Иҩымҭақәа реизга. Ахәбатәи атом - 09

аҭынчра ааилеиган, «ееи, ҳаҷкәынцәа, шәыбаҩ ҳцәымӡындаз»
иҳәан, ахәы днизыԥшит. Ахәы ихьаа маҷк ихҽызар акәхарын,
ацәа дынҭанагалт. Ҳхы нықәымҵаӡакәа ахәы ҳшихатәаз,
ацәылашара адәы иаақәлеит.
Естат аҽы ааикәадырит. Ҳицхраан, ахәы днақәҳартәеит,
дкамҳарц акәадыр днанҿаҳҳәалт.
— —Шәысҟәаҵ, уара, шәысҟәаҵ, сара сыхәра злаҟоу ала
баша аџьабаа сыдыжәбалоит, — иҳәеит асолдаҭ.
— —Угәы каумыжьын, — наиаҭаҳкит.
— —Сара сыхынҳәра шәазымԥшкәа, шәхала шәышьхыҵ, —
инаҳабжьигеит Естат аҽы аҿы ианкны амҩа данықәлоз.
Аҵх агәы ааиҩнашахьаны, асолдаҭ диманы аҩны дааит
Естат. Аухаҵәҟьа ақыҭантәи аҳақьым дизааргеит. Ихәрақәа
ҿыӡәӡәааны ахәшә ақәҵаны иҿарҳәеит, аха ихьаа иаҳа-иаҳа
ииааиуан, иԥсыԥ ихәлахо аарла иԥсы еивигон, уажәы-уажә

иԥштәахәы иԥсахуан. Ус уахык зны дцәырҳазшәа, имч зегьы еизганы даахықәтәалт, иблақәа мчыла ихтны ихагылаз
даарылаԥшын, еергьҳәа ҿааиҭит:
— Абарҭ... Ауаа... Сҭаацәа... Аԥсҭазаара! — деихо инапы наирххан, инациҵеит: абнаҟа, сџьыбаҿ... сҭаацәа... — уаҳа имч
мхеит.
— Нан! Нан! Иахьеи-уахеи умҩа иаԥшыз уан неиҭамҳәа
лыла уамбаӡакәа... — ҳәа дааӷьаҵәыӷьаҵәын ахьшәашәара
иаҿыз асолдаҭ игәы лнапқәа нықәылшьит Естат иԥҳәыс Даҳа.
Ҳқыҭан, рцәа-ржьы иалҵыз рхатә ҵеик иеиԥш, рхы-ргәы
далхны, иахьыԥшӡараз Кәыдры ахықәан анышә днамардеит
уи асолдаҭ — аибашьҩы.Азалаҿ ауаџьаҟ аханы иқәгылаз алампа наиркит, иаргьы астол днадтәалт ила ҭаа. Ус астол иқәыз альбом илаԥш
надхалт. Инапы џьаџьақәа нахьирсын, альбом анааирт,
аԥхьаҵәҟьа илаԥш нақәшәеит патреҭк. Абар аурыс солдаҭ —
аибашьҩы игәеисра анеиқәтәоз «абнаҟа сџьыбаҿ» ҳәа дзызхьыз апатреҭ.
Естат иҵыс-ҵысуаз инапы мҽыӷқәа рыла апатреҭ алампа
алашара иназааигәатәны цқьа днахәаԥшит. Араҟа уи асолдаҭ
ишәым ар рымаҭәа, ихы-иҿы ақәыԥшцәа аҟәныҳәҳәуп. Естат
данибаз иӷарԥшарны иҟаз ихахәы, апатреҭ аҟны иԥхьаҳәаны
еиқәырҷаб ихы иқәуп. Ишьамхы лнапы ықәҵан, иарӷьарахьала
диватәоуп ԥҳәызба қәыԥшӡак, иармарахь — игәышԥы ҟьаҟьа
лҽадҵаны дтәоуп ԥҳәыс ҿак.
— Уара ухаҵан, хаҵаҵас уабџьар шукыз уагьымҩасит. Аха
сара гәалас исзынужьит уҭаацәа, абарҭ иудтәалоу ухабарк
рзысцҳартә уахьынхоз азҵааха ахьсоумраӡаз,—дзықәцәажәоз
апатреҭ ашьшьыҳәа инықәиҵан ихы данааҩаха, ибла даахгылеит аҭӡамц аҿынтә ихәаԥшуаз даҽа еибашьҩык.
—— Сыҷкәын заҵә, дад, сыҵәҩаншьап, Алмысхан, уара
иуҭахашьахазеи? Иурцәгьама уаб иажәымҭа? Абри упатреҭ
заҵәык аума гәҟычгас иаҳзынужьыз?..
«Мап, саб, уимырԥхашьеит уԥа!» — иҳәозшәа,
уажәымзар-уажәы апатреҭ дааныҵны, шықәсқәак рышьҭахь

ишьапышьҭыбжь здәылыҩуаз, игара зыҩнагылаз ауада
дааҩналап уҳәаратәы дааԥшуан Естат иԥазаҵә. Дгәырҟәҟәо
ииарҭахь иҿынеихеит Естат.
Хышықәса ирықәын аибашьра ахысбжь еиқәтәеижьҭеи.
Хышықәсан «Уҷкәын хаҵарыла иԥсадгьыл ихы ақәиҵеит»
ҳәа, Алмысхан изы ашәҟәеиқәаҵәа ааижьҭеи. Аха агәра
мыжда... Естат уи шиашаз агәра шигозгьы, иахьеи-уахеи
иҷкәын дизаарашәа, имҩа даԥшын, ихы-игәы алаижьжьаларц
ицәирӡуамыӡт агәыӷра.Адырҩаҽны акәын. Амра каххаа иԥхон. Сгәырҩақәа
аасхасыршҭып, даргьы снарылаԥшны избап ҳәа зашьцәа
рахь аанҿасра ицаны иҟаз Даҳа, дшааизҵәҟьа, чуанк ырхьархьаруа икыдҩаланы иҭаз ачхәар кыдхуа, аӷьӷьара
даҿын.
— — Ԥшәыма уҟоума?! — агәашә ахьтә иааҩит ҿыҭбыжьқәак.
— — Иуҭахузеи, нан? — лԥыраҳәа лнапы ахьшьуа дындәылҵит
Даҳа.
— — Ди, шәыхьӡала аусҳәарҭаҿы шәҟәык аан ишәзаазгеит, —
иҳәан ашҭа дааҭалт арԥыск.
— — Дызусҭада, бара?! — абаҳчахьтә ҿиҭит Естат.
— — Уааишь, уара, уааишь! — Даҳа инарҳәы-аарҳәуа аконверт дахәаԥшуан, ахыртлара лзымгәаӷьуа.
— — Иҳамагәышьада, нан, ҳара ашәҟәы ҳзаазышьҭуа.
— — Ибымпыҵахеите, мшәан, иҭишь арԥыс, даҳзаԥхьап.
Ашәҟәы аазгаз иаахиртлеит: «Ари асалам шәҟәы
шәзызҩуа шәара зынӡаскгьы дшәыздырӡом. Аибашьра анцозгьы, ҩынтәҟа ашәҟәы шәзызҩит, аха уанӡа изымнеикәа
ибжьаӡуазар акәхарын, аҭак смоуит. Уажәы ааигәа изулакгьы сашьҭаҵаауа, еилыскааит шәара шәшыҟоу, Аԥсны
шәшынхо. Акакала зегьы шәзызҩуеит ишыҟалаз. Анемсаа Сталинград ргарц амацәаз еиԥш рҽакәыршара иаҿын.
Ашьҭахь рыбӷашшара ахьԥҵәаз Сталинград азааигәара, Волга ахықә аҽхықәырҟәҟәыла иҟаз ҳқыҭа хәыҷы хыбрак ахаан
игылаӡамызшәа иццышәыртәит, иршьаҟьеит. Саб, аибашьра
ианалага нахысгьы, афронтахь дцахьан.

