Иҩымҭақәа реизга. Аԥшьбатәи атом - 22

Уи даниз, дахьиз.
Ҽнак ашацкыраз дҩагылан,
Илабҷашь хәыҷы аанкылан,
Ибла ҵкәитқәа шаҟьшаҟьо,
Шьҭада, цәыӡда, ус деимдо,
Дыцәгьашьыцуа,
Дынкахәыцуа,
Арха дықәс,
Ахәы дынхыҵуа,
Ус дышнеиуаз,
Сишь, абар,
(Иҟамлои, нас, зны деиқәшәар!):
– Рреит-қьоу! Рреит-қьоу! –
Аԥсҭа кәаза еихашьшьы,
Қьаф уа зырахә уаҟа иҭоу,
Игоит ахьча заҵә ибжьы!
Аҩсҭаа Қәамзач
Дгәырӷьеит, дгәырӷьа,

Ихы иҭалеит амаргәырӷьа!
Ииуша, ииҳәаша дназхәыцит.
Блеихаҟәысрак нахимырҵит,
Иҵыхәа қамса иҵәахит.
Ахьча ҳаҭхәыжә иӡахит.
Иқьақьаны ихҭарԥа,
Уапажәк ижәҩа инҭарԥа,
Иҽааиҭак, иҽырҩашьа,
Иныҵақшо илабашьа:
– Уа, убзаҳәит!
Ахьча Чаҳмаҭ днаидгылеит.
Аԥсшәа еибырҳәеит,
Еибадырит.
Аҭыԥахь днеигеит уи сасҵас.
Пату иқәиҵеит уаҩԥсҵас.
Акранырфа, акраныржә,
Илаԥш арахә рахь иныршә,
Дицәнымхо ҭынхаҵас,
Аҩсҭаа ҿааиҭит абас:
– Аиашаз, гәалас исымоуп,
Уахгьы-ҽынгьы абна улоуп,
Уԥҳәыс ԥшӡа дузыԥшуп,
Лымацара аҩны дахуп.
Усабицәа аҩны инхаз,
Уан аҭакәажә, узыхшаз,
Угәыла, уқәла, уҭынха,
Убла иҭаԥшуам шамаха!
Уанбанӡаҟоу абас ухала,
Судкыл чнырк аамҭала,
Иануҭаху ухьчалап,
Иануҭаху аҩныҟа уцап. –
Ахьча ас еиԥш аниаҳа,
Ҿааиҭит ус иара:
– Избоит, иразу уаҩуп,
Са сзы абзиа уҭахуп.

Сырахә усҭап, ихьчала,
Ҳаилаӡап нас заа хәла.
Иухьчозеи шаҟа шықәса,
Иуҭахузеи уи азы уара?
– Уамак сҭахым сара хәыс,
Чнырк дшубац ҳаилахәыз,
Исымаз хәышықәса хьчатәыс,
Еиҵасааӡо рыбжа стәыз.
Ажәа еимырдеит, еилаӡеит,
Иԥсаса иҭан ахьча дцеит.
Аамҭа ықәҳа ицон, ицон,
Аҩсҭаа аџьмақәа ихьчон.
Ахьча Чаҳмаҭ дгәырӷьаҵәа,
Ибон иуа, иҭынхацәа.
Инхара-инҵыра уи дахын,
Ҽазны дҽыжәын, дныҟәаҩын.
Аҩсҭаа аџьмақәа ихьчон,
Ес-ҽны иаҩсҭаара дирҵон.
Игәарлар иуамызт,
Абнахь ицар,
Даарысуа ипҟон,
Аҭыԥ аҿы итәар.
Ртәыҩақәа ракәзар,
Ирҵәины иҟаиҵеит
Заԥхьаҟа ихаз,
Рышьҭахь ирхеит.
Иаҿызаргьы абнаҿ аҳәра,
Ауҭра иҭеицалон иара.
Аныга иҭаԥало,
Ахш рҟьашьларц,
Аҵәы рылеиқшон,
Ианихьо ишәаларц.
Аамҭа ықәҳа ицон, ицон,
Арахә ршара ааигәахон.

Ахьча Чаҳмаҭ
Ихәҭоу игарц,
Дааит ачныр иҿы
Арахә ишарц,
Убасҟан аҩсҭаа ҿааиҭит абас:
– Чаҳмаҭ, арахә исыҭаны уцаз,
Сымч дмырхеит,
Ахра исцәагеит.
Сҽысшәеит, сеимдеит,
Иӡит, исымбеит.
Схала сзацәха,
Аҭыԥ аҿы санынха,
Ҽаӡәи сареи ҳаилаӡеит,
Абарҭ имсхит, исааӡеит.
Урылаԥш, уеимда,
Иутәу убозар, ига!
Ахьча дхәыцуа, кыр деимдеит.
Инижьыз иреиԥшыз џьмакгьы имбеит,
– Рреит-қьоу! Шәиу-ҭәи!
Ианықәирга итрышәи ибжьи,
Дырдырит арахә рхаҭа.
– Уанырдыр, нас, уажәшьҭа
Урыҵал, ихьа,
Ахш анкаҭәа ма ианҟьашьы,
Ишыҟам дыр хыкгьы уара узы!
Аԥсаса ӡыӡымкәа,
Аныга иацәшәон,
Акакала иргәыбзыӷуа
Ахьча ихьон.
Ари џьашьо дгыланы иԥшуаз,
Ҿааиҭит аҩсҭаа Қәамзач:
– Иҳаԥхьаӡап, иаҳшап,
Дасу ииааӡаз игап.

