Latin Original

  хъсандаказ кхьенва. Зи фикирдалди, и ктаб гьар са лезгидин столдал хьун
  чарасуз я.
  Эхирдай заз лугьуз кӏанзава. Гьуьрметлу лезги халкьдин съезддиз
  къвезвай делегатар! Чи халкьдин кьисмет квелай аслу я. Жуван халкьдиз
  вафалу, жуван халкьдиз лайихлу кьил хкягъа. Вахт тӏимил ама. Чаз
  ягъамиш жедай эхтияр амач.«Женг чӏугу – азадни жеда!» – баркаллу
  Мегьаммед Ярагъидин гафар ша чна садрани рикӏелай ракъур тийин.
  ЖУВАН ВАЦӏ ЖУВА ЯЦӏУ АЯ!
  
  Халкьдин интересар маса гудайди душмандини кваз негь ийида:
  ам ишлемишда, адакай халисан дуст кьадач.
  
  Халкь маса гун хайи диде маса гун лагьай чӏал я.
  
  Халкь маса гузвайда хаинвилин тӏвар анжах са вичел ваъ, гьак
  вичин эсил-несил сихилдални гъизва.
   Эгер.
  душмандал гъалибвал.
  къачуз кӏанзаватӏа,. жуван.
  халкьдикай тир хаинрал гъалибвал къачу. – Бубайрин мисалрай.
  Зун инал лезгийрин къадим тарихдикай, чи бубайрин баркаллу
  гьунаррикай рахадач. Бесрай! Чун алатай вахтарикай гзаф рахазва, чна
  бубайралди гзаф дамахзава. Амма абурун баркаллу крариз, жуван халкьди
  агъзур йисарин женгера къазанмишай ва эркекдаказ хвейи лезги тӏварцӏиз
  чун лайихлу яни, тушни, гьадакай тӏимил рахазва. Бубайрин девиррани
  хаинар хьайиди я. Чи бубаярни абуру маса гайиди я. Белки гьабурун
  несилри туштӏа къе мад ва мад чи халкьдин интересар маса гузвайди!?
  Вичин лайихсуз хциз дидеди агь ийида: «Ваз за гайи нек гьарам
  хьуй!»
  Вичин лайихсуз хциз Чили агь ийида: «Ваз за гайи уьмуьр гьарам
  хьуй!»
  Маса гун, хаинвал гьар жуьрединди жеда: виле акьан тийидай
  куьлуьдалай зурбадалди.
  Садвал, сихвал авачир халкьдихъ садрани душманрин хура къваздай
  къуват, бахтлу гележег жедач. А халкьдин азадвал, чил, чӏал, милливал,
  жуввал квахьда.
  Девирри чи вилик гьар жуьредин имтигьанар эцигзава: гъвечӏибур ва чӏехибур. Гъвечӏи.
  имтигьанар лайихлувилелди.
  вахкуз тахьайла,.
  чӏехибурайни экъечӏиз жедач, нетижада гележегда халкьдин кьилел зурба
  бедбахтвилер къведа.
  Къе чи вилик зурба имтигьан ква: Дагъустандин кьибледин сечкийрин округда.
  кьиблепатан халкьарин. векилди.
  депутатвал къазанмишун.
  Бязибуруз, белки, им тӏимил кар хьиз аквазва: «Заз вуч ава кьва кьван!
  Гьим хьана вуча?!». Амма инал къе къиблепатан халкьарин пакадин
  кьисмет гьялзава!
  Дагъустан миллетар гзаф, амма чил ва девлетар тӏимил авай
  республика я. Гьавиляй ина гьар миллетдиз гележегда вичин уьмуьр
  виликди тухудай, аладун-веледун артухардай чилер герек жезва. Къуват
  авай, садвал авай миллетри чилер, девлетар зайифбурувай къакъудда. Эгер виликдай.
  туруналди-зуруналди къачузвайтӏа,.
  къе пулуналдини.
  гьукумдаррин сиясатдалди къачуда. Эгер виликдай халкь турунинни
  зурунин хура акъвазун тӏебии ва чарасуз кар тиртӏа, къе ихьтин гьерекат
  къанунсузди яз гьисабзава. Гьавиляй къенин девирдин чи тур-тфенг, чи
  зур-къуват чи сихвални садвал, чи акьул-кьатунни чирвал я. Им сир туш,
  Дагъустанда сад-кьве миллетдин векилри агъавал ийизва: кеферпад авар
  миллетдин уьмуьрдин мяденар я, къиблепад дарги миллетди вичин
  мяденар яз хкягънава (и карда абуруз туьрк чӏалан векилри зурба
  куьмекзава).
  Лезги халкьдин ва лезги чилерин чӏехи пай гьамишалухъ яз чара
  гьукуматдик – Азербажандик акатнава. Лезги халкьдин рикӏяй чӏугунвай
  хер тир сергьятни чара миллетрин девлетдиз элкъвенва. Самур вацӏ явашявашдиз чавай къакъудиз алахънава. Лезгийрин къадим меркезрикай сад
  тир Дербент къвез-къвез маса миллетрин макандиз элкъвезва, шегьердин
  чӏехи идараярни лезги халкьарин векилрив гвач. Эгер чун буш хьайитӏа,
  пака чи чилер, вири хуьрерни районар масадбурув жеда. Чи несиларжуван
  чилел чарабуруз кӏвалахдайгьамбалар жеда.
