Риваятрин Камари - 2

  Сив къизилрив ацӏурна - руфун тух жедач.
  Сиви лагьана - гъили къачуна.
  Сив - хьар туш - акьализни чир хьухь.
  Сив тӏанурдизни ава, нубат атайла ахъайда.
  Сив ава, амма гъил авач.
  Сивяй акъуддай келимаяр алцума.
  Сиви ваъни лагьанач, гъили - маъни.
  Сис - хъсан келимаяр акъудиз халкьнавайди я.
  Сивик рак кутаз - хкудиз жедай затӏ туш.
  Сив хуьнин вацра - сиверни верцӏи жеда.
  Сиве къванер кьуналди хъсан рахаз чир жедач.
  Сивяй чӏуру гафар акъуднатӏа - чуьхуьн хъия.
  Сив ахъагъайди хьиз, акьализни чир хьана кӏанда.
  Сив япарихъ къведайвал хъуьруьн мешреб туш.
  Сив квай свас кьисмет хьайи хизан - лал жеда.
  Са сив - кьве жуьре рахадай затӏ туш.
  Сиве - сив туна, рахунин- эхир кьил къал я.
  Сивикай хана авур хатур - кицӏерин аш я.
  Сивел атанач, рикӏел хтун тавун - гуж я.
  Сивяй акъатзавай гафарин гуьзелвал - чинай аквада.
  Са сивяй кьве макьам ягъун - устӏарвал туш.
  Сивел атай вуч хьайитӏани лугьун - кимивал я.
  Сив япарихъ фида, амма япар - сивихъ фидач.
  Сив кьакьунун- ахвар галайвилин лишан я.
  Са тӏур - цӏудан сиве твамир.
  Сиве - сара гьатдайвал ийимир.
  Сивикай хунни, артух рахунни - хъсан туш.
  Сивихъай атӏана, тандихъ гилигиз жедач.
  Тфу гудайдазни - сив лугьуз жедач.
  Хъсан затӏар недай сивяй пис гафар акъудмир
  Хъипериз макьамар гзаф чида, амма яд фида.
  Чилкин затӏар сиве тунин атӏа кьил - азарлувал я.
  Чарада сиве турди нивай хьайитӏани нез алакьда.
  Чараданди я лугьуз сивихъ къведалди немир.
  Чан кьена, амма сив рекьизвач.
  Цавай аватуй - сиве гьатуй лугьудайбурукай жемир.
  Якӏун сивел ракьун пӏузарар эцигна кӏанзава.
  Сив лугьудай гаф са шумуд манада ишлемишзава,
  Сив - гафунихъ галаз алакъалу жуьтериз тамашин:
  вацӏун сив,фурун сив, рикӏин сив,кварцин сив, варцин сив,
  тӏанурдин сив. Сив-инсандинди я, тӏиш- гьайвандинди,
  кӏуф - ничхирдинди .Кӏуф-тӏиш.-сив гафунин синонимар я
  Мецикай
  
  
  Авамвал - мез аваз рахаз тахьун я.
  Авайвал лугьуз кӏанз, тежедай вахтарни ава.
  Акурди - виливай, дад - мецивай хабар яхъ.
  Амалдар меци - гъуьлягъни тӏуьквендай акъудда.
  Бегьемсуз меци - сив цвадай чкадал гъида.
  Бахтуни гудайла -мецикай пагьливан жеда.
  Бахтсуз хьайила - мезни цӏуьдгъуьнда, кӏвачни.
  Бязибурун мецери - тилисимда твада.
  Бязибуруз лугьудай кьван мез сивяй аватда.
  Вири синихарни сад я, мецин синихни.
  Виртни гва мецив, зегьерни.
  Ви мез - ви сиве ава, зи мез - зи сиве.
  Вилериз такуна, мецин шагьидвал ийимир.
  Вири - кьулухъ авуна, мез - вилик ийимир.
  Гуж гайибур - гъилер, майданда авайди - мез.
  Гьисаб - ктаб - кьилинди, жаваб - мецинди.
  Гьамиша мезни рикӏиз кӏанивал рахадач.
  Дидед мецин ширинвал маса затӏ я.
  Дидеди велед патал ризкьи - мецик кутуна хуьда.
  Еб - еб я, амма мейикай цӏил ийимир.
  Еб - яргъи авуна, мез - куьруь тахьурай.
  Еб атӏайла - тӏвал, мез атӏайла - лал хьун герек я.
  Жаваб - мецивай - кьиф хабар яхъ кацивай.
  Жакьвадайбур - сарар - сухвар, кеф - мециз.
  Жуван мез - жуваз бала ийимир.
  Зегьметди инсандин мез - майданда твада.
  Ийидай хъсанвал - мецелай башламиша.
  Инсан ятӏа - адахъ са мез жеда.
  Инсандин сиве рахадай мез тунвайди - Аллагь я.
  Инсадилай вилик мез рекьидай вахтарни жеда.
  Инсан гьайванрин алемдай акъуднавайди - мез я.
  Инсандин зигьин - меци чирда.
  Инсандик квай синихар хкуддай ранда - мез я.
  Кайи мециз - дад чир жедач.
  Къурна тӏуьр затӏ - мецизни хъсан я, чандизни.
  Кьадардилай яргъи мезни - са бала я.
  Кьадай кицӏни сад я, фитнечидин мезни.
  Кьилин куьмек галачиз - мецивайни затӏ жедач.
  Кьежей мез я- кӏани патахъ рахада.(Е.Эмин)
  Кӏвач цӏуьгъуьрди хьиз- мез цӏуьдгъуьрди къарагъдач.
  Лазим чкадал рахан тийидай мез - лалди я.
  Мез ава- калам хьтин, мез ава - шалам хьтин.
  Мез ава - агуддай, мез ава - къакъуддай.
  Мез - кьусу - рад - кашу хьана кӏандач.
  Мез - сад яз, са шумуд чӏалал рахаз жеда.
  Мецер чӏагъандиз пара ава, амма рахаз жедач.
  Мецелди лагьай гаф - ширин,хъилелди - тӏуькьуьл. я.
  Мецелай рахадайдал - хъуьруьн гунагь я.
  Мез такунамаз - шагьид жемир.
  Мез - гъвел янатӏани, дерди туькӏуьрнач.
  Меци - лагь, рикӏи - лугьумир лугьуда.
  
