Өс Таған - 2

Миҙалын ялтыратып Ғабдулла урамға сыҡҡанда, ҡапҡа төбөндә тоғро юлдашы Айҙар ултыра ине. Күптән килгән булһа ла, өйгә инеп, Башлыҡты борсоманы. Ул әрһеҙ, сабырһыҙ малай түгел ине. Миҙалды күргәс тә Айҙарҙың артыҡ иҫе китмәне. Киреһенсә, атай кешенең миҙалын уйынсыҡ урынына тағып сығыуҙы ул килештереп етмәне. Ләкин, Башлыҡтың хәтерен һаҡлап, был турала өндәшмәҫ булды. Тик көлөмһөрәп былай тине:
- "Батырлыҡ өсөн" миҙалын һул яҡҡа, йөрәк тураһына тағалар...
Дуҫының шаҡ ҡатмауына аптыраған Ғабдулла миҙалды һүҙһеҙ генә һул яҡҡа күсереп таҡты. Айҙарға уның хатта бер аҙ асыуы ла килде. "Белмәгәне юҡ ошоноң", - тип, эсенән һуҡранып ҡуйҙы.
- Дөрөҫөн генә әйткәндә, Кирәмәт емерелә тип, Шәрифулла ағай арттыра. Ерле юҡҡа тау емерелмәй ул, ер тетрәмәһә...

- Нимә һин, "Өс таған"ды емерер өсөн, ҡотҡо таратаһыңмы? - тип ҡыҙып китте былай ҙа кәйефе ҡырылған Башлыҡ. - Шөрләйһеңме, ҡурҡаҡ?
- Мин ҡурҡаҡмы?
- Һин!
- Ә һин сәбәләнмә, - тине Айҙар тыныс ҡына. - Мин ситләтеп кенә атайымдан һораштым. Кирәмәт башында, ысынлап та, күл бар, ти, тик балығы ғына юҡ, ти, балыҡһыҙ күл ул һуҡыр күҙ ише, ти. Белдеңме?
- Нимәне?
- Нимәне, нимәне? Беҙ шунда балыҡ ебәреп үрсетһәк, ҡалай һәйбәт буласаҡ. Күлдең эсенә йән кереп китәсәк.
- Һин шулай тип атайыңа ла әйттеңме?
- Әйтте ти ана.
Тоҡтомалға дуҫына ҡаты бәрелгәне өсөн, Ғабдулла эстән үкенеп ҡуйҙы. Уның тауышы йомшаҡ, яғымлыға әйләнде.
- Беләһеңме, Айҙар, - тине ул, - Кирәмәт емерелмәһен дә, ти. Ә кешеләргә бер күл тултырып балыҡ үрсетеп бирһәк, ул да ярап ҡалыр. Иң тәүҙә беҙгә мурҙа үрергә кәрәк. Тотҡан балыҡты шунда һалырбыҙ. Ҡылыстың арғы башында һәләк йәтеш ҡамышлыҡ бар. Балыҡ унда илереп ҡаба.
- Мурҙаны мин уны һә тигәнсе үреп ташлайым, - тине Айҙар.
Малайҙар бөгөн үк Ҡылыстың арғы башындағы таллыҡҡа барып мурҙа үрергә булдылар. Ләкин "Өс таған"дың икегә ҡалыуы уларҙы һаман борсой ине әле. Эште боҙҙо бит тинтәк Вәзир. Нисек кенә булһа ла өсөнсө терәүҙе табырға кәрәк ине. Малайҙар көңгөр-ҡаңғыр һөйләшеп ултырғанда, Өлгө Яҡуп, ҡулына оҙон сыбыҡ тотоп, күл яғына ҡаҙҙар ҡыуып бара ине. Уны күргән Ғабдулла менән Айҙар бер-береһенә ҡарашып алды.
- Эй, Яҡуп, кил әле бында! - тип ҡысҡырҙы уға Айҙар.
- Ҡаҙҙар ҡыуамсы, - тине тегенеһе, үҙе ниндәйҙер меҫкен йылмайыу менән йылмайҙы.
- Ҡаҙҙар юлды үҙҙәре лә беләләр. Кил тиҙәр бит һиңә!
Кеше саҡырғас, Яҡуп тыңламай булдыра алманы. Сыбығын һөйрәп, йүгереп килеп тә етте.
- Ултыр! - тип бойорҙо уға Башлыҡ. Яҡуп тубыҡланып ергә ултырҙы. - Һинең батыр булғың киләме?
- Килә лә... Нисек булырға һуң? - Яҡуп күҙҙәрен йылтыратып Ғабдулла күкрәгендәге миҙалға ҡарап алды. "Их, бәхетле кешеләр була бит..." тигәндәй, көрһөнөп ҡуйҙы.
Башлыҡ Яҡупты тағы бер ҡат баштан-аяҡ һынап тикшереп сыҡты. Ғабдулланың һынаулы үткер ҡарашын күргән Яҡуп, бөршәйеп, бәп-бәләкәс булып ҡалды. "Нимә эшләтерҙәр икән?" - тип тынын да алмай ултырҙы. Әммә шөрләүе бушҡа булды. Ғабдулла, үҙ тиңдәше менән һөйләшкәндәй, уға етди һәм тыныс тауыш менән мөрәжәғәт итте.
- Һинең, Яҡуп, Күкрәктауға менгәнең бармы?
- Ниңә, бар.
- Ағарып торған Кирәмәтте күргәнең бармы?
- Ниңә, бар.
- Ана шуның башында түңәрәк күл бар. Ә күлдә балыҡ юҡ.
- Ҡуй, балыҡһыҙ күл булмай ҙа ул.
- Була шул. Беҙ - "Өс таған" тигән отряд - шунда балыҡ ебәреп үрсетергә булдыҡ. Өсөнсө булып беҙгә ҡушылаһыңмы? Отрядтың башлығы мин.
- Ҡалай ирмәк! - Яҡуп көлөп үк ебәрҙе. Башлыҡ һорауын ҡабатланы:
- Ҡушылаһыңмы?
- Әсәйемдән һорап ҡарармын.
- Мәмәй һин, Яҡуп. Был сер. Белеп тор: аҫһалар ҙа, киҫһәләр ҙә, был турала һис кемгә әйтмәҫкә! Ғабдулла бурысты яйлап ҡына аңлатып бирҙе:
- Башта күп итеп ыуылдырыҡлы балыҡ тотабыҙ ҙа мурҙаға йыябыҙ. Унан һуң күнәктәргә яртылаш һыу, яртылаш тере балыҡ һалып Кирәмәткә шылабыҙ, һыу алыштырам тиһәң, юлда аҙым һайын шишмә. Ҡурҡыр булһаң, башта уҡ әйт!
- Әрләмәҫтәрме һуң?
- Кемдәр?
- Әсәйҙәр.