  Ихьтин четин берейра халкьдиз вичин гьакъикъи кьегьал вуж я, дабан
  атӏудай душман вуж я, чир жеда.Бязибуру, чпиз анжах чеб лезги халкьдин
  векилар тирвиляй чӏехи къуллугъар гьатнаватӏани, къе ачухдаказ маса
  миллетриз кӏвалахзава. Гьатта маса миллетдикай тир ихьтин кьегьал
  касдикай депутат хьун чпин бахт яз гьисабзава! Эгь, хаинвал, хаинвал,
  яраб вахъ сергьят аватӏа! Чпиз лезги дидеди нек гайиди, чпиз лезги чили
  уьмуьр гайиди яраб хаинвалзавайбурун рикӏелай алатнаватӏа?!
  Хура лезги рикӏ авай, лезги ягь-намус авай жуван лезги халкьдин
  кьегьал веледриз, рухвайризни рушариз заз лугьуз кӏанзава: играмибур,
  къанихвилерни пехилвилер, такӏанвилерни мидяйвилер рикӏелай алуд!
  Бубайри лугьудайвал, жуван вацӏ яцӏу ая!
  ЛЕЗГИ МИЛЛИ СОВЕТДИКАЙ КЬВЕ ГАФ
  Лезги халкьдин кьулухъ галамай месэлаяр гьял авун паталди,
  гьукуматдин идарайрин вилик лезги халкьдин патахъай шериквал авун
  паталди лезги халкьдин ӏӏ-съезддал Милли Совет хкягънай (1990 йисан 9
  ноябрь) ва «Садвал» гьерекатдин пудлагьай съезддал (1991 йисан 2 март)
  адан кьил яз чи депутат Рамазанов Нариман Салманович хкягънай.
  1994-йисан 26-октябрдиз Кьасумхуьрел кӏватӏ хьайи съезддал вучиз
  ятӏани Милли Советдин председателвиле милли гьерекатда са кардални
  вич малумар тавур кас – Марат Рамазанов хкягъна. Мад чна вуч лугьун?
  Лезгияр паталди къуллугъ ийиз вичиз Аллагьди рехъни гурай, къуватарни!
  Чаз кӏанзавайдини жуван халкьдин тӏал алай месэлаяр гьялиз алакьдай
  кьегьалар вилик жергейриз атун я.
  Лезгистан кӏвачел акьалдарун патал фондни тешкилнай. (А фондуни
  къе низ къуллугъ ийизватӏа лугьун четин кар я).
  Сифте йикъара депутат Марат Рамазанова вич са кьадар активни яз
  къалурна, амма къвез-къвез гьакъикъат винел акъатна. (Республикадин
  демократ къуватри КПССдиз аксиз авур митингдал Марат Рамазанова
  вичин речда тек са КПССдин тереф хвенай.) Вич КПССдин лап вафалу
  терефдар тир ва вич Советдин са бязи гьакимрихъ галаз якъадашвиле авай
  депутатдин фикирар, гьелбетда, халкьдин демократвилин гьерекатдихъ
  галаз кьадайбур хьанач. Ада, гьелбетда, Дагъустандин Верховный
  Советдин интересриз къуллугъ ийиз хьана.
  Адалайни гъейри, депутат Марат Рамазанован хсуси къилихарни
  (туьнтвал, рахазвайдаз виняй килигун ва садлагьана бинесуз тегьне ягъун,
  вичин ва вичин кругдин интересар халкьдин интересрилай вине кьун)
  себеб яз аданни «Садвилин» руководстводин арада алакъаяр чӏур хьана.
  Мягьтел жедай кар ам тир хьи, эгер вуж «Садвилин» активный член яз
  хьайитӏа, халкь паталдини важиблу кӏвалах ийиз хьайитӏа, гьам
  М.Рамазанова вичин мидя хьиз кьаз хьана.
  Алай вахтунда кьибле Дагъустанда, лезги хуьрера яракьар гвай
  дестеяр пайда хьанва. Абуру «Садвилин» тӏварунихъай «халкьдиз яракьар
  къачуз»
  пулар кӏватӏзава.
  (Аник
  Северо-Кавказский биржадин.
  къуллугъчиярни ква) Нубат атай чкадал чеб «Садвилик» квач лугьузвай а
  ксари акӏ хьайила «Садвилин» тӏвар кьасухдай русвагь авун паталди чпин
  кӏвалах тухузва.
  Вуж я абуруз эмир гузвайди, абурун тереф хуьзвайди? Гелери
  Верховный Советдиз тухузва. Гьанай я буйругъар гузвайди. М.Рамазанов
  хьтин депутатри, чкадин гьакимри чпиз яракьлу телохранителар (беден
  хуьдайбур) тешкилзава.
  Садлагьайди, «Садвилин» тӏвар русвагь жеда. Кьведлагьайди, чпин
  политика хуьдай яракьлу къуватар жеда. Пудлагьайди, халкьдивай, чпиз
  табий тежедай кас-масдивай къакъудиз жеда, лазимдак кичӏ кутаз жеда.
  Амма риб чувалда чуьнуьхиз жери затӏ туш. Са вахт къведа –
  халкьдин вилик гьар сада вичин крарин жаваб гуда.
  ЛЕЗГИ НАМУС ВА СА КЪАЛИЯН ТЕНБЕК
  Руьгькьенвай халкьдиз вичинлукӏвиликай хабарнижедани?
  Зиаф Иварук.
