Ҡатындар - 12

Шып-шым, тауыш юҡ. Ҡотобоҙ осто! Икәүләп күҙебеҙҙе зырылдатып күл өҫтөн, яр тирәһен ҡарап сыҡтыҡ. Юҡ бит малай. Һөҙәк яҡҡа йөҙөп сыҡтыҡ, һөрән һалырға тотондоҡ: Ишбирҙе!!!

— Уф, ана тора лаһа, эт балаһы, сволочь! — Мәүлиҙә әллә ниндәй алама һүҙҙәр менән һүгергә тотондо туғанын, мин шаҡ ҡаттым мәүеш әхирәтемә. Шул ыңғайҙа аңғарып ҡалдым: беҙ, ике үҫкән ҡыҙ, сыр яланғас тигәндәй ярҙа hерәйеп баҫып торабыҙ, ә ул, малай аҡтығы (һүгенмәҫһеңме?), күҙен сылт-сылт йомғолап, ауыҙын йырып тора тал араһында. Бына нисек? Беҙҙе, яланғас апайҙарын, күҙләргә инеп боҫҡан таллыҡҡа!

Мәүлиҙә менән бер-беребеҙгә ҡарашып алдыҡ та, түштәребеҙҙе ҡулдарыбыҙ менән ҡаплап, кире күлгә сумдыҡ. Бөтә тәмен ебәрҙе һыу инеүҙең, ен ботағы!

Йөҙә торғас, мин, түҙмәй, көлөргә тотондом: Мәүлиҙәнең теге һүгенеүе иҫкә төштө. Ниңә көлгәнде ул белеп тора инде.

— Салпа Сәғүрәнең һүҙе әллә ҡайҙан телгә килеп инде, абау — бала-сағаһын "эт балаһы" ти ҙә әрләй ул. Үҙе кәнтәй була лаһа, улай тигәс? Ә "сволочы" – атайымдың дәфтәр тикшергәндәге һүҙе: "2"-лене гелән шулай тип ҡуя. Ә былай, кешегә әйтмәй уны, бер ҡасан ишеткәнем юҡ. Мин бына, әйттем... — Мәүлиҙә хатта илап ебәрҙе: – Ҡурҡытты, ен ботағы, һыуға батып ҡуйһа, бер генә бөртөк малай туғаныбыҙ, аҡылдан яҙырһың! Әлдә генә батмаған, сволочь! — Ныҡ ҡурҡҡан икән әхирәткәйем, уның былай сығырынан сыҡҡанын тәү күрәм. Мин дә ҡушылып ҡабатланым: "Сволочь малай!"

Шунан, ярға сыҡҡас, Ишбирҙене тупылдатып һөйҙөк, тәнендә ҡул эҙҙәребеҙ ҡыҙарып беленгәс кенә үс ҡанды. Бүтән уны ҡасан шулай яратып булыр тиһең, күҙгә күренеп үҫеп килә ләhә. Ана бит, әлүктән ҡыҙҙар күҙәтеп торған. “Барник ҡапҡасы ҙурлыҡ ҡына икән мимесегеҙ”,– тип ирештерә, етмәhә...

— Анауҙа, таш араһына, сытыр-мытыр килтереп һал әле, Ишбирҙе, туғанҡайым, ут яғайыҡ, өшөттө! — Юхалап эшкә ҡушты уны Мәүлиҙә аҙаҡ. Әллә оҙаҡ йөҙҙөк, күгәренеп өшөп киттек шул. Көндәр көҙгә тарта, эңер ҙә яҡыная.

Тиҙ үк ҡоро сыбыҡтарҙы өйөп тә ҡуйҙы Ишбирҙе.

— И, шәп тә инде ошо күршем, — мин дә тегене йупайтланым. Ен ботағы тип әйтhәң, хәҙер уңайhыҙ һымаҡсы уға? Усаҡ эргәһендә ултырғанда, Мәүлиҙә ярhып әйтеп ҡуйҙы:

– Икенсе йылға ла сығарырҙар микән беҙҙе сөгөлдөргә, башты әллә ҡайҙарға алып сығып ҡасырҙай булам ҡай саҡта, уф!

– Көфөр булырhың, улай тимә...

Мәүлиҙә ҡурҡманы көфөрлөктән, өҫтәп ҡуйҙы:

– Нейә, беҙгә мәңге ошонда ысвикла бисәләре араhында бил бөгөргә, батҡаҡ кисеп ҡартайырғамы ни?! Алыҫҡа-алыҫҡа китер инем, күрмәҫ өсөн шул сөгөлдөрҙәрен, биллаhи!

– Кирбестә еңел булған икән ул эшләүе,– тигән булдым.

Мәүлиҙә яуап бирмәне, шул арала бөтөнләй икенсе юҫыҡтағы уйға hабышҡан, имеш.

— Диңгеҙҙә һыу инеүселәргә махсус пляждар була икән...– тип хәбәр hалды.

— Беләмсе, — тием.

Әхирәтем дауам итте:

– Шунда нудистар пляжы ла бар, ти, сыр яланғас йөрөүселәр өсөн.

— Ә?! – Белмәгәнемде мин hорайым, оялып тормайым. – Ҡатын-ҡыҙҙар ғына һыу инәме унда?

— Ирҙәр ҙә бергә инәләр.

— Улар ҙа яланғасмы?

— Инәнән тыума!

— Ҡайҙан белдең, юрый уйлап сығараһыңдыр әле?

— Һин ул оҫта уйлап сығарыуға, ана, иншаларың ниндәй ҡыҙыҡ була. Ә мин нудистар хаҡында уҡыным, атайым «Вокруг света» тигән ҡалын журнал алдыра, шунда яҙылған.

— Миңә лә биреп тор уҡырға, Мәүлиҙә?