  
  Мецин ширинвал - гафарив, рикӏин ширинвал - крарив.
  Меце авайди - заз чида, рикӏе авайди - Аллагьдиз.
  Мецин азар - таб авун я.
  Мез ава - фу неда, мез авач - гишила амукьда.
  Мецин иесивал тежедайдан ам квез я?
  Мез - кӏараб, тан - кӏарас ийимир.
  Мецяй акъатай гаф - кьаз кьижедач.
  Мецикай къизилар кӏвахьана, амма кефи хана.
  Меци - лагьана, гъили - къачуна.
  Мецикай - кьусу жедайвал ийимир.
  Мецинди - зарафат я, гъилинди - ягьанат.
  Меци чӏурайди - гъилеривай туькӏуьр жедач.
  Мез - сарарик, кьил - тарарик кутамир.
  Меце авайди - заз, рикӏе авайди - гьарда вичиз.
  Мецин синих - алачиз рахун я.
  Мез - чав. рикӏ - душмандив гвайди - шейтӏан я.
  Мез - секин хьайила, рикӏни архаин жеда.
  Мез - фитнеда, кьил - фитеда.
  Мез хуьзни чир хьана кӏанда.
  Мез - на хуьда, меци - вун.
  Мез яргъидан, гъилер - куьруь жеда.
  Мецяй акъатна, ченедал аватна.
  Мез чӏурукӏа рахазвайди - вилерай чир жеда.
  Меци "чан" лугьуз - чан къачумир.
  Мез ава - фу недай, мез ава - тӏуьрди гьарамдай.
  Мез ава - дустар кьадай
  Мез ава - душманар кьадай.
  Мецелай - сарал, саралай - сухвал вегьемир.
  Мез - кьезил, кар - къизил инсан хьухь.
  Меци "Эхь" , рикӏи "Ваъ" лугьумир.
  Мецел сараринни пӏузаррин къаравулар ала.
  Напак виликай, яман мецикай - Аллагьди хуьрай.
  Нубатсуз гаф мецяй акъуддалди - каф акъуда
  Писни - хъсан течирдан меяй вирт акъатдач.
  Пара рахадай мецел - куркурарни пара жеда.
  Рикӏивай тахьай хъсанвал - мецивайни жедач.
  Рикӏе - сад, меце - масад - фасаддин жеда.
  Рикӏе авайди - иесидиз, меце авайди - миресдиз.
  Рикӏиз - агадун кӏан хьанач, мециз - къакъудун.
  Рикӏ туш аквазвайди - мез я.
  Рикӏин куьлег - мез я.
  Рикӏел гъвез, мецел татун гуж я.
  Са мез кьве жуьреда рахадайди - инсан туш.
  Сив - сад хьайила - мез кьвед вучиз жеда?
  Сив квайдан мез- кьве чихел я.
  Садбурун мецер -майданда, кьил- чайданда жеда.
  Са мез авай зуьрнеди пара макьамар ягъда.
  Севе авайди мез туш- са кулак я.
  Тапарариз вердиш мецяй дуьз гаф акъатдач.
  Тӏазвай сарал мез алтада.
  
  
  Гъилерикай
  Аллагьди муьгьтеж тахьун патал - кьве гъил ганва.
  Акурди - вилер я, къачурди - гъилер, тӏуьрди - сив.
  Адан тӏвар - гъилер чуьхуьн гватӏа яхъ.
  Алчахдан гъилик жедалди - чиликни хъсан я.
  Ахпани кьий, пакани, - чан гъиляй - гъилиз.
  Ахъади - гъил я, акьалайди - гъуд.
  Вилиз акуна, амма гъилиз атанач.
  Ви пешекарвилин шагьидар - гъилер я.
  Ви кьисмет - ви гъиле ава.
  Ваз Аллагьди - кьве гъил хьиз ганай, нез чир хьухь.
  Викӏегь папари - гъилерал дамахда.
  Викӏегь тушир папари - гъуьлерал дамахда.
  Вичин гъилерал атӏай фуруз - вич аватна.
  Вилер - сана, гъилер - сана,рикӏ - са масана.
  Вири - са виляй, са гъиляй кьуна кӏанда.
  Гзаф ички хъвайидан - гъилер зарзада.
  Гафуниз - гаф, гъилиз - гъил вахкумир.
  Гузвайди - эрчӏи гъил яз, зарзадайди - чаплади я.
  Гъилери - къакъудзавач, рикӏи - агудзавач.
  Гъил - гъил чуьхуьда, кьве гъили - чин.
  Гъилел алай вад тӏуб я, макьамар пара яда.
  Гъил - гъиле кьуна авурди - кар я, тавурди - инкар.
  Гъилиз - гъилин, папаз-гъуьлуьн къадир жен.
  Гъил - гъуд авун - тарашун лагьай чӏал я.
  Гъил михьи кас-малаик, сив михьиди - женнетэгьли.
  Гъиляй аватна - хана, виляй аватна- кьена.
  Гъил - гъил атӏана,. кьилвай абурун суд жедач.
  Гъилер - сад ятӏани сад хайиди я сад - дахайди.
  Гъиляй аватайди - вахчуда, сивяй аватайди - гадарда.
  Гъилер - эчӏе, кӏвалахиз - кичӏе, чуьнуьхиз - гъуьрче.
  Гъилер - стхаяр ятӏани, гьардахъ вичин муг ава.
  Гъили - гъил хуьда, кьве гъили - кьил.
  Гъилер ава - къизилар, гъилер ава - дабакьар.
  Гъилер - вибур ятӏани абурук - виридан пай ква.
  Гъил - яру зар, кьил - кӏавузар, рикӏ - агьузар тежен.
  Гъилер маймундихъни ава.кьил авач кьатӏудай.
  Гъилер хкажун - есир я, кар тавун - тахсир.
  Гъиляй - гъилиз, кьиляй - кьилиз хьана кӏанда.
  Гъилерай - гъилериз, кӏвалерай - кӏвалериз .
  Гъилералди цӏай къечягъиз тӏуьрди фу туш.
  Гъилер - жуваз, жув гъилериз муьтӏуьгъармир.
  Гьарам авай гъилин кьисмет - вагьрам я.
  Гьарда вичин гъиляй къведайди авур чка - кӏватда.
  Гьар гъилиз - вичин жибин, амма къултухар - уртах я.
  Гьар гъилелни кӏвачерал - вад - вад тӏуб ала.
  Игитдиз - гъилер, хаиндиз катдай кӏвачер герек я.
  И гъилера деведиз - хун, ахпа кафанр дере.
  Кьве гъилелди недайдаз - каш акъатайди лугьуда.
  