Уахык зны, аҵх рҽалакны, хҩык ҳаԥшыхәцәа ҳқыҭа иалалеит. Урҭ дҵас ирыман анемсацәа рыштаб ахьгылоу иахаҩаны
«абз» ааргарц. Аха уаҟа инаӡаанӡа анемсаа игәарҭан реихсра иалагеит, ирыкәшаны ианҭарк, арҭгьы амца рыжәырҵеит.
Убасҟан, шьҭахьҟа дырзымго ахәра ӷәӷәа зауз аиҩызцәа
руаӡәык ҳаҩны дааган сан дылзынрыжьит. Анемсаа,
ақәыџьмақәа реиԥш, ишаҟьо ҳқыҭа иалан, иаҳҵәахыз апартизан дрыԥшаарц. Данырымбаӡа иаарымԥыхьашәаз зегьы
шәақь-шьхәала еидырцалеит «дцәырганы данааҳашәымҭа
зегьы шәынҳар-ҵәоит» ҳәа. Атапанча харшала, лгәы иҵакны,
дҭырҵааит сангьы. Аха ашьҭахьы уаҩы хәымгак ҳаинаԥхеит.
Сан ддыргәаҟит, ддырҳәацәеит, аха ианылымҳәаӡа, сара
сыршәаны иаласдырҳәарц, сан лыхцәы данкны дыкнаҳан
дыршьит. Зегьакоуп, ирзымԥшааит уи апартизан дахьыҵәахыз.
Сан анемсаа ас ианлызныҟәа «сара соуп изхароу, сара сзыҳәан
бан дыршьит» иҳәан сшихьынҳалаз, имукәа ихәра ӷьаанӡа
апартизанцәа рахь дцеит. Убасҟан иара дахьцоз сиццеит саргьы. Уинахыс ҳнеицрымшәаӡакәа ҳаицын. Сталинград амҵан
ақәԥара иаҿыз ҳрылан иаргьы саргьы. Сара ҳақьым еҳәшьас
аполк аҿы сыҟан. Аҵыхәтәаны аидысларақәа мҩаԥысуан Волга ахықәан. Убасҟан дҭахеит иара. Уи иҭахашьа атәы ашәҟәаҿы
аҩра уадаҩуп. Абыржәы, абри ашәҟәы аҩра санаҿу, саԥхьа
иқәгылоуп ипатреҭ. Дигәыҵаҳәҳәа мышәкәанк дылаҳәаны
дигәыдырҟәыҟәла дикуп, усҟан зыблақәа хызтиижьҭеи
мчыбжьык ада мҵыцыз асаби! Уи асаби шәара дышәмаҭоуп,
акыр исзаԥсоу Алмысхан иани иаби! Сара уаҳа уаҩы адәы
дысзықәым. Саб аибашьрахьтә дыхнымҳәӡеит. Шәмаҭа, абар
уажәшьҭа хәышықәса дырҭоуп, иаб аибашьраҿ дышҭахаз
аниасҳәа, «Санду, сабду, урҭгьы сымаӡами?» ҳәа аҵәыуара далагеит. Ада сымаӡам, аха ишәзынасҭиуеит Алмысхани шәмаҭа
хәыҷи рпатреҭ ахьеицҭыху.
Адырра шыҟашәҵалак, снеиуеит. Сани саби реиԥш исзыҟоу
Алмысхан иҭаацәа шәыблақәа гәыдскылоит. Ишәзымдыруа
шәҭаца Марина».
— Сыҷкәын, Алмысхан! — днеиҵақьызқьызын лылабжышқәа
аалрыцқьеит Даҳа. Естат даауалуашеит ихы рҟәны дымқәацаӡо
дахьгылаз, ииҳәашаз ажәа заҵәык иҿамшәеит. Игәаҿы

инеиҿагылеит ҩ-цәанырра ӷәӷәак: иԥхыӡгьы иаламшәашаз
агәырӷьареи, игәаҵа ианыз ахәра ӷәӷәа анааҿыцха иахылҵыз
агәырҩеи.Ашьыжь аӡаӡа абара сазымԥшкәа, ашьшьыҳәа ашә аартны аԥсаса нҭысцан, архаҟа рхы насырхеит. Ахәы акаҵәарахь
сыҩхалт. Снапсыргәыҵа иқәушәа ҳқыҭа Аџьанҵара
салаԥшуеит. Сзықәгылоу ахәы ашьапы гәыднакыларц
аҭахушәа, ҵаҟа еибах-еибафо иаҿашьқьыруеит Кәыдры.
Ацәқәырԥақәа ирхылҵуа ахылҩа-ԥсылҩа мҵарсны ахәхәаҳәа
ахәы инықәсуеит аԥша. Ашәаԥыџьаԥ ырхәаҭхәыҭуа, укәа
иҭаланы уԥышәара угәы шьҭнахуеит уи ааԥын ҳауа цқьа.
Раԥхьаӡа зхәы ааинышәшәыло арԥыс ихы-иҿы еиԥш,
иԥшқаӡа рыҽраӷаны адәаӡаҿ аҩеира иалагахьаз ашьацра
суапа ныларшәны снықәтәеит, сылаԥш рыхмыжьуа, лбааҟа
иаҿыз аԥсаса-рахә сырзыԥшуа. Иаасгәалашәеит шықәсқәак
рышьҭахь абас, абраҟа ахәы ҳанеицықәтәаз Естат исеиҳәаз
ажәак: «Иухоумыршҭын, дад, арахәгьы, ауаҩы иеиԥш, ааӡара
шаҭаху, иара уааӡар, уаргьы уааӡоит».
Ԥсраҽнынӡа исхамышҭуа акыр ажәа-рҟәышга сгәаҵа инзыжьыз ауаҩи сареи акырынтә абри еиԥш ааԥынра шәҭыш
ҳаицаԥылахьан. Аха есааԥынра ҿыц ааицыԥхьаӡа иара
иқәрахь днаскьанагон, сара схәыҷра ашықәсқәа сыргәылсуа
сқәыԥшрахь иҩеиуан. Иаамҭа ааины, игәы ҭынч, ихы нықәҵа
инарцәмҩа данықәлоз, «дад, Ардашьыл, ҳаицыхьчара
иҳамҭаны иумаз, салаугәалашәалап», — иҳәан абри алабашьа
аасиркит, абду ҳәа акыр шықәса изасҳәоз Естат. Аҳамҭа зынзак
даҽакала ахә ааиуазаап уи узҭаз ауаҩ наӡаӡа дануҟәгахалак.
Ахәы сықәлан сахьааскьаз снахагылт Естат иҳаҭгәын.
Уи анышә данамардоз игәы иқәырҵаз ашәҭқәа макьана
имканӡацт. Ивараҿы джуп ҳашьхақәа рыхьчара зхы ақәызҵаз
асолдаҭ. «Иагьаҩы еиҟәкәкәааны еицәнарӡит, иагьаҩы ахаан еибамбаӡацкәа иеи-зааигәанатәит аибашьра». Сџьыба
сынҭаԥшын иааҭызгеит уи аурыс солдаҭ иажәа аныԥҵәашаз
«абнаҟа сџьыбаҿ» ҳәа дзызхьыз апатреҭ. «Иудыруама уара,
зегь реиҳа иаҳзааигәаӡоу ауаҩы иҳаҭгәын ушахагылоу ҳпатреҭ