— Бикләп тота, берәүгә лә бирмәй. Ишбирҙегә тип һаҡлай. Ауылда атайым ғына алдыра ул журналды.

— Ниңә, асҡаныбыҙ бар ҙа инде абыйҙың шкафын.

— Шкафта түгел шул, карауат аҫтындағы һандыҡта журналдары.

— Ә һин нисек эләктерҙең, уҡығанһың даһа?

— Үҙе өйҙә саҡта, һорап алдым. Мәктәп программаһындағын уҡы тәүҙә, тип тиҙ үк киренән бикләп ҡуйҙы.

— Әйҙә, асҡысын сәлдерәйек !

— Сәлдереп булыр ине лә, журналды урынына һалып өлгөрмәһәк? Һандыҡты иртәле-кисле асып, үҙе көн дә әҙләп уҡыштыра бит ул. Нишләргә? Мин үҙемде яҡшы беләм: берәй юлын табып ул журналдарҙы уҡымайынса тынысланмаясаҡмын хәҙер. Китап ҡалынлыҡтыр, ти. Күпме ҡыҙыҡтар барҙыр уларҙа?! Ә мин Бүреһуҡҡан олатай, ҡартәсәйем һөйләгәндәр менән сикләнәм. Улар, әлбиттә, күпте күргән, әммә тотош донъя әйләнәһе хаҡында һөйләй, ти, бит теге журналдар. Шул минутта башыма бер уй килде:

— Бер-ике сәғәткә ҡулға төшөрөп булмаҫмы шул асҡысты? — тип Мәүлиҙәнең еңенән тартам.

— Моғайын... Шунан?

— Хәйрулла ағайҙан тап шундайҙы эшләтеп алабыҙ!

— Атайым белеп ҡалһа? Енләнһә, ул яман…

— Беләм. Бәрейе ҡупҡанын күргәнем булды... Әйҙә, хәҙер үк Хәйрулла ағай эргәһенә, тимерлеккә, һуғылайыҡ. Ураҡ өҫтө, уның эше күп, һуңға тиклем шунда ул.

— Мин бармайым. Ишбирҙене алып ҡайтып, атайға күҙҙән тапшырырға кәрәк. Ул бөгөн өйҙә, партия йыйылышына әҙерләнә. Мәүлиҙәләр өйҙәренә йүнәлде, ә мин тура — тимерлеккә. Тимер ҡаңҡылдауын, һандалда сүкеш тоңҡолдауын әллә ҡайҙан ишетеп киләм. Тимерлеккә ингәс, күҙ күнеккәнсе ишек төбөндә баҫып торҙом. Бында ҡараңғы икән. Ишек асыҡ, бәләкәй булһа ла тәҙрәһе лә бар, барыбер яҡты түгел. Мейес алдында баҙырап тере күмер өлпөлдәй. Иҙәндә һыулы тимер hауыт тора. Күн алъяпҡыс кейгән ағай күмер араһынан оҙон ғына бер тимер киҫәген ҡыҫҡыс менән алып, әлеге hауытҡа сумырҙы, шыж иткән ыңғайға, ҡуйы боҫ күтәрелде. Шунан икенсе бер тимерҙе уттан сығарып, һандалға һалып, әйләндереп-тулғандырып ҙур сүкеш менән һуҡҡыланы ла яңынан күмер эсенә тыҡты. Ниhайәт, маңлайындағы тирен һыпырып, миңә өндәште (күргән икән):

— Нурия ҡоҙаса, нур эйәһе матур ҡыҙ, ни йомош? – Хәйрулла ағай гелән шаяртып һүҙ ҡуша миңә. Алан-йолан ҡаранып алдым да шым ғына әйттем йомошомдо.

— Шәберәк һөйлә, тимерлектә саҡта мин насар ишетәм, даңғор-доңғорға ҡолаҡ тоноп китә.

— Бер асҡыстың ишен эшләп бир, Хәйрулла ағай, тием дәһә!

— Сәлдерҙеңме ни?

— Юҡ, әлегә сәлдермәнем. Ҡайҙан белдең?

— Бөтә ҡиәфәтең әйтеп тора, күрәҙәсе лә кәрәкмәй. Башта аңлат, ниндәй асҡыс, ниңә кәрәк? Шунан ҡарарбыҙ... Мин, йәшермәй, һөйләп бирҙем.

— Әле үҙең менәнме?

— Юҡ.

— Ниндәйерәк һуң, йомромо, яҫымы, ҙурмы, бәләкәйме?

— Күрмәнем.

— Ярай, килтер, эшләп бирермен. Китап уҡыу — изге эш. Шундай ҡоҙасама ни һә тигәнсе ҡойоп ҡуйырбыҙ ул асҡысты. Тик, Нурия, аслан әйтмәйһең Әмин ағайға был эштә минең ҡатнашлыҡ барын. Әгәр тотолоп ҡуйһаң, тим.

— Ант (тотам да ант бирәмсе?!), Хәйрулла ағай, шикләнмә, — тип ишек яғына ыңғайланым. Тимерсе тағы янып ятҡан ҡуҙҙарҙы ҡағыштырҙы, ыңғайына көйләй башланы: "Башымдағы эшләпәмде элеп ҡуйҙым кәртәгә, кисә лә кис килмәй ҡалдың, Нурия, килмәй ҡалма иртәгә...” Мөхәббәт йыры лаhа был, оторға ине берәй нисек?

Әсәйемдәр сөгөлдөрҙән күптән ҡайтҡандар. Көтөү ҡаршылап, һыйыр һауып, сәй эсеп бөткәндәр минең тимерлектән урап килеүемә. Ҡартәсәйем мине көтөп тора – кәнсәләргә эйәртергә.

Тиҙ генә яңы һауған йылы һөт эсеп, ҡайырып икмәк ашап алдым да, киттек өйрәнгән эшебеҙгә.