  
  Кьилиз яб тагайдан гъилер - кьуьчӏуьк жеда.
  Кьиляй акъатайди - гъиляйни акъатда, кӏваляйни.
  Кьил авачир кьушунни сад я, гъилер галачир -руфунни.
  Кьве хали - са гъили кьуна, ахпа кьил - кьве гъили.
  Кьиллихъди акъваздайдаз-гъилер кӏвачер хьиз я.
  Кьасабчидин гъил - терез я.
  Кӏвалер- кьве гъилелди-фагьум-кьилелди авуна
  Лугьуниз - сив, кӏвалахдиз - кьве гъил герек я.
  Мез хвена- хуьр, гъил хвена- кӏвал ая.
  Недайла - сив, чуьхуьдайла - кьве гъил.
  Патан гъил квайдан чка- дустагъ я.
  Рак - гъили ахъайдай адет я.
  Рапунихъ гъал акализ - кьве гъилни герек я.
  Рикӏ туш аквазвайди, гьуьрметзавай гъил я.
  Сад ава - сивин,. сад ава - гъилин салам.
  Сиви лагьана - гъилини авуна.
  Сивяй хьиз- гъиляйни атана кӏанда.
  Са сив, са гъил хьуналди - вири туькӏуьдач.
  Тупӏарал ваъ, сур - гъилералди атӏуда.
  Тахсирдилай - гъил къачуда, ришветд - кьил.
  Тӏуб галачир - гъил, паб галачир гъуьл хьиз я.
  Чаплахъан ятӏани тӏур - эрчӏи гъиле яхъ.
  Чӏру кар авурди - гъил, яру хьайиди -чин.
  Эрчӏи гъил - сенят патал, чапла гъил - сят патал.
  Югъурайбур- гъилер - уьзяйбур - кьилер хьана.
  Я чиниз - регъуь, я гъилер гъуьргъуь хьанач.
  Имуч- мучаяр:
  Имуч - муча, муч халича, кӏвалахдайла - дустар,
  Бейкар чӏавуз- чарабур ? (гъилер)
  Виниз хкажайла - есир,
  Хъуьчӏуьк кутурла- сир?
  Гьар са гъилиз- вичин бегьле,
  Гьар са кӏвализ-вичин тевле?
  Рикӏикай:
  Аллагь - хъсан ксарин рикӏе авайди я.
  Бендедин рикӏ веледдикай датӏурай.
  Бегьемсуз веледди диде-буба сурани секинардач.
  Веледрикай рикӏ тӏар дахьайди-кьуьзуь жедач.
  Веледар ятӏани-вири сад хьиз кӏан жедач.
  Вири ксайтӏани-рикӏиз ахвар авач.
  Ви рикӏ кана-чарадаз чим гуз жедач.
  Гъилери тади къачуртӏани - рикӏ секин хуьх.
  Гъвечӏи рикӏин къват- бедендихъ авач.
  Гьар садан рикӏ-вичин гъуд кьванди я.
  Гьар са михьивал рикӏелай башламиш.
  