  Гьар са халкьдин къуват, а халкьди вичи вич халкь яз, миллет яз гьисс
  авунин дережада ава. А гьисс авунни гзаф затӏарилай, терефрилай аслу я.
  Халкь хазанрикай, хазанарни – инсанрикай жезвайвиляй, миллетдин
  кӏевивал, викӏегьвал кьилдин ксарин алакьунрилай аслу я. Гьавиляй гьар
  са касдиз жуван сихилдин, жуван халкьдин тарих чир хьун лазим я. И
  чирвили гьар са касдик дамах кутада, и дамахдини гьар са касдин милли
  къанажагъ хкажда. Инсандиз вичин чӏехи бубайрин ирс, тарих, меденият
  чир хьунилай ва а ирсдиз вичи гузвай къиметдилай аслу я…
  Гьелбетда, милли къуватди (инал къуват гафуна за бедендин ваъ,
  руьгьдин мана твазва) а миллетди чилин винел вич халкь хьайи йикъалай
  инихъди кӏватӏай баркаллайрилай, зурба крарилай, вичин накьвадал,
  вичин къванерал кхьей тарихдин чинрилай, адан къагьриманвилерилай ва
  гъалибвилерилай дувул къачузва. Гзаф девирар къвез-хъфизва. А дувулрал
  хирер-кьацӏар жезва (а дувулар атӏай шумудни са халкьар цавун кӏаник
  цуькӏ хьана!), а дувулар чара накьварикни хкӏазва. Гзаф вахтара а
  накьвари дувулрик чара межеярни кутазва. Вичин шагьдувул бинедилай
  сагъдаказ хвейи халкь зурба халкь я. Амма шагьдувулда (чара межеяр
  акахьнатӏани) вичин хайи меже хвейи халкь гена зурба халкь я. А халкь
  девирринмусиббатривай муьтӏуьгъариз алакьнач, кана руьхъ хьиз гарув
  гуз жедач.Миллет арадал атунин карда девиррилай девирралди адан ирс
  агакьарунин карда тарихдин милли акьулдал, яни милли къанажагъдал еке
  къал ала.
  Кьуьзуьбур, арифдарар – ингье миллетдин камал!
  Бицӏибур, жегьилар – ингье миллетдин пакад йугъ!
  Кьуьзуьбурни бицӏибур – ингье миллетдин кьве лув. Миллет (сада
  садаз куьмек гуз) гележегдин рекье галат тахьана тухудай.Миллетдин
  сагъламвал, гумрагьвал квелай аслу я?Кьуьзуьбуру милли ирс, милли
  къанажагъ жегьилрив вугунилай, абурулай дуьз ва тамамдаказ ам гуз
  алакьунилай.Милли ирс несилдив вугуз алакьдай алатрикай кьилин алат –
  им гьа миллетдин чӏал я.Чӏал рекьида – миллет вични рекьида (гьелбетда,
  инал гаф бедендин ваъ, руьгьдин кьиникьдикай я).
  Эгер гьи тӏарашчидиз, гьи чапхунчидиз (нефсина чарадан чилер аваз)
  са халкь чилин винелай къирмишиз кӏан хьайитӏа, душман эвелни-эвел гьа
  халкьдин милли къанажагъ чӏуриз алахъда. И карда вири тӏарашчийрин
  сиясат, къайда сад я. Рекьер-хуьлер гзаф аватӏани.
  Месела, а халкьдин чӏал къадагъа ийин, адан тарих, меденият я вичин
  кӏвачиз ягъин, я абурун акьулдай акъудин. Йисарилай-йисаралди а
  халкьдин япара цан хьи, а халкь са гъвечӏи зайиф халкь я, ам акьалтӏай
  кьулухъ галамай, меденисуз, усал халкь я, адаз вичин чил, вичин ватан,
  вичин кӏвал-йугъ хьайиди туш, адавай вичивай вичиз къазанмишна фуъ
  нез, вичивай вич идара ийиз жедач. Гьавиляй а халкьди вичиз ракъинин
  кӏаник и чилел рикӏин ачухвилелди чка гайи ва са кьас фуъ гузвай стха
  халкьдиз рекьидалди буржлу хьун лазим я. Гьа ихьтин сиясат, ихьтин
  таблигъат тухудай «малимар», «алимар», «арифар» агъайри а халкьдикай
  вичикай гьазурда.
  Девирар къвез алатда, гьикьван зурба халкь хьайитӏани,йугъкъандивай душмандин а махарихъ ягъада. Гьа икӏ йисарилай асирралди
  халкьдин руьгь квахьда. А халкьдин рикӏе, руьгьда, кӏарабра кичӏ гьатда.
  Ада вичин усалвал, вичин факъирвал а кьадарда гьисс ийида хьи, ам вичин
  агъадин вилик даим кьил чиле туна, йукь агъузна сажда ийиз, адан
  «жумарт» гъилиз лукӏвилин теменар гуз акъвазда.Ингье, гьа икӏ къвезкъвез халкь вичин лукӏвилихъ галаз вердиш жеда. да вичин уьмуьр анжах
  са кьас фуъ тӏуьниз серф ийида. Анжах им зурба бедбахтвал я: чпикай
  халкь жезвай инсанар сагъ яз амукьзаватӏани, руьгь кьенвай халкь вични
  чан аламаз рекьида…1988.
  «САДВАЛ» ГЬЕРЕКАТДИН ӏV-СЪЕЗДДАЛ ЛУЬКӏУЬН
  Гьуьрметлу ватанэгьлияр!