— Әлдә ямғыр яумай тора, соланды, тупһаны һеперер ҙә торорбоҙ бөгөнгә, рәйес менән хисапсы бүлмәһенең иҙәнен йыуырбыҙ. — Ҡартәсәйем алдан байҡап килә башҡараһы эште.

— Һин арлы-бирле саң һөрткәнсе, Мансур ағайҙың тәмәке төпсөктәрен ырғытҡансы, мин йыуып та сығарам ул ике бүлмәне, — тим. — Һыуҙы кисә үк күп итеп ташып ҡуйғайным, шул етер. Иртәгәгә лә ҡалыр, ҙур бак алып йәпле иттеләр, иветә?

— Әлдә һин барһың, ҡулға эш тә йоҡмай хәҙер, ҡолоҡасым. Хәл барҙа йөрөйөм әле, әҙме-күпме аҡсаһы тейә ләhә. Колхозда эшләгәндәргә эләкмәй әле ул тиклем, егерме һум алам даһа.

— Ә уҡытыусылар күпме ала икән? — Ҡапыл шул һорау килде башыма.

— Ҡырҡ биш һум, тип ишеткәйнем.

Әйтәм, Әмин абый ҡиммәтле журналдар алдырып ята, тип уйлап алдым эсемдән генә. Ҡайтышлай ҡартәсәйемдең иҫенә төшөрҙөм (мөһим әйберҙе иҫкә төшөр, тип үҙе ныҡыта лаһа):

— Ҡартәсәй, иртән Аҡназар ағайға трактор хаҡында әйтергә онотма, йәме.

Ул яуап бирмәне. Мин дә ҡабатламаным, ишеткәндер, ҡолаҡҡа хайран сос.

Әммә ҡартәсәйем рәйесте күрмәгән, район үҙәгенә кәңәшмәгә киткән икән уныhы. Сөгөлдөргә әсәйем менән генә киттек, трактор килмәһә, ике көнлөк кенә эшебеҙ ҡалып бара.

— Ҡоҙағый менән һөйләшеп ултырырға ла ваҡыт юҡ, зарығалыр оло кеше, бисара. Уның менән Күрәнле тирәһен урап ҡайтырбыҙ әле, донъя күреп, — шулай үҙ алдына һөйләнеп ҡалды ҡартәсәйем. — Кәзәләрҙе барлап алырға кәрәк. Көтөүе менән колхоз келәте артында ҡуналар, унда нимә тапҡандар...

Ә баҫыуҙа ул көндө сәйер ваҡиға булды. Шуны аңғарҙым әле: беҙҙең өйҙөң ярты тормошо (күберәгелер ҙә) хәҙер сөгөлдөр баҫыуына, «ысвикла бисәләре» мөхитенә күсеп бөттө. Һөйләгәнебеҙ — шул.

Сәғәт 12-ләрҙә әсәйем менән сәй ҡайнатып йөрөй инек – эшкә иртә килгәс, ҡояштың төшлөккә күтәрелгәнен көтөп алырға хәл етмәй. Шул саҡ ни күрәбеҙ: сөгөлдөрө алынған ҡара ерҙән, беҙҙең пайҙан, рәйестең машинаһы килә саң күтәреп.

— Икәүләп кенә йөрөгәнегеҙҙе күреп киләм, Рәйхана апай сирләп-фәлән киттеме әллә? — тине рәйес, машинаһынан төшөү менән.

— Юҡсы, иҫән-һау, Аллаға шөкөр, — тип яуапланы әсәйем, үҙе әллә оялды, бите ҡыҙарып сыҡты. Әлеге лә баяғы, алъяпҡысын һыпыра башланы. Әсәйемде уңайһыҙ хәлдән ҡотҡарырға була, мин һүҙ ҡыҫтырҙым:

— Аҡназар ағай, ҡартәсәйем, бөгөн иртәнсәк трактор һорармын, тигәйне, районға киткән икәнең.

— Бригадирға барып еттем, тракторсы тыңламағас, — тип йүпләне минең һүҙҙе әсәйем. — Ана, рәйестән һора, тисе.

— Ә һин һора, Гәүһәр һеңлекәш, һора. Аҡназар ағайың әйтһә, ул трактор осоп килеп етер, вәт. — Рәйес шулай тине лә әсәйемә тағы, анау саҡтағы кеүек, ныҡ итеп, бер китапта яҙылғанса, “күҙе менән ҡапшап” ҡараны. Ә бит шул юлдарҙы уҡығанда аптырағайным, күҙ менән ҡапшап була тиме ни, тип. Була икән? Мин дә әсәйемдән, тәү күргәндәй, ҡарашымды ала алмай торҙом. Ҡайһылай матур икән дә ул! Көн дә күргәс, күҙ күнеккән... Зөлхизә өләсәйемә оҡшап, мин генә ҡарасман, табаҡ битле, уф. Ә әсәйем ҡурайсы олатайыма тартҡандыр, Ҡаранай нәҫеленә. Ҡаранай Моратовты, ҡарсыға танаулы, ҡуңыр (ҡара түгел) йөҙлө бөрйән башҡорто, тип тарихҡа яҙып ҡуйғандар хатта. Әсәйемдең танауы төҙ, күҙҙәре бәрхәт ҡара, ҡаштары, күмер менән һыҙғандай, ҡыйылып тора. Атайым уны, моғайын, үҙе юҡта башҡаға ҡарамаһын тип, никах уҡытып, йөклө итеп ҡалдырғандыр, армияға киткәндә?

Аҡназар ағайға шоферы сигнал бирҙе, һәм ул ашығып ҡуҙғалды. Китер алдынан һыу һорап эсте, көрөшкәгә һалып биргәнде эсеп бөткәнсе ике күҙен алманы әсәйемдән. Ни өсөндөр анауы "сволочь" тигән һүҙ иҫкә төштө, телемде саҡ тешләп ҡалдым. Ул бит бер яманлыҡ эшләмәгән беҙгә, киреһенсә, трактор килер, тип вәғәҙә итеп тора...

