Иҩымҭақәа реизга - Гьаргь Гублиа. Аԥшьбатәи атом - 03

— Нырцәынтә аӡә дреихсит, ҟьалаԥалас иҟоу зегь арахь
иқәми.. — игәы иаалсит иҟалаз Назыр.

аарҿагыло иахькажьыз инеин, ршәақьқәа, нышьҭаҵаны,
раҳәызба ҵарқәа рыла ацәа аахырхын, амгәа-чымгәа
лҭырҩрны инкажьны, акәац еиҿыхны ирсало, аџьыка
нақәырҳәҳәаны, ишаны, игырӡганны инышьҭарҵеит. Нас,
дасу реидарақәа аашьҭыхны амҩа иқәлеит, ахәахьы ианхала,
амра ҵлак ашәара илеихьан.

— Кришьыма, мшәан?
— Ишьы егьиҳәа, ахы еиҟәырԥа иахькажьу...
Лахьхьи алаӡараҿ иҟаз ашәарах али-ԥси рыбжьара
рхахьы ииасхьан. Ашәақь ашырҳәа иаакниԥаан днар­зыԥшит,
аха дхысратәы иҟаӡамызт.
«Аҵықь» еиҭагеит дырҩегьых. Аԥшатлакә еиԥш иҩеиуаз
абӷаџьмақәа иҩархыкны аҽыԥҳәа аҵаҟа амца ҩалҟьеит.
«Шәарыцаҩым ихысуа сгәанала, дызусҭада сукәыхшоуп?..»
— ишәақь ааирмазеин аҩада дҩаԥшит.
Аԥсабара ууаӡа аҭынчра инагәылалт, ҷытбжьыкгьы
уаҳаӡомызт, даргьы ҿырҭуамызт, аха уи еимгеимцаратәи
ҭынчран, иҩархыкны мрагыларахь ала, ахәхәа-ӷьӷьаҳәа
шьҭыбжьы бааԥсык рлымҳа инҭасит. «Идыршәаз аб­ӷаџьмақәа
руакы арахь иқәнагаларызу?.. — даахәыцит Назар. Ашьҭыбжь
есааира иааигәахон, асыпрагьы ҿпны аҿыланахеит.
Даныҩаԥш, ашьапқәа аҵхәаа акы шихҟьаз ибеит. Аҽыҩҳәа
нырцә ацаҟьа ианнықәԥала, ишәақь неигәыдырслан аҵықь
ааҭиргеит.
Ашәарах азныказы инцәыҵаххын, аха аҽааннакы­леит.
Азшьапык уажәы-уажәы иамыҩруа аарлаҳәа ицон...
Убри аҵыхәтәантәи ахысра ашьҭахь аҳарҭасырҭа умбо
ахәажәра инылаӡит.
Назыр ишәақь апатрона нҭиршәан, амахәқәа иҿҳәа­
зоз дынрыха-аарыхо даацәажәеит: — Аҩбатәи ақәшәазар,
иннакылт ҳәа ауп ишыздыруа, мамзар ӷәӷәала ихәы­заргьы,
ҳашьҭалеит ҳәагьы иаабарц ҳаҟоума, хара ицоит...
— Ҵабыргну?.. — дҳашқьаԥышқьуа Назыр ишьҭахь
днеиуан Рашь.
Ахәажәра ианылҵ, ҽыџь ҳаракык иныҵалеит, акыргьы
иаацәыҵлашьцараны иҟан убра. Уи рышь­ҭахьҟа иааныжьны
ахәыҭқәа иахьыҩхашәалаз ашьҭа ахаҳәрддыра иналырбааит,
ашьаркәасҭа ихылан ицон. Аасра инылсын, ашьҭа мырӡкәа
ишнеиуаз, цаҟьараны инықәгылт, алада ианылҭаԥш, рылаԥш
нақәшәеит рармарахь ала ҵаҟаӡа дырԥарак ишаҿажьыз.
Алыбаарагьы митәык имариамызт, ахаҳәқәа инар­ҿагыла-

Еҵәаџьаа ажәҩан агәы икыдын икәалыкәаџьо, «Ашә­уа
иеҵәа» ҳәа изышьҭоу ашьхақәа рхықәцәа акьышә­кьышәра
иқәгылан. Наскьа-ааскьа ахәқәа рҩыҵақәа рҿы иҟаз
аҭыԥқәа рҿынтә зны-зынла алаш­быжьқәа ааҩауан...
Ахьшьцәа заа рыжәқәа рхьеит, урҭ рҭыԥ иқәҵаны
уаххьа рфеит, аха иаразнакҵәҟьа изышьҭамлеит. Аҵых
такәы инаскьаанӡа еицәажәо итәан, Рашь илымҳа кыдҵан
дырзыӡырҩуан урҭ ирҳәауаз ажәабжьқәа, даараӡа
дрызҿлымҳахеит ахьшьцәа рыԥсҭазаара аҟынтә Назыр
изеиҭеиҳәауаз ахҭысқәа. Игәаԥхоз ажәақәа, аҳәоуқәа,
ажәаԥҟақәа аблакнот ианиҵон... Ацәара аамҭа анааи,
асас еиҳа ҷыдала иҭыԥ алкааны дышьҭарҵеит, руапақәа
рҽылаҳәаны инаиеит егьырҭгьы. Амца иахыкәшашәа акәын
ацәарҭаӷәқәа шыкҿаҟаҵаз, уахьықәиалакгьы ушьапқәа
амцахь ихон... Ушьапы ԥхазар — угәгьы ԥхоит рымҳәои.
Арахә аӷәапаҳәа ижаҳәауа ишьшьылаҳа ицоз аҵх
рҽаҭаны итәан. Зҭыԥ ззылымхыз қыжәк ихырсысуашәа
агәашә иадгылан, ахьчалақәа руакы агәашә ахы нкылакны
уи инаеишеит, «ууауаӡа уа узгылоузеи, уара, аҵандрахшәа
иҟоу, уҽкажь наҟ» аҳәарашәа...
Дырҩегьых ааҭынчрахеит, ҷытбжьык џьаргьы иуаҳауамызт,
адгьылтә хынҭа-ҩынҭарақәа ажәҩан ҵәцаш иналаӡ ицазшәа.
Убри аамҭазы, аҭынчра еилаго ажәгәараҿы арахә
еилагьежьуа иааилалт. Ахьчалақәа рышбыжьқәеи, егьырҭ
ахьшьцәеи али-ԥси рыбжьара ақьала иаадәылҟьеит