  
  Гьар вуч рикӏел атайтӏа-лагь лагьанвач.
  Дарвили-рикӏиз,булвили-чандиз гуж гуда.
  Жуван рикӏ балкӏандихъ куг-ада вун хуьда.
  Жувандахъ рикӏ кана-чаради-цӏа твамир.
  Жуван рикӏиз такӏанди-масадазни ийимир.
  Жуваз велед тахьана - диде-бубад къадир жедач.
  Жув рекьиз, рикӏ веледрихъ куда.
  Жуваз кӏамаз- рикӏ чарадаз багъшмир.
  Жуванди- рикӏ хьана,масаданди- тухул туш.
  Жув ксайтӏани - рикӏ уях жеда.
  Заланвал гвай суса - къаридин рикӏ неда.
  Ичкидал рикӏ алайдаз-фа дад гудач.
  Ичкиди-рикӏ неда, рикӏи- къен.
  Кар кӏеве гьатайла- рикӏ чӏугуна яхъ.
  Къуьрен рикӏ авай аждагьанарни авайди я.
  Къуй гьа садаз вичин рикӏ тирвал гурай.
  Къаридин рикӏикай яд дахъвайди - свас туш.
  Кьилел бала къведайла - рикӏиз аян жеда.
  Кьасабчидин рикӏ-хийирдихъ, гьайвандин-чандихъ.
  Кьве рикӏ хьуналди- пагьливан жедач.
  Кӏанида-рикӏни гуда-дакӏанда- са затӏни.
  Кӏанидан рикӏин сир маса гумир.
  Ламраз-ламвал чир хьайитӏа- рикӏ хъиткьинда.
  Мукьвабур-рикӏини чӏугвада, якӏуни.
  Пис кар рикӏик жемир- экечӏда.
  Пис гафуни рикӏ атӏуда.
  Пӏапӏрусди - рикӏни чӏурда, жигерарни.
  Рикӏ шехьуни- хажалат кьезилардач.
  Рикӏ туькьуьлди- фад харапӏ жеда.
  Рикӏ-жувандахъ,вилер-чарадахъ шехьда.
  Рикӏ шедайдаз-чарадан накъвар аквадач..
  Рикӏи -агудни авунач, меци- къакъудни.
  Рикӏ- гьар са касдин кардай аквада.
  Рикӏ алачирдакай-Аллагьди хуьрай.
  Рикӏиз-хуш, чандиз нахушди ийимир.
  Рикӏ михьидан-сурал нур къвада.
  Рикӏел къвез-мецел татун-яшаривай я.
  Рикӏ акъудна къалур жедач.
  Рикӏи- рикӏиз тади гуда, рикӏи- бедендиз.
  Рикӏ авачир затӏ дуьньядал алач.
  Рикӏ ава, амма лекь авач.
  Рикӏ- сана, вилер-ксана.
  Рикӏ авай деведи-гатун мухахъ чан гуч.
  Рикӏи чӏугурла-синихар квахьда.
  Рикӏяй рикӏиз кӏан туширди-муьгьуьббат туш.
  Рикӏе авачирди-мецел гьинай къведа?
  Рикӏ-дуркӏун гуналди-тух жедач.
  Рикӏин куьлег- кӏанидав жеда.
  Рикӏ алай кар- кьилинди, амайбур гьакӏан.
  Рикӏ алай тарс-аялдин, амайбур- муаллимдин.
  Рикӏ- инсандин вири я.
  
  
  Рикӏ- рикӏ ава, вири рикӏер сад туш.
  Рикӏиз кӏани-дакӏан хьун- жувалай аслу туш.
  Рикӏелай алатдайда-ягълухдиз тӏвал яда.
  Рикӏе чка авайдахъ- вири жеда.
  Рикӏ дар касдин- хур дакӏвада.
  Рикӏ- руфунилай вине хьунихъ-себеб ава.
  Рикӏяй татайди-гъилерайни къведач.
  Рикӏи- санихъ,беденди-масанихъ ялун пис я.
  Рикӏ алай къаб - фад хада.
  Рикӏяй-рикӏиз, гъиляй-гъилиз.
  Рикӏни кӏир-гьарфар-сад, метлебар чара я.
  Сабур - рикӏин даях я , абур - кьилин - дамах.
  Сивяй экъуьгъни ийимир, рикӏяй- къаргъишни.
  Сад ава рикӏ гишин яз кӏвачерихъ агалтун.
  Сад ава-кичӏе яд рикӏ- дабандиз аватун.
  Сад ава- рикӏиз кӏан хьун,сад ава-гъиляй татун.
  Такӏанди- рикӏик кутуртӏани чими жедач.
  Тай- таюнин патав фена, рикӏ- жигердин.
  Ферли велед- рикӏин хиял я.
  Ферсуз веледди-виридан рикӏ неда.
  Халис инсандин хура-игитдин рикӏ жеда.
  Хиве кьур кар рикӏелай ракъурмир.
  Хъсанвилиз чухсагъал лагь.
  Чарадан рикӏикайни яд хъухъ.
  Чӏуру рикӏе-чӏуру хиялар жеда.
  Элкъвей кругдин юкь- рикӏ я.
  Эгер къене рикӏ авачтӏа - ам як я.
  Эгер вахъ рикӏ авачтӏа- затӏни авач.
  Ясин - Къуръандин рикӏ я.
  Язух - рикӏяй - хатур - гъиляй къведа.
  Мискӏалар ва мисалар:
  Им муч муча, муч халича, жув акъвазна кӏвалахдайди?
  Гафариз- кьери, метлебдиз дерин гьуьл?
  Ширин-туькьуьл какадар тийидай къаб?
  Вилик физ куьмекда,
  Кьулухъ хтайла- галкӏида? (Рикӏ-Кӏир)
  Кӏвачерикай
  Ацукьнавайдаз-кӏвачеллайдакай хабар жен.
  Амай са кӏвачихъ- кьведахъ кьван гелкъведа.
  Бубадин кӏвалихъай рушан кӏвач атӏудач.
  Бегьемсуз кьил авай кӏвачерин язух я..
  Бязибуру-кӏвачер квай тапарарда.
  Ви рикӏиз кьван - ам зи кӏвачериз кӏанда.
  Вини кӏвачевай туьфенг ви патав са затӏни туш.
  