  «Садвал» гьерекат сад-кьве касдин хушуналди, ва я са низ ятӏани
  къуллугъар кӏан хьуналди арадал атайди туш. Я и гьерекат накьни-къени
  пайда хьайид туш.
  Лезги халкьдин тарихдин гьи кӏарцӏиз хьайитӏани куьн эвичӏ, квез
  аквада – гьар са заманада чи бубайри, чи эсилри чпин хайи чил, чпин
  намус, чпин лезгивал кьил-тум авачир кьван чапхунчийрикай хуьз хьанай.
  Лап къадим йисарилай къецин йикъаралди чапхунчийрин сиясат сад я, ам
  кӏусни дегиш хьанвач: са халкьдивай адан чилер къакъудиз хьун паталди,
  а халкь вич терг авуна кӏанда. Гьикӏ? Ам пайи-паяр авуналди, адан чӏал,
  тарих, эдебият рикӏелай ракъуруналди, а халкь иниз-аниз чукӏуруналди,
  адан вилик-кьилик квайбур маса къачуна гьабурун гъилералди чпин чӏуру
  ниятар тухуналди.
  Чи тарихдин вири йисара гьакӏ хьунни авуна: чун пайи-паяр авуна, чи
  арада халкьдиз акваз-такваз зиянар гузвай муртадарни чӏехи авуна. Эгер ракьун.
  нажахдихъ кӏарасдин.
  тум хьаначиртӏа,.
  лугьуда мисалди,.
  нажахдивай тар атӏуз жедачир.Эгер чи арадани мецел ширин гафар алаз
  рикӏяй халкьдин кьисмет чпин интересрихъ маса гузвай ксар хьаначиртӏа,
  чи халкьни къе демократвилел гьалтайла виридалайни эхирда жедачир.
  Къе и месэлаяр къарагъариз квез вуч кӏанзава? – лугьузвайбуруз чир
  хьурай хьи, лезги халкьдин садвилин, азадвилин месэла (мад маса месэла
  ина авач) лап и чилел лезгияр пайда хьайи йикъалай инихъди гьамиша
  миллетдин вилик акъвазайди я. А месэлайри лезги халкьдин къагьриман
  рухвайриз садрани секинвал гайиди туш: пагьливан Шарвилидиз, шаррар
  (пачагьар) тир Геламаз, Араназ, Арасаз, Вачедиз, Вегьрудиз, Шарр-Гираз,
  Жуван-шарраз ва масадбуруз; азадвилин женгинин къагьриманар тир
  Гьажи Давудаз,Фетяли-хандиз, Гьажи Мегьамедаз;тарикъатдин бине
  эцигай паклу Ярагъ Мегьамедаз; Сталинан менгера авай девирдани лезги
  месэла патал чан гайи Самурви Нажмудиназ; 50-60 лагьай йисара мад и
  месэла кӏвачел къахрагъар хъувур ва чпин асайишвал, къуллугъар, гьатта
  чанарни кваз гьа и месэла патал къурбанд авур, Лезги Няметаз, Забит
  Ризвановаз, Иззат Шарифоваз;къе мад гьа месэлайрал алахънавай кьегьал
  рухвайриз!!!
  Икьван девирра, икьван кьегьалри къарагъарнавай месэла, садрани
  сагъ техжедай чи ивидин хер, им гьахълу месэла туш лугьузвайбур, де
  куьне лагь, абур вужар ятӏа? Абуруз авай тӏал анжах чпин девлетрикай,
  чпин къуллугърикай, чпин асайишдикай я. Халкьдин месэладикай абуруз,
  къуншид къавалай кац фейи хьизни, хабар авач. Вири девирра ахьтинбур
  хьайиди я. Анжах, гьинва абурун тӏварар? Чпин руфунар ацӏурна, чпи
  кӏватӏайдини амаз фена гьабурни, вири хьиз, и дуьнйадилай. Анжах
  абурулай халкь паталди амукьай суваб алай, барка алай кар бажагьат жагъида.
  Гьавиляй, гьуьрметлу стхаяр, къе куьн са акьван мягьтел жемир, чи
  баркаллу кардиз аксивалзавайбур акурла. Абур гьа виликан дасмалчийрин,
  кичӏебанрин, жадуйрин, мукъаятчийрин, еке кьилер авайбурун несилар я.
  Гьайиф хьи, йугъ-къандивай (иллаки коммунизмадихъди физвай девирда)
  абурун кьадар гена гзаф жезва.
  Накь чеб хкягъдайла халкьдин вилик кьур кьинер рикӏелай алатнавай
  депутатар, миллетдин патахъай лап паклу ва важиблу месэлаяр вилер
  мичӏна (кьилеллай эмир гайивал) гьялзавай арифдарар, халкь алажзавай
  чкадин гьакимар, жемятдин малдиз гъил яргъи ийизвай къачагъаррекетирар, «Садвилин» паклу тӏвар сиве гуз, чпин кьацӏай кӏвалахарзавай
  савдагарар – ингье чаз акси тир къуватар. Ингье, чеб гьахъ яз, «Садвилин»
  кар батӏулди яз гьисабзавай къуватар. Чаз абур вуж вуж ятӏа гьарма сад чизва. Ингье,.
  и йикъара.
  фейи Верховный.
  Советдин Сессиядални.