VII

акәаҷабқәа кны... Жәык убас иҟааит, ииашаны, абжьы
ааузымчҳаратәы, гыгшәыгк аҽақәыжьны, ихәарны ашьра
иаҿуп уҳәарын. Ашәақь агәыцә иҭҟьаз амцаԥшь ажәгәара
ианынахууаа, агәырқь ааҭгеит.
Ахьчалақәа рыбжьала иудыруан гыгшәыгк арахә
ишрылалаз, убри инашьҭарххны ажәгәара анаҩсҟа «адықдық» ҳәа адгьыл рҵысуа шьапышьҭыбжьқәак аараҳаит,
есааира наҟ аҳәишрахь инаскьон, уи ашьҭыбжь ираҳауаз,
алақәагьы хьӡы еиқәаҵәа ҟаҵо уахь ицон. Назыр дыҩны
днарышьҭалт, такәы днаскьоны еиԥш аан, ҽазнык деиҭахысит,
аха башан, «ақәылаҩ» ныҵаҳа ицахьан. Ахьчалақәа
иҟауҵәыуашәа иаахынҳәит... Назыр ифонар анаарҿеирԥха,
руакы — ани Шьапкьаҿ, аԥынҵа ашьа кылашә ирҟьаны иҟан,
«ақәылаҩ» ашьапхыц акәу, ац акәу акы цәгьашәа иҟанаҵеит.
— Ҳарахә еибгамзар ҟалап, — иҳәан Назыр, иҩызцәеи
иареи еиманы ажәгәарахь рҿаархеит. Уаҟа агәаҷқәа
ркәаҷабқәа кны арахә ирылан, иагьырбеит ажәхьақәа руакы,
Тәҩаш ҳәа изышьҭаз қьуа, иӷзуа аҵкарахьшәа ишкажьыз...
Афонар лақәырԥханы илахәаԥшызар, арӷьарахь,
ажәҩашәаҟьа иаахыкны, аӡәы ҳәызбала ацәа ахихуа­зар
ус изахыхрымызт, иҟьанташӡа ажьы ааԥшуан. Еицхырааны
иҳаргылоит ҳәа иалагеит, аха иургыло иабаҟаху, иахьхәыз
аганахьала азшьапык ылыҩрны иҟан, «ҟыҳ» ҳәа ауаҩԥс
иеиԥш иааӷызит ажәхьа. Ала­шара анаҿаҷҷа, алаӷырӡ
зхыҳәҳәыла иҟаз абла ҟәашқәа рыҭра инҭагьежьит.
Назыр ивараҿы игылаз Рашь игәы ааихьит, сыла
изасырбазеи ааигәахәт. Назыр днеин атәыҩақәа ирын­кны
дҩахеит.
— Шәаасыцхраа, иҳартәапи...
Иааицхыраан идыртәашәа ҟарҵеит, аха ишазымчҳа­уаз
убон, ахы азнымкыло уажәы-уажәы иампыҵырҩуан.
— Ари ажә маҟа ас ахы иамыхәо иҟазҵаз, иага идухап,
изакәыхаришь, ажәла нҵәеит, ирылалаз? — дҵааит Рашь.
— Амшә ауп, уаҳа изакәыхи... — Назыр афонар иикыз
дырҩегьых ахәра инақәирԥхеит. — Ашьап ҟьаҟьажә ала
ианыкша, ари еиқәхауа иҟазма!

— Акшамҭа убысҟак иӷәӷәану?! — иааџьеишьеит Рашь.
— Аҽеибыҭаны ахәдаџьал, ма абӷа ианас, иаразнак
иааҩнаҵәеит ауп, — инышьақәирӷәӷәеит Рауф.
– Аԥсыхәа баа иргандаз, аха иабаҟоу, — днақәмақарит
Мыҷгьы. – Арҭ алақәагьы уаҳа акы аарзыҟамҵеит.
– Алақәа роуп акәымзар, аҵысхә еиԥш ишьҭых иаманы
ицон,— иааиеилиркааит уи Рауф.
– Ных, анцәа иныс?.. — омашәа иааибеит ари Рашь.
— Аиеи, мшәан, сара узжьома?
Уи ааныжьны ишнеиуаз, рылаԥш нақәшәеит ани агәашә
аԥхьа ахьчала «ахшыҩ» знарҵарц аҭахыз, ацәаӷь асызшәа
еиҵаӷәӷәа игылаз аӷаацгьы, илахәаԥшызар, убрыгь алтәжәҩа
ылыҩрны иҟан, ауразоуроу амшә ашьапхыц ҭыԥқәа анӷӷала.
Адырҩаҽны адырра ҟарҵан, икылҟьа иааит аколнхара
ахантәаҩы Қәыџьмахани, арахә рҳақьым Шагә Қыжәбеи.
Иҟалаз иааркьаҿны ирарҳәеит, ирбеит ирхәыз арахәгьы.
Дыҳәҳәеит, дҟааит аколнхара ахантәаҩы, ишәымбеит,
иҳәеит, шәырхыламԥшит, иҳәеит, агәлымҩқәа, иҳәеит. Илақәа
кылцаны иҿы иааҭашәоз акы реиҩимгеит.
— Ианбаҟалеи ари? — дҵааит Кәыџьмахан аҵыхә­тәаны.
— Иаха, — аҭак ҟаиҵеит Назыр.
— Арахә рчымазара акәын ҳара ҳзыцәшәоз, абас ак рыхьп
ҳәагьы ҳаҟамызт, — иааихьааит Шагәгьы.
— Ахьча ԥшь-блак ихазароуп, — далагеит ахшыҩрҵара
иара, — дмыцәозароуп, дымтәозароуп, дымгылозароуп.
Иаха Шагәи иареи ҵаҟа — Ауадҳара иахьыҟаз, ашьтәагьы
ыфаны, рқьаф ҟаҵаны, икаххаа иреиӷьӡаз амшьамбатә
қьалаҿы
ишыцәаз
анааигәалашәа,
иааир­ԥсыҽит,
иҽааирҟәатеит, иҭахӡамкәа, даараӡагьы игәы ишацәымӷыз.
«Ари агызмал ушьҭа иԥхыӡ иалашәахьеит, ицәуҵәах­
уа ҳәа крыҟоума мамзаргьы...» — даахәыцит иара. Ажьаӡа
рыхтатала иааҳәны иҭаз иблақәа рҽаадыриашеит.
— Ара уажә убыс уцәажәеит, Қәыџьмахан, ҳара ҳха­рала
иҟалазшәа.
— Иагшәыжьит, мамзар...