Кискеhен, тағы әлеге кәнсәләргә барышлай, шул ваҡиғаны ҡартәсәйемә hөйләйем тип ауыҙымды асырға ғына торғанда, Мәүлиҙә ҡыуып етеп өндәште лә онотторҙо.

— Мә тот! Атайым менән директор районға юлландылар бөгөн, ҡуна баралар, иртәгә кискә ҡайталар. Өлгөрт! — Усыма һыуыҡ ҡына тимер әйбер йомдорҙо әхирәтем. Теге асҡыс икән.

— Ҡартәсәй, һин бара тор, мин — хәҙер! — Шулай тинем дә, уның яуабын да көтөп тормай, йүгерҙем тимерлек яғына.

— Һи, быны тиҙүк һуғып бирәм һиңә, ҡоҙаса, Нурия, нур эйәһе, — тине Хәйрулла ағай, ике киртләсле яҫы асҡысты әйләндергеләп ҡарағас.

— Кәнсәләрҙән ҡайтышлай инеп алырым, йәме!

— Йәме, йәме, Нурия, исемең матур, кемдәр ҡуйған, Нурия... — тип көйләп ҡалды Хәйрулла ағай.

Ә иртәгәһенә иртүк бер журнал минең ҡулда ине инде. Асҡыстың төп нөсхәhен Әмин ағайҙың йәшергән урынына, глобус эсенә, hалып ҡуйҙыҡ...

— Оҙаҡ тотма, — тип ҡалды Мәүлиҙә.

Ҡайтып инеү менән ҡаҙалдым журналға. Ғәләмәт ҡыҙыҡлы, ҡатмарлы ла унда яҙылғандар. Бөгөнгә “Канаки легендаhы” тигәнен уҡып тәьҫирләндем. Канаки – халыҡ атамаhы икән, боронғо халыҡ. Уларса, ҡатын-ҡыҙ булмышы ике есем-ҡушылманан тора: яртыhы – ҡатын, яртыhы – йылан. Ошо ике яртының береhе еңhә, гармония боҙола, ҡатын-ҡыҙҙың тәбиғәтендәге үҙенсәлектәр төҫhөҙләнә, мәғәнәhен юғалта. Йылан еңhә, ҡатын-ҡыҙ тик яhилға әйләнә, ҡатын еңhә – сәмhеҙ, бошмаҫ, аңшайған йән эйәhе булып ҡала...

Ниhайәт, баҫыу ҡапҡаhынан инеү менән күрә hалдыҡ: беҙҙең пайҙа трактор тырылдап йөрөй, рәхмәт төшкөрө. Алдамаған рәйес...

— Бар, ҡартәсәйеңә әйт, килһен, — тип әсәйем мине өй яғына кире бороп ебәрҙе.

— Барам, ямғыр яуып ебәрһә, былай ҙа йөрөй алмам, кәнсәләр бысрағын таҙартып хәл бөтөр. — Ҡартәсәйем шулай ихлас ҡына һөйләнеп йыйынды. Өләсәйем беҙҙе ҡапҡа төбөндә моңайып оҙатып ҡалды. Үҙе әйтмешләй, ҡулыңдан эш төшһә, шулай инде ул... Баҫыу ҡапҡаhынан инеү менән тағы теге тракторҙы күрҙем дә:

— Кисә Аҡназар ағай килеп вәғәҙә биреп киткәйне, һүҙендә торған, — тип ҡуйҙым.

— Рәйесме, үҙеме? Һеҙҙең янға килепме? — Ҡартәсәйемдең йөҙө ҡапыл үҙгәреп китте. Әллә ниңә әйттем, әй, шул тик тормаған телемде! Ә барыбер өҫтәп ҡуйҙым:

— Эйе, рәйес, үҙе. Сөгөлдөрсөләр янына килмәҫкә, кем ул, Алламы әллә ул тиклем?

— Аллаһыҙ икән ул, ләғәнәт икән!

Бүтәнсә өндәшмәнем. Ҡартәсәйемдең ныҡ йәнен көйҙөрҙөм былай ҙа. Ә ниңә? Әлләсе...

Иртәгәһенә, Әсмә килеп сыҡты ауылға. “Әйҙәгеҙ әле, егеттәр ҡалаға таралмаҫ элек күл буйына пикникка (ул hүҙҙе Артурынан отто микән?) барайыҡ!” – тип ҡотҡо hалғайны, тиҙ генә йыйындыҡ та hыпырттыҡ Толпарсыҡҡан буйына. Ысынлап та, Сабир, Әхиәр, Әшрәф оҙаҡламай китә ләhә – икенсе курсҡа. Бындағыларыбыҙ ҙа, мәшәҡәткә сумып, hирәк осрашабыҙ.

Теге юлы, сығарылыш кисәhенән hуң, бергәләп ултырған ергә барып тупландыҡ. Кәрәк-яраҡ килтергәйнек, ут яғып, сәй ҡуйып ебәрҙек. Малайҙар беҙгә тип сәскә йыйырға уйлашты, моғайын, – шым ғына аҡлан яғына китеп барҙылар. Шул арала Әсмә алъяпҡыс кеҫәһенән хат килтереп сығарҙы.