- Әрләрҙәр. Бер әрләрҙәр ҙә бер туҡтарҙар. Ҙур эш башҡарған кешеләрҙе элек тә аңлап еткермәгәндәр.
"Өс таған" алдындағы маҡсаттың бөтә бөйөклөгөн Яҡуп та аңлап еткермәне, әлбиттә. Уны икенсе нәмә ҡыҙыҡһындырҙы. Гел ситкә тибәрелеп йөрөгән малайҙың үҙ тиҫтерҙәре араһында булғыһы, бергә уйнағыһы, шаярғыһы килде. Шуға күрә ул, сер һаҡларға ант итеп, үҙе теләп "Өс таған"ға инде. Башлыҡ уға йәнә шундай шарт ҡуйҙы:
- Өс көн эсендә үҙеңдең өлгөлөгөңдө бөтөр! Мәргән атырға, ағас башына үрмәләргә, ҡаянан ҡаяға һикерергә, һыуҙа йөҙөргә, ишкәк ишергә өйрән! Бөтәһе лә кәрәк буласаҡ.- Ғабдулла киҫәтеп йәнә өҫтәп ҡуйҙы. - Вәзиргә ҡул бирмәҫкә!
- Ә ниңә?
- Быныһын хәҙергә белмәй торһаң да ярар.
- Ризамы шуларға? Антмы?
- Риза, ант! - тине "Өс таған"дың яңы терәүе. Иң һуңынан Башлыҡ тағы шундай киҫәтеү яһаны:
- Быларҙың көнө миңә ҡалған икән тип маһайма. Беҙ һине әҙәм итергә самалайбыҙ. Бел шуны.
- Ярай, - тип, Яҡуп баш ҡаҡты. Ошо сәғәттән алып ҙур сәйәхәткә әҙерлек башланды. Һөйләшеп килешеү буйынса, Ғабдулла менән Айҙар Ҡылыстың арғы башындағы таллыҡҡа мурҙа үрергә китергә булды. Ә Яҡуп, үҙенең өлгөлөгөн бөтөрөү өсөн, ауылда ҡалырға тейеш ине. Уға бирелгән өс көндөң тәүгеһе күптән башланғайны.
Дан кәпәс түгел
Айҙар урамда тороп ҡалды. Ғабдулла, йүгереп, өйгә инеп китте. Бер ҡыйырсыҡ икмәк менән өләсәһенең һалма киҫә торған бысағын эләктереп болдорға сыҡҡас ҡына, Нәғимә инәй ҡайтып инде. Ғабдулла бысаҡты тиҙ генә артына йәшерҙе. Өләсәһе һиҙмәй ҙә ҡалды, ахырыһы. Ләкин ейәненең күкрәгендәге миҙалды ул шунда уҡ күрҙе. Нәгимә инәйҙең йөҙө ҡапыл үҙгәреп китте. Уның йөрәген сәнсеү алды, быуындары таралды. Ләкин ул сәпсәләнмәне, ҡысҡырынманы. Ғабдулланың арҡаһынан йомшаҡ ҡына һөйҙө лә өйгә саҡырҙы:
- Әйҙә, улым, өйгә инәйек әле.
- Беҙ ни, өләсәй, Айҙар менән Ҡылыс башына...
- Хәҙер китерһегеҙ, Айҙар бәләкәс кенә сабыр итер.
Өйгә ингәс, Нәғимә инәй ейәнен эргәһенә ултыртты ла арҡаһынан тағы бер ҡат һөйөп алды.
- Миҙал килешеп тора тағы үҙеңә.
- Ысынлапмы, өләсәй?
- Өләсәйең бушты һөйләмәҫ. Бына һин, биш ҡыш һабаҡ уҡыған кеше, өләсәйеңә төшөндөрөп бирсе: миҙалды ни өсөн бирәләр?
- Батырлыҡ өсөн. Бында шулай тип яҙылған да, өләсәй. Русса.
- Ярай, быныһын аңлаттың, рәхмәт.
- Ә кемгә бирәләр уны?
- Батырҙарға.
Нәғимә инәй ейәненең күкрәгенә эйәге менән ишара яһаны. (Беҙҙең яҡта изге һаналған нәмәгә бармаҡ менән төртөп түгел, эйәк менән ымлап күрһәтәләр.)
- Ә быны кемгә биргәндәр?
- Беләһең дә инде, өләсәй... Атайыма.
- Шулай булғас, уны кем тағырға тейеш ине?
- Атайым да... Ул ҡайтманы лабаһа. Мин ни уны, өләсәй, атайымдың төҫө итеп кенә таҡҡайным.
Нәғимә инәй байтаҡ өндәшмәй торҙо. Ғәҙәтенсә, тәрән итеп көрһөндө. Бәлки, ул ҡасандыр ошолай ялан аяҡтарын урындыҡтан һәлендереп ултырған Мөхәммәтте иҫенә төшөргәндер. Ғабдулла атаһына оҡшағайны. Уның ҡылыҡтары, һөйләшеүе, тыйнаҡлы йылмайыуы Мөхәммәттең бала сағын хәтерләтә. Нәғимә инәй ейәненә ҡарап берсә ҡыуана, берсә ҡайғылары яңырып, эсе өҙөлөп китә. Ғабдулла ла быны аңлай һәм шундай саҡтарҙа өләсәһенә тағы ла яғымлыраҡ булырға тырыша. Нәғимә инәй өҙөлгән һүҙҙе ашыҡмай ғына йәнә ялғаны:
- Улай булғас, тыңла. Батыр үлһә, улына ҡылысы ҡала, мәргән үлһә, уҡ-һаҙағы ҡала. Кәрәк саҡта, ил ҡушҡанда, ата ҡоралын уландары ҡулға алғандар. Атанан мираҫ ҡалған һабан менән улдары ер һөрәләр. Уның сүкеше менән тимер сүкейҙәр, көрәге менән ер ҡаҙыйҙар. Атанан ҡалған көпө-кәпәсте балалары кейә. Ана һинең башыңда ла атайың мәрхүмдең кәпәсе. Әммә атанан ҡалған дан-шөһрәт кәпәс түгел. Балалары уны алмаш-тилмәш кейеп йөрөй алмай. Мөрйәнән сыҡҡан төтөн донъяны йылытмаған кеүек, ата даны ла баланы биҙәмәй. Бына үҙең, атайыңа лайыҡлы булып, ил һоҡланырлыҡ, кешеләр хайран ҡалырлыҡ эштәр башҡарһаң икән...
- Беҙ башҡарасаҡбыҙ, өләсәй. Күр ҙә тор бына. Үҙең дә шаҡ ҡатырһың хатта.
- Күрергә насип булһын, - Нәғимә инәй йәнә өҫтәп ҡуйҙы: - Үҙеңә оҡшаһа, тағып йөрө миҙалды әйтәм. Мин ҡаршы түгел. Ғабдулла өндәшмәне. Күкрәгендәге миҙалды алды ла һүрәт аҫтына кире элеп ҡуйҙы. Шул саҡ урамда әсе итеп Айҙар һыҙғырып ебәрҙе. Хатта уның да сыҙамлығы бөттө, ахырыһы.