– Амшә зланаҳкылоз, ишсоуҳәара удинаныс. Уажәа­дагьы
иҳазнаухьеит, иумдыруеи...
– Убри удыруеит, издыруеит азоуми, агәҽанызаа­рагьы
заҭаху.
Дырҩегьых ашәыҭҳақәа неиҿатәеит иара.
Илеиҿҟьаз аӷьфҩы рԥынҵа инҭасит иааигәа игы­лақәаз.
— Ҳара ачеиџьыка ҳшахатәаз акәӡам амшә арахә
ишрылалаз. Рҭыԥ инықәҵаны, ҳкарауараха ххы нықәҳҵоны
еиԥш аан ауп ишыҟалаз.
– Иаҭахызар иҷаԥшьалатәуп, — иҳәеит Шагә, ацала­ҟьа
рбаӷь еиԥш ижәҩақәа ааирхахан.
— Иумҷаԥшьалои, нас, уааны? — инаиаҭикит уи Рауф.
— Чымазаҩ гәаҟ дҳаманы аадыруазар ҳҷаԥшьарын, аха ус
акгьы ҳаздырам, — изсхароузеи иҳәауашәа иажәа налеиҵеит
Мыҷгьы.
Маҷк иҽааиԥсахын аколнхара ахантәаҩы, ҭынч-ҭынч
ибжьы ларҟәны даацәажәеит:
— Еилыскаауеит, ҳарахә ас акакала иныхуа ҳҿынаҳхар,
ҳабакылнагои уашьҭан.
— Уи ада уаҳа ԥхасҭа ҳмоундаз... — ҷыдала инаҵшьны
иазгәеиҭеит Назыр.
Қәыџьмахан иџьымшьқәа неимеихәан, иқьышә азганк
нхьырҩршәа аферма аиҳабы днеизыԥшит. Ии­ҳәаз­гьы
дназхәыцит, уи дгаӡаӡамызт, ахы ахьцо изым­дыруа дыҟамызт.
Ацәгьа абзиа рҿы «Уҭ, сыҭ» уажәы ибазма уи. Аҭакгьы иара
итәала иҟаиҵеит:
— Убри ауми саргьы изхысҳәаауа... Сасык даам­ҩахыҵыр,
унапырҟәыҷуа-ушьапырҟәыҷуа уидгылаз! Ҳчеи­џьыка хәыҷ
ауп ҳара ҳазлардыруа.
Рашь данынихәаԥш, ихы-иҿы аҽааԥсахит, усгьы ачымазаҩ
гәаҟ иеиԥш уажәы-уажәы деиҭанакуан иара. Иқьышә
ԥшшәыдақәа анааимҟьа, аҵәҩан рыԥхра еиԥш иҵагылаз
ихаԥыцқәа ааԥшит, еиԥшымызт урҭ рыԥшшәахәқәа, џьараџьара ашкәакәақәеи аҩежьқәеи еилаԥсан, аҵкарахьшәа
џырԥштәылакгьы рылан.

«Ихаԥыцқәа ичаԥеит, ожәшьҭа анахь-арахь дыцҳа­лашт»,
рҳәон ақыҭаҿы уи иҟазшьақәа здыруаз аколн­хацәа.
— Аригьы ҳара ҳтәы иоуп, дыстудентуп, акы ибап, ак
иаҳап, аха убрыгь ахы аҭахуп, — нас инарықәырӷәӷәашәа, аха
ҭынч, ихы-иҿы аарыцҳатәны инациҵеит, — аҩада шәхахьы
аланырԥшырақәа рацәоуп, асхьыс, акаԥкаԥ, ашьабсҭа,
аԥслаҳә... — Дааҭгылан ҩаԥхьа, иқьышәқәа неиқәырҩршәа,
иџьымшьқәа еимахәа-еимахәо деиҭа­налагеит. — Шәарыцара
шәыҟазаарын, шәдырҩатә еиӷьхааит, акгьы шәшьит ҳәа
саҳаит.
«Иазҳәада, сукәыхшеит? Ҳазгьери иакәхап, ажьыхәҭа
исҭазгьы игеит, сыцәгьагьы иҳәеит. Ауаа ҳәа ӡәыр дыҟоума,
иалгахьеиг, иԥсхьеит...» — ихәыцра анихҟьа, дырҩегьых,
иажәа неигӡон:
— Рашь аҭыԥқәа збар сҭахуп, иҳәан, дсыманы сахьынҭыҵыз,
машәыршәа акы ааҳҿаҳан...
— Уигьы иабыргузеи!.. Ашәарахжьы ҳҿашәҵозар акәхап
уашьҭан.. — дагьааԥышәырччеит аҵыхәтәаны.
— Ашәарахжьы бзиаҭгьы... — иҳәан дынрыдҵит Шагә.
— Аиеи, аха... Аха зысҳәо аусқәа анбзиоу, уи аӡәгьы
игәалаиршәаӡом, — ессааира ихаҿы аҽаԥсахуан, изла­
цәак аҵаҟа ашәытара иаҵубаауаз уажәы-уажәы иҵыс­уан,
— аҭагылазаашьа аҽааԥсахыр, ицәгьарахар?.. — Уаҳа иажәа
намгӡакәа дааҟәыҵын, дынкылԥшыхәшәа днеизыԥшит.
Назыр уи дахьхьеирԥшызгьы дназхәыцит, аха ҭак ҳәа
акгьы иимҭеит.
«Ауаҩагара анцәа ҳацәыхьча!».
— Араион аҿынӡагьы инеит ари иҟалаз аӡбахә, —
ахшыҩҵак ҩаԥхьа амшә ахь иниеигеит. — Ԥшарԥаа рырахә
ирыхьыз рҳәеит, ԥшарԥаа рырахә ирықәлаз, рҳәеит...
— Иагьанбараҳаи, урҭ, иаҳәа?.. — омашәа иааибеит уи
Рауф.
— Ак ҟалондаз, ишраҳарыз... — инаиаҭеикит Назыр.
— Иаарц ауп, — иҳәеит дхәыц-хәыцуашәа аколнхара
ахантәаҩы.