  Мегьамедали Мегьамедоваз вил ягъиз кьве чи депутатди «Садвал»
  пислуькна. Заз чиз, и кардалди а ксари чпел чуьхуьз тежер леке
  алкӏурна.Белки, сад-кьве келлегуьз мацӏахайди «Садвилин»тӏварцӏихъай
  чпин крар туькӏуьриз аквазватӏа, идалди «Садвилин» тӏварцӏиз тегьнеяр
  ягъун дуьз жезвач. И гьерекатдин мурад-метлеб вуч ятӏа виридаз
  ачухдаказ чизва. Куьчедал садавай ван хьайи чӏуру гаф, сада авур чӏуру
  кар гьасятда «Садвилин» кӏвачиз ягъуннигьахъвал туш. Гьакӏ ийизвай
  ксар я чеб гъавурда авач, я абуру а кар кьасухдай «Садвилиз» зиян гун паталди. ийизва.Абуруз.
  Верховный Советдай. эмирарни.
  Гьанай гьинай.
  буйругъар гузватӏа,.
  – якъин.
  депутатрал жезва:.
  ва чпиз.
  къуллугъзавай чкадин гьакимрал, гьабурулайни гъилибанрал къвезва.
  «Садвилин» тӏварцӏихъай пулар кӏватӏунар, пиянбуру мехъеррални
  цавуз автоматар ягъунар, Гилидал хьайи кьиникь – ибурун жавабдарар гьа
  ксар я. Гьахълувал чуьнуьхиз жери затӏ туш. Гьар сада жаваб гудай вахт
  алукьда.Чи мидяйри чун пислемиш тавун патал, гьуьрметлу стхаяр, чаз
  тамам программа лазим я. Гьа и барадай, инал вахт авачирвиляй, куьрелди
  заз жуван сад-кьве фикир лугьуз кӏанзава.
  Гьелбетда чи кьилин месэла – лезги халкь сад авун ва жуван кьилдин
  гьукумат туькӏуьрун я.Анжах и месэла гьа чаз кӏандайвал къе кьилиз
  акъудиз тежедайдини гзафбуруз чизва. Гьавиляйни чи программа къе ва
  мукьва вахтара авуна кӏандай ва гележегда авуна кӏандай месэлаяр
  (программа-минимум ва программа-максимум), абур кьилиз акъуддай
  тактика ва стратегия чара авун лазим я.Зи фикирдалди, эвелни-эвел чна
  Дагъустанда лезгийриз Дербентдилай анихъди са округ хьайитӏани
  туькӏуьрна кӏанда. Гьавиляй чун и мурадрин активный терефдарар хьун
  лазим я: 1) Дагъустан вич Федератив гьукуматжедай рекьер; 2)
  федерализмадин идеядизпартӏар (союзникар) акун; 3) чи халкьдин милли
  къанажагъ, политкъанажагъ хкаждай рекьер акун; 4) экономикадин
  жигьетдай лезги районрик агьвал акатдай рекьер жагъурун; 5) социальный ва.
  културный месэлаяр.
  виликди фин.
  паталди рекьер.
  жагъурун;
  6)Азербажанда авай лезгийриз автономия къачун паталдиАзербажанда,
  Дагъустанда, Урусатда ва маса чкайра и кардиз терефдарар жагъурун;
  7)лезгияр яшамиш жезвай кьве патани азад экономикадин сергьят
  туькӏуьрун; 8)гьукуматрин арада сергьят «экуьди» жен; 9) сергьятдин кьве
  патани яшамиш жезвай миллетриз (азербажанриз, лезгийриз, цӏахурриз,
  аварриз) кьве гьукуматдинни гражданвал гун.
  Къе чи миллет патал лап важиблу ва хаталу вахт алукьнава.
  Кьисметди, тарихди чи гъиле са шанс ганва: я къе, я гьич садрани! Мад чи
  месэлаяр гьялдай ихьтин вахт чаз гьат хъийидач. Гьавиляй гьар са
  миллетпересди, куьлуь-шуьлуь бейкефвилер, такӏанвилер, чпин бицӏи
  интересар рикӏелай алудна, жуван къуватдин са пай хьайитӏани
  миллетдин рекье къурбандна кӏанда.
  Гьикьван чна сада-садаз экъуьгъайтӏани, масадбуруз экъуьгъайтӏани,
  патай тӏалабайтӏани, чи кар масабуру атана ийидач.
  Ша чна гьар са йукъуз рикӏяй лукӏвал акъудиз, жувавай жедай
  гъвечӏи къуват эцигиз лезги халкь саджедай а бахтлу йугъ мукьвал ийин!
  Кьулай ивид дам финалди
  Сагъ са рикӏ кьве пай жедайд туш.
  Чарадан къул кьуна лугьуз
  А къула пак цӏай жедайд туш.
  Кьве мамунай гана лугьуз
  Некӏедихъ кьве дад жедайд туш.
  Са дидеди хайи касдиз
  Патан диде мад жедайд туш.
  Къул гадарна гъурбатда хьай
  Тахтуникай тахт жедайд туш.
  Халкь маса гуз къазанмишай
  Бахтуникай бахт жедайд туш.
  Лезги чиляй авахьзавай
  Вацӏухъ гъейри дад жедайд туш.
  Халкь сад хьана аквадалди
  Лезгидин рикӏ шад жедайд туш!5 сентябрь, 1992 йис.
