Чӏалакай баллада - 05

  «Лагь, я бала, куьз ятӏа вун икьван шад?
  Гьи инсандин куьмекдив вун агакьна?
  Гьидаз чан-рикӏ ийиз валай алакьна?
  Гьи начагъдал кьил чӏугуна, на, чан руш,
  Жаваб це тӏун и бадедиз, я чан руш».
  И суалрай акуна заз адан рикӏ,
  Эвлия хьиз пак туширтӏа къари икӏ,
  Хиял яргъаз тухуз тирни гафари,
  Стфундайни за крарни сафарив?
  
  
  Тесниф ийиз дагъдин синер, пелер за,
  Хабар кьунан куь гьалдикай, эллер за?
  Cа етимдин кьилел атай къалдикай,
  Са кесибдин рикӏе авай тӏалдикай,
  Кьуьзуьдакай - къвалав велед галачир,
  Сефилдакай - уьмуьрдихъ дад кумачир.
  Жув паталди я кьван алахъунар зи,
  Жувахъ ялун я кьван чӏехи гьунар зи.
  Авазва къар акъудиз и жуьреда,
  Жувакай вуч лугьун за и береда?
  Гьи магьледиз яд чӏугуна булахдин?
  Тариф ийин за жуван гьи кӏвалахдин?
  Гьи рехъни руьшт - кьунвай меред цацари,
  Абадна за жуван хайи Кцӏарин?
  Гзаф тӏимил авунва кьван суваб за,
  И къаридиз гьикӏ вугун бес жаваб за?
  Зун кӏевера гьатнавайди кьатӏана,
  Зи къаншардал акъвазна ам, атана.
  Лагьана заз хъуьтуьлдаказ: «Я бала,
  Зи гафарихъ хъсандиз яб акала.
  Гьар са касдиз ацӏай уьмуьр хьун патал,
  И уьмуьрди адаз тӏеам гъун патал,
  Амукьдайвал дуьньяда тӏвар, кьатӏана,
  Суваб кардихъ гелкъвен герек датӏана.
  Тек жув патал атӏуз тахьуй уьмуьрд рехъ,
  Ялгъузбурув фад агатда тӏибни пехъ.
  
  
  Тек жувакай фагьумайтӏа, квахьда гел,
  Ракъур мийир на рикӏелай хайи эл.
  Хъсанвализ алахъайтӏа датӏана,
  Инсанарни агатда вав, рикӏ кана.
  Сад авуртӏа, Аллагьди цӏуд хугуда,
  Жував анжах суваб крар агуда.»
  Фена къари, амукьна мад хиялриз,
  Ацӏана зун чӏал тийижир аял хьиз.
  Шумуд метлеб авай адан гафара,
  Эвичӏна зун са легьзеда цаварай.
  Заз зи уьмуьр маса дуьнда акуна,
  Заз гафарай маса дуьнья акуна.
  Эгечӏнава зун жагъуриз жавабар,
  Къазанмишиз кӏанзава заз сувабар...
  
  
  ХЪУЬТУЬЛ ГАФУНИХЪ
  Ажузбурун дуьнья туш им,
  Вине яхъ на кьил.
  Гзаф аван алукьайдав
  Вугудайди гъил?
  Аллагьдиз дад авуналди
  Дуьз жедан крар?
  Сувардай яхъ вуна жувал
  Гьалтзамай йикъар.
  Къенин йикъан къайгъуда хуьхь,
  Шад хьана рикӏяй.
  Вун къуьл кӏватӏиз алахъ мийир
  Цуькӏ цайи никӏяй.
  Вацӏай фидач живед гъелер,
  Ваз кӏан хьуналди.
  Квадар жедач шивдин гелер,
  Рекьер кьуналди.
  Миресдикай стха жедач,
  Тукӏуналди гьер.
  Дагъдин селлер алахьайла,
  Цавал жеда кьер.
  
  
  Суфра кесиб тахьурай ви,
  Дустарни кьери.
  Ажуз жемир, аскӏан цлал
  Акьахда вири.
  Шумудни са хер сагъарда
  Векьери туькьуьл.
  Асланни кваз муьтӏуьгъарда
  Гафари хъуьтуьл.
  ...Са кьиликай стфунзава
  Уьмуьр сафуни.
  Гьакӏ ятӏани гелкъвезва чун
  Хъуьтуьл гафунихъ.
  03.10.
  
  ТӏВАР КВАХЬАЙТӏА
  Лезгивал негьзавай са профессордиз
  Зун лезги я, лезги язни амукьда,
  И лезгивал Чил амаз кьван алукьда.
  Руьгь кьенвайдахъ зи хци гаф галукьда.
  И дуьньяда зи кӏанивал, бахтлувал,
  Зи мурадрин эркиванвал, тахтлувал,
  Зи гьиссерин, зи фикиррин гъахълувал,
  Дуьньяд винел лезгидин тӏвар хуьн я, хуьн!
  Аваз хьурай, кӏубан хьурай Алпанд чил,
  Агъуз тахьуй са чӏавузни Шагьдин кьил.
  Ватандикай атӏудани зарид вил,
  Лезгидин тӏул гумачтӏа къе убайрив,
  Хуьз жедани ам кьинерив, тубайрив?
  Гьикӏ лагьанай дегь чӏавара бубайри:
  Гьар лезгидиз муькуь лезги къуьн я, къуьн!
  Тӏвар квахьайтӏа тухуда чун вацӏари,
  Гьад кьада чаз, чуькьуьда чун яцӏари,
  Лезги эллер халкьнавайд я Гъуцари.
  Авазватӏа чун и крар кьатӏана,
  Чи мехъеррик эвеланд хьиз чӏагана,
  “Лезгинкадин» ван аватӏа датӏана,
  Чун рикӏивай такӏанбуруз чӏун я, чӏун!
  
  
  Амма гьикӏда, аватӏа чахъ гъалатар?!
  Къе лезгийрихъ пара хьанва къанатӏар,
  Хуьшреканрин гъиле гьатна тӏаратӏар,
  Гьатайтӏа чун руьгьсузбурун арада,
  Акваз-такваз чи намусдин пер хада.
  Амукьайтӏа тек са лезги дуьньяда,
  А зулун пеш,
  А са пелешд,
  А ялгъузди,
  Кьил агъузди Зун я, зун...
  06.01.
  