кны? Уара уҭыԥаҟны сгыландаз сылаӷырӡ нықәсҭәарын
схаҵа гәлымҵәах игәы, сара саб игәы инықәсшьрын еимданы игәыдикылоз снапқәа» рҳәозшәа збон апатреҭ аҟынтә
исыхәаԥшуаз рыблақәа. Ашьҭахь аасырҳәын снаԥхьеит:
«Асолдаҭ-аибашьҩы Андреи Белов, амҩа уанықәлашаз
уҭаацәа ирыцҭухыз апатреҭ узынарҭиуеит». Ҿымҭ сышгылаз
данааиуаз сызгәамҭаӡакәа даасыдгылеит Марина. Уи ашәҭ
шьыҵәрак ашьыжьтәи аӡаӡа ахьыкәкәо илгәыдкылан илкын.
Марина ашәҟәы анаалышьҭ мызкы ааҵаанӡа ларгьы дааит.
Шықәсык аахыс ҳқыҭан ҳақьымс аусура даҿуп. Ашәҭ илкыз
ааиҩылшан аҳаҭгәынқәа инарықәлҵеит.
— — Ибаҩ абас анышә иахьамадоу здыруандаз саб, иԥсы
ҭоушәа збарын, — лхы дааҩахан даасҿаԥшит Марина.
Акраамҭа еиҭа иааҭынчрахеит, ҿымҭ ҳгылан.
— — Естат иуасиаҭ иалан абри асолдаҭ иааигәара анышә дамардарц, — саацәажәеит сара.
— — Уаҳа ихьӡ, ижәла, ма дахьынӡатәиз шәзеилымкааӡеи? —
сара аҭак лысҭаанӡа инацылҵеит: — Бабаду иҳәо саҳаит уи
иҭахашьа.
— — Ари асолдаҭ данымҩаԥырга адырҩаҽныҵәҟьа араионахь адырра рырҭеит, ашәҟәқәа ицызгьы уахь ирҭиит.
Убасҟан Естат иааникылеит уи иџьыба иҭаз апатреҭ. Акраамҭа
Естат иман, ашьҭахь «иҵәахы, дад, иудыруазеи мышкызны
иахьхәарҭахаша» иҳәан, сара исиҭеит.
— — Уажәы иабаҟоу, нас уи апатреҭ?
— — Абар, абыржәаанӡа сахәаԥшуан, — сцырҟьа џьыба
иааҭыхны иналсыркит.
Днахәаԥшит. Деиҭанахәаԥшит. Акы лҳәарц лҭахны лҿы
ахьааихылхыз, лажәа налыхәлахан, лыблақәа шаҟьшаҟьо
даасыхәаԥшит. Лнапқәа қыџьқыџьуан, лыԥсы лылышәшәома
сҳәо мсыр қьаадҵас зны дҟәашхеит, лқьышә шьакәарак
ықәымкәа, нас дҟаԥшьхеит, дцәышхеит, аха ари зегь
блеихаҟәысрак ахымҵит.
— — Саб! Саб, Андреи! — арҵәаа ааҭлыргеит. Лылабжышқәа
аҽырҳәа лыблақәа инархьыкьасеит. Апатреҭ лгәы иадыр­
ӷәӷәала дҵыс-ҵысуа дгылан. Уи Марина лаб иакәзаарын. «Андреи!» ҳәа лыбжьы анаага:

— — Сан, ара сыҟоуп, зҿыбҭзеи? — игеит ҳашьҭахь хәыҷбжьык.

Уи адәаӡа иқашәқашәо иқәиааз ашьац ишьҭақәа ԥахәԥахәӡа ианҵо, ҳашҟа дааиуан.
1959

СҚЫҬА ГӘАКЬА, СХӘЫЦРАҚӘА ЗЫЗКУ
Улаԥш аарла иахьӡо, аҽеиҵых, ашьха ашьапы ахьаанҵәо,
иара ахы ныҵх, аҵыхәа амшын иаҿацәқәырԥо, ишьҭоуп сқыҭа.
Рхы шьҭыхны, инаргәыҵарыҳәҳәарц рҭахушәа, ргәазхара ирзымбо аҩадахьтә уи иалаԥшуеит зҽырԥагьа игылоу ашьхақәа.
Изыхҟьазаалакгьы, шықәсқәак мҩасит сналамԥшӡакәа. __
Иудыруама, уара, исызгәакьоу сқыҭа, арҭ ашықәсқәа шаҟа
хәыцрала исхысыз, имццакӡоз урҭ рымшқәа, рыҵхқәа шаҟа
гәкрала инаскьазгоз, аԥхыӡ ссирқәа рымҵәыжәҩа сныҵак,
шаҟантә снаухырԥрааны сыргахьаз?!
Уажәы, абар, сҿаԥхьа, ишысԥыло снарбарц аҭахны,
иахьаацәырҵыз. Сшьапы анналасыргыла, иԥхеиԥхеиуа
сшьа акы налалан, сааимнадеит соуразоуроу. Аамҭала
сахьырԥырҵыз иацәгәаазшәа, рымахәқәа сықәырмақаруа,
ииаҵәаӡа изазоит абнара. Амра лаҟәуа, илаҟәуа рышәара
ианнеи, иаасцәырҵәахит ашәаԥыџьаԥ.
Ана-ара аҳаблақәа ирылҩуеит арбаӷьқәа реиқәҿыҭбжьы,
агәкра аҵаҵа иҟаауеит еихшыла игәарлаз ажәқәа,
акамбашьқәа. Аҳаиуанҵәҟьа ауаҩы изыҳәан иаҭахуп иалшо
зегьы. Уи ашырԥаз ингәарҵны, ахәылԥаз агәашә иаадгылоит,
анашьҭра иаҳәоит, игылоуп изҿыҭуа, абжьы ргәырӷьагаха.
Аҳаиуанҵәҟьа даҩымсуазап ауаҩы, дыԥсым-бзамкәа,
хәарҭа иажәлан излаӡам.
Сҳабла... Сқыҭа акәакь хәыҷы. Сшьапқәа хырҟьаҟьа
сыҩуа сызныз амҩа. Аху-хуҳәа абжьы ааҩуеит ҳаӡлагарӡ,
аӡлагара, акыр жәашықәсақәа раахыс ақыҭа шыла гәӡала
изырчо. Ирҳәоит, зыжәлар рыбзиабаразы еисуа агәы, ахаҳә
хараҳа, ихом ҳәа, нас абри абзиабароума уи аӡлагара алуқәа
зырӷәӷәаз?!