Идырт дымҩашьахуа ауаҩы,
Дышимаз аҩсҭаа джьаны.
– Ачныр, ишубо шьыбжь аахьеит,
Арахә аӡба, амла иакхьеит,
Арханӡа икаҳцар,
Ӡыкгьы инахәап,
Ҭынч ҳнарылаԥшны,
Уаҟа иаҳшап.
Ишнарцоз аԥсаса раԥца,
Инықәлеит цҳа ҵәрык паӡа,
Аҵаҟа исаркьаха аӡиа ҭатәан,
Арахә рыгага уа иҵысҵысуан.
Аҩсҭаа урҭ ибон еиԥшны,
ацҳа иқәзи рыгагеи аӡаҿы.
Уи здыруаз ахьча Чаҳмаҭ:
– Урылаԥш, ига –
Ма ацҳа иқәу,
Ма игылоу ҵаҟа!
Ацҳа иқәыз раҵкыс иаҳа
Иԥсылан, ирылан игылаз ҵаҟа.
– Иҭабуп алаԥшра ахьсуҭаз сара,
Исыҭ, исымаз игылоу ҵаҟа!
Ацҳа иқәсын, арахә цеит,
Аҩсҭааи аӡыжьи ааизынхеит.
1958

Аӡлагарахьчеи, аҷкәыни, аҽадеи
С. Маршак иҟынтә

Аӡлагарахьча
Аҽада

Дақәтәаны
Дцон.
Аҷкәын
Аӡлагарахьча
Шьапыла
Дихьӡон.
– Уԥшишь, –
Иџьаршьоит,
Ажәлар избо, –
Абду
Дҽыжәны,
Аҷкәын
Шьапыла
Дахьцо!
Абасҵәҟьа
Збахьада?
Асгьы
Заҳахьада?
Абду
Аҽада даго,
Аҷкәын
Шьапыла дцо!
Абду
Афырҳәа
Дынҽыжәҵуеит
Убра,
Имаҭа
Днаганы
Днақәиртәоит
Аҽада.
– Ассир! –
Иџьеишьон
Ашьаҟауаҩ

Избоз,
Ахәыҷы
Дҽыжәны,
Абду
Шьапыла дахьцоз.
Абасҵәҟьа
Збахьада?
Асгьы
Заҳахьада?
Ахәыҷы
Дҽыжәны,
Абду
Шьапыла дцо!
Аӡлагарахьчагь
Аҷкәынгьы –
Аҩыџьагьы
Убра
Инеиҽхьынтәалан,
Иақәтәеит
Аҽада.
– Избо закәызеи! –
Иџьеишьоит
Ҽаӡәы,
– Абдуи
Амаҭеи
Аҳаиуан
Иагоит!
Абасҵәҟьа
Збахьада?
Асгьы
Заҳахьада?
Абдуи

Амаҭеи
Аҳаиуан
Иагоит!
Абдуи
Амаҭеи
Шьапыла
Иаҿуп ацара,
Абду
Ибӷа
Иқәтәоуп
Аҽада.
– Ҭфу, џьоушьҭ! –
Ажәлар
Агәашәаҿ
Игылан иччоит –
Аҽада маҟа
Аҽада қәыԥш
Иаҵалан иагоит.
Абасҵәҟьа
Збахьада?
Асгьы
Заҳахьада?
Аҽада маҟа
Аҽада қәыԥш
Иаҵалан иагоит!
Ахы иақәиҭны еиҭ. Џь. Аҳәба

АД РА М А ҚӘА
Ҳашьхақәа рышәшьыра
Ҩ-хәҭак змоу адрама
Иалақәоу
Асҭамыр
Асҭанда
Мактина
Шьазина
Ахҭыс мҩаԥысуеит Аԥсны раионтә қалақьк аҟны.

Актәи ахәҭа
Ишаанагара ирхиоу уадак аҟны ауп. Аԥенџьыр ҭбааҭыцә ҟьаҟьаӡа
иаартуп. Ҳахьынаԥшуа иаабоит ашьхақәа. Урҭ рмаҟҿаҳәаранӡа сыла
иҭаҳәҳәоуп. Ахы шьҭых аҽырԥагьа, убарҭ ашьхақәа зегьы ирхыҳәҳәо
ирхагылоуп Ерцахә ҳарак ду. А с ҭ а н д а ауада еиллыргоит.Ачертиожқәеи
аихшьаалақәеи зну рқьаад ҟьаҟьа ду дахәаԥшуа, игәанала акы хәыцуа,
ақьаад инанҵо, астол дахагылоуп А с ҭ а м ы р.