  ЛЕЗГИДИН ПАК КЬИН
  Жуван халкьдин дерин тарихдал ва девлетлу ирсинал дамах ийиз,
  жув Шарвилидинни Къванцигададин, Вачединни Жаваншаран, Гьажи
  Давуданни Ярагъ Мегьемедан несил тирди чиз,
  жув Алпан хьтин гьукумат хьайи, Къавкъаз дагълариз, Каспи
  гьуьлуьз, лезги кьуьлуьниз машгьур тӏварар гайи, асирралди мидяйрин
  хура гьамиша викӏегь яз къалурай лезги халкьдин велед хьунал дамах авуналди,.
  и пак Кьуркьандал гъил эцигна, Аллагьдин михьи тӏварцӏел,
  бубайрин сурарал, лезги намусдал за Пак Кьин кьазва хьи:
  Инсаф течир кьисметди чун, сагъ са миллет, гужуналди кьве патал
  пайзавай сергьятдин цӏар амай кьван, зи рикӏевай хер сагъ хъижедач.
  Эхир нефесдалди за жуван акьул, къуват, чан лезги халкь садхъувун
  паталди къурбанд ийида.
  Миллетдин къайгъуйрилай чпин хийир вине кьаз, жемятдин малдиз
  гъил ийизвай къуллугъчияр, чпин гафар сад, крар масад тир тапархъанар,
  еке къуллугъар кьуна анжах чпин асайиш паталди миллетни кваз маса
  гузвай хаинар, жемятдин кӏвал-мал атӏузвай угърияр, миллетдин
  сагъвилиз зиян гузвай анашачияр ва ичкибазар за халкьдин хаталу
  душманар яз гьисабда.
  Чилерин-цаварин вилик, Садаллагьдин вилик, зи сирдашрин вилик за
  кьин кьазва хьи, жуван хивез къачузвай кардин четинвал ва жавабдарвал за
  жуван фикирдалди гьиссзава ва зун и барка алай пак кардив садан жебирни авачиз,. жуван.
  хушуналди эгечӏзава. Анжах.
  тек жуван. рикӏин.
  игьтияждилай гъейри маса са темягьни захъ авач.
  Эгер за и Пак Кьин чӏурайтӏа, къуй зи тӏварцӏел, зи эсил-несилдал
  ивидалдини чуьхуьз техжер лянет къурай!
  Къуй зи дуван Садаллагьди ва къенин шагьидри авурай!
  Гьар са хаиндиз ажал! Сагърай лезги халкь! Амин!1991.
  ДЕРБЕНТДИН ОКРУГ ХЬУН ЛЕЗГИЯР ПАТАЛДИ ВАЖИБЛУ Я
  Эгер гьи миллетдихъ виридалайни зурба пак мурад авачтӏа, а миллет
  гележег авачирди я. Анжах зурба мурадди халкь сихдаказ агудда, чкӏанвай
  тайифайрикай къуватлу миллет ийида.
  Лезги халкьдин кьилин ва зурба мурад вуч я? Зи фикирдалди, и
  суалдиз гузвай жаваб вич халис лезгивал синагъзавай имтигьан я. Жавабар
  гзаф аваз акуртӏани, садлагьана атӏай жаваб гуз хьун четин я. Гьар садан
  жавабни сад жедач: чил хуьн, халкь хуьн, чӏал хуьн, тарих ва култура
  хуьн, лезги халкь санал ахгудун, халкьдин яшайиш ва дуланажагъ хкажун,
  экономика вилик тухун ва икӏ мадни... Белки, яшайишдин гьар са
  къатунин векилдихъни вичин жаваб ава. Амма са кар якъин я: кьилин
  мурад гьим хьайитӏани, чӏехи мураддихъ хкаж жезвай гурара вахтуни,
  девирди цӏударалди чӏехи-гъвечӏи мурадарни, ири-куьлуь метлебарни а
  гурарин кӏарар хьиз вилик гъизва.
  Зи фикирдалди, лезги халкьдин садлагьай пак мурад, милли макьсад
  кьве пай хьанвай лезги халкь сад хъувун ва лезги ватан туьхкӏуьрун я.
  Герек, чи кӏвалахрин, крарин вири рекьера гьамишанда и мураддин
  нуранин экв жен. Герек, а эквни гьар са лезгиди лап багьа ядигар хьиз
  вичин рикӏе хуьн!
  Адет яз, халкьдин месэлаяр, адан тӏал-квал алай къайгъуяр халкьди
  вичи ваъ, адан камаллу ва ахлакьлу, адалатлу ва намуслу, уьтквем ва
  вафалу веледри гьялда. И дережаяр я девлетдилай, я къуватдилай аслу
  затӏар туш. Абур анжах Аллагьдин патай гьар садаз гузвай (ва я тагузвай)
  рикӏин гьиссер я: я туруналди, я зуруналди, я пулуналди къачуз тежедай
  кьакьан пак руьгьдин мягькем къелеяр. Л.Н.Гумилеван гафаралди, ихьтин
  активный къатариз пассионарияр лугьуда, яъни халкьдихъ рикӏ кузвай
  кьегьалар. Вири девирра анжах и кьегьалри я халкьдин загьир ва батӏин
  мурадар-метлебар
  кьилиз акъудзавайди. Девирар,.
  общественно-
  политический къурулушар къвез алатда.Белки, туруналдини зуруналди
  гьялзавай месэлаяр меслятдалдини гафуналди гьялдай вахтарни алукьда.