Сҟьалама? Иарбам мҩоу, мшәан, сызну? Ауардынқәа
аҿҿаҳәа иақәыӷәӷәо изнысуаз сҳабла мҩа, уажәы
амашьынақәа ықәԥраа ицоит. Абнаршәырақәа аџьма ылалар,
иахьаҳзылымцоз, ҳәысҭаны сҭаԥшуеит.
Иараби, уамак мҵуашәа ауп ишыҟоу абри аҳабла
сналҵижьҭеи, нас ианбагьахьӡеи абырсҟак. Асаби еснагь
ублаҿ дыҟазар, изҳара узгәаҭом. Сҳабла иазҳаит ааԥын аԥсата
зқәыҳәҳәыз ашьац еиԥшха. Аха џьара напхыцк иадамхаргьы
акала сылшак адым.
Схы ҟәнысшьоит амҩа сахьангылоу. Гәыкала шәсықәԥхома
ҳәа, снарыҵаԥшит, амҩа аҿықәан иарсу абаҟақәа рҿынтә
исықәҷҷоз, афымца лампақәа. Сназхәаԥшлакгьы исырҭошәа
збоит азҵаарақәа: «Уабаҟаз асҟаамҭа, ҳаҷкәын? Угәы ҳахшәаны
уаҳцәыбналазма? Иудыруама, иагьа лыбзиабара лашәхаргьы,
аҵеи иҟаиҵо зегьыҵәҟьа шианалмыжьуа иан?» Схәы-сжьы
қақаӡа иҩеилагылеит. Изларасҳәа-рызеи, урҭ иабараҳауеи
ауаҩы ибызшәа! Ҵлак aмaxә саахан, иаартарны иноусыжьит.
— —Ираҳәала уара, сара сымцхәрас: «Иара ихарам, изхароу
даҽакуп».
Ргәы ҵкапуа, амҩадуцәҟьа сахьанырбаало рзымчҳауа,
исеишуеит алақәа. — Исаҳахьан саб иҳәамҭан: «Агәыла ила
агәыла иеишуа иануба, урҭ аигәылацәа еизыразым», — ҳәа.
Изтәу аԥшәма днаҵамҟьакәа, атәымуаҩ даазмышьҭуа ауп
лабзиас ишьоу. Гәыбӷанс ирысҭозеи, capa стәымуаҩхеит дара
рзын.
Реиҳа иаҳзааигәаӡоу, амца еимаадо, иҳаванхо агәылацәа
ргәашә инҭҟьан, хаха исыжәлеит, ацқәа насыланарҟацарц
аҭахны, рлеиқәаҵәа ду.
— —Мышәкьаҿ, Мышәкьаҿ иухьзеи, иугәаламшәаӡои, уанлысбаз, уԥшәмацәа рҿын агәылараҳәа санааилак, убажә­
гәаламӡа, усгәыҵаҳәҳәа ушсырхәмаруаз? «Уара сузжьом,
сыԥшәмацәа рашҭаҿ уанызбаз ҳәа акгьы сгәалашәоом» —
аҳәозшәа исеишуеит.
— —Маҳ, маҳ! Аапкра уагааит, аҽиднашьылома!
Иара абарҵа дахьыҵагылоу, алашара дадызбалоит, аха
сара ааилашәшәыра салбааны сыззымдырыз ҳгәыла Мыҷыч
ибжьы ҿаца нақәиргеит.

— —Уаҟәыҵ, Мыҷыҷ, уаҟәыҵ, уи иахараӡам!
— —Уарбан уара?

Аҭак иаҳаанӡа, — исаҳахьоу бжьуп, бара, дызусҭадашь? —
налеиҳәеит, ашәхымц дықәгыланы иааԥшуаз иԥшәмаԥҳәыс.
Санынаскьа, сахьацәцоз агәы иалырсны, макьана аӷыӷра
иаҿуп Мышәкьаҿ.
— —Уажәшьҭарнахыс шәсеишуа шәҟасҵом, саб игәылацәа
рлақәа! — сҳәон сгәанала.
Абар ҳаҩны! Аварақәа инаркылҷҷан, иаасҿаԥхеит ахәш­
ҭаа­рамца. Амца, сгара зырԥхоз. Абар ҳамӡырха, ашьац
сыҵаҟьыцырҳәа сшәозшәа сықәгыло, иахьеихызгаз раԥхьаӡа
сшьаҿа.
Сылаԥш зегьы азеидбалом, ишаҟьшаҟьоит. Сыхшыҩ еихоит, ҵыхәаԥҵәарада, рыцҳашьара рзымдырӡо, ицәырҵуа
агәалашәарақәа рахь.
Сан лнапқәа сыхәда инакәыршаны саалгәыдлырӷәӷәалеит,
лара абраҟа дышгылаз, ажәа заҵәык сызламҳәаӡакәа, сымҩа
снықәлеит усҟан. Уажәы сгәы ирццакны аисра иаҿуп. Ааԥсара
рхашҭны, сшьапқәа сыҵԥраауа снаргоит.
Иааӷызын, агәашә зхы аакылзырҳәҳәаз, аҳәыс ахы
ашырқь-шырқьҳәа абз ахьнашьуеит Ԥшьӡа.
Снапқәа ааиҭныԥсахлан иааныскылт счамадан.
Аандахьшәа ҟәаҩ-меҩбжьқәак аасаҳаит. Дызусҭада
раԥхьа сылаԥш иҵашәаз? Саб! Саб, сара сымбара иаҳагьы
иацнаҵазшәа, ихахә ашлара снықәԥшит.
Ԥшӡа ашҭа иҭеиҵарц агәашә дааҭыҵзаап. Аанда дахьнавалаз аџьаргәал аандеихасраҿ ҵәҩанк ыҵҩрны ишкажьыз
аниба, иҿырыԥсаны инаирсит. Акәаш аашьҭыхны инахеиҵарц
иҽаалаирҟәит, — Ее, анаџьалбеит, сажәӡама, — иҳәан
иаашьҭимхыцкәа, ишьҭахьала сизгәамҭаӡакәа ашьшьыҳәа
сааиасны, ашырҳәа, аџьтә кәаш ҩышьҭысхын, адгьыл иаларшьшь иаирсхьаз аҵәҩанқәа инарбжьасҵеит. Ихы дҩахан
даасҿаԥшит.
—Сыҷкәын!
Уаҳа ажәак имҳәеит, иаԥсуа хаҵагә иамуит, — ухынҳәыма,
ушԥагәхьаазгоз, сыҷкәын, — ҳәа иҽынасгәыдыжьлара. Саргьы
снапқәа ахьаасырххаз изуа сақәымшәо уа саанхеит.