А с ҭ а н д а (ашәҭ зҭагылоу аҟәџьал аақәхны днахәаԥшаахәаԥшуеит, нас даҽаџьара иқәлыргылоит). Абраҟа аҵкыс,

абра шәықәгылазар иаҳа шәанаалоит. Издыруада абраҟа
еиӷьзар? Саб иҳәашьа, ашәҭгьы иахьаҭыԥым ианургыла, ақәыц
иаҩызахоит. «Базхәыц ибасҳәаз, сыԥҳа», – ҳәагьы нациҵалон.
Сазхәыцуеит, сеиҭазхәыцуеит, аха акгьы азеилкаауам абри
акәымпыл исхагылоу. Зықәрахь инеиуа реиҳараҩык усоуп
ишыҟоу, аӡәы ахшыҩ ахьидырҵаша, иахьилабжьаша аныдурба,
нас крыфарагьы рҭахым, крыжәрагьы. Иаасҳәо (Асҭамыр иахь)
улымҳа акы нҭакәаӡом. Аԥҳәыс – ахаҵа изы, ахаҵа – аус азы.
Ухы еилагап. Уӡырҩуоу уара?
А с ҭ а м ы р (дызҿу аус даҟәымҵӡакәа). Исаҳауеит, Асҭанда,
исаҳауеит.
А с ҭ а н д а. Ишумаҳазоуп. Убас ажәа ҟәышқәак сҳәеит,
иуаҳазҭгьы, ухы еилагон. (Лхы алаф алылхуеит.) Аа, абраҟа
иқәгылазар, хымԥада иаҳа ианаалоит. Зышьхәақәа ҵарӡа иҟаз
ашьаҵатәқәа сышьасҵартә саныҩеидас инаркны, саб ииҳәоз
слымҳа ишҭамкәоз анылба, сангьы дналагеит лыхшыҩрҵа­
рақәа. «Абзиабара ашьхыц иаҩызоуп. Ашьхыц ихааҷкәакәара­
ӡа ацха уҿанаҵоит, аха иургәааргьы, аҟыҵәыҳәа иуцҳауеит».
Ҳа-ҳа! Аҟыҵәыҳәа иуцҳауеит! Имыцҳауа ҳәа сара акгьы
сымбеит ари адунеиаҿ. Акәыбры инаркны, алым аҟынӡа, ԥсы
зхоу зегьы цҳауеит. (Асҭамыр иахь, агәаара аҵкыс, агәыблра
иаҳа иаҵаҵаны.) Сара исҳәо уара узлымҳак инҭаларгьы, егьи
инҭыкәкәа ицоит. Исҳәаз уаҳама?
А с ҭ а м ы р (инапқәа ҩышьҭыхны, ажәҩан дҩаҵаԥшны,
хәмаррала). О, ауаатәыҩса! Шәҽырцәышәыхьчала ашьхыцқәа,
акәыбырқәа, абжқәа, ашхырцәаӷьқәа уҳәа, адунеи иаа­
қәу аҳәаза-мазақәа зегьы. Урҭ аҟыҵәыҳәа ицҳауеит. (Уажә­
шьҭа Асҭанда ихы налықәкны.) Иара убасҵәҟьа шәхы
ацәышәыхьчала абзиабара!
А с ҭ а н д а. Схы иҭазгьы уара иааҭуркәкәеит. Ииашаҵәҟьа­
ны – ахаҵа аус азы. Уус уаҿызар иаҳа еиӷьуп. (Лхазы). Уажәы
ҳааилыҵит сани, саби, сареи. Зынӡаскгьы ҳаибабаӡом.
Ахаҵеиба сахьиццаз санарыжьуам. (Иаалырҟьаны, лыбжьы
наҳаракны, Асҭамыр иахь.) Уԥҳәыси уареи шәеилысхит
ҳәа агәра ганы иҟоуп урҭ. Сзыхшаз рымацара ракәында,
ухы иқәукрын, ҳақалакьаҿ зегьы усоуп ишырԥхьаӡо. Уара
иудыруама уи?!

А с ҭ а м ы р. Ус ирыԥхьаӡозаргьы, убри ргәаанагара
рҽандыршәароуп, уаҳа ԥсыхәа ыҟам. Сбыҳәоит, убри уаҳа
базымхәыцлан. Иҟалаз ҟалеит, ицеит, иаҳхашҭит…
А с ҭ а н д а. Уажәакәым, сара уи ԥасагьы сазхәыцуамызт…
(Ииашаҵәҟьаны, гәҭыӷьӷьаала.) Сара сзызхәыцуаз уара уакәын,
уараӡә заҵәык. (Рҳәара лцәуадаҩны илҳәаз абарҭ ажәақәа
дрыцәцарц.) «Ашьхыц ихаакәакәараӡа ацха уҿанаҵоит,
аха ужьы унархьуа, иуцҳаргьы алшоит». Ухы еилагап, иаба­
сымпыҵахеи абри ашәҟәгьы иахьа… Иахьнықәсҵалак, иара
иаҭыԥхом.
А с ҭ а м ы р. Изакә шәҟәузеи?
А с т а н д а. «Мартин Иден».
А с ҭ а м ы р. Иара иоуп уи ашәҟы ҳамҭас ибызҭаз. Сара
издыруеит ихаҭаҵәҟьа ишбиҭаз. Ибиҭазааит. Иамоузеи нас
шәҟәык ҳамҭас ибиҭазар.
А с ҭ а н д а. Шаҟантә сазхәыцхьоузеи иақәиҩыз, аха
ииҳәарц ииҭахыз цқьа исзеилымкааит. (Ашәҟәы аартны,
иақәҩу даԥхьоит.) «Асҭанда, бахь-Асҭандоу азыҳәан». Иуҳәар
замуазеи, иаҳҳәап, Мариа, бахь-Мариоу азыҳәан, Анна
замуазеи, иаҳҳәап, Мариа, бахь-Мариоу азыҳәан, Анна, бахьАнноу азыҳәан ҳәа…
А с ҭ а м ы р. Исцәымӷуп бгәы иҭаӡам аныбҳәо. Баҟәыҵ.
Баналагах, баԥхьа инагӡаны. «Асҭанда – дахь-Асҭандоу
азыҳәан». Инацҵаны иаҵаҩуп Мамсыр ҳәа. Бара быхьӡ иара
акыр шианаҳәоз еиԥш, баргьы иара ихьӡ мацарагьы акыр
банаҳәоит, сгәанала.
А с ҭ а н д а. Уара усгьы зегьы удыруазароуп…
А с ҭ а м ы р. Бара бхы-бҵыхәа зегьы здыруеит сара.
(Иахьакәым дымҩахнагар ҳәа дшәаны, иҽаанкыланы.) Бара
сара бзиа бызбоит, Асҭанда. Сыԥсы ҭанаҵы, дарбанзаалак,
убарҭ аӡәгьы бисҭом. Аӡәгьы. Бара сара быстәуп.
А с ҭ а н д а (дыхәмаршәа). Саанкыл, сырӷәӷәаны саанкыл,
мамзар, еес, Нхыҵҟа срыманы, инықәхәаша ицоит.
А с ҭ а м ы р. Сыбзамыҟә ԥшқа хәыҷы.
А с ҭ а н д а. Егьа убас иҟазаргьы, џьаргьы сумышьҭуа,
саанукылар еиӷьуп.