— Иаауа?.. — днеизԥшит уи Назыр.
— Ашәарыцацәа...
— Ашәарыцацәа?
— Аиеи. Ҽазны ишәықәлар ҟамлои уи амшә...
— Ыы, иршьыҵәҟьап сгәахәеит, анцәа исиҭар.
«Акы ичақьыхуеит, изакәу аллаҳ идырп...» — Бзиоуп, мап
зҳәода, ҳаргьы уи ами иаҳҭаху, – днақәшаҳаҭхеит иеиҳабы
ииҳәаз. Даанаԥшы-ааԥшын дҵааит: — Ани иуцыз дабаҟоу,
мшәан.
— Дабацеи, аллаҳ дишәиааитеи? — дааҳәыцымцит
Қәыџьмахан.
— Иухәышәтәуа кырҳамоума, аха зегь акоуп
дрыхәаԥшрами.
— Шагә!.. — уи диԥхьеит Қәыџьмахан.
— Снеиуеит... — иҽы иадҳәалаз ахәырџьын дҭыхо
ахәшәқәа рыҭгара даҿын.
Уи данҽыжәҵуазгьы иҽыжәҵшьа ргәамԥхеит. Зны
армарахь дбыруан, нас — арыӷьарахь. Ихы кәеитмеитуа иҽы
авараҿы дахьгылаз, маиатник авакнаҳау џьушьарын харантә
унаԥшыр.
— Шәааицхрааи, уара, шәымбои дызҿу, шәара шәзоупеи
дзааз, — инарыдиҵеит агәаҷқәа Қәыџьмахан.
Ахәшәқәа зҭаз ичықьмаџьа иааидгылаз Мыҷ ина­
ииҭан, иара ахәырџьын еикәарҽы иааҭигаз ихалаҭ цәыш
ду наишәиҵан, «Гандаган» дкәашошәа уи дишьҭаланы
иҿынеихеит.
— Фырџьанк ауп иижәыз ҳандәықәлоз, аха умбои,
ауаҩааԥса замана, убрыгь пату иқәҵатәуп, иџьабаақәа
рацәоуп, аӡәгьы диԥырхагам, илшо ҟаиҵоит.
Аӡәгьы ҿиҭуамызт, еихәылаӡырҩуашәа игылан.
Аколнхара ахантәаҩы ииҳәоз «ааи» уҳәар акәын, мамзар,
ихаҿы еицакны цәгьала дааҟалон иаразнакы.
— Араионаҿы дырдыруеит... — ихшыҩҵак неигӡон
Қәыџьмахан.
— Ус акәхап, — иҳәеит Назыр, уи зхиҳәаазгьы цқьа
дазымхәыцӡакәа.

Еицхырааны ажә ҩадыргылеит.
«Шәысҟәаҵ, исылашәхузеи» аҳәарашәа, знык аҟа­ра­гьы
ахы ааҟьеит.
Ажьы казказуа ацәа ахьахыхыз дазԥшуа ҿааиҭит Шагә:
— Ҳарахә ахҵар рынҵатәуп умҳәозиз Кәыџьмахан,
аа, ахҵар замана ахьанырҵаз... — ибз иҿы иҭарбылгьо
даацәажәеит Шагә.
«Узқәа ианындаз умбо, уи аҩыза ахҵар» — даахәыцт
Назыр дахьгылаз.
— Алаф иаамҭам уажәы, Шагә. — Иблақәа аашаҟь­шаҟьеит
Қәыџьмахан.
Шагә ичықьмаџьа ааиртын, ахәшәқәа зҭаз ахьаԥ­шьақәеи
абаҭликақәеи ааилирхын, ибз ахықәцәа дықә­цәажәо
ҿааиҭит:
— Агепортаниатә еилаӡҩа ауп еиҳараӡак арахә
рыхәрақәа раан рхы иадырхәо. Иаҳҳәап, сульфат натриа,
сульфат
магниа...
Иалаҿуӡәӡәаауеит,
иарԥсаҳәоит,
иарҟәымшәышәуеит... Аха рыуа иарбану схы иасыр­хәара?
– «Ыҟ» — иҳәан дааицәкьысит, ахәшәқәа зҭаз абаҭликақәа
дрыхәаԥшуа. Акы аарылихын, ихы ырнаашәа дназыԥшын,
— абар иахьыҟоу, уххь згеит, апенициллин-ӡҩагьы. Ари ала
иҿызыӡәӡәаар иамои?
— Уара иузымдыруазар, сара еиҳа издыруама Шагә, уи
аупеи узызку, — игәы изҭамкәа даацәажәеит Назыр.
— Ац иахәыз, ашьапхыц иахәыз... Дасу рыхәшәқәа хазуп,
хлориди натриа ҳәа изышьҭоу иаабахьоу иреиԥшым.
— Абри абас азызузеи, уара? — дҵааит дхаԥшшалашәа
дахьгылаз иара.
— Амшә ҳамҳәеи, акраадыруоу... – инаиаҭеикит Рауф,
илахь еимахәашәа дахьгылаз.
— Ожәшьҭа исмаҳаи... Ус акәзар уи иақәнагоу абри ауп,
хлорид натриа.
Ҵәык абамба акәиршан, абаҭлика ахҩа аахыхны, уахь
илҭҳәаны ахәра иахьырҳәазо, аҿыӡәӡәаара дналагеит.
Ажә арзаақьҳәа иҟаан, еизҟәыҿы инкаҳаит.

— Уу, уу, умшақә... — уи «апроцедура» даналга, ҵаҟатәи
иқьышә иаԥхьатәи ицқәа ақәырӷәӷәо «атауат» еиԥшшәа
хәшәык аацәыриган уахь инахьиҳәеит.
— Иароуп, ада зҳәазҵа амаӡам, — иҳәеит аҳақьым
аҵыхәтәантәи ипроцедура даналга ашьҭахь.
— Излазбо ала, ари акгьы азырҽеиуам, — иҳәеит Назыр.
— Ишԥа, џьушьҭ!.. Сара снапы аазхьысыз акгьы ахьраны
иҟаӡам. Сара сыхәшәқәа шамахамзар иуԥы­хьашәома, урҭ
мамзаргьы...
— Аиеи, иаадыруеит, умҽхәан... — днеиԥыҩлеит уи Назыр.
— Аиаша иҳәоит иара, ахәшәқәа имоу, шамахамзар аӡәгьы
имаӡам...
— Ахәшәқәа аветеринартә пункт аҿы ишьҭоуп...
— Иззакәи уара, иззакәи?. Сара иныҟасҵа-ааҟасҵо уаҳа
патук ақәӡамкәа...
— Избан? Ус ҳамҳәеит ҳара...
Убри ашьҭахь аӷаац ахьгьы инеит. Уи ацәҟьарсҭақәа ианыз
акы нархьишьшәа ҟаиҵеит, ацәымҳа зхаҵаны абаҭлика
иикыз иҭаз ахәшә асаса ааихырԥхьаны аҿы инҭеикын,
инаӷреиҭәеит уахь. Иамаҩрны иҟаз алтәжәҩа инахеитиаахеит, аха ԥсыхәа аурзаҭахуаз…
– Ари «ачеиџьыка» ахь ицеит уҳәар, смаҳаи… – ихәшәқәа
еидкыланы иԥхьакуа даацәажәеит Шагә.
— Иамуазар, ахәда аҳәызба наҵаҳкып...
—Ари ажьы зфода, аԥсы иҭаз алабахьеит умбаӡо?..— дцәажәон
Қәыџьмахан. — Актқәа ианаамҭоу ишь­ҭых­тәуп. Уара унапы, сара
снапы уҳәа, акагымкәа еиқәыршәа­тәуп. — Қәыџьмахан аҩада
аферма ахәахьы даныҩхьаԥш, уаҟа арахә иҟаз инарылибааит
аҩада наҟ инарылҵшәа акәкәыҳәа аҳаскьын иамхо иҳәуаз
ацә ҟата. — Машьаллаҳ!..
Аха рыцҳарас иҟалаз, уи анхара-нҵыраҿы ирыхәо
акакәны иахьыҟоу азы акәу, мамзаргьы «ҿаҵахә» бзиак
аҳасабала дахәаԥшзу, аӡәгьы изеилкаауамызт уи ииҳәаз
хшыҩ ҵакыс иамаз.
— Ҳанӷыҵсыр иҵаукыша, ицыҩцыҩуа... Ашьха анаалт

