана вичи-вичик фикирна.
  — Ана гьикӏ хьанва жемятар! Заз куь гьал хъсан аквазвач эхир? — жузуна
  ада.
  — Къе иниз бандитар атана хъфенвайди я, абур ня- нихъ хуьквен хъийидайвал я.
  А чӏавалди чавай чпиз ви- ридаз жедайвал тӏуьнар-хъунар гьазурун тӏалабнава.
  Гьакӏни чи чкайра авай коммунистар ва активистар чпин гъилиз вугунин
  тапшуругъни ганва, — хабар гана
  жемятди.
  — Бес хуьруьн вилик-кьилик квай къуллугъчияр
  гьинава?
  — Низ чида гьинра чуьнуьх хьанватӏа.
  — Алад, абур жагъурна чи патав гъваш!
  Хуьруьнбуру абур жагъурна Мусадин патав гъана.
  — Юлдашар! Икӏ виже къведач. Хъсан хьанач. Куьн яракьламиш хьана вири
  санал кӏватӏ хьана кӏандай. Чазни авай гьалдикай тадиз хабар ганайтӏа пис жеда -]
  чир. Квез Мамрачрик ГПУ-дин кьушунар атуникай ха-1 бар авачни? Абуру пакамахъ
  Кьасумхуьр бандитрикай^ азад ийида ва фадвилелди чи район алчахрикай михьда. ;
  Югъ няниз мукьва хьана, Дестеди йиф ина акъуддай-вал хьана. Десӏедиз недай
  продуктар герек тир. Мага-зинар агалнавай. Абур ахъайиз туна дестедиз герек
  шейэр пулунихъ къачуна.
  Яргъарилай килигиз акъвазнавай бандитривай мад йифизни и хуьруьв агатиз
  хъхьанач.
  Югъ хьайила чӏехи уьлчуьдал экъечӏна Цӏехуьлрин муьгь галайвал рекье гьатна.
  Цӏехуьлрин муькъуьз мукьва са хуьре постуна авай дежурни чкадин бандитри яна адан
  тфенгарни вахчунвай. И кардикай хабар хьайи Муса пуд-кьуд кас куьмекни къачуна гьа
  хуьруьз фена. Ам гьикӏ хьайи кар ятӏа чирна. Серенжем кьабулна. Хуьруьз фидайла:
  «Комиссар! Вуна десте яваш-яваш ви-нелди Цӏехуьлрин муькъуьхъди твах ва гьанал чун
  гуьз-лемиша. Геж тавуна чунни хкведа», — лагьана фена. Десте муькъуьв агакьна
  