  ХЦИЗ
  Зи хва велед, гада велед,
  Заз атуй ви къада, велед.
  Ви кӏваче са цаз акӏайтӏа,
  Зи рикӏ тӏалди кьада, велед.
  Ви кар-кеспи дуьз тахьайла,
  Завай ваз къуьн гуз тахьайла,
  Вун паталди куз тахьайла,
  Зи тан, зи чан тӏада, велед.
  Вун зи дагъ я, зи арха я,
  Къилих векъид, гъил захад я,
  Дерт аватӏа, заз ахъая,
  Ваз секинвал къведа, велед.
  На уьмуьрда мийир суза,
  Уфтан хьухь вун, рамна къуза,
  Вун паталди датӏана за,
  Мураддин ник цада, велед.
  Экв хьурай вун жуван кӏвализ,
  Алахъ мийир кикӏиз, къализ,
  Хьайитӏа икӏ девран гьализ,
  Геж жемир вун, фада, велед.
  
  
  Дуст яхъ жувахъ рикӏ кудайди,
  Эверайла гьай гудайди,
  Ферли хцин гел дигайди,
  Кутугайди жеда, велед.
  Кьил аюх хуьх, чанни пайгар,
  Гьакӏ ракъурмир атай йикъар,
  Тахьайтӏа зи вилин накъвар,
  Зулун хар хьиз къвада, велед.
  Кьве гъил авайд жедан кесиб?
  Лекьрез лукӏвал тахьуй несиб,
  Кьегьал хци дидед веси,
  Даим рикӏел хуьда, велед.
  15.03.
  
  ÒÀÄÈÂÀË
  Ãüàð ñà êàðäèç ÷àðà àâà äóüíüÿäà,
  Ãóð ñåëëåðèí ýõèð ñåêèí âàöӏàð ÿ.
  Ðèêӏ õàäàéáóð ïàðà àâà äóüíüÿäà,
  Çàëàí ãàôàð ñàãú òåæåäàé êüàöӏàð ÿ.
  Õúñàí êàðäèç êúèìåò ãóäà÷ ãüàð ñàäà,
  Ñàÿ êðàð ñàÿ êñàð ïàòàëä ÿ.
  Ñà áåðåäà ÷è ÷ӏàë õâåéè êüåãüàëðàë
  Êàãüàëáóðó òӏâàð èëèòӏíàé: “êӏâàòӏàë ÿ”.
  Çàðïàíä ãúèëÿé àõúàé ìèéèð ñàáóðäèí,
  Äóüç ðåêüèõúíè ñèíòӏàð æåäà, ëåãúâ æåäà.
  Ãüàð ãàôóíèç ôèêèð ãóìèð ðåãúâåçâàé,
  Ðåãúóüõáàíäèõú âè÷èç äèãàé ðåãúâ æåäà.
  Òàðöè ãàòóç ãúàéèòӏàíè ìàéâà áóë,
  Áåãüåð âèðè áàãúìàí÷èäèâ àãàêüäà÷.
  Àëëàãüä ïàòàé ÿ, ëóãüóäà, æóìàðòâàë,
  Ãüàð êàñäèëàé çàõàâèëåð àëàêüäà÷.
  Øèèðäèí öӏàð òóüêӏóüð æåäà÷ ãüàðäàâàé,
  Õöè æåäà÷ êúåëåì, êúèëàâ ãóíàëäè.
  Ãüàð êӏàíèâàë ìóüãüóüááàòäèç ýëêúâåäà÷,
  Ãüàð êӏàðàñäè ÷èì ãóäà÷ öӏàé êüóíàëäè.
  
  
  Êóüíå äóñòàð áàãüíàäèëàé àòӏóìèð,
  Ýëåêüóí ÿ ãüàð ñà õúèëåí ýõèð êüèë.
  Óüìóüð òèðâàë ÷óüêüâåéòӏàíè òӏàëàðè,
  Äóüíüÿäèêàé àòӏàéäè òóø ñàäàí âèë.
  Óüìóüðäèí ðåõú ãüèêüâàí ÿðãúè õüàéòӏàíè,
  Àäàí à êüèë ÷àðàâàë ÿ, ðåêüèí ÿ.
  Áåñ âó÷èç èêӏ òàäèâàë êâàç àâà ÷óí,
  Ãüàð ñà êàðäàë êӏâà÷èí ÿ ÷óí, ðåêúèí ÿ...
  
  
  КЬЕГЬАЛ ВЕКИЛ КӏАН ХЬАНАЧ
  Кьведра сечкийра уфтанӏ хьайи зун
  республикадин парламентдив агуднач
  
  1. АКУРТӏА ЗАЗ
  Халкьдин рекье хьанай зун, чан гун лугьуз,
  Лезги чилел Лезгидин тӏвар хуьн лугьуз,
  Амукьна зун са далу, са къуьн лугьуз,
  Ятӏани мад и рекьелай элкъведач,
  Лигим хьанва, зи пер квевай хаз жедач.
  Гъил къахчу мад залай хуьрер, убаяр,
  Герек туш заз куь кьинер, куь тубаяр,
  Хьайиди туш захъ гьунаррин къубуяр,
  Ятар, хвалар пара яргъал тефидай,
  Чуьнуьх хьана са дереда акӏидай.
  За и йикъар зи уьмуьрдиз кхьидач,
  Квахьай кьарай, гьинава вун, лугьудач,
  Икьван гунагь виш сувабди чуьхуьдач,
  Зи къанвай рикӏ мад къаюкай рекъидач,
  Зун тӏалари пара яргъал ракъудач.
  Гъил къахчуртӏа зи чандилай гъамари,
  Эвер гурай заз чӏафари, тамари,
  Хайи чилел за эцигай камари,
  Лугьурай заз: вун кӏевера акӏидач,
  Жуванбурун тегьнейрикай рекьидач.
  Жив цӏрана, рагъ куькӏуьнрай цавара,
  Мулдин цуьквер ахъа хьурай сувара,
  Акуртӏа заз эл бахтавар чӏавара,
  Квахьда дердер, зи руьгь тӏалди чуькьуьдач,
  Квез зун хьтин са векил мад жагъидач.
  28.11.
  Уфтан - гъалиб
  