умбои. — Ихаҿы мчыла иргәыкшәа, иқьышә азбжак
ихьрҩршәа инациҵеит, — ажьы агьама иагьа ибзиахап... Аха
игәаӷьны аҳәызба ахәда излаҵаукрызеи...
— Игәнаҳауп, ҵабыргны, — днақәшаҳаҭхан Шагәгьы,
ихәшәқәа ныԥхьеикит.
Мыҷ аирыӡ ала аӡы иманы дааин, уи инапы наиирӡәӡәеит,
дшабаны дыҟамзи, ҟрушькак азна аӡгьы ижәит. Ашьҭахь,
ихалаҭ ааишәыхны, ирҽны, ичықьмаџьа зкыз Занбеи
инаииҭеит. Нас аӷдымыдыҳәа еицәажәауа рхы ларҟәны
ақьала иныҩналт.

VIII
Ԥшарԥаа рырахә ахьтәаз амшә рықәлан аԥхасҭа рнаҭеит,
аҽазны ианнеи иааннарҵәаӡоит, ацхыраара рыҭатәуп,
адгьыл ихәыҵаларгьы уи «ақәылаҩ» ԥшаа­тәуп, ҳәа ажәабжь
Ауадҳара ԥсшьаразын иҩеиз ауаа инарылаҩит... Аколнхара
ахантәаҩы Қәыџьмахангьы уи днақәшаҳаҭхан, еибарҵысны
рҿыҩархеит «ашәары­цаҩцәа». Ашәарыцаҩ ззуҳәашагьы
дубап. Аха араҟа иахьа еиниаз агыгшәыг ракәым, ԥсаатәк
еихсны изымшьыцгьы рылоуп. Еицыз, шамахамзар, зегь
абџьарк-абџьарк ркын, аҵысшьыгақәа змазгьы ыҟан, урҭ ус
ашьха ҳнықәԥш-аақәԥшып ҳәа ирыцыз роуп.
Раԥхьа дгылоуп, абар, ашәарыцараҿы аԥышәа ду змоу ҳәа
иԥхьаӡоу Ардон Хәаскьеи-иԥа Ҭрашьба. Уи ҩ-гәыцәк змоу
ишәақь (ацентралка) аҵӷа изжәҩахырк ихшьны,иара нада-аада
изқәа икыдын, ахы-аҵыхәа имашьхәылҵқәа рықәыргылашәа
икын, иразинатә магәқәа аҩаӡараҿ рыхәҵәқәа хырҩрны
ишьамхы иахагылан, ихәда иаҵагыло ласха кьаҿк ишәын,
иӡара ҟанҭаруазла еиқәы­чаԥа, жәытә аллиуминиатә
хәшәҭракгьы иармарахь ала иҟәнын, амшынуаа иныҟәыргоз
кортиккгьы имаҟа иавҵан, ихәда ихшьын аланарԥшыга. Абз
ҟьаҟьаӡа, аԥхьа, агәҭаҿыҵәҟьа ԥыхьаӡа зны иаркыз, аеҵәа
ҭыԥ цәышҳабиӡа, ҳаскьын ԥшшәахәыла хылԥак ихан, иԥын­

ҵа агәы ырхәаны, ила­кыҵа ҵцәытшааӡа, данцәажәоз ибла
крышқәа уажәы-уажәы ишаҟьшаҟьон, иҭшәшәаны абрахь
иаԥхьаҟа рыҽкарԥсарц рҭахызшәа. Ихахәы ааҵшлаахьан,
қәрала 50 днареиҳан.
Дцон Ардон Хәаскьеи-иԥа, иара ишиҳәало еиԥш,
еимгәҳәаны, ааԥсарак, гәынамӡарак ихаҿы иану­бааломызт.
Ишьапы ахьиргылоз сырӡк, ма ҳәынҵәа ҟьатак ҭҟьаны ани
ишьҭахь инеиуаз ацәыгьман инаид­ҭәалар «Сминауаҭум»
иҳәахуан. «П» ахаҭыԥан абри ажәаҿы еснагь ацыбжьыҟа
«м» иргылон, ус иаҳауазу, ма ус еиҳа ииашоуп ҳәа иԥхьаӡозу,
аилкаара уадаҩын...
Ани, ацәыгьман, Сауеи Мышә-иԥа, арха ҽан еиԥш
иқьышә калкало, иблақәа ҭҟыҟӡа, уажәы-уажәы аҵықьаҵықьҳәа деимсауан, дхысхысуа иара дишьҭан. Зԥын­ҵақәа
пахәынцалеиӡа, амакасин еимаақәа ишьаз руакы кьынҿааӡа,
аҳаскьын адҷабланы, аҩаза иаганы иҟан, иш еиқәа ашьапқәа
еидыџьгәаланы иқалԥадқәа ирҭырҟаца, ишьаргәацә агәҭаҿы
ҟаитанла иҿаҳәан.
Ихәхәаӡа ихәда иаркыз игалстук аԥшьи, ишлиапеи,
анҭ имакасин еимаа ҟадыџьқәеи ирымҳәозар акультура
амаҵзура дшазку, егьирахь акультуреи иареи ршеи рым­
ҵәышәи еилырхиижьҭеи акрааҵуан. Ҵабыргны, ауаа
иҟарҵо ҳәа ашәҟәқәа ааихәалон уи, аха акы аахыртны
дагәыламԥшыцызт. Агазеҭгьы ашьҭахьтәи адаҟьа илаԥш
нахигон ауп, иара убрыгь адашшыларақәа ахьаныз...
Икәша-мыкәша игылаз, акультура знапы ианыз лассы-лассы
иреиҳәауан, анкьаӡа дзыԥхьахьаз Чехов иҩымҭак аӡбахә. Уи
«Афутлиар иҭоу ауаҩы» акәын.
Беликов ишьашәалоу ауаа шиԥылахьоу, уи ихым­ҩаԥгашьа,
бзиа иибоз абырзен ажәа «антропос» уҳәа ртәы аҳәара
дналагон, дахьынӡалацәажәоз ауаа рыхқәа рҟәны итәан, уи
даналгалак, адҵақәа нариҭон, нас «ԥыф-чыф» ҳәа ицәыҵаччо
дасу русқәа рахь ицон.. «Осведомительс» димазаарын ани
аԥхьа игыланы иҩеиуаз, маӡа-аргама З7-тәи ахҟьаԥҟьақәа
урылацәажәар аныҟамлоз аамҭа ыҟан, аха иахьа, амҩақәа