— Артурҙанмы? — тип һикерешеп алдыҡ Мәүлиҙә менән мин. Әсмә беҙгә аптырап ҡарап ҡуйҙы: башҡа кемдән, Артурҙан, әлбиттә! Уҡый ғына башлағайныҡ, әллә ҡайҙан аҙашып килгән берәҙәк ел ҡапыл өрөп, Әсмәнең ҡулынан хаты ысҡынып китте, кәйелеп усаҡтың өҫтөнә барып төштө. Ҡаушап ҡалдыҡ. Әсмә, иҫенә килеп, сар итеп ҡысҡырҙы ла ҡулын дөрләп торған утҡа тыҡты. Хаттың ос-остары янғайны, уртаһы ҡалғайны. Күҙ асып йомғансы булды был хәл. Әсмәнең уң ҡулының һырты өрөлөп сыҡты: тире ҡағыҙҙан йоҡа икән? Мәүлиҙә хәл иткес мәлдә һалҡын ҡанлы була белә: ризыҡ араһынан тиҙ генә тоҙ табып, әхирәтебеҙҙең яраһына тоҙ һипте. Әсмә сыҙаша алмай тағы сарылданы.

— Түҙ, эренләмәй генә йүнәлер ҡабарған урындары, — тине Мәүлиҙә.— Бәләсник. Шул кәүҙәң менән... Әҙерәк тынысланғас, тағы Әсмәгә төбәлдек: уҡы инде? Хатын ҡәҙерләп кеҫәһенә кире һалғайны, алып торманы, яттан белә ине. Донъяһын онотоп, Артурҙың һүҙҙәрен ҡабатланы: "... Моя лесная фея, цветочек мой, Асенька! Считаю дни, мечтая о тебе. Жди, я вернусь в медвежий край и сорву самый красивый цветок на вашей поляне... Дикая ягодка моя... Помню наши поцелуи...» Мәүлиҙә менән минең һуштар алынды был һүҙҙәрҙән. Артур, русса уҡығас, хатын шул телдә яҙған. Ә былай үҙе, вата-емерә булһа ла, әсәһе менән атаһының һөйләшен ҡушып бутап, башҡортса һөйләшә, ти. Матур һүҙ, ниндәй телдә яҙылһа ла, йән аҙығы инде. Әсмәнән өс ҡат һөйләттек хаттың йөкмәткеһен.

— Ә ниндәй сәскәне әйтә икән Артур "самый красивый" тип?

— Ҡыңғырау сәскәһелер, — тине Әсмә, — ул миңә әллә нисә тапҡыр шул сәскәне бүләк итте...

– Аңламағанһығыҙ! — тине лә Мәүлиҙә, рәхәтләнеп көлөргә тотондо.

— Әйт һуң, әтеү, ниндәй сәскә хаҡында яҙған ул Артур? — Ә Мәүлиҙә көлә лә көлә һаман:—Берәүҙең Асенькаһы, һин үҙең бит ул өҙөргә хыялланған сәскә!

Ярабби… Беҙ – сәскә (ә теге Канаки легендаhы?), hәм кемдер беҙҙе үҙенеке итергә хыяллана?! Урман ауыҙында малайҙар күренде. Улар аллы-гөллө болон гөлдәрен ҡосаҡлаған. И, дуҫтарым, ҡасан һеҙ армияға барып, ҡыҙҙарға хаттар яҙырға эшкинерһегеҙ икән? Әхирәттәрем менән бер-беребеҙгә ҡарашып ҡуйҙыҡ. Беҙҙең уртаҡ асышыбыҙ бар ине. Һәм шул асыш ҡапыл синыфташ малайҙарға икенсе күҙ менән ҡарарға мәжбүр итте. Улар беҙгә йәл булып китте, үҙебеҙҙе өлкәнерәк, өлгөргәнерәк тойҙоҡ әллә?

— Барығыҙ, һыу инеп алығыҙ ҙа сәй эсербеҙ, — тинек бер тауыштан, әйтерһең, беҙ тиңдәштәре түгел был алты малайҙың, ә әсәйҙәре.

— Ә үҙегеҙ? — тине тегеләр, ғәжәпләнеп.

— Беҙҙең купальник юҡ. Яланғас төшәйекме?! Һыу ҙа һыуыҡ хәҙер... Ҡайнап сыҡҡас, сәйнүкте ситкә алып ҡуйҙыҡ та көл араһына бәрәңге күмдек — бер бәрәңгене артыҡ килтергәнбеҙ. Шулай уйлап та бөтмәнем, ҡайҙандыр Иҫәр Әсән килеп сыҡты. Әллә нәмәгә борсолған да кеүек, ә барыбер ауыҙы йырыҡ үҙенең.

— Ултыр, Әсән, беҙ көлгә бәрәңге күмдек, — тинем,– hиңә лә...

Ултырҙы. Малайҙарҙы көтә. Ул бер яңғыҙы hыу инә, ти. Иҫәр булһа ла, тотанағы бар әлдә. Әле лә беҙҙең эргәгә үк түгел, арыраҡ барып, йәшел үләнгә ҡунаҡланы.

— Кем менән көн итә ул бисара? — тип һораны Әсмә.

— Әсәһе менән. Ағайҙары уға айырым мөйөш бүлгән, шунда йәшәй, — тине Мәүлиҙә. — Атайым барғылай уларға, Әсәнде ағартырға.

— Нисек? — Әсмә менән икебеҙ бер юлы аптыраныҡ.

— Атайым шулай ти. “Сәйәси-ағартыу эше” тигән hүҙ бар ҙаһа, шунан алып әйтә, шаяртып. Ул Әсәнгә нотоҡ уҡый ғәмәлдә: кешегә зыян эшләп ҡуйма, бала-сағаны ҡурҡытма, тәҙрәгә төкөрмә, тип.

— Иҫемә төштө, — мин әйтәм, — былтыр Әсән Салпаның тәҙрәһенә төкөрөп киткән. Тегенеһе уны әрләп, ҡыуып сығарған да...

— Бәләкәй малайҙар эргәһенә барып, бергә уйнарға ла маташа, улары ҡурҡышып ҡаса... — Мәүлиҙә шулай тип өҫтәп ҡуйҙы.