  2. ДУСТАРИЗ
  Алахъ мийир, дустар зун,
  Гафаривди секинриз.
  Ракъурмир зи хиялар,
  Мад яргъариз, деринриз.
  Завай затӏни жузамир,
  Зун рахурмир, юзурмир,
  Зи чӏун гузвай хирериз,
  Куьне мелгьем жагъурмир.
  Зи тӏал чара са тӏал я,
  Шел-хвал ийиз ишедан?
  Акъатайтӏа дувулдай,
  Тарцикай тар хъжедан?
  Зун батӏулбур гьахъунив
  Агудунихъ гелкъвенай.
  Къураба хьиз гьар хуьре,
  Гьар магьледа къекъвенай.
  Зи ванери юзурнай
  Гъуцар сувун синерни.
  Зи рахунри, чӏалари
  Чӏалал гъанай къванерни.
  Мурадрикай рикӏевай,
  Алахънай зун къачуз кам.
  Заз пишкешрин чкадал
  Жагъанай хьи, агъзур гъам.
  
  Ишейла зун жувандахъ,
  Заз душманар жагъанай.
  Гелкъвейла зун имандихъ,
  Зун харари гатанай.
  Залай дустар, цуьквер хьиз
  Верцӏи гафар алахмир.
  Зи дерт чирун паталди,
  Зи рикӏин рак ахъаймир.
  Рехъ алатна квахьда куьн,
  Зи фикиррин арада.
  Зун чарасуз ама къе,
  Хьел акьуна парадан.
  Заз рикӏ-дуркӏун ийимир,
  “Хьайи кардиз вуч жеда?”
  Кьегьалвилер квахьзавай
  Халкьдиз чӏехи гуч жеда.
  Алахъмир зи рикӏин тӏал
  Хуш гафарив алудиз.
  Жуванбуру чӏехи кӏун
  Ягъана зи далудиз.
  Гзафбуруз рикӏ кудай
  Кьегьал векил кӏан хьанач.
  Пара хьана ламатӏар,
  Гьявиляй зи ван хьанач.
  
  
  Алуд женни рикӏелай
  Алцурарни тапарар?
  Шармунуяр сад хьана,
  Гьикӏ ракъурнай зал харар.
  Ахъа хьайи цуьк тир зун,
  Хъуьтӏуьн цикӏиз Ватанда.
  Жуванбуру кӏарна зун,
  Зи рикӏ тӏарнач патанда.
  Зун звалар тир, тӏалар тир,
  Шулу хьанвай, гатанвай.
  Зун пакагьан хабар тир,
  Лезги чилел атанвай.
  Зи рикӏ алай шатӏиярӏ
  Акьунач зи гъавурда,
  Къе кефияр къумбар я,
  Зи рикӏе кьацӏ авурдан.
  Алахъ мийир, дустар зун
  Гафаривди секинриз.
  Ракъурмир зи хиялар
  Куьне икьван деринриз...
  27.11.
  
  Шатӏияр – жемятар
  
  
  3. “БАРМАК”
  “Бармак” кӏанда лагьанай,
  Гаф-чӏал садна ксари.
  Усалвилив, салвилив
  Зи рикӏ паднай ксари.
  Гьар хуьре, гьар убада
  Кутаз эрекьдин бине,
  Акьулдикай раханай,
  Кьуна чпин хук вине.
  Бармак алай са векил
  Кӏанда лугьуз туна ван,
  Виш грамар дугуриз,
  Агатнавай виш жаван.
  Кцӏариз чав чкӏанай,
  Алахьзавай тапарар.
  Эрекьдини, чехирди
  Ахъайзавай ракӏарар.
  “Бармак” лугьуз депутат
  Хкягъайбур “шад” я къе.
  Абур паталд зи гафар
  Эвеланд хьиз сад я къе:
  Бармакдини фитеди
  Гъизвайди туш кьегьалвал,
  Халкь течирдахъ муд кутун
  Кагьалвал я, кагьалвал!
  
  
  4. “ГЬУНАР”
  За алахъна расай хьра,
  Чарада фу чрана.
  За ришанвай гъаларикай,
  Чарада гам храна.
  Гъилик ийиз зи шан дигай,
  Вирт къахчуна масада.
  Зи рамагдин тайлункӏдикай
  Балкӏан хьана масадаз.
  За эцигай бинедикай
  Са низ ятӏа хьана кӏвал.
  Хвал лагьана зи гур вацӏуз,
  Зи дагъдикай ийиз кьвал.
  За кутунвай багъдин бегьер,
  Кьисмет хьана “чӏехидаз”.
  Гьикӏ субутда хьайи крар
  Гила вуна рехидаз?
  Дуьз гафни зи хьана батӏул,
  Масдан тапар хьана гьахъ.
  Негьна акьул, кьаз ихьтин “тӏул”,
  Ихьтин “гьунар” ава чахъ!
  
  
  БАГЪМАНЧИ
  Акъатнава вичин багъдиз багъманчи,
  Адав гвайди мукӏратӏ яни, кеменчи?
  Эхиз тежез акурла са хел кьураз,
  Чан-рикӏзава ада ина гьар тараз.
  Гагь секиндиз, гагь йигиндиз кӏвалахиз,
  Мукӏратӏдин ван хуш я рикӏиз мани хьиз.
  Кьуьзуь хьанвай, кьуру хьанвай гьар са хел,
  Атӏуз чилел гадарзава тегъиз хъел.
  И саягъда гьар гатфариз, гьар зулуз,
  Кьуьзуьвилер вичин багъдай икӏ ялиз,
  Чандал хкиз алахъзава гьар са тар,
  Эх жеривал тӏебиатдин гарни хар.
  Гьайиф текъвез кӏусни вичин гъилерин,
  Ам къайгъуда ава начагъ хилерин.
  Адахъ - рикӏяй кӏвалахзавай и жуьре,
  Мажал авач ял ягъидай са герен.
  Динжвал течиз кьуьзуь жезва багъманчи,
  Ишезва икӏ адан мукӏратӏ - кеменчи.
  Таран хел хьиз какур хьана нагагь юкь,
  Мукьвал хьана багъманчидин эхир югъ.
  Яман дерт я эх тежедай - кьуьзуьвал,
  Гила адахъ къуват авач, авач гьал.
  Кьуьзуь са тан кутӏунайтӏан мукӏатӏдив,
  Виш аламат хьайитӏани мукӏратӏдив,
  Чан хкведач къуру тандал, сир я, сир,
  Куьз инсанри тарари хьиз гудач цӏир?!
  13.01.
  