анааты, аиаша анцәырҵгьы, шьоукы-шьоукы ишәаԥырҳаԥуа
акәын уи аӡбахә шырҳәауаз.
Сауеи Мышә-иԥа «иеиҳабы» дишьҭаԥало дышнеи­
уаз, ҭәицк днахҟьашан, дынцәыҵаххит, игеко иикыз наим­
пыҵҟьан инкаҳаит. Аиҳабы данаахьаҳә иҟалаз ауимбахуаз,
егьи дхьышьырхха сгылоит ҳәа даҿын, ишәақь аҵӷа дамхо.
— Ух, афы усааит, мшәыс иушьраҳа, угыл наҟ...
Ииулак дҩагылан, игеко аҵӷа ихәда инхишьын,
иҽааирыцқьашәагьы ааҟаиҵеит.
— Уара, «Макасинич» (уи хьыӡшьарас инеихырҵан, ус
иааиуан), ани «атыԥ» иуку агәыцә ак ҭамзааит, ашьхәа
ишакәым иқәсыр, уара акгьы уурым, аха арахь ауаа ыҟоуп, —
иҳәахт урҭ даараӡа гәырҩас имазшәа.
— Сминауаҭуп, Ардон Хәаскьеи-иԥа.
— Иҟалеи, иухьи, уара, — иҳәеит уи иааивалаз Рамуниагьы,
— ушьамхқәа кәадазаап, убоу, «Макасинич». Уааԥсама? —
ижәҩахыр иқәибааз ҭәиц хҵәахақәак напыла инықәиԥсааит.
— «Макасинич» алахь умоуит, аиеи... — зымгәацәа
заԥхьа иргыланы иҳақьыԥсықьуа иҩеиуаз Рамуниа иблақәа
ҵарҟәыҿшәа днеизԥшит, — уаргьы ак сҳәоит ҳәа уаҿыхуп. Уи
аҵкыс ани, умгәацәа ашәпара наҟ иуртәар ..
— Уакәыхшоуп сымгәацәа, ыҟамзи... — аҽыгә-ҽыгәҳәа
дааччеит Рамуниа. Уи «аиҿырцааҩ» ҳәагьы ишьҭан. Ардон
Хәаскьеи-иԥа амаҵура анимаз аахыс дааиуеит.Деимгәалыҿӡа
дыҟоуп, аха «кылҳарҭас» иҟоу зегьы дырнаалоит, жәытәиҿатәи зегьы драабуеит.
Ардон
Хәаскьеи-иԥа
ихаан,
иара
иҳәашьала,
«Адорресторан» деиҳабын, иахьа араионтә крыфара-чара
аусҳәарҭа ахантәаҩыс дыҟоуп.
Ашоураха, ауаа еилыхо ашәқәа инарылаҳауа иан­дәықәу,
иара иусхузеи ага, уаҟа ихаҭарнак днартәаны, ԥсшьараҳәа
Ауадҳара дааит. Нас ани Аҭрашьба дицымзар ҟалома,
икьасыгә иакәынеи, ус иара ихы иԥхьаӡаӡом, аха ауаа
ирҳәеит, уажәшьҭа иузынкылом...
Еицрыхәхәа аҩадара иаҿаланы иаауеит. Агәыԥ ахы
Дамеи итәарҭа иаларсын, аҵыхәтәа еидызкылоз дтәаа­

маауа ԥсышьԥа данҭысуаз. Рҽыхәжәаҵәҟьангьы ицомызт,
икалышьмалышьуа амҩа иқәын, хыҵакыр­ҭак рбар, инатәоит.
Акы инацҳауеит, акы инахәоит. Амҩаныфа шьҭызымхызгьы
дубап, иблаҟыблаҵәо рҩызцәа рҿы иҭаԥшуеит. Ԥычхак зауз
ицлымҳәа неир­ҵысуеит, измауз ус дыҟоуп. Итәанхалацәар,
реиҳабы ибжьы наиргоит:
— Встали, ребиата. Шагом марш... — Ар драԥгылоу
џьушьап, ибжьы нхарззала анҿиҭлак, ахәқәа инры­
қәыҩуеит: – Ш-аагом, марш, шаа-гом маарш... – Сауеи
Мышә-иԥа комплиментқәак ҟаиҵар иҭахеит аиҳабы иахь,
дниҿакәыркәырын даацәажәеит:
— Умчқәа агәараҳәа ианеилашуаз уара атәанчарахьы
урышьҭит, абыржәы акәымз еиҳагьы уанаҭахыз.
Изакәызеи узлажьу иҳәарашәа, илаԥш ырцәгьаны
днеизыԥшит. Убри акәхеит, аҟит ихьызшәа, деикәаҳә­ны
дхьаԥиӡа дааҟалеит.
— Сминауаҭум... — иҿы акуа-иашьҭуа даацәажәахт иара,
— уи зхысҳәаауа умбои, сааукәахшеит ҳм... Ардон Хәаскеи
– иԥа.
Егьи иара иахь дхьамԥшӡакәа ихы иқәыжьны дцон.
Рзаа-рзаа аганқәа ирываланы иҩеиуаз Расим Шангәагьы
даарыдгылт уажә абра.
— Ҟоҳ, «Атәылахьчара акомиссаргьы» ара уҟоума, асҟатәи
еицу мшәыс иаҳшьуа сыздырам, аха... — аҵәы налаҵашәа
даацәажәеит Ардон Хәаскьеи-иԥа.
Маҷк иааҵшлахьаз ихахәы ӷарԥшарқәа ԥхьаҳәаны,
ихагәҭа иқәыз инапала иааиԥхьишьшьаан, дыҽхар­ччашәа
ҿааиҭит Расим Шангәа:
— Бла ҳамазар аҵыхәа аабеит зҳәаз итәоума иуҳәаз
иаанагауа. Ааԥсара азын сааԥсаҵәҟьеит алухи, аха уажәшьҭа
шьҭахьҟа узлагьежьрызеи акәымзар.
– Ҳааитеи, акырбжьоума?.. — игәы ааирӷәӷәеит аиҳабы...
— Ҳабаахи макьана, — дыҿраамтәуашәа даацәажәеит
«аиҿырцааҩ», — иҟоузеи акомиссар, ухаҵкы? Ааигәа Ким Ир
Сени уареи шәеибабахьазар?