— Уаала, баба, аҩныҟа, уан дургәырӷьап, — иҳәан, саԥхьа
дгылан ашҭа ҳанҭалеит.
***
Ани-ԥеи реиԥш еизгәыкха, инасгәыҵасыҳәҳәаргьы
сгәазхара исзымбаӡо сқыҭа, сқыҭа гәакьа, ҭыԥцыԥхьаӡа
агәалашәарақәа сызцәырҵуа, ҿыц аныҟәара салагазшәа,
снаҭгыла-ааҭгыло сшалаз исызгәамҭаӡакәа ахәларахь инеихеит.
— Уаала, уаха аклуб аҟны аҿар хәылԥазык рымоуп,
ҳнарзыӡырҩып, — иҳәеит исықәшәаз ԥасатәи сҩызак.
Амҵәыжәҩақәа нахыруааны сқыҭа аԥшӡара сыблақәа
ирцәаҵәахырц аҭахызшәа, алашьцара аҽарыжәпон. Аблақәа
шеишеиуа хәылԥиаҵәа амацара аацәырҵит «сҩызцәа
шәабаҟоу» ҳәа ажәҩан агәы иаҵеимдозшәа.
Ақыҭа агәҭаҵәҟьа игылоу ҳаклуб, аӡы инҭыршьыз акәапеи
иаҩызаха, уаала иҭәхьан.
Ҭыԥқәак аалаҳахын ҳнатәеит сҩызеи сареи. Ҳалаԥш
ааихмырсыӷьӡо ҳаԥшуеит асценахь.
Ирҳәоит, ирҳәоит ашәақәа, аԥсыуа маҭәала еилфаҷа
еилаҳәаны, қәасабҵас иласха иқәԥраа, ишьацәхыртәуа
икәашоит. Ргәаҵа иҭаҵәах, ашәышықәсақәа иргәылганы,
ҳамҭас ҳабацәа иаҳзааргаз ашәақәа, акәашарақәа амч ҿыц
рылаланы, рыԥсы рхало аиҭеира иаҿуп асценаҿ.
Ирҳәоит аԥсҭазара ҿыц иаԥнаҵаз ашәақәа, игәышьҭыхгаха,
ирлахҿыхгаханы. Аха, сишь, ирыхьзеи, мшәан, азал аҿы
уажәраанӡа згәырӷьа-ччабжьи знапеинҟьабжьи аҭӡыварақәа
дырхыџхыџуаз, уажәы инеиқәшьшьы изыҟалазеи?
Ҿымҭ-ԥсымшь асцена даақәгылт арԥыск. Ибла агәқәа
инарҵауланы ахәыцра хыҳәҳәыла ицо, иҿаԥшылара мацара
иунардыруан, гәалашәара дук, хьаа цәгьак иахькьысшаз акы
шиҳәоз.
— Шәаазыӡырҩы, «Аибашьҩы иашәа», ахапа иҳәоит
Аџьынџьтәылатә еибашьра иалахәыз Қәыҿ Махьал.
Уажәраанӡа, акәты арыц шьҭнаҟәшәаауашәа, улаԥш
ахьымӡо апианино аклавишқәа знацәкьарақәа ықәхәмаруаз
аԥҳәызба, ирҭааны абжьы аалыргеит. Асцена ықәҭәаа

иқәгылаз иҩызцәа даарылҵын дааскьаны даақәгылт Махьал.
Алашара ҭаауеит хәыҷы-хәыҷла. Абар илашьцаӡома уҳәо
аҟынӡа. инеиуеит. Ирҭааны, игәҭшьаагаха, ухәужьы қақаӡа еиланаргыло игоит ашәа. Аибашьра ахамшҭыхә ашәа. Аибашьра
адәаҿы зҩызцәа зывшьааны, иаргьы дызгара ахы иқәшәан
аԥсра зыбла ихгылоу асолдат иашәа. Иууеит, ақьамҭа иаххалаз алажә иаҩызаха, аԥшацәгьа рыцҳашьарада ихәра
иаҿасуа. Ана-ара игоит адгьыл зырхыџ-хыџуа ахысыбжьқәа.
Иҭаауа, аҿыцәаара иаҿу ацәашьеиԥш, иаҳа-иаҳа алаҟәра
иаҿуп ашәа.
Ирзымчҳауа агәалашәара бааԥсқәа зызцәырнагаз,
инарҵауланы згәаҿы ахәра ҵәахны измаз ари ашәа анрыхькьыс, инхәыҵак иаақәԥсычҳауеит азал аҟны. Џьоукгьы
рчабрақәа рыблақәа инархыршьылоит.
Издырхуада иара Махьал ихаҭагьы ари ашәа дытҟәаны
даманы гәалашәарада дахьагақәаз, иарбан еидыслароу,
иарбан мцақьоуқьаду дызлагылоушәа игәалаиаршәоз? Ибжьы ҵысҵысуеит, игәи илаӷырӡи неилаҵәоит. Аха, абар, абри
хәыҷы-хәыҷла ашьҭыҵра иалагеит ашәа, асценаҿ алашара,
шьыжь аҩыҵхахара иаҿу амреиԥш иаҳа-иаҳа иқәҷҷоит, ашәа
гәышьҭыхгахоит, ақәԥараз агәашьамх арҵаруа иҩеиуеит.
Иҟьаҟьаӡа иаалашеит.
Иҳәаны иаалгеит ашәа. Дыдраҵас игеит анапеинҟьабжьы.
Рнапы азеинырҟьоит, аԥсра аҵкьыс иааиз ашәа.
— Уаҳа имихааит асеиԥш иҟоу ашәақәа! — лҳәеит
иаалзымычҳакәа днақәшәаны ҳаԥхьа итәаз аԥҳәыс бырг.
— Асценаҿынтә ада аибашьра адәаҿы уаҳа ҳәатәыс ирмоуааит ҳҵеицәа ари еиԥш ашәа, — налаҭеикит илыдтәалаз
ашла.
— Ееи, нан, иҵыхәтәантәихароуп, срыцҳауп, — лҳәеит
даҽаӡәгьы.
Ааи, иҵыхәтәантәихароуп, уаҳа ауаатәыҩса ршьа иалымиаароуп арҭ реиԥш иҟоу ашәақәа, инхароуп агәалашәаразы
мацара!
Акраамҭа слымҳа иҭаҩуан уи ашәа. Ашәа, аԥсҭазаара аиааира анагоз ииз.