- Хәҙер бар инде, - тине Ғабдуллаға өләсәһе. - Бысаҡты юғалта күрмә берүк! - Һалма бысағына башҡа ваҡыт тотонорға рөхсәт итмәһә лә, был юлы ул ейәненә һүҙ әйтмәне. Бер ҡатарҙан ике нәмә менән уның күңелен төшөргөһө килмәгәндер инде.
- Ярай, өләсәй, - тине лә Ғабдулла атылып сығып китте.
Ейәне сығып киткәс, Нәғимә инәй миҙалды усына алып, бер талай ҡарап торҙо. Ең осо менән уны һаҡ ҡына һөртөп алды ла кире элеп ҡуйҙы.
"Өлгө"ләр ҡыйрала башланы
Өйгә ҡайтҡас, үҙенең өлгөлөгөн бөтөрөү тураһында Яҡуп байтаҡ баш ватты. Эште ниҙән башларға?
Кесе йәштән үк Яҡуп һәр аҙымын үлсәп атларға өйрәнгәйне. Ул үҙен һәр ваҡыт тар ғына баҫманан атлаған һымаҡ хис итте. Бына-бына яҙа баҫыр ҙа ҡолап төшөр кеүек булды. Сөнки әсә үҙенең берҙән-бер балаһын артыҡ һаҡлап, ҡәҙерләп үҫтерҙе. Бәләкәс Яҡупҡа ерҙәге нәмәләр менән танышыу тотош "ярамай"ҙан башланды. Болдорҙан ергә һикереп уйнарға ярамай, ҡойма башына менергә ярамай, таш ырғытырға ярамай, күрше Сабирҙарҙың Алабайын һыйпап ҡарарға ярамай. Быларҙы уға әсәһе гел шулай тылҡып торҙо. Торған һайын "ярамай"ҙар арта барҙы. Малайҙар менән урманға барырға ярамай - аҙашырһың; күлдә һыу керергә ярамай - батырһың; тауға менергә ярамай - ҡаянан йығылып төшөрһөң; йәй кәпәсеңде һалма - башыңа эҫе ҡабыр; яҙ туныңды һалма - тымау төшөр. Бына шундай "ярамай"ҙарҙың осо ла, ҡырыйы ла булманы. Ә бит уларҙың бер сиге булырға тейеш ине. Әсә улының әхлағы хаҡында ла күп ҡайғыртты. Тегенең менән уйнама, бының менән дуҫ булма, тегене өйгә саҡырма, бының өйөнә барма. Тора-бара Яҡуп менән берәү ҙә аралашмаҫ булды. Элегерәк тиҫтерҙәре уны йыш ҡына үсекләй, хатта еңел-елпе төрткөләп тә ала торғайнылар. Һуңыраҡ уға бөтөнләй иғтибар ҙа итмәй башланылар. Бармы Яҡуп донъяла, юҡмы - был бер кемде лә ҡыҙыҡһындырмай ине. Тик әсәйҙәр йәки өләсәйҙәр генә ғәҙәт буйынса уны үҙ балаларына һаман да өлгө итеп ҡуя бирҙеләр. Ләкин ҡаты башлы малайҙар Яҡуптан өлгө алырға теләмәнеләр.
Ғабдулла менән Айҙар үҙ эргәләренә саҡырҡас, Яҡуп башта ғәжәпләнде, һуңынан ҡурҡты. Сөнки уны күптән инде берәү ҙә һанға һуҡмай ине. Килгәс, Яҡуп шуны төшөнөп алды: тимәк, әле тиҫтерҙәре унан бөтөнләй ҡул һелтәмәгәндәр икән. Әммә берәүҙең бәхетһеҙлеге икенсегә ҡыуаныс килтергәнде ул белмәй ине. Вәзир шундай хурлыҡҡа төшмәгән булһа, Яҡуп һаман "өлгө" булып йөрөй бирер ине.
Бына хәҙер уның "өлгө"лөгө үҙенең һуңғы минуттарын кисерә. Тик ниҙән башларға? Моғайын, рогатканан башларға кәрәктер. Юғиһә ул хәтәр ҡорал бөтә малайҙарҙың да кеҫәләрендә йөрөмәҫ ине. Ул, бысаҡ алып, утынлыҡҡа сыҡты. Ике йәпле ағас эҙләп тапты. Хәҙер таманлап киҫергә лә, матурлап юнырга ғына ҡалды. Киҫкәгә сабылған балтаны көс-хәл менән һурып алып, ике йәпте таманлап ҡыҫҡартырға тотондо. Ләкин икенсе сабыуҙа бер йәпте яңылыш төбөнән үк ҡырҡып ташланы. Бүтән ағас эҙләп табырға тура килде. Быныһын арыу йәтеш кенә сапты. Инде бысаҡ менән рогатканың һабын, йәптәрен юнып шымартырға ғына ҡалды. Рогаткаһы шәп булырға оҡшай.
Башта уны ул ап-аҡ итеп йышҡылар, унан Вәзирҙеке кеүек ҡыҙыл буяуға буяр. Яҡупта буяуҙар етерлек. Шунан атаһының иҫке велосипед камераһынан матур ғына итеп резинка телеп алыр, иҫке итек ҡуңысынан түңәрәк кенә итеп күн уйып алыр. Әлбиттә, уның әлегә тиклем был ҡоралды яһағаны юҡ. Шулай ҙа уның рогатканы күргәне, хатта тотоп ҡарағаны бар. Башҡалар яһағанды ул яһай алмаҫ, тиһегеҙме? Яһар, шикһеҙ яһар. Яһар ҙа, йоморо ғына таш ҡуйып, анау аласыҡ башында ултырған бесәйгә тоҫҡап атып та ебәрер. Шундай татлы уйҙарға батып, ағасын юна ғына башлағайны, үткер бысаҡ, кескәй генә бер ботаҡты киҫеп, һул ҡулдың баш бармағына килеп тә тейҙе. Бармаҡтан атылып ҡан сыҡты. Яҡуп сарбайлап ҡысҡырып ебәрҙе:
- Әсәй!
Ул шунда уҡ үҙенең хатаһын аңлап алды. Аяҡ-ҡулы ҡанағанда, малайҙарҙың береһе лә әсәһенә йүгереп ҡайтмай, тота ла ағас сөрөгө һибә. Ана бит ошо утынлыҡта уҡ серек бүрәнә башы ята. Ул арала Яҡуптың әсәһе, сәсрәп, болдорға килеп сыҡты:
- Ни булды, балаҡайым?!
Әсәһенән йәлләтеп торорға был элекке Яҡуп түгел ине инде. Ул ҡулын тиҙ генә артҡа йәшерҙе.