  
  Ваз кӏвале кӏвач куда-кьулухъ садани лагьанач.
  Вун чи кӏвализ гъайи - ви кӏвачериз зун кьий.
  Вили атӏай рехъ-кӏвачери фад атӏуда.
  Гатун дагъдилай цӏегьрез кӏвачни хана аран хуш я.
  Гъилер - вадра, кӏвачер - садра кьванни чуьхуьх.
  Гъилерик- берекат, кӏвачерик - гьерекат кӏанда.
  Гъилерин куьмек- кӏвачерзни герек я.
  Гъилери авур кар - кӏвачеривай хабар кьамир.
  Гъил вугайдав - кӏвач вугумир..
  Гьар са кӏвачи - вич вилик кутаз алахъда.
  Диде-бубади кӏвач эцигай чкадал- кьил эцига.
  Дишегьли-кьилелай кӏвачел гуьрчег жен.
  Дуьз кӏвалахдайдан кӏвачера къван эцяймир.
  Дуст - чиниз, душман- кӏвачериз тамашда.
  Дуьнья кӏула кьурдан кӏвачер чилиз фена.
  Жанавур хуьзвайди - кӏвачер я.
  За кӏвач эцигайла - на анал кьил эцигда.
  Камаллубур - дидейри кӏвачерал шаламар алаз хада.
  Къуншидин руш кӏвачинарна - жуваз гъуьл акъудмир.
  Къул тирвал - кӏвач гадарна кӏанда.
  Къарагъайла- кӏвачер, ацукьайла - къуьнер гатамир.
  Къекъвей кӏвачиз- цаз акьахда.
  Кьве кӏвачи чил гатаз - гьуьжетун зурбавал туш.
  Кьи хуьрек-руфунин, жими хуьрек-кӏвачерин ем я.
  Кьил рекье турла, кӏвачер кьулухъ элкъуьрмир.
  Кьилихъай-кӏвачерихъ, кӏвачерикахъай-кьилихъ.
  Кьил хунал рази тахьана, кӏвачерни хаз туна.
  Кьилиз - вирида, кӏвачериз- сад - кьведа къуллугъда.
  Кьилиз акур экв - кӏвачеризни къалура
  Кьилиз дуьнья къалурзавайди - кӏвачер я.
  Кьил таханамаз- кӏвачер рази хьанач.
  Кьве кӏвачел къекъвей кьванбур - вири инсанар туш.
  Кӏвачериз - кьил хьиз, кьилиз - кӏвачерни лазим я.
  Кӏвачин кӏаниз-нивай хьайитӏани темен гуз жедач.
  Кӏвачел залан дишегьлидиз гьуьрмет ая.
  Кӏвачел залан дишегьли-кьве касдай я.
  Кӏвач цӏуьдгъуьрди-къарайна, мез цӏуьдгъуьрди-ваъ.
  Кӏвачин къапарикай-сад дарди жеда.
  Кӏвач-кьил туькӏвейдаз-кьуьд- мехъер я.
  Кӏвачихъ шалам галай верч хьиз жемир.
  Кӏвачер чӏехиди-девлет, кьил чӏехиди-небгет я.
  Кӏвачерал шаламар алайдаз фенач.
  Кӏвачерал чекме алайда-тухванач.
  Кӏвачерин михьивал-гъилерилай гуьгъуьниз.
  Кӏвачин хьайила - рекье гьат.
  Кӏвачин рекье хьун - азарлувал я.
  Кӏвачер це туналди - кӏизрияр кьаз жедач.
  Кӏвачер кьежир тавунани кӏизри кьаз жедач.
  Кӏвачер чӏехи я лугьуз - кӏалубра тваз жедач.
  Кӏвач "хайи" патахъ - физ регьят я.
  Кӏвачерал аламаз - кьилелай хтӏундай адет туш.
  
  
  Кӏвачин кӏаникай.чир тавуна руг къачу.
  Кӏвачер ацукьайлани герек къведа кьван?
  Кӏвачерин мешреб- кьил я.
  Кӏвачерихъай атӏана - кьилихъ гилигич хьи!
  Кӏвачин кӏан ква хьайила - рехъ акъатда.
  Кӏвачер кватӏа - чан ала, кикер кватӏа - ваъ.
  Кӏвачеризни чпин чин - кӏан ава.
  Кӏвачин чин тир чка - гъилин далу я.
  Кӏвачӏи чил кьурдалай кьулухъ ада рикӏ тӏарна.
  Кӏвачерин кьецӏивал - синих туш.
  Кӏвачер куьруьбуруз залан затӏ хкажиз регьят я.
  Кӏвачер яргъибуруз - гьерекатиз хъсан я.
  Кӏвачер гадарна ксуз регьят я.
  Кӏвач кьецини, вил - буьркьни хьуй - ахмакь тахьуй.
  Кӏвачер авайтӏа -за дуьнья сара кьада лугьумир.
  Кӏвачел алайдахъ-ацукьайдавай агакьиз четин я.
  Кӏвачин къапаризни - гелкъуьн герек я.
  Кӏвачин къапар - жува, абуру вун хуьда.
  Кӏвач-эрчӏиди-гъил-чаплади вилик кутур.
  Кӏвач-уьзенгда, патрум- туьфенгда.
  Кӏвачерилай кьилелди тамашна масадан синих ая.
  Ламракай. кӏвачер чуьхуьналди - шив жедач.
  Метӏерал- кӏвачер галамачирди акъвазда.
  Мирги кӏвач кьурла,кицӏин кӏвач гьатна.
  Михьивал-эрчӏи гъилелайни кӏвачелай ая.
  Мекьивал- кӏвачерилай башламишда.
  Мугьман-кӏвачеллайбур михьна рекье хтур.
  Мал - кӏвачелламаз це, як - кьасаб аварла.
  Малдин кӏвачериз кьуру цур герек я.
  Мехъер башламишдайда - кӏвачер тӏарам яхъ.
  Са кӏвачелди-мензил атӏуз жедач.
  Суфрадихъ-кӏвачер кучудна ацукьдай адет я.
  Сарубугъдадикай-цекврен кӏвач тефидай фу жеда.
  Сагъ кьиливни кӏвачив суруз фин - са бахт я.
  Сагъ кӏвач -вичихъни шехьда-атӏайдахъни.
  Са кӏвач - меле, муькуьди - мехъерик жеч эхир!
  Сусар ава- кӏвачихъ девлет галай.
  Сусан кӏвачихъ бахт ахъа хьайибурни ава.
  Сад ава - вили атӏун, сад ава - кӏвачи атӏун.
  Туьфенгни гьамиша вини кӏваче тамир.
  Хайи кӏвач - я яргъи жеда, я куьруь.
  Хъсан ксар - кӏвачи женнетдиз фида.
  Хьайи затӏ - квачел, тахьайди - метӏерал акъвазда.
  Фитнечияр - са кӏвачихъай куьрсарна кӏанда.
  Чан алаз - кьилел, .кьейил а- кӏвачерал пехил я.
  Чӏуру кӏвачелай- къени кардив эгечӏмир.
  Цаз акьахай кӏвачиз - девлетни аквадач.
  Цӏийи сусан кӏвач - булахдин рекье жеда.
  Эхир кӏекрен кӏвачиз леэн ядай чкадиз акъатна.
  Юргъунвили - кӏвачер галатарда.
  Ялунар - кӏвачеринбур - тӏуьнар - кьилинди.
  