— Аллам һаҡлаһын! Тәүбә-тәүбә! — Шулай тип һөйләнгән Әсмәгә ҡарап ҡуйҙыҡ: Әсәндән шөрләйме әллә? Уңарсы, әхирәтебеҙ асыҡлыҡ индерҙе: - Нәҫелеңә бирмәһен ундай ҡайғыны, иҫәр баланы...

Ул да булмай, тәндәрендәге бәпкә йөндәрен тырпайтып, өшөп, малайҙар күлдән сыҡты. Тиҙ генә көрөшкәгә сәй ҡойҙоҡ, алмашлап эсә һалдылар. Былар кейенгәс, Әсән беҙҙең янға килде.

— Ылауҙарға һалып алып китәсәктәр, — тине лә тәүҙә биш, шунан тағы ике бармағын күрһәтте. Әсәнде унға тиклем бармаҡ менән һанарға Әмин абый өйрәткән.

Шунан тағы баяғы урынына барып ултырҙы, көлдәге бәрәңгене көтә. Белгән кеүек, уның өлөшөнә лә алғанбыҙ. Был да – үҙенә күрә бер ғәжәп. Ә инде Әсәндең һүҙе – бөтөнләй йомаҡ. Уны беҙгә, ҡыҙҙарға, әйтмәүе бит әле, малайҙарҙы көтөп ултырған. Ҡатын-ҡыҙҙы кәм күреүеме? Әсән Иҫәр дә енес айыра, малайҙарҙы алға ҡуямы?

Малайҙар ҙа аптыраған Әсәндең хәбәренә. Беләләр уның күрәҙәселеген, шуға үҙҙәренсә фаразлап маташалар:

— Ниндәй апайҙар? Ете апай?..

— Уға ни бөтә ҡатын-ҡыҙ апай. Ана, Нурия менән Мәүлиҙәгә лә "апай" тип йөрөй.

— Ылауҙар алып китә, ти? Хәҙер тәүге центнер ашлыҡты ла машина менән оҙаталар, элек кенә ҡыҙыл ылауҙар булған.

— Бәлки, туй булыр? Туй ылауы?

— Ете ҡыҙ бер юлы кейәүгә сығамы?

Беҙ тыңлап торған ерҙән пырх итеп көлөп ебәрҙек.

— Ул, ысынлап та, туй хаҡында әйтәлер, йылмая бит, — тине Әсмә.

— Әй, уның һәр саҡ ауыҙы ҡолағына етеп йөрөй...

Шул урында өҙҙөк был хәбәрҙе, йомаҡ сисерлек түгел ине. Әсән иҫәрҙең һәр һүҙенә иғтибар итеп булмай ҙаһа? Бәрәңгебеҙҙе ике уста бейетә-бейетә ашаныҡ та ҡайтырға сыҡтыҡ. Әсән, үҙенең өлөшөн ике тубығында тәгәрәтеп, ултырып ҡалды...

Сентябрь башынан ҡойма ямғырҙар башланды. Яуа ла яуа, туҡтамай яуа, күктең төбө тишелде әллә? Шәрифә апайым, белгәндәй, үтә күренмәле шыптыр плащ алып килгәйне, уҙған ҡайтҡанында. Башлығы ла бар. Баҫыуҙа шуны кейеп йөрөйөм, һыуланмайым. Әсәйем биҙрәне түңкәреп, шуның өҫтөндә ултыра, яулыҡ тышынан башына клеенка ҡаплаған.Оҙон көн буйына арҡаhы лысма еүеш була инде барыбер. Мин ни, дәрестән ҡайтҡас, төштән hуң ғына эшләйем, сөгөлдөр йолҡоп ташып йөрөп ятҡас, өшөмәйем, ә әсәйемдең ирендәре күм-күк булған. Эре-эре сөгөлдөрҙәр ҡулынан шылып төшә лә китә, төшә лә китә. Һыуланғас, улар шыйғалаҡ балыҡ һымаҡ... Ҡулына бирсәткә кейгән булған да, ни фәтеүә? Тора-бара минең дә балтырҙарым өшөй башланы, ойоғом еүешләнде. Баланлыҡта ҡыуыш һымаҡ нәмә әтмәләгәйнек, шунда кереп сәй ҡайнатып, әҙерәк йылынып алдыҡ та тағы сыҡтыҡ ямғырға.

Эш яй бара. Әллә нисә тапҡыр тайып йығылып яттым, өҫтөм әҙәм ҡарағыhыҙ бысраҡ. Әсәйем дә машманлаған, күҙе менән теше генә йылтырай, бите майлы ҡара батҡаҡҡа буялып бөткән. Ә ямғыр туҡтарға уйламай, бер көйгә һалып алған да яй ғына түгелә бирә. Теге "Вокруг света"ла уҡыған "ҡытай язаһы"нан кәм түгел? Ундай язаға хөкөм ителгән кешенең түбәһенә һалҡын һыуҙы тамсылап тамыҙалар, ти, көндәр буйы. Иң ҡаты язаларҙың береһе һанала икән ошо. Ул журналдан уҡып белгәндәрем һанап бөткөһөҙ. Тик урыҫса төбөнә төшөп үк аңлап етмәйем ҡайһы бер урындарын. Әллә Әмин ағайҙан һорарға инде, уҡырға биреп тороғоҙ, тип. Бирһә, аңламағанды унан төпсөнөр инем. Бирмәһә, юлын таптыҡ, иҫ китмәй...

Эштән алып ҡайтырға машина, ямғыр булғанғамы, иртәрәк килде. Ысвикла бисәләре юл яғына ашыҡты: урын етмәһә, йәйәүләргә бит. Пайҙар ауылдың ҡапҡа төбөнән район яғына барған оло юл буйлап теҙелгән, беҙҙеке иң арғы оста тиерлек. Ярай ҙа, машина урта төшкә килеп туҡтаған. Барып еткәс, апайҙарҙы йөҙҙәренән таныманым, тауыштарынан ғына айырҙым.