  Мусадбур хтана акъатнач. Ко-миссарди вилик фин давамунин эмир гана. Абур муькъве гьахьна. Десте тӏимил кьванни феначир хьи, муькъуьн муькуь кьиляй пулеметрай ва
  винтовкайрай гуьлле гуз эгечӏна. Бейхабар гужлу гуьлле гайила дестедиз цавари ван
  авуна абур чкӏай хьиз хьана. Абурун кьил акахьна вуч ийидатӏа чиз амукьнач. Яраб
  вуч хьанатӏа лугьуз гьакӏ амукьна. Гуьлле гун давамна. Чара атӏайла, кьу-лухъ
  элкъвезни тахьайла муькъве ярх хьана хур галчӏу-риз-галчӏуриз муькъуьн чеб атай
  кьиляй экъечӏиз алахъ-на. Гуьлле гузвайбуру кьилерилай ва кӏвачерикай ягъиз-вай.
  Фургъунрик квай балкӏанрикай кьена тӏимил кьван инсанрални хирер хьана. Яргъа
  амаз гужлу ягьунрин ван хьайи Мусади тади къачуна. Балкӏанар кьудалди гьална чеб
  муькъуьв агакьариз гьерекатна. Дестедиз мукьва хьайила акур гьалди адак гъалаба
  кутуна. Десте къайдадай акъатна вири рукварай ктад хьанвай. Хирер хьайибур,
  цӏархар хьанвайбур, кьейи балкӏанар акурла адак тади акатна.
  — Яъ, ина вуч хьанва? Им квел атанвайди вуч гьал я? — лагьана адай гьарай
  акъатна.
  — Муькъуьн вини кьиляй бейхабар бандитри чун та, — хабар гана комиссарди.
  — Муькъуьн кьилиз разведка ракъур гавунамаз бес куьн вучиз фена? Заз чиз абур
  бапдитар туш. Бандитриз акьван пулеметарни жедайди туш. Муькуь патайни абу ру
  кьилерилайни ягъич, — лагьана Мусади. Лацу перем яргъи паядал акьалжна цавуз
  хкажна. Са арадилай муь къуьн кьиляй ягъунар акъвазарна. Ара секии хьайила лацу
  пайдахни Аюбав в>гаиа Муса муькъуьн а кьилиз рекье гьатна. Лацу пайдах гвайбур
  муькъуьн кьиляй янач, ахъайна. Муькъ\ьн кьилиз агакьай Мусадиз ина авайбур
  Азербайжандин гьукумагди ракъурнавай аске- рар тирди акуна.
  — Я юлдашар! Икӏ авуна хъсан хьанани? Чун сер- гьятар хуьзвай постарин десте
  я. Ахцегьиз бандитрихъ галаз"дяве тухуз физвайбур я, — лагьана Мусади вичин
  документар къалурна. Абурун командирди документар кӏелна Мусадив вахкана.
  -— Багъишламиша, юлдаш Муса. Чаз чир хьанач. Куь патар вири бандитри
  кьунва, анай инихъ касни ахъаймир лагьана чаз эмир ганва. Я куьне чаз са- малу-мат
  затӏни ганач. Чнани куьн бандитар хьиз хьапа ягъайди я. Квез хата-затӏ хьанани, —
  жузуна ахпа ада.
  — Эхь, са шумуд балкӏанни кьена, кьезил хирер хьайибурни ава.
  - Мад хьайи кардиз вуч хъийин. Чи ӏбалкӏанрикай къачуна фургъундик кутун хъия,
  хирерни чна инал ку-тӏуниз гада. Чаз духтурни ава, — хиве кьуна командирди. Мусади
  балкӏанарни вугана Аюб дестедиз эвериз рахкурна. Десте атана муькъуьн кьиле
  акъвазна. Дух-турди хирер кутӏунна. Инал абуру ял яна тӏуьн-хъун тешкилна.
  Цӏехуьлрин муькъве Азербайжандин аскерар акъвазна. Муса вичиз герек шейэрни
  абурувай къачуна Ахцегьиз рекье гьатна. Ахцегьиз агакьайла десте хуьруьн агьа кьиле
  Самур вацӏун къерехда авай къеледа акъвазна. Муса райондин чӏехибурун патав фена
  ина авай гьалдихъ галаз таниш хьана. Ина авай бандитрин кьи -лел масанрай катай
  бандитарни инин дагълара кӏватӏ хьанвай. Чкадин дестейрихъ галаз бандитар авай чкаяр
  чирна абур тергунин план туькӏуьрна. Мусадин дестеди ина са вацра кьван бандитрихъ
  галаз дяве тухвана. Кьа-кьан дагълара, дерин дерейра, рагара авай бандитрихъ, галаз
  дяве тухун четин хьана
  
  5-кь и л ДУШМАН ДУШМАН Я
  
  амур вацӏун къерехда авай постар вири кӏватӏ хъувуна штабни галаз кьиле
  СМуса
  аваз Кьасум-хуьрел куьмекдиз рекье гьатна. Маргъузарди кьуна кӏвале
  
  тек ацукьнавай Мегьамедрасулаз штаб х>ьряй хъфейла, вичелай дагъ алатайди
  хьиз кьезил хьана.
  — Ахвайш, гьакӏ ман! «Дере хелвет туьлкуьбег», ги-ла завай фадлай рикӏе авай
  къастар кьилиз акъудиз же-да, — лагьана дериндай хур ацӏай пефес къачуна. Мад вуч
  кӏандай кьван? Кьасумхуьр Гьажифендидин кьушун-ри кьуна советрин гьукумат
  алуднава. Къе-пака Дагъус-танда к\ьгьне вахтар хъижеда. Хуьре авай штабни
  квахьна хъфена. «Я рабби чеб гьамишалиг квахьрай ман, амин! — лагьана пӏузарар
  фитӏинна. Штаб хуьре амай кьван адавай затӏни ийиз хьанач. Гила мад вуч гуьзетзавайди
  я. Бесрай гуьзетай кьван. Яргъал вахтара фикирарна туькӏуьрнавай планар тадиз кьилиз
  акъудна кӏанда. Вири ибур фикир авуиивай ам мадни руьгьла-миш хьана гъилевай
  кагьрабадин теспягьрив мадни ван кутуна. И крар кьиле тухун патал вужар желбна
  кӏан-да, нив и планар кьилиз акъудиз тада лугьуз веревир -дер ийизвай. Гьетбетда
  Гьажирамазанан гада, Цӏару ва мад 4—5 кас желб авун лазим тир. Ада чкадал герек
  