- Мин һиңә түгел, ана бесәйгә "бесәй!" тип ҡысҡырҙым.
- Ҡоттарымды алдыңсы, - тине лә әсә кире инеп китте.
Бүрәнәнән сөрөк алып, Яҡуп йәрәхәтенә һипте, күп итеп һипте. Ҡан башта сөрөк аша ла һарҡып сыҡты, ләкин бер аҙҙан туҡтаны. Башланған эште бөтөрөргә кәрәк ине. Әле генә бәлә килтергән яман бысаҡты Яҡуп яңынан ҡулына алды. Шулай ҙа эш барманы. Киҫелгән бармаҡ һулҡып һыҙларға кереште.
Яҡуп "өлгө"лөктө бөтөрөүҙең планын үҙгәртте. Бөгөнгә ҡул эшкә ярамай икән, аяҡтар бар. Ул хәҙер Күкрәктауҙың ослайып торған ҡаялы еренә барыр ҙа таштан-ташҡа һикерергә, өйрәнер. Башлыҡ ҡуйған бурысты үтәр. Әсәһенең һиҙгер күҙҙәре шикләнеп ҡарамаһын тип, ул башта яй ғына ҡапҡа төбөнә килде. Ҡойма буйында ятҡан тупты алып, ҡапҡаға бәреп уйнаған булды. Бер аҙҙан һуң тубын ҡапҡа аҫтынан урамға тәгәрәтеп сығарҙы. Үрелеп, бәләкәй ҡапҡаны асты. Ҡапҡа шығырлап ҡуйҙы. Быны ишеткән әсәһе шунда уҡ асыҡ тәҙрә эргәһенә йүгереп килде:
- Яҡуп, тим, ҡайҙа бараһың?
- Тубым урамға тәгәрәп сыҡты, әсәй, - тип, Яҡуп дөрөҫөн әйтте.
Әсәһе тәҙрә янынан киткәнсе, Яҡуп, тубын ҡапҡаға бәреп, урам яҡта уйнаны. Юрамалмы, ысынмы - туп тау яғына сыға торған тыҡрыҡҡа табан тәгәрәне. Яҡуп уны ҡыуа китте. Туп тәгәрәй - ул йүгерә, туп тәгәрәй - ул йүгерә. Ләкин туп йомшаҡ үләндә оҙаҡ бара алманы, туҡтаны. Ә Яҡуп бер йүгерә башлағас, тиҙ генә туҡтай алманы. Күкрәктауға тиклем барып етте. Ул, үрмәләп, осло ҡая эргәһенә менде. Унда һандыҡ дәүмәле, хатта унан да эрерәк таштар береһе өҫтөнә икенсеһе өйөлгән. Бүтән малайҙар, "һуғыш уйыны" уйнағанда, ошо таштар араһына боҫоп атышалар ине. Был ерҙә бик хәтәр. Яҙа баҫһаң, йығылып, башың тишелеүҙе көт тә тор. Яҡуп башта бәләкәсерәк таштар араһында һикергеләп йөрөнө. Бер тапҡыр, һөрлөгөп, тубығын бәрҙе. Әммә бирешмәне, һаман һикереүен белде, һуңыраҡ ул эре таштар ятҡан яҡҡа күсте. Ауыл яғынан күҙ һалыусы булһа, ҡурсаҡ ҙурлығы ғына бер нәмәнең ҡая итәгендә һикереп уйнауын күреп, ғәжәпләнер ине. Әммә уға күҙ һалыусы булманы. Улының бындай ярамаған эш эшләүе әсәһенең хатта уйына ла килмәне. Яҡуп һаман һикерҙе лә һикерҙе. Был уның өсөн уйын түгел, ә иң ҡыҫтау эш ине. Малайҙың, йығылып, беләге һыҙырылды, сикәһе сыйылды, маңлайы ҡабарып сыҡты. Яраһы күбәйгән һайын уның сәме артты, йөрәге ярһыны. Шәрифулла әйтмешләй, бәлки уның йөрәгенә лә бөркөт оялаған булғандыр. Тик әлегә тиклем ҡанат ҡына йәйә алмағандыр.
Яҡуп менән мауығып, кисә беҙҙән бик алама хәлдә ҡалған Вәзирҙе онотоп ебәрҙек бит. Әйҙә, Яҡуп үҙ эшен эшләй торһон, беҙ Вәзирҙәр яғына ҡағылып үтәйек. Улар Яҡуптарға ҡыйғас ҡына урам аша тора.
Йоморо-йоморо йомғағым...
Һуғыш йылдарында ла, һуғыштан һуң да Вәзирҙәр ғаиләһе, башҡалар кеүек үк, ашау-эсеүгә наҡыҫ, бик наҡыҫ йәшәне. Шуға күрәлерме, Ҡорбанбикә еңгәлә бер сәйер ғәҙәт булды. Ул икмәк-тоҙон, сәй-шәкәрен, май-ҡаймағын иренән, балаларынан йыйып, йәшереп тотто, һандыҡ, шкаф, келәт, аласыҡ асҡыстарын һәр ваҡыт үҙе менән йөрөттө. Ул ғәҙәтен йылдар именләнә төшкәс тә ҡуйманы. Бөтә ашамлыҡ затын йыйҙы, йәшерҙе. Әммә сепрәк-сапраҡ затына уның иҫе китмәне.
Өйҙә бөтә нәмә йоҙаҡлы булғанлыҡтан, Вәзир бәләкәйҙән үк аҡтарынырға, һәрмәләнергә өйрәнде. Дүрт-биш йәшлек саҡта уҡ әле мендәр араһына йәшерелгән арыш көлсәһен тапты. Юҡ, ҡомһоҙланып, бер үҙе генә ашаманы. Нәҡ яртыһын бүлеп, ҡустыһы Насипкә бирҙе, һуңыраҡ, аласыҡ йоҙағын ҡаҙау менән асып, икәүләп һөт эстеләр, һандыҡҡа ла асҡыс яраттылар. Унан "ҡунаҡ өсөн" генә һаҡланған өс шаҡмаҡ шәкәрҙең береһен сәлдерҙеләр. Балта менән сабып, шаҡмаҡты икегә бүлделәр. Бәләкәйерәге Насипкә эләкте. Малайҙар бөтә йоҙаҡтарҙың да телдәрен тиҙ төшөнөп алдылар. Тора-бара йоҙаҡтар үҙ хеҙмәттәрен үтәүҙән бөтөнләй баш тарттылар.