Әлеге Салпа Сәғүрә ҡысҡырып ебәрҙе:

— Ҡайҙан килдегеҙ, бисуралар, абау! — Ҡалғандары ла, бер-береhенә төртөп күрһәтешеп, көлөшкән булды:

— Ирҙәр өйгә индермәҫ ул!

Билләһи, егермеләгән бисура тора ине минең тирәмдә. Кемеһе башына тоҡ ябынған, кемеһе биҙрә кейгән. Ҡулдары бысраҡ, аяҡтарындағы итек, галоштары ғына түгел, ойоҡтары ла батҡаҡҡа ҡатҡан. Минең Әсмә әхирәтем, былар менән сағыштырғанда, һып-һылыу бисура булған икән теге карнавалда.

Ҡайтҡас, шул кейемдәребеҙ менән тура мунсаға киттек. Ҡартәсәйем яғып ҡуйған. Гөлбикә апайға ла әйткән, өйөндә көтөп тороусы юҡ бит инде, ул да килеп инде мунсаға. Йыуынып, сабынып, ҡалған һыу менән бысраҡ кейемдәребеҙҙе йыуып ҡайттыҡ.

— Рәйхана апай, иртәгә минең мунсаны яҡ, утыным күп, — тине Гөлбикә апай сәй эскәндә. — Рәхмәт яуғыры, күршекәйем, бөгөн мунса инмәhәм , нишләр инем. Елеккә үтте һыуығы, көҙгө ямғыр бит.

— Көн аламаһында ыҙалатмаһалар ни була халыҡты? — тип ҡартәсәйем хужаларға hуҡранды.

— Һалдаттар килә, ти, сөгөлдөр ташырға, шуға ашыҡтыралар. Искәндәр кисә мине яман ҡысҡырынып әрләп китте: "Һинең бызмырлағаныңды военный техника көтөп ултырмаясаҡ, понимаешь ли, көйәнтәләп ташырға итәһеңме сахарзаводҡа!" — тип.

— "Черт возьми!" тимәнеме ни? — Мин дә өҫтәп ҡуйҙым.

— Уныһы ҡалмай инде... – Апай көлөп ҡуйҙы, бер ҙә үпкәләмәгән бригадирға. Ул ҡайтып ҡына киткәйне, Фариза еңгә килеп инде. Бик һирәк килә ул. Ни булды икән?

— Бая машинанан төшкәнегеҙҙе йыраҡтан ғына күреп ҡалдым. Киске һауынға ашыға инем, янығыҙға барып торманым, әле килдем бына. Ҡана, бикәсем, күрһәт әле анау шыптыр бөркәнсегеңде?

— Мә!

— Дождевик тигән нәмә икән. Әһә, башлығын ысҡындырып алып та була... Төймә урынына бау ҡуйһаң? Билен быуып тороп... — Шулай һөйләнде лә әсәйемә өндәште: — Гәүһәр, иҫке-моҫҡо клеенкаларыңды килтер әле. Йәлләмә яңыһын да, һаулыҡ ҡиммәтерәк, әйбер табылыр. Мин һиңә, иртәгәнән дә ҡалмай, Нурия бикәсемдеке кеүек дождевик тегеп бирәм. Былай лысма һыу йөрөп, үпкәңә һыуыҡ үтер.

— Быуындары һыҙлап ыҙалар, мына минең кеүек, ызғырып ултырам бәғзе көн, — тип һүҙ ялғаны Зөлхизә өләсәйем. — Ҡәйнәң, Нәсиха килендәшем, ҡайһылай язаланды, ырматиз булып.

Фариза еңгә өләсәйемдең арҡаһынан йомшаҡ ҡына итеп һөйөп ҡуйҙы. Бер-береһен яҡын күрә улар, беләм... Әллә төн буйы тегенгән– еңгәм таң менән, эшенә китешләй, индереп тә сыҡты теге дождевикты. Ысвикла бисәләре, күреү менән, һырып алды әсәйемде.

— Нимә ул, ҡалай йәпле!

— Минең бабай (апаруҡ ирҙәрен дә "бабай" ти ҙә ҡуялар) армиянан апҡайтҡан плащ-палаткаға оҡшаған, шуны көтөүсе ҡартҡа бирҙесе, кем белгән мынау ысвиклаһы килер тип?

— Кем текте?

— Клеенканан тегелгәнме ул?

— Нурияныҡы ише.

Әсәйем быларҙы тыңлап бөткәс, миңә ҡараны: hөйләп аңлат,тигәндәй.

— Дождевик тип атала был, — тим, — Фариза еңгәм текте. — Апайҙар ижекләп ҡабатлайҙар: "Даж-ди-вик. Белдек». Бер белһәләр, онотмай инде улар, хәҙер был һүҙ Толпарлыла ғүмергә ҡаласаҡ.

Тағы шаулашып алдылар:

— Ҡулы алтын шул Фаризаның. Хәйрулла белгән кемде алырға.

— Фариза белгән кемгә барырға!

— Миңә текмәй инде ул, бер ныҡ итеп ирешкәйнек.

— Салпа, кем менән ирешмәй ҡалғаның бар, һиңә кенә тота башлаһаң.

— Ҡыҙыма бирнәгә тигән бер төргәк клеенкам бар ине, тектерәм. Ысвиклала умирать булып ятырғамы ни, понимаешь, Искәндәр. Әһә, тим эстән генә, бригадир ағайға ҡушамат йәбешкән: "Понимаешь Искәндәр" ул хәҙер. Ә мин уға "Елки-палки" тип ҡушыр инем. Әй, ҡушҡан исемдәрем юҡҡа сығып тик тора, бер Кәбиргә генә икене тағып ҡараным — Кәйҙерем, Бөркөтсө... Хәҙер алмаштырырға кәрәк: тәүгеһе килешмәй, Кәбир инде юртып йөрөмәй, һәлмәкләнде; икенсеһе лә ятмай уға, рәссамлығы беленде...

