“Девирдин гуьзгуь”

  1995-йисуз Абдулбари Магьмудован - тӏвар-ван авай писателдин, драматургдин ва публицистдин нубатдин ктаб “Тараз якӏв язава” чапдай акъатнай. Ктаб ачухзавай куьруь гафуниз писателдин хтул, шаир Пакизат Фатуллаевади “Девирдин гуьзгуь” тӏвар ганвай.
  Абдулбари Магьмудован яратмишунриз акьалтӏай къимет гудайла, педагогикадин илимрин кандидат Исламудин Гьуьсейнова (“Лезги газет” 1998-йисан 25-июнь) вичизни и тӏвар гзаф бегенмиш хьайиди, ам гьакъикъатда анжах адаз хас тирди чуьнуьхнавач.
  Авайвал лагьайтӏа, зазни и тӏвар хъсан акуна...
  А.Магьмудова гагь хъелни шел, гагь хъвер кваз, амма гьамиша кузвай рикӏин дамарралди кхьенвай эсеррай, чаз гуьзгуьдай хьиз, девирдин шикилар, пис-хъсан, гьам-хажалат, халкьдин дердияр ва лап кар алай месэлаяр аквазва - алатай вахтар, алай девир ва гьатта гележегни.
  1964-1992-йисара кхьенвай эсерар дикъетдивди кӏелайла, чун къенин йисал гьикӏ, вучиз атанватӏа, чир жезва: абурукай са гзафбура авторди виликамаз и хажалатдин югъ атун мумкин тирдакай хабар гузва, вичин секинсузвал къалурзава, ада садни кьве тараз якӏв янавач... Эхь, девирдиз халкьдин вилералди, адан векил хьана, гуьзгуь яз килигун - им манадин рекьяй автордин эсеррин eкe агалкьун я. Кхьизвай касдиз идалай еке бахт мад вуч хьуй”! - кхьизва Исламудин Гьуьсейнова - алимди. Заз чидайвал, чун адан рикӏяй атанвай гафарал рази я, ам гьакъикъат я, инкар ийиз тежедай.
  А.Магьмудован яратмишунрин рикьикай тӏимил кхьенвач. Зиди а кас къе мад сеферда рикӏел хкун я.
  Ам 1930-йисан 13-февралдиз Кьурагь райондин Агъа Макьарин хуьре дидедиз хьана. Ина сифтегьан, Хив райондин Захитӏа ирид йисан школаяр акьалтӏарна, Дербентдин педучилищеда, ахпа Махачкъалада пединститутдин тарихдин факультетда кӏелна. Хив райондин хуьрера муаллимвиле, школайрин директорвиле кӏвалахна. Кӏвалахда адахъ жезвай агалкьунар себеб яз, адан намуслувал, тапшурмишай кардив ери аваз эгечӏун акурла, Абдулбари Магьмудов Хив райкомдин бюроди “Хиврин колхозчи” газетдин редакторвиле тайинарзава. Са шумуд йисуз бегьерлувилелди кӏвалах авурдалай гуьгъуьниз ам райОНО-дин заведующийвиле эцигна.
  Лекьери кьакьан цаварихъ ялда лугьудайвал, А.Магьмудоваз гила санани кьарай къвезвачир, адан руьгь яратмишунрин гьевесдив ацӏанвай.
  “Коммунизмдин гатфар” газетдин редакцияда чка ава лагьай хабар агакьайла, ам 1962-йисуз, гъиле авай хъсан къуллугъни туна, Хивдай Кьасумхуьрел хтана. Ина адан илгьамди цуьк ахъайиз башламишна. Са куьруь вахтунда газетдин патав жегьил къуватар желбна, художественный эсерар кхьинал рикӏ алайбурун кӏватӏал тешкилна.
  Акваз-акваз газет кӏелзавайбурун кьадарни артух хьана. И вахтунда адан сифте чубарук “Цуькверин кӏунчӏ” ктабни чапдай акъатна, ам кӏелзавайбуру гзаф хушдаказ кьабулни авунай.
  Хайи хуьре (1966-йис) совхоз тешкил хьайи береда анин партийный организациядин кьиле акъваздай кас авачир. Райкомдин бюроди ам хайи хуьруьз Цӏийи Макьарал парткомдин секретарвилин къуллугъдал рахкурна.