***
Ашара ажәҩан ианаагәыҵала рыԥштәы аархыгган,
рыблақәа нҭааит иахантәарак еилацәҟәысуа сқыҭа иалаԥшуаз
аеҵәақәа. Абжара ҭыфааны, ицәышӡа, аԥсы ахыгга нахьхьиӡа
икыдыршәылоуп амза.
Сҽааиласҳәан акәасқьа абарҵа саақәгылт. Ааԥын шьыжь
ҳауа цқьа, амаҷар иаҩызаха, иҿыхааӡа иасуеит.
Аҵла иналԥраан, амҵәыжәҩақәа адыԥ-дыԥҳәа еинҟьо,
ашҭа иаақәгылт арбаӷь аҩызцәа ирыԥхьо. Уф гәышьа
ҳәа, амҵәыжәҩақәа неиҵнахын, аҽаарххеит. Нас, ахы
насықәнакын, «аки-ки» ааҭнаргеит, «уареи-сареи раԥхьа игыланы абри ашҭа иаақәлало ҳбап» ҳәа исықәмақаруазшәа.
Аԥшалас зкасы назыхнаԥааз аҭаца леиԥш иԥхашьаԥхаҵо
ашьхақәа инарывҵит амра.
Зегьынџьарантә игоит аиқәҿыҭыбжьқәа.
Иҿыхоит аԥсабара, амхәырсҭақәа ирҭыҩуа иалагеит
анхацәа рыбжьқәа.
Сара?
Сахьынӡаҟамыз саҳаҭыраз ирымкуаз сҽага џьарак
ишыгҿагылаз мацара ажьакца аҿатәеит. Иаагҿысхын снапы
нахьысшь-аахьысшьит.
Сара исырцырцырып уҿы уажәшьҭа.
Сыжәҩа иқәҵан агәашә сынҭыҵит.
Ашәахәақәа неиҵнахын саԥхьа аӡаӡа шьҭанарбон амра.
Асы иаҵаханы, излаҵааны иҟаз абӷьқәеи, ахьҭа иаркыҷыз
ашьаци амра анрықәԥха, ахылҩа-ԥсылҩа ирхылҵуа афҩы
хааӡа исҿанагалоит.
Ееи, нахьхьынӡа еиужьны сырхыԥшылоит аҳәсҭақәа.
Аԥхәаҟәақәа зқәу аҵлақәа реидара иаҵыҵын рымахәқәа
аԥҳә бӷьыцқәа рхатата ана-ара ихгылоуп.
Џьоукы абыца ааргоит, џьоукы аҵәҩан ҿырҟьоит, иадырсуеит, даҽаџьоукых аҟәынџь хырҟьоит.
Снарыдгылт.
— —Бзиа жәуит, имарымажахааит шәнапы зшәыркыз аура!
— —Еицаауит, — иналаиршәт сықәлак.
— —Уа уахьца уаалеит, бзиала уаабаит!
Иӷәӷәаӡа иҟаз анапқәа снапы аасымырхит.

— —Уҳалахә, дад, уаргьы сынтәатәи ҳанхараҿ.

Инеимданы снарыҵаԥшит иҟәымшәышәӡа итатахахьаз
снапсыр-гәыҵақәа. Саацәажәеит гәаныла: «Иахьарнахыс
ишәымпыҵарԥс акра шәықәшәом абџьар. Уаҳа абџьар шәад­
шәылом шәарҭ, снапқәа. Аҭынчра ахьчараз иҟоуп абџьар
аҵкысгьы иӷәӷәоу!»
Сҽага нымҩанысҵеит. Ибажәха игылаз аҟәынџь ашьаҭа
иныҵнаҟьан, адгьыл иҩалашьшьит.
27.03.1960

АҚӘАРШАҨЫ
Акрааҵуан ахы ыҵнахижьҭеи игәаҿы, аха аԥашәқәа
аҳауан, аҽеизнакуан, ашәыр аншәуеиеԥш, хәыҷы-хәычла
иара изгәамҭаӡо. Иазҳаны амч иацлацыԥхьаӡа, иара
иатәнатәуан, ашә анаркуан игәы. Еилкааны имамызт уи
закәыз, иаҭахыз, хәшәысгьы иамаз. Издыруамызт, избанзар иара изын ианакәзаалак, азаҵәра инацрымшәауа иацын агәҿыӷьра. Аха урҭ, азаҵәреи агәҿыӷьреи, акы анааилак, егьигьы иаразнак ианиныруаз, дара рхаҭақәа, аԥшеи
аԥҭақәеи реиԥш, иахьынӡеицыз акәзаарын. Уажәшьҭа урҭ
еицрыҵхьан. Изгәамҭаӡеит еицәыхьшәашәауа, еицәтәымхауа
ианеиԥырҵыз. Изгәамҭаӡеит, ауаҩы, ашьшьыҳәа ацәа
дҭанагалан ицәаз, даныцәоз шизгәамҭоз еиԥш. Хәмаршақәгьы
изырымҳәацызт ауаа дрыцәтәымуеит, ацәажәара ицәымӷуп
ҳәа. Уи дымҩашьахуа идыруан. Нас изхылҳәаазеи иԥҳәыс,
убникызшәа, ажәак уҿыцшәом ҳәа? Усҟан, ианылҳәацәҟьа,
уиаҟара ихахьы иааимгаӡеит, дырзымхәыцӡеит, иара ус аԥша
иааиҿанагалаз ажәақәак налеиҳәа-аалеиҳәақәеит. Аха иахьа,
имала аҩны данаанха, акыр дрызхәыцит уи лажәақәа. «Ииашоума илҳәаз? Илзырҳәазеи? Сылмацәажәартә, иҳахьзеи,
еимак ҳамам, сгәы нзырхаша ажәак салымҳәацт?» — Аҭак
ҟаиҵарц азыҳәан, акакала игәаларшәара далагеит ааигәатәи
амшқәа рзы иԥҳәыс иаалеиҳәахьаз зегьы. Акыр дхәыцит,
аха уаҩҵас, уаҩы акы ианаҳәартә илеиҳәахьаз ҳәа ак-