— Ух, афы умысааит, аиеи... — Аҽыгә-ҽыгәҳәа дааччеит
Расим Шангәа, уажәгьы иухамшҭӡаци?
Аибашьра ашьҭахь уи актив дахыԥхьаӡалан аҟынтә, лассылассы алекциақәа дрыԥхьон «Адунеи жәлар рыбжьаратәи
аҭагылазаашьа» иазкны. Иагьраангьы дубаргьы Кореиатәи
Адемократиатә Жәлар Республика акәын уи дызлацәажәоз.
Ҳәарада, абраҟа Ким Ир Сен дигәалаимыршәар ауамызт, уи
иӡбахә шиҿакыз иҿакын. Аҵыхәтәан «Кимерсен» ҳәагьы
хьыӡшьараны инеихырҵеит.
«Абри атема залихзеи, уаҳа даҽа темак ыҟаӡамшәа»
ҳәа дахьнеиуаз, дахьааиуаз аҽԥныҳәақәа ирҭауан, аинс­
титут аҿы аҵара аниҵоз дипломтә усумҭас убри атема
шьҭихит, аҿыц аҩра аҵкыс убри еиҳа еиӷьми рҳәауан
иахычча-хәмаруашәа. Расим Кьыҿ-иԥа ихагылаз ахы ахахәы
ишазрыцҳаз еиԥш, уи аҵаҟа иҟаз «ақылгьы» иазрыцҳан.
Ақыҭаҿы даныҟаз игәылацәа асамарҟәылҳәаҩцәа Бедраҟи
Ҷаӷьыци уҳәа рҟнытә иаҳаз лафқәаки ажәаԥҟақәаки
идыруан, иара убриалагьы дааиуан. Араион аҿы иара
ишьашәалаз аӡәы иӡбахә иеиҳәан, урҭгьы ирышьашәалаз
ракәымзи изышьҭаз, Адосааф аҿы днаган днарҭан,
краамҭагьы уаҟа аус иуан. Аамҭақәа рҽанырԥсах, Араикомахь
инструкторс диаргеит. Уа даныҟаз хар имамызт. Анеиааи
дрыцхраауан, дрызҿлымҳан, уи акәым иуҳәаша, зны-зынла
актәи амаӡаныҟәгаҩ ицәыхьамҭаз усқәакгьы рҭыԥ иқәиҵон
ҳәа иалацәажәоит. Ԥахә ҳәа изышьҭоу ашьха қыҭаҿтәи
аколнхацәа рзы Қарҭ аиҳабыра рыхьӡала ашәҟәы алаҵаны
ирзылихзаап аӡымҩангага атрубақәа. Баҟа ргылара ҟалом
анырҳәоз, Исполкомаа аԥара рымпыҵкәкәааны Ԥшарԥаа
рқыҭа иалҵыз ҵарауаҩык ибаҟа ықәиргылеит. Араионтә
газеҭ атираж азырҳара, ахыбаз аҟауар зҭахыз изылхра уҳәа
ирацәоуп уи дыззааԥсаз, инапы зԥишьыз. Нас дшааиуаз,
хәыҷ-хәыҷы иҟазшьа иԥсахуа далагазаап, еиҳаракгьы,
Аисполком ахантәаҩы ихаҭыԥуаҩыс даныҟарҵа. Уи инапы
ианыз анхашәачашәа иаҵанакуаз анаҩсгьы, акультуреи,
аԥсшьарҭақәеи, асанаториақәеи иара идын, дырхылаԥшуан.

Ауаа рыԥсшьара, анс уҳәа арс уҳәа, ицәгьамкәа еиҿкаан,
уи аус уахамҵгыларгьы руамызт зегь раԥ­хьаӡагьы дара
аԥсшьаҩцәа. Акультура аганахьала аусура цомызт ҳәа
узҳәомызт араионаҿы. Иҟан аклубқәа, иҟан реиҳабацәа,
ишьақәдыргылон апланқәа, аха иҟамызт зегь ирхадаз —
аусура. Ахаԥшьгаратә кружокқәа русура даараӡа иԥсыҽын,
Ԥшарԥа аколнхараҿы Аҟәатәи акомиссиа ааны, аклуб аусура
ангәарҭоз ицәырҵит уаҩы ихы изықәымкуаз афактқәа. Ахор
иалаз аколнхацәа ианрыԥхьа, асиа иарбаз 75-ҩык рахьтә
жәахаҩзаҵәык роуп инеиз.
Ачамгәыр арҳәаҩцәа ҳәа уахь иахыԥхьаӡаланы
ирымаз аҳәсахәыҷқәа ракәзаргьы рыбжеиҳараҩык ақы­
ҭаҿы инхаӡомызт. Хьыкәаҷа Маркалиа ҳәа аӡәза­ҵәык
изацәажәазгьы, аинструмент рхианы илуҭар ак алырҳәақәон,
мамзар иԥгар, илзырхиаӡомызт.
Ачамгәырқәа, аԥхьарцақәа, аҩымаа заҵә ирымаз уҳәа
ацәыргақәҵа азын акәушәа, аклуб аҭӡамцқәа руакаҿы
икнаҳан, ашә анаадыртлак, «ауу» рхырга аԥша нарҿасуан.
Акомиссиа анца ашьҭахь араионтә газеҭ аҿы
ицәырҵуеит афелетон. Уи хыс иаман «Иазырҳәода Ԥшарԥаа
рчамгәырқәа?» ҳәа... Агазеҭ шааҭыҵыз еиԥш, Расим Кьыҿиԥа изнаргеит. Даԥхьеит, деиҭаԥхьеит, аха узыԥхьозеи,
амықәшәатә.... Еиҳарак хшыҩзышьҭра аиҭеит абри абзац:
«Абар, уажәшьҭа хышықәса ирықәуп ԥшарԥатәи
аклуб аҟны еиҿкаау ачамгәырарҳәаҩцәа рыкружок аус
амуеижьҭеи... Аколнхаратә ԥара нахҭынҵаны иаархәаз
ачамгәырқәа, аԥхьарцақәа аршәаа аԥша нарҿасуа аҭӡа­
ҿы икнаҳауп. Амала зны-зынла рыбжьы ааҩуеит ҵабырг­
ны, аха иазырҳәо аҳәынаԥқәа ракәзаап, рҵыхәақәа
анырҿашьқьырлак, аку аарыҿгоит»...
Агазеҭ ықәихит, иқәиҵеит, сара исмырбакәа изанышәҵеи,
иҳәеит, амриқәа, иҳәеит, иҳамоу ҳәа ижәдырра, иҳәеит...
Ателефон аашьҭыхны аредак­тор дизасит, насыԥшәа уи
дыҟамызт, ашьҭахь иха­ҭыԥуаҩ дыԥшааны диацәҳаит,
изҩызгьы аӡы дазымӡәӡәо дҟаиҵеит, аха ажурналист маҷк
ашәыга ақәиртатацәазаргьы аиаша иашан, иҟауҵоз...