  УЬМУЬР ТУШ
  Са суст хьанвай мярекатда ава зун,
  Ацукьнава жувни суст яз, ахвар къвез.
  Са герендин вахт авачир заридиз
  Югъ квадарун вуч кар ятӏа чидан квез?
  Рикӏ кьакьанра, руьгь яргъара къекъвейла,
  Хиял фена лекьерихъди гелкъвейла,
  Зун негьредихъ ацукьнава, физва югъ,
  Квелиндаказ чара ийиз чӏемни тугъ.
  Ватин гъал хьиз какахьзава ихтилат,
  Куьз гьалтда зал кьил квахьнавай чӏуру ват?
  На лугьуди, зун биярдиз атанва,
  На лугьуди, зун штӏумд я, гатанвай.
  Заз акӏ жезва инлай анихъ - вири гьахъ,
  Заз акӏ жезва анлай инихъ - суст я бахт,
  Заз акурд я гьавая фей вахтарни,
  Хьайиди туш завай адаз мадарни.
  А крари авурди я зи рикӏ тӏар,
  Зи кьисметда тӏимил хьанач туькьуьл къар.
  Кваз кьадач за суст легьзеяр, уьмуьр туш,
  Тахьайтӏа заз вахтунини гуда тӏуш...
  04.12.
  
  ПАЙ КЪАЧУНА
  Рехи хьанвай зи тай-туьшер Хъипи хьанвай таран пешер.
  Низ лугьун дерт, эхиз тежер,
  Куз жезамач цӏай къачуна.
  Хиялариз дерин-дерин,
  Тӏар жезва рикӏ герен-герен,
  Юзаз кӏанда серин-серин,
  Шагьвардивай къай къачуна.
  Кьуьзуь лекьер рагал жедач,
  Кьегьалдин рак агал жедач,
  Уьмуьрдихъ цӏил акал жедач,
  Масадавай пай къачуна.
  14.01.
  
  ЗИ ФИКИРАР ХАРУ ХЬАНВА
  Зулуз пешер гадарзавай тарци хьиз,
  Хтӏуннава мадни пекер хиялри.
  Рикӏевайди акъудиз кӏанз кьилиз икӏ,
  Шерехвализ къал къачунва “аялри”.
  Зи фикирар хару хьанва вижеваз,
  Рикӏин гафар мецел къвезва, килига.
  Зи хиялра чуьнуьх хьанвай мурадар,
  Агата зав, зи гьиссерал илига.
  Вуч хъсан я, къе часпарар тийижир,
  Захъ хиялрин ахъа, михьи цав ава.
  И бахтавар, и гуьлуьшан маканда
  Алахь тийир шумуд жуьред тав ава.
  За юргъунвал къачузва икӏ хиялра,
  Руьгь ацӏана алахьзава, силе жез.
  Вуч хъсан я, зи чинебан дуьньядив
  Агатзавач табни алцур киле жез.
  04.10.
  
  САБУР ТӏАЛАБНА
  Мехъер тир, бахтлу тир свасни чам хъуьрез,
  Шадвилин макьамар чкӏизвай хуьруьз.
  Савкьватар бахш ийиз хизандиз цӏийи,
  Авазвай какахьна тахайди, хайид.
  Межлисдал хуш гафар чкӏизвай марф хьиз,
  Кьве бахтлу жегьилдиз темен-тавализ.
  Илигна сагълугърал алахьзавай эл,
  Гафарин майдан тир, им гафарин мел.
  Вирида жегьилриз икӏ алхишзавай,
  Гьармада са хъсан гаф нехишзавай.
  Гъетер хьиз нур гана хъуьрезвай бахтар,
  Мураддив агакьдай чӏаварни вахтар.
  Тавундай гум кими тахьурай лугьуз,
  Вилериз дарвилер такурай лугьуз,
  Сада пул тӏалабна - куьтягь тежедай,
  Сада верцӏи уьмуьр - виртӏед межеда.
  Куьрелди лагьана за жуван мурад,
  Уьмуьрдихъ гьамиша хьурай лугьуз дад,
  Алакьрай лугьуз гаф кьилиз акъудиз,
  За сабур тӏалабна и кьве жегьилдиз.
  
  
  Дустари лагьай гур сагълугърин патав
  Зи гафар ухшар тир тарциз - алахьай.
  Хилекай кватнавай бегьер тир а кьвед,
  Аквадайд авачир чилел авахьайд.
  Гьеле иервилин тахтуна авай,
  Гьеле жегьилвилин вахтуна авай.
  Хъуьрезвай хвешила жаванар милиз,
  Мехъерик маса затӏ аквадан вилиз?
  ...Мехъер куьтягь хьанвай, межлис чкӏанвай,
  За алхиш ийизвай гьа са саягъда:
  “Веледар, куьн дарда, кӏеве гьатайла,
  Сабурди кутурай уьмуьр салагьда”.
  10.02.
  