А с ҭ а м ы р. Абырлаш аԥшаара цәгьоуп азыҳәаноуп ахә
зыцәгьоу. Абасҟак схызгахьаны, знык банысыԥшаа…
А с ҭ а н д а. Унапқәа сыкәыршаны скы сырӷәӷәаны…
А с ҭ а м ы р (дахыхәмарны). Убас бырӷәӷәаны бааныскы­ларц
азыҳәан, сымч ҭазароуп, амч сымазарц азыҳәан, ашьжьым­
ҭан еиԥш, ашьыбжьонгьы акрысфароуп. Акрысҿабымҵаӡац.
Арахь сара иаарласны сцароуп.
А с ҭ а н д а. Џьаргьы усышьҭуам иахьа, џьарамзар
џьар­гьы. Иахьа аҩны сыҟоуп ҳәа сазҳәада иаха? Ажәа
сызҭадаз, амҽышаҽны хәлаанӡа ҳхала ҳаицыҟазаауеит
ҳәа? (Аҵәы налаҵашәа.) О, шәарҭ, ахацәа, уахынла ҳлымҳа
иҭашәҳәои, ҽынла ҳаблаҿ иҳашәҳәои мши-ҵхи реиԥш ауп
ишеиԥшым.
А с ҭ а м ы р (лара илҳәо инацрӷызшәа). О, ҳарҭ, ахацәа,
аԥҳәыс дхыхны, ҳнапаҿы дааҳгарц азыҳәан, уи иаалҳәалак
анагӡараз ҳахиоушәа, иарбан ҭоубоу иҟаҳамҵара! О, шәарҭ,
аҳәса гәыразқәа, ҳагәра шәымган ахацәа, ҳарҭ ҳнеибанеиԥш­
ны ҳамцҳәаҩцәоуп, мҩаныфас шәныҟаҵан, еес, ҳнықәхәа­ша
ҳцоит! Аа, ибаҳама аҳәса сышшәыдгыло?!
А с ҭ а н д а. Иахьа… Иахьа џьаргьы уцаӡом, Асҭамыр.
А с ҭ а м ы р. Ахәшәтәырҭа аҟынӡа снабжьҟьаны саауеит,
нас сшьапқәа насыҵхны, абраҟа снатәоит. Сыбрырҳаргьы
џьаргьы сцом. Иацы аҩныргылараҿы машәырла ақьырмыт
иаахан, ҳусуҩык ишьапы ӷәӷәала иаҟәаҟәеит. Дбаны саа­
роуп.
А с ҭ а н д а. Ҳәарас иаҭахузеи, апрораб иуалԥшьақәа
раԥхьа игылоуп уи, инапаҵаҟа иҟоу аусуҩы ихылаԥшра,
игәы­гәҭамыжьра. Аха аҩыза апрораб ихамышҭуазароуп
аԥҳәысгьы дышимоу, дышҭаацәароу. Закәанла дышиԥҳәысу.
(Еизаракаҿ илҳәошәа, дахлафуа.) Ахаҵа иуалԥшьақәа
раԥхьа игылоуп, мчыбжьык ахь мышкы иадамхаргьы,
иԥҳәыс лааи­гәара аҟа­заара, лхала еснагь лаанмыжьра.
Убас анҵатәуп…
А с ҭ а м ы р. Иазхоуп, еилаауп. Ус анакәха, баала баргьы
бсыцны…
А с ҭ а н д а. Мап!