Быны Ҡорбанбикә еңгә лә бик тиҙ һиҙҙе. Иҫәпһеҙ һыйҙары юҡ ине шул уның. Малайҙарҙың башына күп ҡарғыштар яуҙы. Ләкин улар ныҡыш булдылар, эҙләнеүҙәрен дауам иттеләр. Ҡорбанбикә еңгә лә үҙенең хәйләһен үҙгәртте. Нәмәләрен ул һандыҡҡа йәки соланға бикләмәй башланы. Шәкәр, кәнфит кеүек нәмәләр өйҙәге иҫке тун киҫәгенә, осормалағы быйма ҡуңысына йәки келәттә ғүмер баҡый буш эленеп торған тубалға йәшерелде. Май-ҡаймаҡ аласыҡ мөгәрәбенән емерек мунса мейесенә күсерелде. Әммә был саралар ҙа көткән нәтижәне бирмәне. Малайҙар бер сер артынан икенсеһен аса барҙылар. Әйтергә кәрәк, улар бер нәмәне лә умырып алманылар. Йәшерелгән әйберҙәрҙе табыу үҙе бер ирмәк уйынға, ҡыҙыҡлы кәсепкә әйләнде.
Был уйындан аҡса тигән зат та ситтә тороп ҡалманы. Әйтәйек, мейес ҡыуышында ултырған һуҡыр лампа аҫтындағы биш һум аҡсаны табып, уға перәник һатып алыу, ул перәникте малайҙар менән бүлешеп ашау ҡыҙыҡ түгелме ни? Вәзир уны ҡыҙыҡҡа һананы һәм шулай эшләне лә. Әрләүҙәр, ҡарғауҙар, өй түбәһенә яуған борсаҡ кеүек һикерешеп, ситкә тәгәрәп торҙолар. Шулай ҙа йәшерелгән аҡсаны табыу еңел эш түгел икән. Бер таптылар, ике таптылар, ләкин өсөнсөгә уларҙың һәрмәнеү һәләтлеге етмәне. Бөгөн Вәзир эҙләнеүҙәрен яңынан башланы. Уға аҡса бик кәрәк ине. Кисәге хурлыҡты, иптәштәре менән килешеп, яҡшылыҡ менән генә юйырға мөмкин. Уның башында бик йәтеш бер план тыуҙы. Аҡса табып, лавканан перәник һатып алырға ла, иптәштәрҙе һыйлап, ғәфү үтенергә. Ололар ҙа бит беҙҙең яҡта нахаҡҡа хәтерен ҡалдырған кешеһен саҡырып һыйлайҙар ҙа ғәфү итеүен һорайҙар. Вәзир ҙә шулай эшләйәсәк.
Ҡарауылдан ҡайтҡан атаһы соланда йоҡлап ята. Әсәһе эшкә киткән. Артыҡ шаһит булмаһын тип, Вәзир Насипте күл буйына бәпкә һаҡларға ҡыуып ебәрҙе лә, аулаҡ ҡалған өйҙөң аҫтын-өҫкә килтереп, аҡтарынырға кереште. Китап эстәрен, тоҙ һауыттарын, ишек-тәҙрә баштарын тотош тентеп сыҡты. Әммә эҙләгәнен таба алманы.
Уның күҙ ҡарашы әлеге мейес ҡыуышындағы ҙур ғына йөн йомғаҡҡа туҡталды. Вәзир йомғаҡты алып ҡыҫҡылап ҡараны. Ул ашыҡ-бошоҡ ҡына сырмалғанға оҡшай. Үтә йомшаҡ ине. Вәзир йомғаҡты ҡолағына килтереп тағы ла ҡыҫҡыланы. Йомғаҡ эсенән ҡыштырлау ишетелде. Был йомғаҡта ниндәйҙер сер бар ине.
Вәзир йомғаҡтың осон табып алды ла һүтеп сырмарға кереште. Уның йөрәге, айыу эҙенә төшкән һунарсы йөрәге һымаҡ, ярһып тибергә тотондо. Үҙе йомғаҡты һүтә, һуҙып-һуҙып көйләй:
- Йоморо-йоморо йомғағым, күрмәнеңме аҡсамды? - ти. Шунда уҡ йомғаҡ өсөн яуап та ҡайтара:
- Йоморо-йоморо йомғаҡмын, һүтелеп бөткәс, әйтермен...
- Әйтмәһәң дә, белермен...
Һүтә торғас, йөн еп икенсе йомғаҡҡа сырмалып бөттө. Вәзир ҡулында ҡат-ҡат бөкләнгән йәшкелт ҡағыҙ ғына тороп ҡалды. Вәзир уны ашыҡмай ғына һүтте. Был өр-яңы илле һумлыҡ аҡса ине. Уның эсенән тағы бер егерме бишлек, бер бишлек килеп сыҡты. Вәзиргә күп кәрәкмәй ине.
- Ата-әсәһенә теймәйек, беҙгә балаһы ла еткән, - тип бишлекте алып салбар кеҫәһенә тыҡты. Ҡалғандарын элеккесә кире бөкләп, уларға йомғаҡты яңынан һүтеп сырмарға тотондо. Үҙе сырмай, үҙе һуҙып-һуҙып һөйләй:
- Йоморо-йоморо йомғағым, ни күрҙең дә ни белдең? Йомғаҡ өсөн яуапты үҙе ҡайтара:
- Ай күрҙе, ҡояш алды, мин бер ни ҙә күрмәнем...
Йомғаҡты элекке хәленә килтереп урынына ҡуйғас та, Вәзир лавкаға йүгерҙе. Биш һумлыҡ перәник үлсәтеп, ике салбар кеҫәһенә тултырҙы. Тик ниңәлер һатыусы апай уға бер аҙ шикләнеп ҡарап ҡалды. Әйтерһең, Вәзир биш һум аҡса табырлыҡ малай түгел. Юҡ, һатыусы апай уға шикләнеп ҡараманы. Ул бөтөнләй башҡа нәмә хаҡында уйланы: "Әсәһе кер йыуалыр, күрәһең. Бахырҙың алмаш күлдәге юҡмы икән ни?" - тип бошондо ул. Вәзирҙең тән сыныҡтырып йөрөүен белмәй ине шул. Вәзир перәникте ҡайтарып аҙбар ситәне араһындағы һаламға йәшерҙе. Яйы килгәс, тегеләрҙең ҡолағына төшөрөр ҙә, шунан улар өсәүләп тауға менерҙәр. Иптәштәре: "Ни булыр икән?" - тип көтөп торғанда, ул кеҫәләрендәге һигеҙ перәникте берәм-берәм сығарып, үлән өҫтөнә ҡуйыр, унан өләшергә тотонор. Иптәштәренә өсәрҙе бирер, үҙенә икене алыр. Үҙенә хатта берәү ҡалмаһа ла, риза. Ҡунаҡ һыйлауҙың йолаһын белә ул. Ошо уйҙарҙан уның түбәһе күккә тейҙе. Был минуттарҙа унан да шатыраҡ, унан да бәхетлерәк кеше юҡ ине. Вәзир, эре генә атлап, урамға сыҡты. Ҡулдарын артҡа ҡуйып, ялангас ҡорһағын кирә биреп, байтаҡ ҡына тирә-яҡҡа ҡаранғылап торҙо. Ул үҙенән сиктән тыш риза ине.