  КӏАРНАВАЙ НУГЪАТ ХЬИЗ
  Зи рикӏин дегьнейрай гафар акъатда,
  Зав хъсан дустар хьиз гафар агатда.
  Са иер, са хъуьтуьл гаф жагъайла заз,
  Жувалай рази яз, сивел хъвер алаз,
  Хвешида, цаварни заз гайиди хьиз,
  Са лугьуз тежедай кар хьайиди хьиз.
  Рамда зун гафунин иервили икӏ,
  Гатфарин цуьквер хьиз ахъа жеда рикӏ.
  Къекъвена манадихъ гафарганда фад,
  Алахъда къачуз кӏанз адан верцӏи дад.
  Гатӏунай береда “жузун-качузун”,
  Зи гурлу гьиссерик акатда юзун.
  Гафарин цӏиргъиниз фикир гуда за,
  Абурун манаяр рикӏел хуьда за.
  Векъидиз, хцидиз, лезги лагьана,
  Гъуцари чав зурба са чӏал вугана.
  Абуру шиирдал туькӏуьрнавай чӏал,
  Бес вучиз хьанва къе икьван гуьтӏуь, сал?
  Нугъатдай ахквазмач чаз гафар вири,
  Чи нугъат - чи гапур хьанва хьи, къуьруь.
  Гьар халкьдин кьисметдиз ухшар ялда чӏал,
  Садан бахт кӏвачева, садан кьилел къал.
  Кӏарнавай нугъат хьиз сал ятӏа уьмуьр,
  Тахсирар чал ала, масад къалумир.
  01.04.
  
  ИЕРВАЛ
  Иервални са бахт я,
  Гьар са касдал гьалтдачир.
  Иер кӏалуб, иер чин
  Авани сад, кӏандачир?
  Иервили вилериз
  Регьятарда, шадарда.
  Къвалал иерд алайда
  Гъам, хажалат квадарда.
  Иер чинив сад къведай
  Кьелечӏ танни хъсан я.
  Гьар са касдиз иерди
  Виридалай масан я.
  Анжах иер тахьайтӏа,
  Са инсандин хесетар,
  Акьада ва гафарин
  Фад-фад къванер, кесекар.
  07.01.
  
  ЯРГЪАРА
  Яргъара Ватандихъ ялда хьи, рикӏи,
  Ана жуванбурухъ чун цӏигел жеда.
  Вилеркай карагда дустар, танишар,
  Верцӏи хиялрикай гурлу сел жеда.
  Кваз такьаз хьайи кьван инжиклувилер,
  Анжах хъсан крар рикӏел хкведа.
  Са чӏавуз хатурдихъ хкӏурай гафар,
  Мани хьиз яргъарай чаз мугьман къведа.
  Чан жуван хайибур, яргъаравайбур!
  Дидедин чӏалалди рахазвай ксар!
  Куьн вири къе рикӏе акьунва хьи, зи,
  Им рикӏин гафар я, ийизвач кьасар.
  Яргъара масакӏа дегиш жеда чун,
  Гзаф хъуьтуьл жеда чун акваз-акваз.
  Къефесда авайд хьиз чӏалал къведа рикӏ,
  Илифда хиялриз яргъалбурни кваз.
  Яргъарай масакӏа аквада Ватан,
  Вун цӏигел жедачни адан гьар пӏипӏин.
  Хайи гафари, дуст, цӏурурда ви мурк,
  Руьгь чӏалал къведачни хьайила рикӏин?
  
  
  Яргъариз акъатун герек я гагь-гагь,
  Хайи чилин къадир чир хьун паталди.
  Гъурбатдин вилерай килиг Ватандиз,
  Садрани къураба тахьун паталди.
  Тек пуд къуз гъурбатдин дад хъсанд жеда,
  Ана уьмуьр гьалун чаз асант жеда.
  Ахпа къарих жеда хайибурухъ чун,
  Рикӏ алай дустарихъ, кӏанибурухъ чун.
  Ахпа хъуьтуьл жеда фикирар кьиле,
  Ахпа залан жеда хиялрин киле.
  Ялда чун вичихъди ватанди жуван,
  Хуьн герек хайи чил инсанди жуван.
  Элкъвена фад хъша яргъарай, дустар,
  Ватан куьн авачиз тахьурай, дустар!
  15.12.
  
  ИРИД НОТ
  Ирид нот я гьар гьавадихъ авайди,
  Гьава аван ирид нотда гьакь тийир?
  За уьмуьрдин агъзур макьам туькӏуьрдай,
  Ирид нотди ачухнайтӏа рикӏин сир.
  Агъзур йис я аялар хьиз дуьньядиз
  Къвез манияр - ирид нотдал илигай.
  Зун хьтинбур бахтлу тушни илгьам гвай,
  Манид виляй и дуьньядиз килигай?
  Амма гьакьдач ирид нотда гьайиф хьи,
  Са инсандин эрзиманар, мурадар.
  Са халкь тесниф ийиз кӏан тир шаирдиз
  Ирид нотдин кӏалубар хупӏ дар я, дар.…
  12.12.
  
  И ЖУЬРЕДА СЕЙЛИБУР Я
  Ëåçãèäèëàé ÷àí-ðèêӏ èéèç àëàêüäà÷,
  Àëàõúäà÷ àì õúóüòóüë ãàôàð ìåöåë ãúèç.
  Øèðèíäàêàç, âåðöӏèäàêàç ðàõàíà,
  Êàð àêâàäà÷ àäà ñàäðà ìåç-ãúâåëèç.
  Ðèêӏåâàéäè ìåöåë ãúàíà ãüàñÿòäà,
  Ãàôàðèâäè ãàïóðäè õüèç ÿãúàäà.
  Àíæàõ ñàäàí ðàê êúàçàäè ãàòàéëà,
  Àãàòíà ôàä, àì àäàí öӏàë ðãàäà.
  Ãàôàðèç âàú, àêüóëäèç êüèë àãúóçäàé,
  Óõøàð ÿ àì êàð àëàêüäàé óñòӏàðäèç.
  È æóüðåäà ñåéëè õüàíâà ëåçãèÿð,
  È æóüðåäà ñåéëèáóð ÿ äóñòàðèç.
  