А с ҭ а м ы р. Избан, бызсыцымцозеи?
А с ҭ а н д а. Уажәы уахь ҳцар, нас ҳахьагақәо уажәнатә­гьы
издыруеит. Иҩызцәақәак науԥылашт, ҳнымҩахыҵып, амҽы­шаха,
ԥсшьарамшха, ҳнеидтәалап, аҵәыцақәак аанаҳ­кылап рҳәашт…
А с ҭ а м ы р. Уигьы аҭахуп зны-зынла. Ауаҩы иахьихәа­
қәо рацәоуп иара.
А с ҭ а н д а. Сара? Сара сымцхәханы, схы ахьызгара
сзымдыруа, сшәыдтәалазаап. Џьоукгьы нҵәыҵыԥшны, абри
лоума…
А с ҭа м ы р. Баҟәыҵ! Баша бгәы иаанагоит ус.
А с ҭ а н д а. Умцан! Џьаргьы умцан иахьак сара саҳаҭыраз.
Иахьак, амҽышаха, аҩны уҟаз. Иахьатәи амш салагәырӷьарц
сҭахуп сара. Ухы еилагап.
А с ҭ а м ы р. Ибзиоуп. (Дыхәмаршәа.) Аиааира агеит
аматриархат. Ишыбҳәаз акәзааит. Сақәшаҳаҭуп, сақәшаҳаҭуп,
снапқәа сырҩахеит!
А с ҭ а н д а (дгәырӷьаҵәҟьаны). Иахьатәи амш ҳара иаҳтәуп,
ҳара ҳҩыџьа заҵәык, ҳамацара. Ажәҩан икыдуп амра, аԥша
асуеит ахәхәаҳәа, аӡыхьқәа рыҵхәраауеит ашьхақәа, урҭ
зегьы ыҟоуп уара узы, иҟоуп сара сзы, нас уҟоуп уара, нас
сыҟоуп сара, нас иҟоуп абри ҳуада. Нас? Нас уаҳа акгьы. Уаҳа
аӡәгьы, аӡәымзараӡәгьы. (Дшәаны, илыцәцар ҳәа дазхьуа).
Уаҳа акгьы сҭахым адунеиаҿ. Ауаа ирымам иазхьуеит, сара
саҳәоит исымоу сцәымӡырц. Музыкак аҳарҳәап. Амузыка
зегьы уханаршҭуеит. (Амагнитофон хәыҷы аалырҵәиуеит,
ҳаамҭазтәи естрадатә музыка хаак наҿыҩуеит).
А с ҭ а м ы р. Ибыхьи, Асҭанда иахьа? Гәыҵхак бымоушәа
збоит шьыжьаахыс. Егьа ибҵәахыргьы, арахь ибылыжжуеит.
Акы бацәшәошәоуп быԥшышьа шыҟоу. Исаҳәа, ибыхьи?
А с ҭ а н д а (илырдырырц лҭахымкәа). Акгьы, акымзаракгьы.
Усшәа субеитоуп. (Реицәажәара даҽаџьара ииалгар азыҳәан).
Абыржәы, иаалырҟьаны ухаҿы иааиуа ҵиааки сареи ҳаи­
ҿырԥши. Иухашҭхьоума уи ҳахәмарра? Уалга, ирлас, раԥхьа
ухы иааҭашәо, умхәыцкәа иҳәа. (Амагнитофон аҟәылхуеит.)
А с ҭ а м ы р. Ашьац, иԥшқаӡа, иқашәқашәо иҩагылаз
ашьац беиԥшуп.

А с ҭ а н д а (даахәыцны). Ашьац уҳәоу? Ашьац еиԥш
амчымхара…
А с ҭ а м ы р. Мап, аҿара, адунеи ахаҿеиҭакра…
А с ҭ а н д а. Аха шьапы хьанҭак насықәгылар, саарҟьыцны,
инасхысны ицар алшоит. Сара исҭахым ашьац сеиԥшзарц.
Иҳәа даҽакы.
А с ҭ а м ы р. Аӡыхь… Ашьха иҵхәраа иаауа аӡыхь беиԥшуп.
Сара сӡыхь цқьа боуп бара. Реиҳа ианшоуроу, сҿажәкра
хызҽуа, сӡыхь боуп бара. Уи аӡыхь анҭаба… Сара исымҳәаргьы,
бара ибдыруеит…
А с ҭ а н д а. Уи сара соуп. Сара исылшом уара уда адәы
ақәзаара. Ишабаны ихҩааз аҵиаа саҩызахоит сара уара уда.
Абри уасҳәахьоу иахьада?
А с ҭ а м ы р. Исабымҳәац, уаҳагьы исабымҳәан. Ахаҵеи
аԥҳәыси ас еиԥш иҟоу ажәақәа анеибырҳәо рынасыԥ еилар­
ҵаанӡоуп. Ҳара уажәы аҳәара ҳалагеит.
А с ҭ а н д а. Иахьа заҵәык иуасҳәоит. Иуасымҳәаргьы уха­
ла иузымдырӡоз?
А с ҭ а м ы р. Быблақәа ирхызбаалон зегьы. Аԥҳәыс
лажәақәа раҵкыс, лыблақәа иаҳа уарҳәоит. Иуарҳәо ра­
цәам­заргьы, урҭ ирхубаало агәра га, уржьом.
А с ҭ а н д а (реицәажәара аалырлахҿыхырц). Убри азыҳәан
акәхап, мыцла иҭәу аҳәса ласқәа иаармарианы шәызхырхуа,
шәарҭ ахацәа.
Ас ҭ а м ы р (лафшәа илҳәаз, иара ииашаны аҭак ҟаиҵоит).
Асҭанда, даҽакала изакә ԥсҭазаашьоу ибысҭаша, исылшара
сыздыруам, аха акызаҵәык агәра ганы быҟаз, бара боуп сара
раԥхьатәи сыбзиабара, бара бакәхоит аҵыхәтәантәигьы.
А с ҭ а н д а (лгәы иаланы, лхазы). Сыгәнаҳа агартә, сара
сакәмызт раԥхьатәи уԥҳәыс. Мап, сара сакәӡам раԥхьатәи
убзиабара! Уара бзиа думбоз Шьазина? Мап умкын, сара агәра
згоит бзиа дшубоз. Насгьы аҵыхәтәантәи убзиабарагьы сара
сакәхауоу, даҽаӡәы лакәхоу анцәа идырп. Уаҵәы ҳзықәшәо
иахьа иҳаздыруам. Иамаумкын, сан лҳәашьа, аҩсҭаа илымҳа
џьгәоуп.