  къвезвай ксар магьмутахуьруьнви Мегьамедан дестедик акахьиз ракъур тавуна тунвай.
  Манкъули хьайитӏа, инив агуд тавуна маса кӏвалахар кьиле тухуз тун патал хве-на.
  Вичиз герек итимриз кӏвализ эверна. Эвернавайбур Мегьамедрасулан патав куьчедай ваъ,
  багъдин къеняй кӏвализ гьахьдай дар ракӏарай къвез-хъфидай. Масабу-руз ибур
  аквадачир. Эвернавайбур атана. Мегьамедра-рула вичин план аччхарна. Сифте
  нубатда Сувар арадай акъуддайвал хьана. Амни шариат суддин къарар-далди яна
  рекьин меслятна. Суддин къарар гьазурна кӏелна. Вири рази хьана. Суддин къарар
  Сувараз Гьажирамазанан гадади кӏелна, ахпа ам хурал эцигна Цӏа-руди яда. Идални са
  Цӏарудилай гъейри амайбур вири рази хьана. Гьакӏани ажуз кас яз гуьллеламишун тапшурмишиз акурди чанда фул гьатна зурзаз эгечӏна.
  — Ваз куькай кичӏезва. Ви далудихъ чун гала, — ла гьана Гьажирамазанан гадади
  Цӏарудин рикӏ кӏеви ийиз алахъна. Цӏаруди сакӏани хевзавачир. Ам гзаф шиндакьариз и кардикай кьил къакъудиз алахъна. Мегьамед расулаз хъел атана.
  — За икьван чӏавалди вун уьтквем итим яз гьисабза- вайди тир. Вун къуьрен рикӏ
  авай аждагьан тир кьван. Килиг гьакӏан рахунар, шиндакьар мийир. И кар ша риат
  судди вал тапшурмишзава. Вуна суддин къарар кӏанзни-такӏанзни кьилиз акъудун
  лазим я. Тахьайтӏа ваз пис жеда, ви язух я! — лагьана гьам кичӏерар куту на ва
  гьамни гзаф пул гунни хиве кьуна. Кичӏела зур- зазвай Цӏарудиз хиве кьунилай
  гъейри маса чара амукь- нач. Хьайиди хьуй лагьана ийир-тийир хьанвай Цӏару рази
  хьана. Идалай кьулухъ гьи чӏавуз, гьинал кӏватӏ жедатӏа ва гьикӏ и кар кьилиз
  акъуддатӏа меслят хьа на. Яракьар авачирбуруз Мегьамедрасула вичин гьам- бардай
  гъана пайна. Вири чкӏана хъфена. Эхирдай Гьа- жиразаманан гада экъечӏна.
  — Килиг ягъалмиш жемир. Цӏарудихъ эсиллагь да- лу акализ жедач. Вуна ам
  хъсандиз вилив хуьх. Маса- низ катдай мумкинвал гумир! — Мегьамедрасула адал
  тапшурмишна.
  — Вун архайин хьухь. Адавай гьич санизни катиз жедач, — хиве кьуна ада.
  Атайбур хъфейдалай кьулухъ рикӏикай гар кӏвахьай Мегьамедрасул архайин хьана
  багъдиз экъечӏна.
  Штаб хуьряй рекье гьатдалди Мусади Али ва Сува-рахъ галаз меслятна герек итимриз штабдиз
  эвериз туна. Абурук Пенжали, Гьашимни галай. Мусадн кӏватӏ хьанвайбуруз хьанвай гьалдикай
  хабар гана.
  