Шул арала тау тыҡрығынан, былт итеп, Яҡуп килеп сыҡты. Уның ҡабармаған, сыйылмаған ере юҡ ине.
- Эй, Өлгө, ҡайҙа барҙың? - тине уға Вәзир.
- Мин Өлгө түгел, мин - Яҡуп,- тип ҡарыулашты тегеһе.
- Әллә айыу менән алыштыңмы, бәһлеүән?
Яҡуп, иптәштәренә биргән антын шунда уҡ хәтеренә төшөрөп, үҙ юлына китә башланы. Ләкин ул бит "ҡул бирмәҫкә" ант итте. Һөйләшеү ул ҡул биреү тигән һүҙ түгел дә. Вәзир эргәһенән маһайған кеше һымаҡ үтеп китеүҙе ул килештермәне.
- Мин быҙау эҙләнем,- тип шылдырҙы ул.
- Маңлайыңды ташҡа ора-ора эҙләнеңме ни ул быҙауҙы?
- Булды инде, - тине Яҡуп. Бәйнә-бәйнә һөйләп биреүҙе кәрәк тапманы.
- Ну биҙәнгәнһең, әй... Нисауа, төҙәлер әле. Ямауы өҫтөндә,- тип тынысландырҙы Вәзир. Уның бөгөн күңеле күтәренке ине. Кемгә булһа ла берәй яҡшылыҡ эшләгеһе килеп кенә тора. Шуга күрә әллә ҡасан күҙҙән төшкән Өлгө Яҡупҡа ла, тиң күреп, һүҙ ҡушты, иғтибар күрһәтте, уның йәрәхәттәрен күреп, хатта ҡыҙғанып та ҡуйҙы. Ләкин был ғына аҙыраҡ тойолдо уға. Яҡупты нимә менәндер ҡыуандырғыһы килде уның. Ә Яҡуп иһә был минутта башҡасараҡ уйҙа ине: ул Вәзиргә сәләм дә бирмәй үтеп китәһе урында, хәтер һаҡлап, уның менән һөйләшеп тора, түбәнселек күрһәтә.
Әгәр Яҡуптың ошо уйҙарын Вәзир һиҙеп ҡалһа, һис шикһеҙ, Өлгөнөң маңлайына тағы бер-ике оро өҫтәлер ине. Юҡ, бер ни ҙә һиҙенмәне Вәзир. Рәхәтлек кисереүселәр шулай һуҡыр булалар инде. Киреһенсә, Яҡупҡа ҡарата уның яҡшылығы артҡандан-арта барҙы. Оҙаҡ көттөрмәйенсә, салбар кеҫәһенән рогатка килеп сыҡты. Был - бөтә урамда дан тотҡан теге ҡыҙыл һаплы рогатка ине инде.
- Оҡшаймы һиңә? - тине Вәзир.
- Ниңә, оҡшай ҙа...
- Кәрәкме һиңә?
- Кәрәк тә...
- Кәрәкһә, ал. Мин һиңә бөтөнләйгә бирәм.
Яҡуптың ҡапыл башы әйләнеп киткәндәй булды. Күҙ алдында ниндәйҙер кескәй генә ҡыҙыл шәүләләр һикерешеп уйнаны. Был ваҡыт Вәзир ҡыҙыл һаплы рогатканы уға һуҙып тора ине.
- Биргәндә, ал!- тип бойорҙо Вәзир. Уның тупаҫ тауышы Яҡупты айнытып ебәрҙе.
- Ә мин һиңә резина туп, йәнә велосипед звоногы бирермен, һәләк ирмәк шылтырай ул,- тип бышылданы Яҡуп.
- Кәрәкмәй. Бүләкте һатып бирмәйҙәр. Рогаткалар миндә бер ҡумта ул...
Яҡуп ҡыйыр-ҡыймаҫ ҡына рогаткаға үрелде. Алдатмаймы икән тип шикләнде ул. Ләкин киң күңелле, йомарт Вәзир ундай ваҡсыл шаярыуҙарҙан өҫтөн ине.
Яҡуп рогатканы алып, ҡалтырана-ҡалтырана, салбар кеҫәһенә тыҡты.
- Мин дә һиңә... - тип нимәлер вәғәҙә итергә керешкәйне, Вәзир уны шып туҡтатты:
- Кәрәкмәй. Бар, ҡайт та атырға өйрән!
- Ярай! - тип теге шунда уҡ өйөнә йүгерҙе.
Яҡуптың китеүе булды, ауыҙы ҡолаҡ артына еткән Гөлнурҙың Вәзир ҡаршыһына килеп баҫыуы булды. Ул ҡултыҡ аҫтына сәскәле ҡыҙыл ситса төрөп ҡыҫтырғайны.
- Абау, мәсхәрә, күлдәк тә кеймәгән! - тип сәрелдәргә тотондо Гөлнур.
- Бар, юлыңда бул.
- Барам шул. Мин түбән ос Йәмлихә апайымдарға ситса илтәм, ул миңә матур күлдәк тегә, - тип хәбәр һалды ҡыҙ. - Айҙар менән Ғабдулла Ҡылыстың арғы башына китте. Мине эйәртмәнеләр. Улар миңә турғай балаһы тотоп ҡайталар. Икене. Гөлнур үҙ юлына китеп барҙы. Вәзирҙең ҡобараһы осоп, эсе әрнеп ҡалыуын ул һиҙмәне лә. Ас ҡәҙерен туҡ белмәй шул инде. Әле генә ҡуҡырайып баҫып торған Вәзир ҡапыл бөршәйеп ҡалды. Уның кисәге ҡайғыһы яңырып китте: тимәк, тегеләрҙең Вәзирҙән бөтөнләй ҡул һелтәүҙәре раҫ. Уның Өлгө Яҡуп хәленә төшөүе, күрәһең, ошолор инде. Бөгөндән алып Яҡуптың йондоҙо юғарыға үрләй башлауын белмәй ине шул ул. Белһә, үҙ ҡулы менән үҙ ҡоралын уға тоттороп та ебәрмәҫ ине.
"Нисек тә яйын табып, бөгөн кис үк иптәштәрҙе һыйлап, ғәфү үтенергә кәрәк. Юғиһә донъяның ҡыҙығы ҡалманы..." - тип уйланы ул. "Өлгө"ләр сылтырап ҡыйрала
Яҡуп ҡайтып күренгәс, әсәһе бер ағарҙы, бер күгәрҙе. Тамағына төйөр тығылып, башта ул байтаҡ өндәшә алмай торҙо, унан әсе итеп ҡысҡырып ебәрҙе:
- Үлтергәндәр балаҡайымды! Үлтергәндәр! Иларлыҡ та хәле ҡалмаған бит. Ҡайһы, ҡоторған эте таланы шулай, балаҡайым?