  Гьукуматдин властдинни халкьдин арада векилвал ийидай ксар вири
  девирра хьайиди я. И векилрин кьилин буржи халкьдин тӏалабунарни истемишунар,.
  къайгъуярни мурадар.
  гьукуматдин кьилевайбурал.
  керчекдаказ агакьарун ва гьукуматдин къарарарни къанунар элкъвена
  жемятдал ахгакьарун я. Чи девирдани и везифаяр саки дегиш хьанвач:
  халкьди вичин месэлаяр гьялун вичи сес гана хкягънавай, вичи ихтибар
  авунвай векилрин, депутатрин, хиве твазва. Властдинни халкьдин арада
  арачивал ийизвай касдилай къе зурба месэлаяр аслу жезва: эвелни эвел
  халкьдин вичин къенин ва пакад йикъан кьисмет, халкьдин чилин ва
  руьгьдин девлетрин, тарихдин, чӏалан, културадин кьисмет… Гьавиляй и
  арачи, халкьдин векил намуслуди, гъилни, рикӏни михьиди, халкьдиз
  вафалуди, садавайни маса къачуз тежерди, рикӏе кичӏ авачир уьтквемди,
  кардиз бажарагълуди хьун чарасуз я. Тахьайтӏа, гьамиша хьиз жеда – чна
  сесер гайи, чаз кьинер кьур депутатри халкь паталди вуч авунатӏа ва вуч
  ийизватӏа, чаз хъсандаказ аквазва.
  Са гафуналди, властдинни жемятдин арада авай векилрилай, абурун нефсинилайни.
  рикӏин михьивилелай,.
  адалатдилайни намусдилай,.
  миллетпересвилелайни пешекарвилин чирвилерилай халкьдин важиблу
  милли интересар аслу жезва. Гьавиляй гьар са касдиз кӏевелай чир хьун
  лазим я: ада вичин хзандин, веледрин, несилдин, халкьдин къенин ва
  гележегдин кьисметар нин гъиле твазватӏа. Инал я халахатурвал, я мукьвакьиливал, я яр-дуствал кӏвенкӏве тун, абур миллетдин интересриз къарши
  терездал эцигун неинки бажитсузвал, келлегуьзвал жезва, ам гьакӏни
  жуван миллетдиз ийизвай чӏулав вафасузвилиз ва хаинвилиз элкъвезва! Де
  аку, куьне терездал гьикӏ эцигдатӏа: ягь-намусдихъ, ар-адалатдихъ галаз
  куь сес маса къачузвай пул ва я маса затӏ-матӏ (къуллугъ, са шешел гъуьр,
  эрекь…)? Бес им руьгьдин лукӏвал жезвачни?! Алатай сечкийра чаз такур
  кьуд аламат амач: пулунихъ ва я маса затӏарихъ сесер маса къачунар,
  кукӏунарни чухунар, кьилиз акъуд тежер месэлаяр хиве кьунар,
  тапарарунар… Аллагьди вичи яргъаз авурай ихьтин вакъиаяр мад тикрар
  хъхьуникай! Тахьайтӏа чи кьилелни ихьтин дуьшуьшар къведа: Феналда
  сад вичи сес гана хкягъай гьакимдин патав. «Ви дерди-бала?». «Бес заз
  къуллугъ герек я». «Вун вуж я?». «Зун ваз сес гайи флан кас». «Вуна заз
  сес гайиди ваъ, хванахва, за ви сес маса къачурди я! Экъечӏ, квахь
  кабинетдай!» Къе Гьукуматдин Думадиз депутатар хкягъдай нубатдин
  сечкийрин мярекат кьиле физва. Ша чна гьар сада мукьуфдивди фагьумфикир авуна, чи халкьдин къайгъуяр, месэлаяр фикирда кьуна, абур
  гьукуматдин дережадиз хкажна гьялун патал рекьер, серенжемар акваз
  алакьдай кьегьал веледар чи депутатвилиз хкягъин! Ша чун пака чи
  хкягъунал, шумудни са гъилера хьиз, мад пашман техжен! Чаз такуна
  амач, чи бязи векилри депутатвал анжах чпин къуллугъдин, яшайишдин,
  девлетдин месэлаяр гьялуниз серфна ва серфзава.Ша чна чун маса къачуз,
  лукӏвиле тваз титан! Лукӏварихъ галаз иесиди садрани меслят тийидайди
  рикӏелай алуд тийинӏГьар са хуьруьхъ вичиз дигай кавха жеда, лугьуда
  бубайрин мисалда. Гьар са халкьдихъни вичиз кутугай, вичин руьгьдин ва
  културадин дережадиз лайих векил хьун лазим я. Гьукуматдин Дума – им
  халкь паталди, регион паталди къулай (ва я къулай тушир) законар
  гьялдай, кьабулдай орган я. Ина гена иллаки камаллу, бажарагълу, гьам
  гафуниз, гьам кардиз уьтквем, вини дережадин пешекарар хьун лазим я.
  Ша чна чи кьисмет, лезги халкьдин кьисмет, анжах гьахьтинбурув
  вугун.Дербентдин сечкийрин округ тешкилун гьамиша чи рикӏин мурад
  хьайиди я, вучиз лагьайтӏа Магьачкъаладин ва Буйнакскидин округра гьар
  сечкийра чун лезгияр кьадардиз тӏимил яз амукьзавай. Са чӏавузни
  миллетдин интересар вине кьазвай чи кьегьал рухваяр а округрай финиф
  мумкин тушир. Гьавиляй вилик-кьилик квай лезги мерд рухвайри
  Дербентдин округ тешкилуник кьил кутуна и макьсад кьилизни акъудна.