  
  
  Дабандикай
  Аллагьди дабанар - чиз кьулухъ авунва.
  Агъдабанди - ви туьквей кӏвалахни - чӏурда.
  Атӏай кӏвачин дабан ква хьун - аламат кар я.
  Бегьем инсандин дабариз ханцӏ ягъич хьи!
  Бендедал- агъдабан дуьшуьш тахьурай
  Вакай заз- абанда цаз хьана хьи
  Гунагь чуьнуьхайдак,лаш дабанрихъ галукьда
  Гуьлуьт-кӏуфалай-дабанда. ахпа кухунал фида
  Дабанар сад хьуналди-кӏвачер сад хьтинбур жедач
  Дабанар- анжах инсанрихъ жеда
  Дабан ква хьайила- рехъ акъатда
  Дабанар-вилик. жув кьулухъ жеда
  Дабанраллаз яргъаз физ жедач
  Дабагъавун-хам лигимарун я
  Дабанар галукьдайдан шалвардин кикер царада
  Дабанралди чргъалди акъвазизни жедач
  "Девед дабан" хъчар авайди я
  Дабандик мих хкӏур балкӏан кьецӏи жеда
  Дуст хьайила-дабан атӏудани?
  Дуьз акъвазиз - дабанарни герек я.
  Жинерар - дабанар вилик кваз къекъведа.
  Зав ви дабанар акъашиз вугумир!
  Заз ви дабанар къалура - лугьун ахлад лугьун я.
  Инсандин заланвал - дабанрал пара гьалтзава.
  Ихтилат кӏуфарикай хьана, хкечӏ - дабанрикай.
  Къекъвей ни дабандиз хьайитӏани цаз акьахдач.
  Кьил гатайла - дабанриз хабар гуда.
  Кӏвачин къапарин дабанар фад цӏарада.
  Леэнар - дабанриз ваъ, кӏвачериз ядай адет я.
  Ламраз ялдайла дабанар ваъ-кӏвачер герек я.
  Мукъаят къекъведайла - дабанрилай кӏуфар герек я.
  Пар ялдай кьван - далуни акъатда - дабанарни.
  Ракьун кӏвачериз,гьулдандин дабанар кӏанда.
  Садбуру кьакьан дабанар квай къапар алукӏда.
  Са-садбуруз-аскӏан дабанар квай къапар кӏанда.
  Терсина къекъуьн- дабанривай туш.
  Тӏварни - тӏвар - Дабаналини тӏвар жеч эхир!?
  Угърияр кӏвачин къапарин дабанрин кьаз куьмекда.
  Уьзуькъарада - кӏвачин дабанар къалурда.
  Фагьумлуди - дабанда мих аваз къекъведач.
  Хуьз тежедай чкада - дабан тур.-лугьуда.
  Хъуьтуьл дабанри - кӏвачерин назиквал къалурда.
  Цӏаз - дабандиз акьахайтӏани - тӏар рикӏиз жеда.
  Цаз - сада аваз, кьецӏи - маса кӏвач хьана.
  Шад хабар гвайдан - дабанар япаривай фида.
  Мискӏал:
  
  
  Иммуч муча, муч халича: вилик фидайлакьулухъ кьил кьадайбур, кьулухъ фидайлавилик кьил кьадайбур?
  Шиир:
  Хабар нивай гун за квез...
  Жагъуналлай цацунвай.
  Кьасухдай хьиз чи Нуькӏрен ,
  Гуьлуьтдин кӏан къазунвай.
  
  Мани ягъиз, кьуьл ийиз,
  Къугъвадайла кӏубандиз,..
  Ягъалмиш яз чи Нуькӏрен,
  Цаз акьахна дабандиз
  "Нуьк-хала" Сажидин.
  
  Тарих.
  Грекрихъ- " Алилесан пята" (дабан) ава,
  лезгийрихъ - агъдабан - кьведахъни са мана ава.
  Мани:
  Эмирханан тек шаламар,
  Тик дабанрал илигзава.
  
  Яр кимелай гуьзет ийиз.
  Чи Сехитӏ свас килигзава.
  
  Тупӏарикай
  Аллагьди, пис касдин, тӏуб туна вил акъуддач.
  Атӏаӏди - тӏуб я, тӏар хьайиди - рикӏ.
  Ажал - тупӏарилай къвез эгечӏда.
  Ахъа хьайила - тупӏар я, акьалайла - гъуд.
  Ажал агакьайла - тупӏукни рекьида.
  Атӏайд и- тӏуб я, шехьайбур - вилер.
  Базар хьтин свас - чуьхвей тӏуб хьиз рекье туна.
  Бязибурун тупӏариз-вилерилайни хъсан аквада.
  Вил , гъил, тӏуб - чеб чпихъ муьгьтеж тахьурай.
  Вунани цавук тӏуб кягъай чка авач.
  Ви тӏуб квачир чӏуру кар ава жал?
  Виле акьур тӏуб - тварк хьиз аквада.
  Викӏегьдаз-тӏуб юзурунихъай кичӏе жедач.
  Ви амалар акурла, тӏуб сара кьуна амукьна.
  Гапурдин хуруз фидайбур - тупӏар я.
  Гам -тӏупӏарал, нехишар - рикӏелди храда.
  Гардан - тӏуб хьиз атайди - гъвар авуна хъфена.
  Гъил - сад ятӏани - тупӏар чарабур я.
  Гъил кӏанидаз - тупӏарни кӏан хьана кӏанда.
  Гьар са тупӏухъ - вичин буржи ава.
  Гьар са тупӏухъ - вичин кьисмет ава.
  Гьар са тӏуб - вичихъ, рикӏ виридахъ шехьда.
  Гьи тӏуб атӏайтӏани - тӏар жеда.
  Гьар са тупӏал - вичин лишан ала.
  Гьар са тупӏал - вичин тӏвар ала.
  Жуван тупӏар - жуваз бала ийимир.
  