Егьараангьы дубаргьы ателефон дахьынҳалан. Еснагь
еиԥш убасҟангьы изхара дыцәҳаны, хьҭәу ҳәа аҟьамсарҭра
дынҭажьцәаны, атрубка наҟ инықәиҵеит....
— Уара, уи амшә ашьҭа акәу ирбаз, мамзаргьы ахаҭа
рбоу? — ихахәы ықәҵны ицазар ҳәа дшәауашәа ихы инапы
нықәишьит.
— Ашьҭа закәызеи, ахаҭа арахә ирылаланы иннар­ҵәа­
заапеи, — иҳәеит даара игәы иалырсны Ардон Хәаскьеи-иԥа.
— Рырахә ннарҵәазар уа изыдтәалои дара? — џаҳа-ҳа-ҳаҳәа игәарԥханы дааччеит Рамуниа. Иаԥхьа
иҳәынҵәрақәа реимҟьарсҭа иаҵубаауан ахәы зқәыз
имгәацәа. Ргәырҽанӡамкәа аҵықь ааҭгеит. Ардон Хәаскьеииԥа ишәақь аахарҟәаланы апатрона нҭир­шәоны еиԥш аан,
агәаԥ аашьҭнаргеит раԥхьа ауарбажә.
— Ҟоҳ, удырҩатә еиӷьхааит, — днышьҭасын иаашьҭиԥаааит
ахы хьахәхәа Сауеи Мышә-иԥа.
— Аферым, — дааирҽхәеит Рамуниа. — Амшә иԥылар
ахыҵәҟьа иҭаиршәуеит.
— Ирххо иазууазеи, икажь наҟ... — инаидиҵеит уи
ауарбажә амҵәыжәҩақәа еиҵыхны изкыз Сауеи Мышә-иԥа.
— Избан? Игааит, амҵәыжәҩақәа хахаӡа абарҵаҿы
инкнеиҳар, ирԥшӡагами, насгьы... — иҳәан Рамуниа,
дырҩегьых аҽыгә-ҽыгәҳәа дааччеит.
— Аиеи, абри ауарбажә акәын исыгыз, уаӷоу иԥшәмаҟәара
иқәнагалааит... — илақәа паӷьӡа иҩҭицан, ауарбажә наҟ
иршәны инкаижьит.
Амра шьыбжь агәахьы иҩеихьан, Жәгараа реиԥш урҭ
еицырхашьшьы аҭыԥаҿы ианнеи.
Игәырӷьаҵәа уаҟа аԥшәмацәа нарԥылеит.
— Бзиала шәаабеит, — иҳәеит аԥхьа игылаз Қәыџьмахан.
Егьырҭгьы рнапқәа рымхуа «рысасцәа-дахьқәа» аԥсшәа
нарарҳәеит.
— Амшә шәықәлан акәу? — дҵааит зныкыршәа Ардон
Хәаскьеи-иԥа.
— Аиеи, амшә ҳақәлан, аарла ҳаԥсы аацәынҳархеит, —
аҭак наииҭеит аферма аиҳабы.

— Аԥхасҭа шәнаҭазар акәхап?.. — дааҽхырҵааит Ардон
Хәаскьеи-иԥа.
— Ҩба ахәт, — датәамбашәа инаиаҭикит уи Назыр.
— Ахәрақәа — иагьакуп, иагьыҩбоуп, — инациҵеит
Қәыџьмахан.
— Акы азқәаҿ ацәа ахҵәраашәа иҟоуп, — дцәажәон Назыр,
— егьигьы – алтәжәҩа ҭыҩрны.
— Аҳәызба ахәда иаҵактәуп шәҳәар смаҳаи... Ачуан
шәҭахызар — сара исырмазеиуеит... — иҳәеит Рамуниа.
— Цәгьа иубарымызт... — наиаҭикит Расим Кьыҿ-иԥа.
— Уи шԥашәаҭәаҳшьои, Рамуниа ухаҵкы, рахә гәарҭак
ҳрылатәоупеи, — дааҽхәеит Қәыџьмахан.
— Ҳдәықәшәҵа уажәшьҭа, Қәыџьмахан, аамҭа цеит амҩа
ҳшықәыз, — иҳәан иҿынеихеит Ардон, илақәа дрыԥхьо. Мыҷ
аҭыԥаҿ дааныжьны, арахә гәарзхуаз усгьы иҟамызт, егьырҭ
ахәызқәа инаҿысын, Мзахәа ианҩеи, рыҽшаны аҭыҳәҭа
рыҽнарҭеит.
Азныказы акы ашьҭа ихылт уҳәаратәы алақәа рҵар­
бжьы гон, уи иалҩны иуаҳауан абыкьбжьы. Аха умԥсуан­да,
аҳарҭасырҭа ҳәа акгьы рымбеит. Ардон Ҭрашьба ахәажәра
еимгәҳәа ҵаҟа длалбааит. Илақәа дрыԥхьо дааҭгылеит, Сауеии
даҽа ҷкәынаки аҭыҳәҭа иҭаланы иҩеиуан. Урҭ дрышьҭан Расим
Кьыҿ-иԥа. Гәырԥ-чырԥ дыргон имагәқәа. Ихылԥа ааихихын,
ичабрала илахь аԥхӡы иқәшыз ааирбеит, ихагәҭаҿы ихахәы
хыц-мыцқәакгьы ааирҽеит.
— Ҳампал ауп иаабаз... — даацәажәеит иара, — ус
аҽунаҭома?! Иаадыруа шьоук раасҭа, анцәа-ауаа, иара
шҟәышу.
— Иуҳәахт уажәы.... — иааигәамԥхеит аиҳабы.
– Ҳа, ҳа, ҳа, ҳа, — инхҵаӡаны дааччеит ани аҷкәын, —
имакасин еимаақәа аӡы рҭыжжы, шәихәаԥши уара... ҳа, ҳа,
ҳа...
— Абригьы сара дысхыччоит, анцәа дажә ҳаҿоум­ҵан, —
иааилжжит Сауеи Мышә-иԥа. — Ух, аныԥснах уҿа­сааит, ахцә
кәатамџьшәа иҟоу...

— «Макасинич», арҭ уеимаақәа ушьхаҵәины ишԥау­шьа­
ҵәҟьоу, — дааҵәылихит уи Расим Кьыҿ-иԥагьы.
—
Умбои,
Кичович...
Атәыла
бгеит
анырҳәа,
аҽеилаҳәахаҵәҟьа
ауҳаух,
иаасымԥыхьашәаз
акы
аасышьасҵеит, — ихы ааириашеит иара.
— Иуҳәауа ԥсажәоуп... — иажәа нбжьеигалеит аиҳабгьы.