  
  ЦУЬКВЕР ХЬИЗ
  Авайвал нугъатда гьатдани чӏалар,
  Жагъуриз жедани гафарин гьалар?
  Гагь-гагь атӏуда хьи, зи рикӏин гьалар,
  Акурла къе чи чӏал гьатнавай саягъ.
  Гьар лезги гафунин мана я дерин,
  Ван хьайла, ви рикӏиз жедачни серин?
  Дегьнейра къатканвай булахрин церин
  Дад гала, тӏям гала чи хайи чӏалахъ.
  Са чӏала са халкьдин мурадар, камар,
  Гьар са гаф чешне хьиз - туькӏуьрдай гамар,
  Алудда чи чӏала рикӏелай гъамар,
  Винелай цуьквер хьиз алах жез, алах.
  02.08.
  
  ЧИДАЧИР
  Заз квадарун вуч дерт ятӏа чидачир,
  Квадарун туш чаравилер, я хъилер.
  Зи вилерин сад шедай, сад хъуьредай,
  Кьведни санал ацӏудачир зи вилер.
  Зи уьмуьрдин са пад шадвал, бахтлувал,
  Муькуь пата са тӏимил кьван гъам авай.
  Заз акӏ жедай, им иливар тежедай,
  Зурба тӏал я, дегьне авай, кӏам авай.
  Дарвилери гайила заз басрухар,
  Куьцӏуьдай зун кьисметдикай датӏана.
  Четинвални нехиш я кьван уьмуьрдин,
  Кузава зун гила и кар кьатӏана.
  Квахьайбурун гьайиф чӏугваз ава зун,
  Фейи уьмуьр тупӏалайдай вахт я, вахт.
  Къадир чидай ксар патал, чӏалахъ хьухь,
  И дуьньядин хажалатни бахт я, бахт.
  28.09.
  
  ВАТАНДИН ЧИЛ
  И дуьньяда чилер пара,
  А чилерал эллер пара,
  Рекьер пара, гелер пара,
  Сад кьилинд я - Ватандин чил.
  Вакай зи вил атӏудач гьич,
  Вун авачир уьмуьр я мичӏ.
  Бес вучиз садбур жезва куьч,
  Гъурбатдиз, зи Ватандин чил?
  Яргъара бахт авайди туш,
  А бахт садаз жагъайди туш,
  Гъурбатдихъ дад галайди туш,
  Ватандай кьаз патандан чил.
  Тек вав гвайд я зи руьгьдин ван,
  Руьгь авачтӏа, куьз я зи тан?
  Вишра вазди лагьайтӏа “чан”,
  Галатдач зун, Ватандин чил.
  
  
  ТӏАЛ
  Са тӏалди зун кукӏварзава,
  Са тӏалди зун кӏар-кӏарзава.
  Юзурзава, галтадзава,
  Пехъи хьана пад-падзава.
  Уьшуьнзава гагь тини хьиз,
  Къугъурзава гагь гими хьиз.
  Квадарна кьил, дили хьана,
  Алкӏизва зал зили хьана.
  Гъуьлягъ тарал аруш жервал,
  Аруш жезва зи тандал тӏал.
  Алчуд хьана чуькьуьзва зун,
  Тӏазва зи рикӏ, кьазва зи ял.
  Тӏал атайла, звал атайла,
  Заз и къариб гьал атайла,
  Дерт къати жез кьатӏзава зун,
  Дуьньядикай катзава зун.
  Къе гарарин хурук ялгъуз
  Зулун пеш хьиз ама зун.
  Къе харари рекьер атӏуз,
  Сефил кьуьд хьиз ава зун.
  
  
  Залум тӏалди кьуна зи туьд,
  Вучиз масдахъ эцягъзавач?
  Яргъид хьана уьмуьрдин кьуьд,
  Сакӏани мурк элягъзавач.
  Им вуч тӏал я?
  Тай авачир,
  Цӏай авачир,
  Къай авачир.
  Зи тӏалдин тӏвар Пара яман.
  Зи тӏалдин пар Пара залан.
  Жуванбуру жуван кӏвале
  Чи крарихъ кутазва кӏар.
  Зи халкьдилай, тарихдилай
  Шумуд гъили чӏугвазва цӏар.
  И кар акваз зи рикӏин кьил
  Гьикӏ тахьуй тӏар, гьикӏ тахьуй кӏар?
  Я ламариз
  Палан хьана,
  Ажуз хьана,
  Ужуз хьана,
  Кьатӏна жуван
  Намус, виждан,
  Тийиз са ван,
  Маса гана
  
  
  Ватан, иман
  Чна гардан
  Кӏирна кӏанда.
  Я ламатӏвал
  Кьабул тийиз,
  Халис, кьегьал
  Лезгиди хьиз
  Къе часпарар
  Кӏарна кӏанда!
  Икӏ хьайитӏа,
  Амукьда тӏвар.
  Алатда чи
  Рикӏин тӏалар,
  Вири тӏалар!
  21.12.
  
  ЗАЛАЙ ЦИФЕР АЛАТЗАВА
  Са нагъв ала зи гьар вилел,
  Тӏагъ авунва рикӏин кьилел.
  Вил мичӏайтӏа, авахьда ам,
  Чӏалал къведа зи дерт, зи гъам.
  Залан хьанва хупӏ зи кӏакӏар,
  Кватнавайд хьиз цӏурай ракьар.
  Кьве нагъв хьанва кьве чӏехи къван,
  И зурба пар ял жеда кьван?
  Кӏакӏаривди кьуна накъвар,
  Яргъалариз яру юргъар,
  Ялзава за абур къенез,
  Ялзава за сабур къенез.
  Ахъайзава за вилер генг,
  Кьан паталди накъвадин кӏвенкӏ,
  Алцурзава къвезавай шел,
  Алудиз кӏанз вилерин сел.
  И женг гзаф яргъи жезва,
  Эхир хьи, гъам яргъа жезва,
  Залан вилер галатзава,
  Залай цифер алатзава.
  17.04.
  