  Гьа йисарани газет адан кьилин макьсад хьана. Адан гьикаяяр, очеркар, юморескаяр газетрин чинрай кими хьанач. Тежрибалу журналист А.Магьмудоваз республикадин “Коммунист” газетдин редакциядиз теклифна ва ам партийный отделдин зеведующийвиле тайинарна.
  Амма писателвилин гьевесди ам яратмишунрихъ ялиз хьана.
  Абдулбари Магьмудов цӏудалай виниз ктабрин автор я. Ам 1958-йисалай СССР-дин журналистрин Союздин, РФ-дин писателрин Союздин, 1990-йисалай лезги писателрин Союздин член я.
  Лезгийрин Стӏал Сулейманан тӏварунихъ галай гьукуматдин муздрамтеатрда адан пуд пьеса эцигна, халкьди абур хушдиз кьабулни авунай.
  Адан макъалаяр, гьикаяяр газетрин чинрилай кими жедачир. Зегьметчи коллективра, школайра адан зарафатдин куьруь-куьруь гьикаяяр сегьнеламишиз хьана ва гилани и кар давам жезва. Иллаки адан “Туьтуькъуш” гьикая халисан халкьдиндаз элкъвена.
  “Лезги газет” ва гьакӏни амай милли газетар ва журналар халкьдин арада раиж авун патал адан зегьмет гекъигиз тежедайди хьана. Адан рикӏ хайи халкьдал, адан гележег бахтлуди хьунал, тарихдал гзаф алай.
  Лугьуда хьи, виш йисуз санал, са хуьре яшамиш хьайитӏани, инсан, адан рикӏ, къилихар чир жедач, амма са юкъуз адахъ галаз рекье-хуьле хьайила, вири ашкара жеда. Рагьметлудахъ галаз санал рекье-хуьле хьун заз гзаф кьисмет хьана. Чун лазим атай чкадал юлдашар, таяр-туьшер, стхаяр хьиз, гагь бубани хва хьиз хьайиди я. Чун авай гаф, кар талгьанани акъвазначир. Ам иллаки жегьилрин акьалтӏай насигьатчи тир, зазни ада гзаф акьулар, меслятар гана, вичин рехъ ширинарна. Ам себеб яз закай шаирни хьана, пешекар журналистни, “Лезги газетда” кӏвалахунни кьисмет хьана. За адаз агъадихъ галай цӏарар бахш авун дуьшуьшдин кар туш:
  Зи азиз дуст, чӏехи стха, буба зи,
  Гзаф крар цайи кьиле, япа зи,
  Заз илгьамдин пай гайи вун сагъ хьурай,
  Гьиссзава за зи далудихь дагъ галаз.
  Ида-ада зи хаз хьайи гуьгьуьлар
  Сагъ хъийиз вун жерягь хьанай датӏана.
  Низ чидай кьван икьван крар жедайди,
  Вун себеб яз вири за къе кьатӏана.
  Писателдин 60 йис къейд ийизвай макъамда за адаз бахш авур шиирдай кьве цӏар генани гъиз кӏанзава заз.
  Бажарагъвал раиж жуван мукьуфдивди
  секиндиз.
  Камар къачуз ви гелева зунни гзаф йигиндиз.
  И мярекат кьиле тухвай рагьметлу Жамидина Цӏийи Макьарин халкьдив ацӏанвай клубда, захъ элкъвена, лагьанай: “Эгер, дугъриданни, шаир вичин къелемдин чӏехи дустарин гелеваз виликди физватӏа, шаксуз, гьамни вичин рикӏин мурадрихъ агакьда. Рикӏе хуш майилар, экуь къастар, чӏехи мурадар аваз шииратдин дагъдин кукӏваз хкаж жез алахъда”. Зун а касдин - пайгъамбардин хьтин гафарал къенин юкъузни мягьтел я. Эхь, дугъриданни, яратмишзавай инсанар Аллагьди цаварилай инсанриз яшайишдин къайдаяр чириз, абур дуьз, инсанвилин рекье тваз ракъурнавай малаикар я. Чпин руьгьер каинатда эбеди Аллагьдин регьимдик кваз хьурай. Абуру къалурай рекьяй тефин, абурун меслятрал амал тавун чаз гунагь я!
  Ингье, зи чӏехи стха ва арха хьайи Абдулбари Агьмедовича зи рикӏе гьикьван мягькем чка кьунватӏа. Йисар физва, амма чӏехи стха чахъ галамай хьиз я заз. Адан ирс чав гума эхир!..
  
  Шагьабудин Шабатов
  Лезги газет