  Амма, аламат я! Къе гьазурандал алтӏушдайбур гзаф хьанва, гьатта
  эвелдай а округ хьуниз акси тирбурниӏДепутатар жез кӏанзавайкьванбурун
  сиягьдиз са вил ягъун бес я: ина, маса миллетрин векилрихъ галаз, чпиз
  лезги халкьдин са месэладикайни ван тахьай лезгиярни ава. Чпиз гьатта
  хайи хуьрени сес тагудай ихьтин са бязибуру чпин кандидатураяр вучиз
  эцигнаватӏа, буьркьуь-бишидазни ашкара жезва: анжах жуван халкьдин
  лайихлу векилриз кьецӏ гунин ният аваз. Сада кандидатура начаникди эциг
  лагьана эмир гайивиляй эцигнава, муькуьда маса миллетдикай тир
  дустариз куьмек гун паталди эцигнава, пудлагьайда, белки, са кьадар пул
  гайила элягъда жеди. Бес Стӏал Сулеймана лагьайвал, «пулунихъ стхани
  кваз маса гудайбуруз», вичин начаникди «гьутӏ!» гайивалди жуван
  халкьдин интересар маса гузвайбуруз, жуван миллетдин хийирдилай чара
  миллетдин дуствал вине кьазвайбуруз лезгияр лугьуз жедани!? Бес халис
  итимвал гьинва, халис лезгивал гьинва..?! Жуван халкьдиз вафасузвал
  ийизвай ихьтинбурув гьа начаникар, гьа дустар гьикӏ гатӏумзаватӏа чир
  хьун четин туш: анжах чпин гъилибанрив хьиз! Ихьтин лукӏвал чи
  халкьдин къене гьатнавай зарарлу микроб я. А лукӏвал ийизвайбур чи
  арада тахьун лазим я! Абур вири, лап чпин эсил-несилни галаз, лезги
  халкьди негь авуниз лайихлу яӏЛезги халкьдин гъиле сечкийрин тарихда
  сифте яз ихьтин рехъ гьатнава: чавай, вири халкь санал жем хьана, лайихлу
  депутат хкягъиз жеда, анжах чна чаз манийвал тавуртӏа! Эгер чи арадай
  жуван миллетдин важиблу кардиз кьецӏ гудайбур акъатна хьайитӏа, чи
  депутатвилин чка маса миллетдин векилди кьада. Имни акӏ лагьай чӏал я
  хьи, мад чаз чи халкьдин садвиликай, къадим лезги Алпанистан гьукуматдин.
  меркезрикай сад.
  хьайи Дербентдикай,. лезги.
  халкьдингьунарлувилерикай рахадай я дамахлу мез, я уьзуьагъ чин
  амукьдач. Ахпа халкьдин кесибвиликайни бахтсузвиликай ишелар авун
  геж жеда! «Лезгидиз эхирдай къведай акьул заз сифте атанайтӏа!» –
  лугьуда мисалда. Ша чна виликамаз фагьум-фикир ийин гьуьрметлу
  жемятар! 11.2003.
  РУЬГЬДАЛ ЧАН ГЪИЗВАЙ ЭМЕННИЯР
  Инсан яшамиш жезва. Шумуд йисар, девирар физва, инсанди вичин
  гел и чилел тазва: тербия гайи велед, акӏурай къелем, туькӏуьрай булах,
  эцигай кӏвал, теснифай чӏал…
  Инсандин уьмуьрдин, яшайишдин кьилин мурад-метлебни гьа им я,
  вичелай гуьгъуьниз халкь патал хийирлу са вуч ятӏани тун. Амма чалай
  гьар садалай и кар алакьзавани? Жаваб гун регьят акъваздач.
  Рикӏе халисан ватанкӏанивал, инсанкӏанивал, жуван халкькӏанивал
  авай, диде-бубадин, къуни-къуншидин, вичин ах-еридин къадир чидай
  несил – чи пакад йикъан умуд – арадал гъун къе лап важиблу
  месэлайрикай сад жезва. И кар эхирки гьукуматди ва адан идеяйрин чад
  тир компарпартидини кьатӏизва. Куьз лагьайтӏа, анжах ихьтин несилдилай
  алакьда неинки квахьзавай тарих, култура, чӏалар хуьз. Вири халкьарин,
  инсаниятдин мурадаркьилиз акъудизни– чиркин жезвай гьава, вацӏар,
  гьуьлер, терг жезвай набататар, къушар, гьайванар хуьзни анжах ихьтин
  несилдилай алакьда.
  Гзаф вахтар фена инсанди вири алемдин къайгъударвал ийиз,
  каинатдин месэлаяр гьялиз. Амма инсандин рикӏелай вичин чарасуз
  къайгъуяр, адан тӏебии тӏал-квал фена. Къвалав яшамиш жезвай инсандин.
  Жуван вах-стхадин, диде-бубадин, къуни-къуншидин, хуьруьнвидин. Чна
  чи рикӏелай ракъурна хьи, инсандиз ризкьидилай гъейри руьгьдин
  игьтияжарни ава. Недай-хъвадай суьрсет тахьай инсан са шумуд йикъалай
  рекьида. Амма руьгьдин каша тунвай инсан яваш-яваш рекьида. Хабарсуз.