"Үлергә" самаһында ла булмаған Яҡуп тыныс, хатта бер аҙ тантаналы тауыш менән яуап ҡайтарҙы:
- Мин ҡая ташта һикереп уйнаным, әсәй. һәләк ирмәк булды. Шунда яҙа баҫып...
Гөлйемеш апай уны тыңларға ла теләмәне, һаман сәрелдәй бирҙе:
- Әлеге Вәзирҙер инде, йөҙө ҡара! Кәнсәгә башырып, аҡылға ултыртмаһаммы шуны:
Әле генә, шундай йомартлыҡ күрһәтеп, рогатка биргән Вәзирҙең ғәйепһеҙ әрләнеүен Яҡуп тыныс ҡына тыңлап тора алманы. Уның хатта эсе әрнеп ҡуйҙы.
- Вәзиргә тел тейҙермә, әсәй. Ул минең дуҫым хәҙер. Мин үҙем йығылдым. Үҙе йығылған - иламаҫ.
Әсә торған һайын ярһый ғына барҙы:
- Һин үҙе йығыла торған бала түгел, һөйләмә бушты! Нисәмә әйттем, шул Вәзирҙәргә аяҡ баҫма, тип. Нисәмәләр әйттем...
Әсәһен ышандырырға әмәл тапмай торған Яҡуптың башына шундай хәтәр бер уй төштө:
- Улайһа, әсәй, - тине ул, - бына күр ҙә тор. Анау ҡараманың иң осона менәм дә һикереп төшәм. Ыһ та итмәйем.
Шулай тип әйтеүе булды, ҡойма буйындағы яңғыҙ ҡарамаға табан йүгереүе булды. Яҡуп иң түбәндәге ботаҡҡа үрелергә лә өлгөрмәне, әсәһе уны килеп ҡосаҡлап та алды. Әйтергә кәрәк, күпме тырышып ҡарамаһын, быға тиклем ул ҡарама башына Яҡуптың бер тапҡыр ҙа менә алғаны юҡ ине әле. Был юлы ла менеүе бик шикле ине.
- Иҫәрләнмә, балам, - тине Гөлйемеш апай. Һәм үҙ һүҙенән тәне эҫеле-һыуыҡлы булын китте. Уның күңелендә бер шик яралды: "Әллә бер-бер төрлө шауҡым ҡағылдымы был балаға? Аҡылына зәғифлек килдеме юғиһә?" - тип ҡото осто. Ысынлап та, быға тиклем һәр аҙымын әсәһе ҡушҡанса ғына атлап өйрәнгән Яҡуптың был ҡылығына иҫ китерлек ине. Яҡуп әсәһенең ҡосағында тыпырсынырға тотондо:
- Ебәр, тим, әсәй! Һикерәм тигәс, һикерәм...
Гөлйемеш апай тамам ҡаушап, хәлһеҙләнеп ҡалды. Был баланың боларыуы тиктәҫкә түгел ине.
- Һикерерһең, улым, һикерерһең. Тик иртәгә, йәме? - тип тынысландырҙы ул Яҡупты. - Ә хәҙер өйгә инәйек. Үҙеңде ҡаймаҡ менән һыйлармын. Сәксәк тә бирермен.
Шундай тәмле нәмәләрҙең исемен ишеткәс, Яҡуп башҡаса туламаны. Әсәһе уны өйгә шул ҡосағында килеш күтәреп индерҙе. Малай, әлбиттә, әсәһенең ҡурҡыныс уйҙарға батыуын һиҙмәне. "Әсәйҙе барыбер ышандырҙым", - тип кенә уйланы. Өйгә ингәс, Яҡуп бер сынаяҡ ҡаймаҡ менән арыу ғына өйөм сәксәкте тиҙ үк һелтәп ҡуйҙы. Булһа, тағы ла ашар ине, тик һорарға ғына ҡыйманы. Гөлйемеш апай улынан күҙҙәрен алмай ҡарап ултырҙы. "Атаһы ла китте лә олаҡты. Ҡайҙа барып һуғылмаҡ кәрәк хәҙер?"- тип эстән өҙгөләнде ул. Ә Яҡуп, рәхәтләнеп туйынып алғас, ултырған ерендә хатта бер талпынып ҡуйҙы.
- Йәрәхәттәрең һыҙлаймы, балам? - тип һораны әсә.
- Юҡ, - тине улы. Үҙе маңлайындағы күкһел ҡара ороно һыйпап ҡуйҙы. Гөлйемеш апайҙың йөрәге жыу итеп китте. "Сире шулай уҡ ҡатымы икән ни? - тип әрнене ул. - Шул тиклем һыҙлауҙарҙы ла һиҙмәй бит был бала!"
- Ятып ал, балам, арығанһыңдыр, - тине әсә, шунда уҡ урын түшәргә тотондо. Үҙенең "өлгө"лөгөнә ҡаршы иртәнән бирле көрәшкән Яҡуп байтаҡ йонсоғайны. Шуға күрә ул ҡарышманы. Түшәгән урынға барып ятты. Ятҡас та уң ботона ниндәйҙер ҡаты нәмә тейҙе. Яҡуп уны һәрмәп ҡараны. Был баяғы ҡыҙыл һаплы рогатка ине. Тимәк, ул кеҫәлә ята. Яҡуптың бөтә арығанлығы бер юлы әллә ҡайҙа осоп юғалды. Ул ҡапыл һикереп тормаҡсы булғайны ла... торманы. Йоҡлаған кеше булып, күҙҙәрен йомдо, ә бер аҙҙан килештереп хырылдап та ебәрҙе. Улының йоҡлап китеүенә тамам ышанған Гөлйемеш апай шым ғына ишеккә табан йүнәлде. Ул ауылдан бер саҡрым самаһы ситтәрәк йәшәгән урман ҡарауылсыһына барырға ҡарар иткәйне. Ҡарауылсы ҡарттың ҡалалағы врач ҡыҙы элекке көндө генә бала-сағаһы менән ялға ҡайтҡайны. Гөлйемеш апай шул врачты саҡырмаҡсы булды.
Әсә соланға сыҡты. Бына аҡрын ғына ишек асылып ябылды, унан ҡапҡа шығырлап ҡуйҙы. Яҡуп шуларҙың бөтәһен дә ишетеп ятты. Ул ырғып урынынан торҙо ла, иҙәнгә төшкәс, бер-ике ҡат үрә һикереп алды. Унан һуң тышҡа тороп йүгерҙе. Ҡойма буйына килеп боҫто ла әсәһенең ҡайһы яҡҡа киткәнен ярыҡ аша күҙәтеп торҙо. Әсәһе Вәзирҙәргә лә инмәне, канцелярия яғына ла боролманы, тыҡрыҡ аша ауыл ситенә сығып китте.
