Иҩымҭақәа - Заур Быҭәба. Аҩбатәи атом - 27

ла зҳәара ҳалагаз ҳаԥсуа жәлақәа крыҟоуп, иаҳҳәап,

уажә еиқәыԥхьаӡа уҿааухар: Гармал – Гармелиа ҳәа Ме­
ла, мелиа – дара ртәала бгахәыҷуп. Жәытә ԥсуала ари
Гармалажәа акәын, ашьха ҵәцара, аҳацаҟьа, ашьхаҭыӡ
ашьапаны иҵхәраа иаауа ӡыхь ларҭоуп, ҵыџьзаргь ҟа­
лоит, анҵәамҭа жәы ма жәа аҵәахуеит. Ажәытәан аԥ­
суаа-ашәуа амал ҳәа изышьҭаз ӡын, уи нас иҵегь аҵак­
қәа шьҭнахит, аха. Убас, Џьуӷьал – Џьуӷьелиа ҳәа идыр­
хәанчеит. Џьу, аџьу – ҽуп, ӷьал – лаӷьоуп, лбаарҭоуп, мардоуп; ари ажәла Аҽымарда ҳәа ицәажәоит, Аҽымардаа
иара убас Ҟәырдӷьал – Курӷьелиа ҳәа Курдӷьели – алархь
роуртә, ашкәакәа ркыртә ус изыԥсахыз, жьоуп. Ас зыжәла
дырхәанчаз уахьтә излеиҳәоз ала, уаҟагьы раԥхьа
Ҟурдӷьелиа ҳәа акәын апап шәҟәы ишанҵаз, нас, уи азхом
рҳәозар акәхап, Курдӷьелиахеит. Уажә ижәбама, ашьха
ҳанцоз, ҳаиҳәҭҟәыҟә ҳлабашьақәа ҳаҵдан ҳрықәтәаны,
аӷьал, ахылаӷьара ахьамаз, иахьыҟаз убас ҳаштәаз ҳҭа­
лан, ҳҽаҭан ҳаҿыҳәазо ҳахьылбаақәоз. Ԥырдӷьалгьы
убас иахьыҟоу амами. Абриоуп Ҟәҟәырдӷьал (абазала)
Ҟәҟәырҭӷьал (аԥсуала) изыхьӡугьы. Ҽа ҵакыкгьы амоуп,
аб­ри иазааигәоу, аха аригь азхоит.
– Уажә уара зыӡбахә умоу, ал ҳәа инҵәауа, ажәытә
аԥсуа, аԥсуа-шәуа жәлақәа, иуҳәозар: Мариал, Тарял,
Хәыр­хәмал, Бзаркал, Бырцкал, Какал, Пал, Гьгьархьхьал, Кькьырхьхьал, Дарсал, Марял, Ҳасал, Ҷал, Ӷәырзал
Ӷәырззоул уҳәа реиԥш иҟоу рахьтә анҭ узҿыз апапцәа
идыр­хәанчазгьы заҟароузеи, изеиԥш жәытә ԥсуа-абаза
жәла­қәоузеи.
– Ус ама, аха урҭ мыӡрашәа сыҟоуп, Анцәа ибеит рын­
ҵәамҭақәа еицаркзаргь – ргәаҭақәа ыҟоуп макьана, еи­
ҭашьақәгылоит, еиҭахынҳәуеит. Уажә ҳара ҳжәытә жәла
Ԥсард – аԥсара ҳәа ицәажәоит, абаза-ԥсуала. Ԥсард –
Ԥсарҭ аҩбагь ак роуп, ԥсароуп. Ԥсарды – уигьы иароуп,
аха аԥсара адәы ҳәа ус иарцәажәаргь алшоит; абазала –
ады, аԥсуала – адәы; ая – убригь иароуп, аиара ажәытә
гыларҭа ҳәа усгьы ацнаҵар алшоит. Изхысҳәаауа, ҳажәла
атәырқәа ԥшьба аман, уажәыгь иамами, аха зегь ак роуп:

Ԥсард ма Ԥсарды, Ԥсардыиы нас Ԥсардыи ҳәа иаркьаҿыз
– убра ииз ҳәа Ԥсардыя – убра ажәытә гыларҭа, нхарҭа,
аяра ҳәа изышьҭаз ахьамазтәи ҳәа. Ари ԥсуа-абазоуп,
ҽаџьара иурԥшырцгьы уагьзавалом.
– Аԥсаса рырҟәдыга, жәытәла иуҳәозар, рсага, рарыдга
аԥсард иахылымҿиааӡеи?!
– Уи даҽа тәрык акәзар ҟалап, убригь жәытә аԥсуабазами, иҳәон сабду.
– Ашьҭахь еиӷьыз амыркатылқәа аныҟала иара шьҭар­
ҵеит, иаргьы мыркатыл жәламзи.
– Аиоу, макьана ишьҭазымҵацгьы ыҟақәоуп, –
иҳәан, иажәа даалгеит Ԥсардыи, Тышә ауп ҳәа сыҟоуп
ихьӡ, ҷлоутәи.
– Аҳашбақәа ҳажәла иаҳәо закәтәу аилкаара мар­
иоуп: аҳаш аҟнытә ауп, ахаҳә шкәакәа, – нарылеиҵеит
Ҳаш Кәакәана ԥақәашьтәигьы. Нас! – Воуба иаҳәозеи?
Шәабантәааи? – иҳәан, Воу Мысҭаф днаиазҵааит.
– Сыхьӡ иаҳәогьы уасҳәап уҭахызар, – иҳәан, иагьааирччеит алафҳәаҩ Мысҭаф. – Сыхьӡ афы зҭоу аӡысҭа ҳәа
ицәажәоит. Воу аҟны в́ жә иазааигәан, иеиԥшума уҳәо,
абаза, ашәуа цәажәашьала ирҳәон. Воу, в́оӷә – жәоу, жәоӷә
ауп – аӡ ду ҳәа ицәажәоит, аӡдуаа ҳауп. Ажәытәан Кас
ҳәа изышьҭаз Кавказ Ахәада Маҷ аԥсуаа-ашәуаа, аԥсуаабаза-адыӷаа ианаҳтәыз убра ҳаргьы ҳанхон, иҵегь наҟ
ҳанынхозгьы ыҟан ҳәа усгьы рҳәон аиҳабацәа.
– Волга акәзар?!. В-оулга, Жәоулга, В́оӷәлга ҳәа? Аӡ ду
анҵәамҭа, алгамҭа, аҳәаа ҳәа? Жәытәла лга (ԥсуа-аба­
зала, ԥсуа-шәуала́) – алгамҭа, аҳәаа ҳәа ицәажәоит, ӷә у
акәушәа узырбозгьы ыҟан… Ажәытә Аԥсны убраанӡа
ианы­наӡозгьы ыҟан рҳәон…
Иудыруазеи ӷә у иазааигәан, акәушәа унарбартә из­
ҳәоз анықәнага, ианықәҵ, иаргьы быжьнаршәазар?! –
ааибырҳәеит иӡырҩуаз ҩыџьа ҵарауаа ҿарацәак, рыбжьгьы ныҵакшәа.
– Иахьа Уатаԥ, Отаԥгьы рҳәоит, ақыҭа ахьӡгьы жәытә
ԥсуа-шәуала Ӷәатар-ԥ Ӷәота-ԥ ауп, агәгәылшьапқәа рҳа­

ԥы ҳәа абас жәытәла ицәажәоит, ҳәата-ԥ усгьы зҳәоз
ыҟан, уигьы уиоуп, уа урҭ збахьоугьы ҳаҟоуп… Уатаԥи
Ҭхьынеи рҳәааҿы ус зыхьӡу акәара хәыҷгьы ыҟоуп… – ҳәа
иаахиркәшан: – Кәалашь, жәҩахырла ҳцозар, шьҭа гәаран
уа иутәуп, – иҳәан, иватәаз Џьынџьал Кәалашь днеи­
зыԥшит Воу Мысҭаф уатаԥтәи. Кәалашь, Ашәы Ҳабыџь
иеиԥш, жәабжьҳәаҩ дуун.
– Аџьынџь, абиџьынџь ҳәа аԥсуаа жәытәнатә аахыс
иаҳҳәо, ҳазҿу закәу усгьы ижәдыруеит, Џьынџьал жәытә
ԥсуа-абаза жәлоуп, иаҳәогь уиоуп, – иҳәан, Кәалашь
ижәла шыҟалаз аҭоурых аҳәара дналагоны, аҽыҩқәа ау­
рышь­ҭын, изҿыз рҭоурыхҳәарақәа иаарҟәаҵит, абри
ажәа­бжьгьы абра инсырҵәар акәхеит.