  ШИИР ВУЧ Я?
  Шиир вуч я?
  Рикӏин тӏал.
  Лугьуз тежер
  Зарул гьал.
  Хиялар я къачузвай икӏ
  Гъамди звал.
  Гьар чарчардал къведайди туш
  Фири каф.
  Гьар дереда экӏяй жедач
  Цуьквед чӏаф.
  Зи шиирриз кутугайд туш
  Гьар са гаф.
  За къе гафар стфунзава
  Кьуна саф.
  Зи шиирар тӏурфанар я Гьиссерин.
  Юза хьайи зи фикиррин
  Сал - дерин.
  Зи шиирар - гатфар чӏаван
  Хару кӏам.
  Рикӏ шадардай, секинардай
  Къацу там.
  Зи Шагь хьтин кьакьан мурад Тежер рам.
  Хьанватӏа сад шиирдикай
  Къачур кам?
  06.08.
  
  ×ӏÀËÀÍ ÊßÁÅ
  Ìåêêåäèç ôèç òàõüàíà,
  Ôèêèðëó ÿ ñà ìèðåñ.
  Âèðè ôåíà, êåôñóç ÿç,
  Êüèñìåò õüàíâà àäàç ìåñ.
  Ãüàëàð ÷ӏóðìèð, õâàíàõâà,
  Òóüêӏóüäàéä ÿ âè êðàð.
  Êüåçèëàððàé Àëëàãüäè
  Ãüàð áåíäåäèí ãóíàãüä ïàð.
  Ìåêêåäèç ôèí, ÿ ñòõà,
  Íèÿòàð ÿ, ãüóíàð òóø.
  ×ӏàëàõú õüóõü çè ãàôàðèí,
  Èì Àëëàãüäèí ãóíàð òóø.
  Àëàêüäàòӏà, õúñàíâàë
  Àÿ æóâàí âàòàíäà.
  Òӏèìèë àâàí ÷èìè ïåê
  Àëà÷èðáóð êúå òàíäàë?
  Õúñàíâàëíè çàõàâàë
  Àáóð ÿëäà èòèìäèí.
  Ãúèë êüóðòӏà íà íàãàãüäàé,
  Õâåøè æå÷íè åòèìäèç?
  Äèäåäèêàé õàáàð ÿõú,
  Âàõ ñóðàêüà, æåäàòӏà.
  Êúàéãúó ÷ӏóãó ñòõàäèí,
  Âóí ñóâàáäèõú êúâåäàòӏà.
  Àëàêüäàòӏà, ñàäðà äóñò,
  Øà âóí ×ӏàëàí Êÿáåäàë.
  ×ӏàë õóüíèëàé ãåðåêëó
  Âó÷ àâà, ëàãü, äóüíüÿäàë?
  
  
  ЭРЗИМАН
  Са кардикай фикирда за датӏана,
  Туьтуькъушди чӏал ахъайда къефесда.
  Ялгъузвили, ажузвили чуькьвейла,
  Ван акьалтда хьайитӏани къефес дар.
  А дарвиляй акъатайла жеда кис,
  Мад дуьньядиз ашкъидивди килигдач.
  Адан вилик на къизилдин тварар вегь,
  Вучайтӏани мад манидал илигдач.
  Азадвал я гьар са къушран эрзиман,
  Чӏал ахъайда и ашкъидин гьевесдай.
  Эгь, гьавиляй туьтуькъушдин манияр,
  Куьтягь жеда, акъатайла къефесдай.
  06.03.
  
  ЗАЗ АКӏ ЖЕЗВА
  Заз акӏ жезва, са мус ятӏа,
  Виш йис яни,
  Кьве виш яни, виликдай
  И дуьньядиз атанай зун.
  И гарари, и харари
  Гатанай зун.
  Заз акӏ жезва,
  Чилни, цавни,
  А чӏавузни
  Гьа ихьтин тир.
  Рагъ буба хьиз
  Чаз кӏани тир.
  А чӏавузни ашкъи лугьур,
  Рикӏ куькӏуьрдай са цӏай авай.
  А чӏавузни ялгъузвилин
  Са фул авай, са къай авай.
  А чӏавузни дагълар яргъал,
  Сурар икьван мукьвал алай.
  А чӏавузни садаз девлет,
  Са масадаз акьул авай.
  Таниш я заз и къузаяр, и гуьнеяр.
  Таниш я заз и тепеяр, и кӏелеяр.
  А чӏавузни варзни гъетер,
  Рекӏв гуз авай цавун гене.
  А чӏавузни Яргун хуьре
  Акунай заз «Цуьквед гуьне».
  И латалай пархъулдаваз
  Са мус ятӏа за яд хъванай.
  
  Са мус ятӏа и талада
  Зал цуькверин марфар къванай.
  А чӏавузни са низ ятӏа
  Кӏан хьанай зун.
  Адаз рикӏин сир тагана,
  Къван хьанай зун.
  А чӏавузни кӏанибуруз
  Кӏанивилин дад пара тир.
  А чӏавузни чарабуруз
  Чаравилин дад чара тир.
  Зи азабар, зи къайгъуяр,
  верцӏивилер.
  Зи гьиссерин къуьруьвилер,
  хцивилер.
  Фагьумнай за
  Са мус ятӏа уьмуьрдикай,
  Алахъначир вара-зара ийиз йикъар.
  Хайи халкьдиз, хайи чилиз
  Икрам ийиз кхьенай цӏар.
  Ингье мадни фикирдин пар
  Ялиз тежез акӏанва зун.
  Элкъвена икӏ мад гъилерда
  И дуьньядиз хтанва зун.
  Тек вун рикӏел атай чӏавуз,
  Гъарикӏ хьана, зериф гьиссер
  Кайи рикӏе гьатай чӏавуз,
  Вун рагъ тирди, вун экв тирди,
  Вун авачиз зун тек тирди кьатӏай чӏавуз
  Лугьуз жедач:
  Са мус ятӏа и дуьньядиз атанай зун...
  04.03.
  