Яҡуп ҡыҙыл һаплы рогатканы кеҫәһенән һурыл сығарҙы ла уға байтаҡ ара һоҡланып ҡарап торҙо. Егет ҡулына ниндәй генә малдар төшмәй! Хәҙер эшкә тотонаһы ғына ҡалды.
Өй алдына ваҡ таш ҡатыш ҡом һибелгән. Башта Яҡуп фуражкаһына күп итеп ваҡ таш йыйҙы. Унан яйлап ҡына болдорға менеп ултырҙы. Хәҙер атыр өсөн йәтеш сәп табып алырға кәрәк ине. Аҡ келәт эргәһендәге бағана йәбенә түңкәреп элеп ҡуйылған йәшел күнәктән дә шәберәк сәпте эҙләп тә таба алмаҫһың. Яҡуптың ҡарашы шул күнәккә туҡталды. Ул, йоморо ғына бер таш менән рогаткаһын ҡороп, тоҫҡарға тотондо. Оҙаҡ тоҫҡаны. Рогатканың резина кереше, һуҙыла торғас, нәп-нәҙек булып ҡалды. Яҡуп кереште ысҡындырҙы. Таш үҙ юлына осоп китте, ә ҡапыл ысҡынған кереш бая ғына киҫелгән баш бармаҡҡа килтереп һуҡты. Яҡуптың күҙ алдында ҡыҙыл түңәрәктәр һикерешеп уйнарға кереште. Элегерәк шундай хәл булһа, Яҡуп рогаткаһын атып бәрер ҙә илай-илай өйгә йүгерер ине. Хәҙер ундай саҡтар үтте шул.
Был тәүге бәлә малайҙың бары сәмен генә арттырҙы. Ауыртҡан бармағына бер-ике тапҡыр өрөп алды ла яңынан үҙ эшенә тотондо. Бер атты, ике атты, биш атты, әммә йәшел күнәк иҫе лә китмәй эленеп тора бирҙе. Зыңлап та ҡараманы. Яҡуп, болдорҙан төшөп, бер-ике аҙым келәткә яҡынлашты. Ул баҫып атырға тотондо. Өсөнсө таш йәшел күнәктең ҡабырғаһына барып тейҙе. Күнәк зың итеп ҡалды. Яҡуп Вәзирҙән күп тапҡырҙар ишеткән һүҙҙәрҙе ҡабатлап ҡуйҙы:
- Бер ҡоймаҡты майланыҡ!
Ләкин "икенсе ҡоймаҡ" бик оҙаҡ "майланмай" яфаланы. Инде тейҙерҙем тип кенә атҡанда, йәшел күнәк ҡымшанмай ҙа тороп ҡалды, ә аҡ келәт тәҙрәһенең бер өлгөһө сылтырап ҡойолоп төштө. Был ваҡыт шығырлап ҡапҡа асылды. Әммә Яҡуп уны ишетмәне. Ул, сәмләнә төшөп, күнәккә йәнә атып ебәрҙе. Был юлы баяғы тәҙрәнең түбәнге өлгөһө селпәрәмә килде. Ҡапҡанан килеп ингән Гөлйемеш апай менән врач, ни тиергә лә белмәй, башта аптырап ҡалды. Әсә үҙәк өҙгөс тауыш менән ҡысҡырып ебәрҙе.
- Балаҡайым!- Ул, йүгереп килеп, Яҡупты етәкләп алды. Был арала Яҡуп рогатканы кеҫәһенә йәшерергә өлгөргәйне. Ләкин әсәлә рогатка ҡайғыһы юҡ ине.
- Ауырыу балағыҙ ошомо? - тип һораны врач.
- Ошо шул. Минең берҙән бергенәм ул.
Яҡупты өйгә алып инделәр. Врач уның тамағын, күҙҙәрен ҡараны, ятҡырып ҡорһағын ҡапшаны. Ике ҡолағына ике резина эсәк тығып, ул малайҙың арҡаһын, күкрәген тыңланы, шунан һуң тағы бер тапҡыр күҙҙәрен ҡараны.
- Балағыҙ сәләмәт. Сәп-сәләмәт, - тине.
- Сәләмәт бала шулай буламы ни? Янмаған, күгәрмәгән ере юҡ бит.
- Сирле булһа, ырғымаҫ, һикермәҫ ине. Һикермәһә, йығылмаҫ та ине. Шулаймы, егет кеше? - тине врач.
"Егет кеше" баш ҡаҡты.
Әсә һаман үҙенекен тылҡый бирҙе:
- Бынау ороларына, уйылған-сыйылган ерҙәренә ниндәй дарыу һөртәйем һуң?
- Дарыу һөртөп тораһы юҡ, төҙәлер.
"Эсендә йәне юҡтыр был докторҙың",-тип иланы Гөлйемеш апай. Ә докторҙың эсендә йәне бар ине. Ләкин юҡ сирҙе бар итеп һөрән һалыусыларҙы уның ене һөймәй ине. Врач, әйберҙәрен йыйып, кескәй ҡумтаһына һалды ла хушлашып сығып китте.
- Ярай инде, улай булғас, - тип тороп ҡалды Гөлйемеш апай.
Кискә тиклем әсә улын тышҡа сығарманы, һағалап ултырҙы. Тик көтөү ҡайтыр алдынан ғына, быҙау эҙләп алып ҡайтырға тип, тау яғына сыҡты. Унда ла улын киҫәтеп китте: "Тышҡа аяҡ атлайһы булма!" - тине. Үҙ һүҙҙәренең көсөнә ышанып етмәй, ишекте тыштан элеп тә ҡуйҙы. Ишекте элмәһә, Яҡуп, бәлки, өйҙә лә ултырыр ине. Аҙбарға ябылған кәзә бәрәсе кеүек, нисек бик аҫтында ултырһын инде ул? Тәҙрәнән һикереп, Яҡуп тышҡа сыҡты. Ул башланған эшен бер тиклем ослап ҡуйырға булды. Сөнки уға бирелгән өс көндөң береһе үтеп бара ине. Әсәһе ҡайтҡансы, ул мунса мөрйәһенең осона ҡуйылған ҡалай торбаны атып төшөрөргә лә, уң күрше Сабирҙарҙың нигеҙ өйөмөндә торған балсыҡ көршәкте ватырға ла, һул күрше Йомабикә ҡарсыҡтың үлән өҫтөндә ултырған еҙ ҡомғанын йәмшәйтергә лә өлгөрҙө. Яҙа атыуҙан түгел, уларҙың һәр береһенә тоҫҡап атты ул. Йомабикә ҡарсыҡ ишетмәне лә, күрмәне лә, әммә Сәрби апай Яҡуптың тетмәһен тетте. "Икенсе Вәзир булдыңмы әллә, аҙғын малай?! Яҡшынан яман тыуған! Тәртиптең нимә икәнен белмәгән йүнһеҙ! Бына әсәйең генә ҡайтһын әле..."