Ямғыр яуып туйҙы, ахырыhы, туҡтаны. Аяҙ көндәрҙең мәңгелек түгеллеген иҫкәртмәк булғандыр тәбиғәт сөгөлдөрсөләргә. И, бисараҡайҙарым, апаҡайҙарым, сат йәбештеләр пайҙарына. Әрләшеү түгел, ләстит тә һатмайҙар ошо арала! Беҙ дүрт көндә бөтөрҙөк сөгөлдөрөбөҙҙө таҙартып, өйөп. Мин уҡыу араһында килеп бергәләшәм. Аҙаҡҡы көндө ҡартәсәйем дә булышты. Аҙаҡ оло юлға сығып баҫтыҡ та өсәүләшеп, баҫыуҙы байҡап торҙоҡ, бөйөргә таянып. Күпселек пайҙарҙа эш тамамланып килә икән. Рабиға апайҙар иртәгә ослап ҡуйыр, моғайын: йәкшәмбе, уҡыу юҡ, ҡырмыҫҡа кеүек килеп ябырылырҙар ҙа бөтә ғаиләһе менән... Салпалар бөгөн кискә үк бөтөрәсәктәр.

Әбейҙәр сыуағы килде, буғай. Ул торғанда эштәрен теүәлләп ҡуйһалар ярар ине, эт күрмәгәнде күрҙе бит ысвикла бисәләре. Мәүлиҙә әхирәтем дә ошо осор йонсоно тамам, йүткереп тә йөрөй. "Теге дождевикты, исмаһам, үҙеңә тектерә һал. Әле тейәп оҙатаһы бар сөгөлдөрҙө, ниндәй көн килерен белгән юҡ", — тип әсәһенә кәңәш бирә, уның артынан йолҡонмай ҡалған тамырҙарҙы йыйып йөрөгән ыңғайында. Рабиға апай өйөндә лә алабарманыраҡ ул: аяғы эйелеп ултырмай, үҙе бер эшен бөтөрөп кенә эшләмәй. "Уф, ошо әсәйем, ҡайҙа сисһә, шунда ятып ҡала әйбере... Бынау яулыҡты урҙаға элһә ни була? Иҙән уртаһында нишләп ята был ҡанат, һеперә торғас, ташлап киткән инде, берәй эше ҡубып тағы. Улайтҡансы, кеше лутсы эшләмәһен дә ҡуйһын! " — ти ҙә, Мәүлиҙә ялт иттереп йыйыштырып ҡуя донъяларын. Уңған, бөтмөр бит, әллә кемеһенә оҡшап. Үҙе яҡшы уҡый, ярай, уныһы — Әмин абыйҙан.

Әхирәтемә ҡул болғаным, ул беҙҙең яҡҡа ҡарап тора ине. Йәйәү генә ҡайтырға сыҡтыҡ – машина кисһеҙ килмәйәсәк. Килhә әле...

Ҡайһы бер яҙыусылар ауыл тормошон тымыҡ күл менән, хатта ки өнһөҙ һаҙ менән дә сағыштырып ҡуя. Бер урыҫ әҫәрендә берәүҙең ҡалаға күсеп төпләнгән дуҫы: "Как там, в вашем болоте?" — тип хат яҙған, мәҫәлән. Нисек шулай үҙеңдең тыуған төйәгеңдән көлөргә була? Һаҙ тигәс тә, уның да кәрәге бар әле тәбиғәттә. Бүреһуҡҡан олатай йәйҙең нисек килерен алдан уҡ әйтә, һаҙға ҡарай ҙа: Ҡоролоҡ булыр, һаҙ ҙурайған, күпсегән”, – ти. Баҡһаң, һаҙ үҙенә дымды йыйып һаҡлай ҙа, ямғыр оҙаҡ яумайынса ер сарсағанда, әҙләп кенә һауаға бөркә икән. Асыуым да килмәгәйе, Әмин абый әйтмешләй, бөтә арыу кеше: күренекле ғалимдар, яҙыусылар, артистар ауылдан сыҡҡан әле! Ә ул һаҙҙың баҡалары баҡылдай башлаһамы, күрһәтерҙәр өнһөҙлөктө. Беҙ эштән ҡайтыуға, Толпарлыны, әйтерhең, шул һаҙ баҡалары баҫып алғайны. Ауыл ҡапҡаһы төбөндә халыҡ йыйылып геү килә.

— Айыусы леспромхоз булғаны бирле, айыуҙары беҙҙең яҡҡа йылыша.

— Саҡмайылға алыҫ түгел унан, һимертеүгә ҡуйылған әллә нисә башмаҡты айыу йыҡҡан, ти.

— Кисә Понимаешь Искәндәрҙең танаһы юғалған, моғайын, шул тайыш табандың эше.

— Атырға кәрәк ул эзвирҙе , үрсегән яман!

— Шым ғына яталар ине әле ҡалын урманда, хәҙер ҡуҙғаттылар, ана...

— Сараһын күрмәһәң, кешене лә ҡарап тормаҫтар. Умарталарҙы тотош пыран-заран итәсәктәр. Ашаның хәҙер бал, мә!

Шул саҡ Искәндәр ағай ат саптырып килеп етте.

— Кем бында демагогия таратып йөрөй, понимаете ли, елки-палки, черт возьми! — Бер юлы теҙеп һалды "арыу" һүҙҙәрен, ныҡ йәне көйгән икән. — Кем айыуға һунар иткән элгәре, хәҙер үк кәнсәләргә килһен, чтобы. Айыусынан да охотниктар килә, понимаешь.