  ШИИР КӏАНЗ
  Залай викӏегьд жагъидач квез,
  Кар-кеспидал гьалтайла.
  Зун куьмекдиз агакьда фад,
  Сада ракӏар гатайла.
  Аваз жеда зун кьуна пер,
  Чи лежберрин арада.
  Пар ялунин сирер завай
  Чириз хьурай гьарада.
  Къерех тежез крарикай
  Хийирдинни шийирдин,
  Булахар хьиз ргада рикӏ,
  Цӏарара зи шиирдин.
  Къал акъудиз алакь тийиз,
  Ажуз я зун бягьсера.
  Ажуз я зун - кхьенвай кас
  Шумудни са эсерар.
  Акатайда муьтӏуьгъарда
  Зун рикӏ тӏардай къалара.
  Синихарни акатда зак,
  Акъат тежез яларай.
  
  
  Хупӏ такӏан я чилинвийрин
  Мидявилер рикӏиз зи.
  Миян хьайтӏа цуьк акъудда,
  Чили хъуьтӏуьн цикӏизни.
  Кьабул жедач завай дустар,
  Ягьанатар, ахмурар.
  Хуш жени гьич гатун юкъуз
  Цавай къвадай ягъмурар?
  Рахамир заз крарикай
  Кукӏун галай, къал алай.
  Тек шиир кӏанз агата зав,
  Зал илгьамдин зар ала.
  
  
  ЧИ ГЕЛЕР
  Гам ришазвай иер баха,
  Ви гамунин навар пара.
  Ваз храдай чешне гзаф,
  Заз лугьудай гафар пара.
  На алахъна гъаларикай
  «Фур» хразва, «Саф» хразва.
  За алахъна хафарикайӏ
  Шумудни са гаф хразва.
  Ви сумагдин ярашух я,
  Бубуярни мулдин цуьквер.
  Зи гафарин халичада
  Тӏимил хьанва лацу эквер.
  Ви гамунай хъуьреда заз
  Хайи чилин вири навар.
  Зи гамунай аквада ваз
  Хайи халкьдин четин чӏавар.
  Ви гиширри безек гуда,
  Шумудни са халичайриз.
  Зи шиирар садра къведа
  И дуьньядиз инсанар хьиз.
  Зи шиирар масан я заз,
  Ваз кӏани я жуван гамар.
  Ваз гам атӏун суварар я,
  Заз гьар шиир рикӏин тӏалар...
  
  Хаф - элиф
  
  
  ШИРИН МЕЗ
  Àãü, øèðèí ìåç, ãóð÷åã êúàìàò, êèëèã çàç.
  Å.Ýìèí
  Àãü, øèðèí ìåç, âóí àâàéäè áàõòëó ÿ,
  Àõúàéäà õüè, ãüàð ñà êӏåâè ðàêӏàð íà.
  ß òóüêüóüë ìåç, âóí àâàéäàí êâàõüäà êüèë,
  Ðàêúóðäà õüè, ìàðô õüèç âèëèí íàêúâàð íà.
  Ãúâå÷ӏè ìåöè ÷ӏåõè êúàëàð àêúóääà,
  Àêúâàç æåíè õóðóê ñåëäèí êàôàðèí?
  Ìåç òóüêüóüëäà âè÷èâ ãúàìàð àãóääà,
  Ìåç õúóüòóüëäàí áåéãüóøäà âóí ãàôàðè.
  Øèðèí ãàôàð âàí êúâåç êӏàíäà ÿïàðèç,
  Òóüêüóüë ãàôàð è äóüíüÿäà êóüç ÿ, êóüç?
  Ãüèêӏ àêâàäà âàç ãüèññåðèí äåãüíåÿð?
  Ãüàð èíñàíäèí ðèêӏèí ãóüçãóü - àäàí ìåç.
  Àãü, òóüêüóüë ìåç, âó÷èç èêӏ òàêӏàíäà âóí?
  ×àí øèðèí ìåç, áèíåäèëàé êӏàíäà âóí.
  09.10.
  
  ПИЧХАЛ
  Заз Пичхалдаӏ са мегъуьн тар акуна,
  Цӏайлапанди алугарна чӏухнавай.
  Агъзур йисан и кьакьанди, зурбади
  Са геренда тахьайди хьиз юхнавай.
  Гегьенш тӏула гзаф авай тарар мад,
  Абурукай садазни затӏ хьанвачир.
  Мегъуьн тарцин патавай акъатнавай
  Хутун тарцин са хел кьванни ханвачир.
  Са пиралви кьуьзека заз лагьана:
  «Чи Пичхалдин рикӏ алайди гьа тар тир.
  Цӏайлапанди хкягъна гьам алугун,
  Эхиз тежер аламатдин са кар тир».
  За дувулриз килигна вил илисна,
  Ана са берт аматӏа цӏир хъгудай?
  Кьуьзека агь аладарна: “Чан хтул,
  Къацу женни цӏайлапанди алугайд?”
  Чи тарихар вилив хвейи пагьливан,
  Ярхарнатӏа яраб Аллагь, гьи вили?
  Алупандин гьихьтин сирер хвенватӏа,
  Пирал хуьрун Пичхал лугьур и чили?
  
  
  Пичхал – Кцӏар райондин Пирал хуьре къадим яшайишдин чка
  
  
  Сурар ава ина чи дегь чӏаварин,
  Алупандин гафар хвенвай къванерал.
  Зи рикӏелла, са береда аялар
  Гьикӏ къугъвадай и къванерив ценера.
  Садбур хана а къванерин, руг хьана,
  Садбур инай чуьнуьхна са ни ятӏа.
  Чӏехи хуьре фагьумдай кас жагъанач,
  Тӏвек хьайила амукьдачирд гъуьр гатӏа.
  Пиралвийри пӏир лагьана Пичхалдиз,
  Пӏир гафуна акьван сирер ава хьи!
  Са кьуьзуь тар акуна заз патавди,
  Авазвай ам вилелай шел авахьиз.
  Вуч акунач и кьуьзуьдаз дуьньядал?
  Бахтлу тир ам патав инсан татанмаз.
  Мегъуьн тарар тек са йикъан ризкьидихъ
  Маса гузва къе садбуру патандаз.
  Яргъаризди чкӏанвай а чӏавара
  Чи бахтавар чилерин хуш суракьар.
  Хазарарни, арабарни, фарсарни
  Катайди я инай туна яракьар.
  
  
  Са береда и гуьлуьшан гуьнеда