гьы игәаламшәеит. Убас дрызхәыцит аус зциуа, аныҳәаҿа
зыцшьҭихуа иҩызцәа, идырцәа. Аха уаҟагьы убас... Ирылҵуаз
аҭакгьы, азҵаарақәагьы наҟ иԥырицарц днеин апианино
днаҿатәеит. Аха уаҟагьы урҭ иԥырҵуамызт, ихы-ихшыҩ дара
иртәын. Инацәкьарақәа иара ус, дара рхала, аклавишқәа
ирхыкәласуан. Днархысит знык, ҩынтә. Хәыҷы-хәыҷла,
хараӡа, игәаҿы мелодиак ахы ааҵнахын, иҿыхо, иҿыхо
даамҽханакит. Дазхәыцуамызт изаԥҵамҭаз, иахьынтәаагаз,
иаауан иара ахала. Иҭаауа, ишьҭыҵуа, игәхьаазгаз агәы
шынеибакәу иатҟәарц, иаҳа-иаҳа игәкуа игон. Игон уи амузыкабжь, апианино иаҿыҩны, иҟам, ԥшаашьа змам, ишыҟам,
ԥшаашьа шамам уханаршҭуа, игәеибарфагаха...
Нас сара стәы ҟасҵеит, шьҭа аус злоу уара уоуп аҳәозшәа,
ашьшьыҳәа иааиқәтәеит. Аҭынчра ууаӡа иаарыҩналеит иккаӡа
иҭацәыз ауадақәа. Дтәан иҽмырҵысӡо, дахьыҟаз аҟнытә
ицәеижьы ахьыҟоу ахь ахынҳәра дацәшәауа. Инарҵауланы
иԥсы ишьазшәа ибеит, усҟан, игәаҿы зҽеидызкылоз иацымлазар, иагымхаӡеит. Амч егьа иӷәӷәазаргьы, иара ииҭахыз
нанагӡаргьы, амузыка ауаҩы игәы азы ачамгәыр арахәыцқәа
руак иаҩызоуп. Иабаҟоу егьырт арахәыцқәа?..
Аԥенџьыр днадгылан, днаԥшит адәахьы. Ауаа рацәаҩны
ианын аулица. Џьоукы еидгылан еицәажәон, џьоук цон иццакуа. «Анцәа иџьшьоуп, иахьа џьаргьы цатәыс исықәым».
Иҩны ашьҭахьҟантә амшын аисыбжь ааҩуан. Акрааҵуан
ақәа амуижьҭеи. Еиҟәыԥԥа-еиҟәыԥԥа иҟан иҿажәкуаз адгьыл. Агәарԥаҿ аканӡара иаҿын аҳаскьынқәа. Ачымазара
маӡеиԥш, гәхьаагарак игәы иааҵалазшәа ибеит. Аӡәаӡәала
еиҭааигәалаиршәахт, иԥҳәыс иналыркны, иҩызцәа, идырцәа
зегьы, аха урҭ рыҟнытә дзызхьуаз ҳәа аӡәгьы дизалымхит.
Шәҟәык аақәихын, аԥхьара иҽыназикит. Аха аабаҟа даҟьа
рыда дзамыԥхьеит. Адгьыли амреи еибамырбо ирыбжьалаз
аԥҭеиԥш, ашәҟәы иаҳәози иареи акы еиҟәнагон. Наҟ инаиркын, иҩнагылаз акакала дрыхәаԥшуа, ауада дныҩнаԥшит.
Асаркьа аԥхьа иқәгылаз иԥҳәыс лпатрет аақәихын, лыблақәа
днархыԥшылеит. Икын дахәаԥшуа, дахәаԥшуа... Инықәиҵеит.
Цәаныррала еиликаауан, аӡахәа аҵла ада ишхәарҭам еиԥш,

зыда ԥсыхәа ыҟам, зыда аԥсҭазара гәаҟроу акы шигыз, аха
иарбаныз, изакәыз еилкаашьа изаҭомызт.
Агәарԥаҿ адгьыл ҿажәкуан. Амра ашьыбжьышьҭахь
еиԥш иҩхыҵхьан. Ашьҭыбжь иацлон амшын. Ԥҭақәак
рымҵәыжәҩақәа хьыдышьшь, ихьыжә-кәыжә, еимдо ажәҩан
иааҵалеит.
— Адгьыл агәахы ҩеит, иараби, издыруада қәак аур иахьа... — аԥҭақәа днарзыԥшит. Асабеи абӷьыжәи еиларҩынтуа
инасит аԥша. Аԥҭақәа рҽеизыркуан. Еилало, еилало
иааихәлачын, ахырхырҳәа ирылкьаса аҿаанахеит ақәа. Аԥша
иаҳагьы аҽыргәааны инасит, аҩнқәа рхыбқәа ырӷьарӷьаруа,
аԥенџьырқәа кыдыҟьҟьо. Ашьхақәа иҩархыкны иаадыдит.
Аҽыр-ҽырҳәа, дгьыли жәҩани гәхьааибаганы еиманадозшәа,
ақәаршҩы аҿаанахеит.
Аԥенџьыр амыркӡакәа дадгылан дыԥшуан. Ақәа ахьны­
қәҭәоз, иналабон адгьыл. Ацԥхьқәа ԥсаҟьаны, аԥсатеи­ԥш
иҿанаҳәон, ихахәы иақәԥсон. Аулица ианыз ауаа, ахьшь
злалаз акәҷар реиԥш, иԥхеибарс ахыбрақәа ирыҵаланы
рҽырҵәахит... Лкасеицарса аԥшьқәа ирынкны, еиҵых лхы иқәк,
атротуар дықәланы дааиуан ԥҳәызбак. Лырбааӡара иахьымӡар
ҳәа ишәозшәа, икыдҵәаны илысуан ақәа. Илшәӡазгьы чыҭ
ҵкы ҵаӷак акәын. «Деилымси, иараби, иабалықәнаки», — игәы
даарыцҳанашьан, ихы ндәылырҳәҳәан дналзыԥшит. Акаҭран
иқәҟьа ицоз ақәаӡы дылаԥало дшааиуаз, иҩны аԥхьа игылаз
амзаҵла днамҵагылеит, аха амзаҵла ақәа азынкыломызт.
«Быҩнал арахь!» — лызҿиҭырц инақәикит. «Иузымдыруа ауаҩ
ус изҿыҭра дук иԥшӡам», — иҽааникылеит. Цқьа дналзыԥшит,
дидыруазар, ма џьаракыр дибахьазар ҳәа. Аха лхы-лҿы
ибарҭамызт. «Иамоузеи, мшәан, дысзымдырӡозаргьы, ақәа
лысуеит, дбааӡоит», — ажәжәаҳәа ашьқаԥ дынҭалеит. Имбеит
аҳаргь ахьыҟаз. Илаԥш нақә­шәеит иԥҳәыс лыплашь. Иаакнихын, днахәаԥш-аахәаԥшит. Дындәылҵын, амардуан дналбааит дласны.
— —Ақәа шәшеилнарсуаз збан, ишәзаазгеит. Сара абри
аҩнаҟны сынхоит, — иҟаиҵаз иахылҳәаара изымдыруа, инаирххеит аплашь.
— —Иҭабуп, идуны иҭабуп, — дԥышәырччо днеиҿаԥшит