  
  Жуван тупӏукай - жуваз кичӏе хьана.
  Зигьин авачирда - тупӏаралди гьисабда.
  Зи тӏуб галукьайла - адал чан акьалтда.
  Заргардин тупӏар - къизилар я.
  Иситӏа тӏуьр тупӏариз - мез гумир.
  Йигин тупӏар макьамдаррихъ жеда.
  Кар авурди - са тӏуб, уьзуьагъди - масад.
  Къад тӏуб хьун патал - инсан хьана кӏанда.
  Къадир авачирдаз - тӏубни сад я, гъилни.
  Къекъведайдан тупӏарал куркурар жеда.
  Кьацӏ алачир тӏуб жедач.
  Кьел тупӏалди неъ, кӏандатӏ - мекелди са гафар я.
  Кьве тӏуб алай сивин иесивал хьанач.
  Кьве тӏуб алай меци - кьил чиле туна.
  Кӏвачик затӏ тахьайди,тупӏук кьена.
  Макьам-тупӏари- кьуьл- кӏвачери авуна.
  Мичӏи чкада - вилерилай тупӏар герек я.
  Низ дерт авай - атаӏйди са тӏуб тиртӏа?
  Нубат алатӏа - кьил хух, алачтӏа - тӏубни кягъмир.
  Пис ксар - тӏуб туькуьрна къалур жедач.
  Пӏапӏрус кьадай тупӏар - чӏулав жеда.
  Рикӏи гьисс тавуна-тупӏариз чир жедач.
  Рикӏе авачир макьамар - тупӏариз жагъидач.
  Сусарин синихъар тупӏаралди гьисабмир.
  Сиве тур тӏуб ни хьайитӏани кӏасда.
  Тупӏал акалай свас - тадиз гъваш.
  Тупӏар - вири сад туш.
  Тупӏарикай къизилар кӏвахьайтӏани кӏандач.
  Тупӏукай кичӏеда, гъуд гьикӏ эхна?
  Тупӏуз цаз акьах тавур дарамат жедач.
  Тупӏухъ - тупӏал жеда, япарихъ - япагьанар.
  Тупӏу - тӏуб хуьда, тупӏари - кьил.
  Тупӏар чуькьведай къапар алукӏмир.
  Тупӏал галай тӏуб - багьаз аквада.
  Тупӏал галай тӏуб фад атӏуда.
  Тупӏалай эгечӏна, кьилелай хкечӏна.
  Тупӏар галачиз - кикеривай затӏ жедач.
  Тупӏуз агъбаш экъечӏун - залум дерт я.
  Тупӏу авурди - гъили квадарна.
  Тупӏар галачиз гъилери вуч ийида?
  Тупӏар галачир гъил - члахъ я.
  Тупӏари - санихъ. гъилери - масанихъ ялна.
  Тупӏуз - кек, кикез - тӏуб герек я.
  Тупӏар фейи чкадай - гъилни фида.
  Тупӏар кӏанида - гъилер цӏа твадач.
  Тупӏаризни чпин пис - хъсан чида.
  Тупӏуз хабар авачиз туьфенг акъатда.
  Тӏампӏ - гьи тупӏал хьайитӏани ягъиз жедач.
  Тӏуб кутуна, гъил хкудна.
  Тӏуб туна- вил акъудна.
  Тӏуб жагъайди - кек авачиз амукьна.
  
  
  Тӏуб хкажна- " кьвед" къачуна.
  Тӏуб галай кекекай - къармах жеда.
  Тӏуб галукьна - йикь акъудна.
  Тӏуб - са тӏуб я, вад тӏуб- гъуд.
  Тӏуб - тупӏувай гуьцӏун хъсан туш.
  Тӏуб - тупӏал эциг тавурди эркин я.
  Тӏуб датӏанамаз эсер жедач.
  Тӏуб квек хьайитӏани кутун мешреб туш.
  Тӏубни-тӏуб,тупучӏни- тӏуб туш.
  Тӏупӏар - вири сад хьиз герек къведач.
  Тӏуб атӏана тахьай эсер - гъил атӏанани жеч
  Тӏуб акурла хъуьруьн - кимивилин лишан я.
  Тӏуб атӏуз киче яз - чан гана.
  Тӏуб хвена, кьил -хана.
  Тӏуб квачирдаз рикӏин лугьудани?
  Тӏуб туькӏуьрна, успат ийиз хьанач.
  Тӏуб кяна, гъил эцигнач.
  Тӏуб атӏуникай кичӏеди - угъри туш.
  Тӏуб кяна - мярекат акъатна.
  Тӏуб - садан, атӏай гъил - масадан.
  Тӏуб атӏун - регьят, гилигун - четин я.
  Тӏуб галкӏур тавунмаз - тфенг акъатдач.
  Хкӏурди тӏуб я, регъуь хьайиди - чин.
  Хер-тупӏал, дерт - рикӏел жеда.
  Шаламриз ли жагъана, са тӏуб канаб авач.
  Угъри - тупӏарин гелералди кьада.
  Ярар - вилерай, хъутур - тупӏарай къведа.
  Ялайди - тӏуб , .акъатайди - гъил.
  Як кӏанда лугьуз - тӏуб жакьвадани?
  Мискӏалар:
  Имуча муча - муч халича, чан-сад,
  рикӏер - къанни сад ?
  Имуча муча, муч халича,
  са дидедихъ - къад аял.?
  Абурукай - цӏуд гадаяр,.
  цӏудни - рушар?
  Имуча - муча, муч халича,.
  Са ракӏарай вад стха физ - экъечӏда?
  Имуча муча, муч халича, са цлал 5 устӏар?
  Имуча - муча, муч халича,
  Са тарал - вад кӏукӏ?
  Имуч муча, муч халича,
  кьуд стха - санал,. сад- чараз?
  Тупӏарин тӏварар:
  Араб чӏалал - Хинсир. Бинсир, Вустӏа,
  