А с ҭ а м ы р. Агәра ганы сыҟоуп, егьысҳәоит, избанзар сара
знык исхызгахьеит уи.
А с ҭ а н д а. Изакәызеи иухугахьоу?
А с ҭ а м ы р. Бзиабара иашаҵәҟьаз џьшьаны, исхызгахьеит
цәаныррак. Сара бзиа дызбомызт Шьазина. Уи лара лакәым,
сара соуп иланарҟәуа. Сцәанырра сажьеит уаҟа. Ламысла
исҳәозар, лара лҿаԥхьа сара харас исыду убри ауп. Лара
ииашаҵәҟьаны бзиабара дулаҵәҟьа бзиа сылбон, сара
исцәеилаҩашьеит баша агәаԥхареи абзиабара иашеи.
А с ҭ а н д а. Иумҳәан, иаҭахым. (Лара илхылгахьоугьы
налаҵаны.) Иҳаҩсыз цеит, аӡы шцара. (Мчыла лхы ырлахҿыхуа.)
Сара иахьатәи амш салагәырӷьаларц, салакәашаларц сҭахуп.
Ицаз цеит, ицааит аӡы шцара.
А с ҭ а м ы р. Аӡқәа зегьы еизыкәкәаны амшын иалаҭәоит.
Дасу иаҩсхьоу…
А с ҭ а н д а (иажәа даԥыҩланы). Иахьатәи амш ҳара иаҳтәуп,
ҳара ҳҩыџьа ҳамацара. Уи маҷума? Ухы еилагап. Аԥенџьыр
уалԥшны унаԥши, ажәҩан цырцыруа, ииаҵәаӡа ицқьоуп. Ԥҭа
заҵәык аҵаланы инеиуеит, уигьы ҟәашӡоуп ишыҟоу. Унаҭәҳәар,
аҵысхә еиԥш, инеимбӷьыжәаа ицоит. Уареи сареи иаҳтәуп
амш. Сара исҭахуп абри ҳуада гәырӷьарала, шәаҳәарала
иҭәызарц. (Амагнитофон алырҳәоит.)
Убри аамҭазы ателефон абжьы гоит. Ашьҭыхра иҽыназикуеит Асҭамыр.

Суҳәоит, уаламкьысын.
А с ҭ а м ы р. Ибыхьзеи. Бзыцәшәазеи усҟак?
А с ҭ а н д а. Ишьҭумхын, уазымӡырҩын ателефон. Исҭахым,
уазымӡырҩын.
А с ҭ а м ы р. Ааи, аха избан, сзазымӡырҩуазеи? Бзыцә­
шәазеи? Цәалашәара бааԥсык боузшәоуп бшыҭрысыз,
иҟалазеи, Асҭанда?
А с ҭ а н д а. Исҭахым. Уазымӡырҩын, суҳәоит. Схаҭагьы
исыздыруам изысҭахым, аха исҭахым абыржәы аӡәы уаа­
иацәажәар. (Алаф ахь ииалгар лҭахуп.) Ԥҳәыс ԥшӡак днаузас­
ны, усцәылгар ҳәа сшәоит. (Акгьы алымҵит.)

А с ҭ а м ы р. Гәыҵхак бымоуп, исабҳәом акәымзар.
Иҟалазеи?
Ателефон еиҭа абжьы гоит.