аԥҳәызба. Аплашь ааимылхын, лыжәҩа инҭалырԥеит, — ақәа
ауеит ҳәа сыҟамызт, амра сажьеит...
— —Аушьа злаҟоу ала, лассы ихымкәар ҟалап. Шәыццакуазар,
шәнаскьазгап, сара иахьа ус сымаӡам...
— —Мап, сыццакӡом. Иҭабуп иахьышәҳәазгьы. Шәара шәнеи
аҩныҟа... Иаахкәап...
— —Шәмыццакуазар, аҩныҟа шәааи. Ақәа аахкәар, шәцап, —
гәыкала иналыдиҵеит. Лара дԥышәырччо, илҿыкәкәаны ицоз
ақәаӡы чабрала иналҿалырбан, деиҭанаиҿаԥшит. Рылаԥшқәа
ааиԥылеит...
— —Шәсыруадаҩуеит, аха ақәа аушьа злаҟоу ала, аплашьгьы
ахәом, — лҳәеит.
Еицны аҩныҟа иныхәнеит. Аӡы иӡааршьызшәа, ибааӡан
илшәыз.
— —Асҵәҟьа сеилнарсуеит ҳәа сыҟамызт... Иаахкәап
шысҳәоз... — лҳәеит дыԥхашьаԥхаҵо...
— —Уажәыҵәҟьа сара аԥшәмаԥҳәыс лымаҭәақәа шәзысы­
ԥшаауеит, шәҽышәыԥсах, уи ԥхашьара амаӡам...
— —Ауадаҩ
шәаласҵеит,
саҭашәымҵан.
Шәыԥшәма
дыҟаӡами?
— —Уигьы џьара ақәа илықәнакызар акәхап, — иҳәеит
даахәмаршәа. Лаҳәара аҭахымкәа иԥхьаӡеит иԥҳәыс
ашьжьымҭан, лассы сзымааргьы, усцәымшәан ҳәа иаҳәаны,
лҭынхацәақәак рахь дышцаз.
Иара егьи ауадахь дныҩналеит. «Дабазбахьоу, мамзаргьы
исгәалалыршәода? Џьара дызбахьоу џьысшьоит...» Днатәан
ҭаҭынк днахеит.
— —Шәааир ҟалоит шәуадахь, — лхәеит аԥҳәызба,
днахыхәмарны.
Данааҩнала, лҽыԥсахны, ихьаԥштәылаз лыхцәқәа хҳәа
гәӡала иԥхьаҳәаны, лыжәҩахырқәа инарықәсуа, деихаччо
дгылан. Амҩан аҭакар иқәнакыз аныҟәаҩ, аԥша хьшәашәа
наисыр еиԥш, игәырҿыхагаха акы наилсит. Ацәажәара дшалагара издыруамызт.
— —Шәарҭ аратәиума? — ихәеит, уаҳа ииҳәарыз анизымдыр.
— —Мап. Сара маҷк харантәи сааит. Шәарҭ Амшын Еиқәа
шәхықәынхалоит, сара — Балтика.
Убасҟаноуп ианидыр игәы дшажьаз, џьаргьы дшимбацыз.

Аха ус шакәыз агәра агарц аҭахымызт игәы, иацәыӡны иҟаз
аӡәы дабазшәа, уеиҭалыхәаԥш аҳәон.
Лара дыԥшын, ҳаибадырып иҳәоит ҳәа. Аха иара ус акгьы
имҳәеит. «Ақәа хкәаанӡа лгәы зласмырҿыӷьрызеи?» — абри
акәын уи усҟан гәҭыхас имаз. «Аиаша лҳәаҵәҟьеит сыԥҳәыс,
ажәак аҳәара — сара сзы аеҵәа кыдхра иаҩызахеит». — Аха
ажәақәа, изышьцылахьаз акәын, рҽырҵәахуан. Дҩагылан
зны ашәҟәқәа днарылаԥшит. «Мап, пластинкак асырҳәап,
лыгәгьы аарҿыхап, аамҭагьы аагап...» Рылаԥшра дшаҿыз,
лара даахәмаршәа, акы лҳәеит. Илҳәаз лафажәақәак
ааиздырҿыхан, ииҳәаша ахьиоуз деигәырӷьаҵәа, дацәажәеит.
Иақәнагахашаз аҭак лҳәеит ларгьы. Иааибарччеит. Уи
ихы инаирхәан, рцәажәара еиԥымҟьарц, еиҭа инациҵеит.
Убасҵәҟьа, убри ииҳәазгьы иақәнагахашаз аҭак лҳәеит еиҭах
ларгьы. Хәыҷы-хәыҷла инаскьацыԥхьаӡа, аӡыхьқәа злалауа
аӡиас еиԥш, иазҳауа иаланахалон ацәажәара. Ииҳәақәаша
дара рхала изаауан. Алаф иҳәар — лара дыччон. Дыччон гәыкала. Даазырхәыцша налеиҵар, лхы-лҿы ахәыцра
ықәҳәҳә, дааҟәиҭхон. Убраҟагьы, иара дызлазыԥшӡамыз ала
аҭак ҟалҵон. Улахь еиқәызҵаша аангьы — убас. Иара зхы
хиртлоз ажәа, абжаранӡа днеины даангыларгьы, иҳәарц
ишааиҭахыҵәҟьаз лара инацҵаны иналыгӡон...
Ақәа хымкәацызт. Изықәҭәоз адгьыл аԥсы аханаҵон.
Иқәымҩаацкәа иқәгылаз аҳаскьынқәа рҽеиҵырхуан. Адунеи
зегьы ргәы арҿыцуан ақәаршаҩы...
— — Ацәажәара саланахалан, исасыз, иаԥшәымаз схашҭит,
— иҳәан, дҩагылан, ачыс маҭәақәа рышқаф дынҭаԥшит. Литрак аҩеиқәаҵәеи афырџьанқәеи еидкыланы иааҭиган, астол
инықәиргылеит. Шәырқәак, џьынџьыхәақәак ааиԥшааит
хыжәлас.
— — Иаҭахым, ауадаҩ шәызласҵаз маҷума?
— — Уадаҩ ҳамаӡам. Амала, аԥшәмаԥҳәыс дыҟазар, еиӷьны
пату шәықәылҵон...
Астол иадтәалан. Изгәакьаӡаз аӡәы дицәыӡны дызбаз