  — Юлдашар! Кьасумхуьр бандитри кьунва. Чун бан- дитрихъ галаз дяве ийиз
  гьаниз физва, — лагьана ада хуьре вуч авуна кӏандатӏа кӏватӏ хьанвайбурал тапшурмишна.
  Штаб хъфейдалай кьулухъ Алидини Сувара хуьре авай постар мадни мягькемарна.
  Советдин идара штаб жеда. Ина герек чкайриз ракъурун патал Суварахъ галаз
  уборщицани акъвазда. Постар Алидини Пенжалиди ахтармишдайвал меслят хьана.
  Сифте юкъуз аквадай хьтин гьерекатар ва гьазурвилер хьанач. Винел патай вири
  секин яз аквазвай. Йиф хьайила Алидбур мукъаят яз постарин арада къекъвез хьана.
  Вацран мичӏер тир. Яргъарилай физвайбур чир жезвачир. Алиди гзафни-гзаф фикир
  хуьруьз гьахьдай рекьериз гана. И рекьерай маса хуьрерин бандитар иниз атуникай
  кичӏезвай.
  Советдин идара хуьруьн къерехда, хъчар экъечӏнавай вирин патав гвай. Сувар
  гьамиша адет тирвал тек ваъ, и йифиз уборщицани галаз идарада ацукьна. Абурун
  патав кьве сеферда Курум, Азадни галаз атана. Суваран кабинетдин пенжерар багъдихъ
  ахъа жезвай.
  Мичӏи хьайила Мегьамедрасулан итимар са -сад шартӏ хьанвай чкадал атана
  вирера чуьнуьх хьана. Цӏа-руди Мегьамедрасулан кӏвале чара атӏана рази хьана-тӏани
  катунин планар гьазурна. Адаз жезмай кьван и кардикай кьил къакъудиз кӏанзавай.
  Гьакӏ хьайила са шумудра хуьряй катиз алахъна. Хьанач. Гзаф жани-ве-ренгна кьил
  баштан ийиз алахъна. Садра лап хуьруьн къерехдихъ кьван катна. Гуьгъуьна тунвай
  Гьажирама-занан итимрикай сада ам кьуна акъвазарна. Чара атӏай Цӏару элкъвена
  хуьруьз хтуниз мажбур хьана. Гуьгъуьна туна гуьзетзавайбуру мад адав патаз камни
  вегьез тунач. Нянихъ сада ам шартӏ хьанвай чкадални гваз атана. Цӏарудин рангар
  фена гьални чӏуру тир. Вични эсиллагь рахазвачир. Фикирди тухванвай.
  — Ана гьикана дуст кас, фите галайдан патав фида лагьайла ви витӏкьи кьурана
  хьи. Ваз квекай кичӏезва? — лагьана чуьнуьх хьанвайбурукай сада зарафатна.
  — Декӏени вуна зи кьил денг тейин, — хъилелди жа- ваб гана Цӏаруди.
  — За, дуст кас, ви рикӏикай хабар кьазва. Мад вуч- да, къазадикай катиз
  жедайди туш, — лагьана сифте зарафат авурда. Цӏару ам алай чкадилай
  къарагъна чуькьни тавуна масанал фена кисна ацукьна.
  Иифекай хейлин вахт фена, Советдин идарадиз сад-бур къвез, садбур хъфена.
  Мегьамедрасулаз кӏанзавай серфе акатзавачир. Ада йифиз идарада уборщица акъва-зун
  фикир авунвай кар тушир. Ам гила хъфида, мад хъфида лугьуз гзаф вахтунда гуьзетна.
  Хъфин уборщи-цадин фикирдани авачир. Мегьамедрасула уборщица хъфенамазни
  кӏвалах башламишда лагьана фикирзавай. Икӏ хьайила мумкин тир гьич са карни
  тахьана йиф акъатун. Имни гъиле гьатнавай серфе ахъаюн тир. Ибур фикир авур
  Мегьамедрасулан рикӏи-рнкӏ иезвай. Ам къвердавай дарихмиш жезвай. Бес ада вучдай,
  гьихьтин чараяр аквадай. Мад кӏвалах гежел вегьена виже къвез-вачир. Адан кьили фадфад кӏвалахиз эгечӏна. Эхир ада Советдин идарадилай яргъал са магьледа са себебни
  авачир, садазни герек тушир гьакӏан къал акъудна вири-дан фикир гьаниз желб ийиз кӏан
  
  хьана. Тадиз гьа магь-ледиз вичин итимрикай ракъурна зурба къал-макъал, глярекат
  акъудна гьарай-вургьай туна. Къал-макъал акъатай чкадал жемят кӏватӏ жезвайла чпи
  советдин идарадал вегьена. Сувар ацукьнавай чкадин кьулухъай багъдиз ахъа жезвай
  пенжердихъ Мегьамедрасул атана акъвазна. Гьажирамазанан гада итимарни галаз
  ракӏа-рай идарадин къенез гьахьна. Къецихъай ванер атайди: «Яраб вуч хьанатӏа?» —
  лагьана уборщица ракӏарихъди фена, ракӏарай сифте къенез гьахьай Гьажирамазанан
  гадади ам тфенгдин къундахдив яна. Уборщица ван акъат тавуна ацӏай шишел хьиз
  чилиз экӏяй хьана. Бандитар адалай кам яна къенез гьахьна. Ибур вуч ванер я, ана
  вуч хьанатӏа лагьана фикирна Сувараз кьил хкажна ракӏарихъди килигна къарагъиз
  кӏан хьана. Гьа и арада са шумуд касди атана ам кьуна.
  — Фассад, юзамир, я ванни акъудмир! Гила вун чи гъиляй санизни акъат
  хъийидач! — мерездалди столдал кутӏунна. Гажирамазанан гада адан лап вилик
  атана. Амай бандитри внрида адал тфенгар туькӏуьрна. Пен жердихъ галай
  Мегьамедрасула ишарайралди абуруз вуч авуна кӏандатӏа къалурзавай.
  — Яб це, фите галай иблис! Исятда чна ВИЗ шариат- дин суддин къарар кӏелда, —
  
Sez Lezgin ädäbiyättän 1 tekst ukıdıgız.