А с ҭ а н д а. Цас иауашәа…
А с ҭ а м ы р. Ибзиоуп, убригьы бара ишыбҳәаз акәзааит.
Ишьҭысхӡом. Иаачҳа, дад, ателефон. Даҽазны убжьы анурга­
лак, уаашьҭыхны суацәажәап. Уажәы угәы иалымсын, уара
уаха ҳамам.
А с ҭ а н д а. Ус сгәы иааҭаскит, даҽазнык ателефон ианас­лак,
атрубка шьҭимхыр Асҭамыр… усҟан… иуасҳәаӡом… ушысхы­
ччо збоит. Даҽазны иуасҳәап сгәы иҭаскыз. (Иаа­лырҟьаны.)
Асҭамыр, иамаҳхып зынӡаск абри ателефон.
А с ҭ а м ы р (ихазы). Акгьы сзеилкаауам. (Асҭанда лахь.)
Изыхҟьазеи ателефон рыцҳа? Ателефон уаҳа абжьы мго
иаамаҳхыр, аԥсҭазаара аангыло џьыбшьозар? Ҳара ҳзыхьчо
убри ауп ҳәа бгәы иаанагозар? Аԥсҭазаара зегьакоуп иара
атәы ҟанаҵоит. (Алаф ахь ииаигарц.) Ақыҭан ҳгәылара ҭаҳмадак
дынхон, аԥсцәаҳа данааилак, ауаџьаҟ уҭаларгьы, уиԥшаауеит
ҳәа акы иҳәалон, уи еиԥш, иахьа ҳлымҳақәа ҳаџьгәаргьы,
уаҵәы иаҳмаҳар ҟалаӡом. Аԥхьан, ателефон даҽазнык абжьы
ангалак, ишьҭимхыр ҳәа бгәы иҭабкыз иарбаныз, исаҳәишь?
А с ҭ а н д а. Ус сгәы иааҭаскит, абыржәы ателефон абжьы
ангалакь, ишьҭимхыр, сара дыстәуп, иԥсы ахьынӡаҭоу сара
дыстәуп ҳәа. Усхыччоит гәаныла, ус ами? Сара сыԥсҭазаара,
сызнысхьоу амҩа уадаҩрақәа, зегь рыла судыруа џьушьоит…
А с ҭ а м ы р. Сара бзиа бахьызбо маҷума, убри азымхаӡои?
Ҳаҟәыҵып наҟ, бааи, амҽышаха, џьара ҳцап.
А с ҭ а н д а. Иҟалаз уиоуп, уареи сареи ҳаиԥшым. Уара са­ра
уздыраанӡагьы бзиа дубахьан даҽаӡәы. Сара уара уда аӡә­
гьы бзиа дсымбацызт. Уара уоуп сара раԥхьатәи сыбзиабара.
Амала, иҟоуп уареи сареи ҳахьеиԥшугьы.
А с ҭ а м ы р. Иаба, ҳабеиԥшу? Иҳәеишь, уаҩ дзызхәыцша
акоуп ибҳәақәо.
А с ҭ а н д а. Уаргьы исоуҳәахьеит ус быҟоуп ҳәа. Сара
аԥсҭазаара шааҟоу, иахьагьы уахагьы узлаԥшуа, убла ишаабо

акәӡам ишсыдыскыло. Схазгьы, даҽа шьоукы рзынгьы,
сааҟәымҵӡакәа, даҽа ԥсҭазаарак, ҟалашьа змам дунеи ҿыцк
сыӡбоит. Схаҭа исыӡбоит, ус еиԥш ҟалашьа шамамгьы, схала
издыруеит. Ухы еилагап. Сара исҭахуп, амра ашәахәақәа
ирылхны, уаҩ иимбаӡац, ихьыҵәцароу ханк сыргыларц. Сара
исҭахуп убри, насыԥ шкәакәала иҭәу ахан аҩналара азин
рмоуларц зыламыс цқьам, иқьиам ауаа. Усхыччоит акәу? Убас
акәӡами уаргьы ушыҟоу, Асҭамыр? Ауаагьы аԥсҭазаарагьы
ишыҟоу инеиӷьтәны акәӡами ушрызхәыцуа? Маҷк иумыӡба­
ӡои урҭ? Ус уҟоуп. Ус уҟамызҭгьы, сара бзиа усызбомызт.
А с ҭ а м ы р. Ибҭахума аиаша басҳәар? Амра ашәахәақәа
ирылхны ибыргылар ахан хьыҵәцара, аҳаскьын иахьынҳалоу
аӡаӡа иаҩызахоит уи. Цәыкәбарк аӡаӡа иннаҵуа аҟарагьы
азынҵуам. Аха, ҵаны нҵра амамзаргьы, амра инықәнарбозар­
гьы аӡаӡа цыра, зегьакоуп, уи баша инықәбом, ҳаскьын ԥшқақ
аԥашәқәа арцәаакуеит. Аԥсы аханаҵоит.
Ателефон абжьы гоит.

А с ҭ а н д а (дшәаны). Ишьҭумхын ателефон, ишьҭысхӡом
ҳәа ажәа суҭахьеит, иухашҭма? Суҳәоит.
А с ҭ а м ы р. Аӡәыр бизыԥшума, Асҭанда? Аӡәыр ателефон
дыбзасраны дыҟоума, иҳәа иаахтны?! Дызусҭада? Издыруада
ма аӡәыр дааираны дыҟазар?
А с ҭ а н д а (игәаӷьны, насгьы далаԥылшәарц). Иҟалоит
дааргьы ма ателефон дасыр. Уара дудыруеит зыӡбахә сымоу
дарбану. Иоуҳәозеи ашә аартны дааҩналар абыржәы?
А с ҭ а м ы р. Мамсыру?
А с ҭ а н д а. Ааи, Мамсыр. Ҳаҟәыҵып уи иӡбахә. Бзамыҟә­
роуп. Аха, ииашаҵәҟьаны, ишԥаҟаҳҵо, абыржәы ашә аартны
дааҩналар?
А с ҭ а м ы р. Сара, сыбла сызцәырымго, иҿаԥхьа хара дук
сыдны избом.
А с ҭ а н д а. Иуҳәо шиашам уара ухаҭагьы иудыруеит.
А с ҭ а м ы р. Ашә аартны дааҩналар, снеиԥыланы, бзиала
уаабеит ҳәа аԥсшәа наиасҳәап. Уҩнеиԥш иԥхьаӡа саргьы
сыҩны сҳәап.