  
  Саббаба, Ибмгьам.
  Туьрк чӏалал: Балажи бажи .Бильтун бажи,
  Узун гьажи, Башалум, Баш бармагъ
  Урус чӏалал: Мизинец ,Безымянный, Средний,
  Указательный, Большой палец.
  Лезги чӏалалди: Бицӏи тӏуб, Пӏенцӏепӏ (Закӏал)
  тӏуб, Кьулан тӏуб, Шагьид (Шанкӏал) тӏуб,
  Кӏанчӏал ва я (Чӏехи) тӏуб.
  Дерзичийри: Ан тӏуб, Ман тӏуб, Къуба тӏуб,
  Дерзи тӏуб, Кӏанчӏал тӏуб.
  Халкьди: (чӏехи тупӏалай башламишна)
  Сад - Аллагь, Кьвед - Дидени Буба, Пуд хизан, Кьуд - мугьман, Вад - амайбур вири.
  Чандикай
  Аллагьди тагай чан - азраилдимз кӏан дахьуй.
  Аллагьди багъишай чан- Вичи вахчурай.
  Аллагьди гайи чан - инсанвилин рекь твах.
  Адал чан алатӏа - кьейила чир хьана.
  Берекат - чандик квачирди - азарлу я.
  Ватандиз багъишай чан - гьайиф къвемир.
  Гзаф хвейи чан - фад гъиляй акъатда.
  Гунагь - бедендик. кваз - азаб - чандиз гуда.
  Гъурбатда чан - гъафил жеда.
  Гьардаз вичин чан - багьа я.
  Гьамиша чандиз - къулайвални жагъидая.
  Диде-бубадал алай чан - веледринди я.
  Диде-бубади тагай чан - на гьинай къачуда.
  Дуьньядал чан алай затӏар пара ава.
  Еке бедендик - гъвечӏи чан квачни?
  Жендек - филдин, чан - кьифрен.
  Зи чандикай - заз хабар ава.
  И чан, а чан, чан - базаран-кьил газаран.
  Йифиз хвейи чан - юкъуз герек къведа.
  Кайиди - беден я, акъатайди - чан.
  Къастунал кӏевидан - чан къачун четин я.
  Кьве чан алай са касни авач.
  Кьена, чан хтайбурни ава.
  Кӏани чан - дакӏандан гъиле гьикӏ тван?
  Ламразни - вичин чан ширин я.
  Масадал алай чан гзаф аквамир.
  Нубат алачиз - чандивай авун гунагь я.
  Пис ксариз чан къачудайла - тади гуда.
  Ракьун беденда - якӏун чан жедач.
  Са чандик - виридан пай ква.
  Са чан я, вуч кӏандатӏани авурай!
  Садазни - чандиз гуж тагана суваб авач.
  Тарифри - чан вара-зара ийида.
  Тӏал - ямандавай чан хуьз жедач.
  
  
  Угъриди - вичин чандилай гъил къачуда.
  Уьмуьр - тек са чан хуьз ганвач.
  Фагьумсуздан чан - хатадик жеда.
  Хвейи чан - хазина я.
  Цавай аватна садазни чанар жагъизвач.
  Цӏуру яцран чан - цӏару хамуна ава.
  Хъсан ксарал - кьейилани чан аламукьда.
  Хьайивал - хьурай лагьана чан пучмир.
  Чан акьалдарна Аллагьдикай наразибур ава.
  Чан - хуьзни чир хьана кӏанда.
  Чан саракай кватдайвал ийимир.
  Чан - чанда авай уьмуьрдин юлдашар жен.
  Чан алай як жедалди - къван хьурай.
  Чан-чан лугьуз - чан къачумир.
  Чан аламаз - сувабар къазанмиша.
  Чан авачир чкада - къизиларни аквадач.
  Чан рагъ лугьумир, чан мурад рагъ лагь.
  Чан - диде, чан - буба лагь.
  Чӏарчӏелни кваз - чан ала.
  Шаз кьейи чандихъ - цӏи ишемир.
  Эбеди яз чан - садазни багъишнавач.
  Юкьваз тӏар тавуна чан хуьз алакьдач.
  Я Аллагь, Ваз шуькуьр. чал чан гъайи!
  Инсанвиликай
  Аллагьди и гуьзел дуьнья - инсанриз яратмишнава.
  Аллагьдихъай кичӏе туширди - инсан туш.
  Бахтлувал - инсандин кар туькӏуьниз лугьуда.
  Бегьемсуз инсанрикай Аллагьди хуьрай.
  Вагьши инсандилай - гьайванни хъсан я.
  Гудайла - Аллагь хьана кӏанда, къачудайла - инсан.
  Гафар - инсандибур, крар - шейтӏандибур тежен.
  Галатун течир инсан мурадрив агакьда.