А с ҭ а н д а. Цәала унаиацәажәап…
А с ҭ а м ы р. Цәала аицәажәароуп адунеи еибаркны изку.
Ибҭахызар, аа, ателефон аақәыхны, абыржәы ишызбо бизас.
Ишыбҭаху. Сара сизасыр еиӷьзар? (Ишхьааиго удырыртә, иҽ­
хырцәажәара наихҟьаны, уаҳа изымчҳакәа.) Дабаҟоушь? Акы
басҳәашан, ашьхаҟа дахьцаз, дхынҳәхьоума? Уахь дцеит
ҳәа саҳаижьҭеи, машәырынгьы џьара дысҿамҳац. Ашьха
инаалазар, иаҳагьы дыԥшӡахазар, иаҳагьы дыӷәӷәахазар
ҟалап. Ихьаагатәым хьаабгоит, Асҭанда. Зегь маншәалахоит.
Рҭыԥ иқәлоит. Дызусҭазаалак аӡәгьы иҿаԥхьа хара ҳадӡам
ҳара. Иабаҳалабгалоз убри иахьа! Аԥсҭазаара усоуп ишыҟоу,
Асҭанда. Убас ҳақәшәараны ҳалахь ианын. Ҳара иаҳаӡбаз
акәымкәа, аԥсҭазаара аиашаҵәҟьа зыхьӡу убри ауп.
А с ҭ а н д а. Аԥсҭазаара. Аԥсҭазаара аиашаҵәҟьа… Аԥсҭазаа­
ра шыҟаҵәҟьоу… (Лгәы азҭамкәа.) Абнаҟа, аҽыкәабарҭаҿы
иӡаасҵаз амаҭәақәа ӡәӡәатәуп. Нас ирбатәуп, нас иуанҭатәуп.
Аа, аԥсҭазаара аиаша. Абысҭа утәуп, шьыбжьхьа ҟаҵатәуп,
ианаамҭоу акруҿаҵатәуп, аҩны еилыргатәуп, убри зегьы
ааизакны иахьӡузеи? Аԥсҭазаара. Аԥсҭазаара аиаша. Убарҭқәа
раамышьҭахьгьы, уара ажәа хаақәак, ажәа татақәак насоу­
ҳәар, усҟан аԥсҭазаара зынӡаск иссирхоит. Аха убарҭқәа рыда
адунеиаҿ уаҳа акгьы ыҟаӡами? Убри заҵәык аума аԥсҭазаа­ра
захьӡу, убраҟа инҵәома? (Даахәыцны, еиҳарак лхазы.) Ааи, сара
насыԥ бзиа сымоуп. Адунеи зегьы сара истәуп, уара уааигәа­ра сыҟанаҵ, Асҭамыр! Сара насыԥ бзиа змоу ԥҳәысуп. Убри
ауп сзыцәшәогьы…
А с ҭ а м ы р. Ииашазар… Сара агәадура снаҭоит арҭ
бажәақәа иашазар.
А с ҭ а н д а (лхаҭагьы агәра лгарц лҭахны, днақәыӷәӷәаны).
Уаргьы саргьы акгьы ицәаҳамгаӡеит. Сара, аӡәгьы дысмыр­
ҳәит, аӡәгьы. Ус акәӡами, Асҭамыр? Цәгьара изысымуит аӡәгьы.
Мап, сара сашьҭам, исҭахым ихыдароу, адунеихаан шәшьы­
рацк назхамԥац анасыԥ, усеиԥшгьы ҟалашьа амаӡам. Уи здыр­
уеит. (Дахлафшәа.) Сшубақәоугьы сгаӡам. (Хәыцрала.) Анасыԥ
еснагь ауадаҩрақәа ирылслароуп, ашьха ҳаракырахь ахалара
иаҩызоуп. Еснагь иуадаҩроуп. Изакә ажәа ҟәыӷақәоузеи ис­
ҳәақәо, ухы еилагап. Иахьаанагаз сыздыруам, Асҭамыр, реиҳа

сангәырӷьо, убасшәақәа сгәы иааснаҭоит, цәалашәара бааԥ­сык
аасызцәырҵуеит, абыржәымзар абыржәы зегьы нхыбгаланы,
ихәашхәаша ицарашәа. Сгәаҵа нҭыԥсаауеит, иаалырҟьаны
бӷаларҭак сынхықәгылазшәа. Агәыҭҟьара самҽханакуеит. Сара
исҭахымызт убарҭқәа уасҳәарц. Саҭоумҵан.
А с ҭ а м ы р (ицәымыӷханы). Ибҳәом акәымзар, бара
гәҭыха хьанҭак бымоуп, изакәызеи? Исабҳәарц бҭахӡами?
Ишыбҭаху. Саҳәара ахәҭаны ианыбыԥхьаӡо бхала ибҳәап.
Бгәаҵа хьанҭарак ҭазар, ҳҩыџьагьы ҳаицаҵалар, ашьҭыхра
иаҳа имариахар ҟалап.
А с ҭ а н д а. Уара иуасымҳәаша маӡа сымаӡам. Асҭамыр.
Ҳаҟәыҵып. Иара ахала исхыԥсаап. Иҟалап, сынасыԥ мыц­хәы
сахӡыӡаацәозар. Ҳаҟәыҵып. Уаҳа ҳалацәажәарым уи.
Ааҭгылара.

А с ҭ а м ы р. Анасыԥ ҩадароуп аныбҳәа, акы сгәалашәеит.
А с ҭ а н д а. Абзиарақәа угәалашәалааит!
А с ҭ а м ы р. Санқәыԥшыз, ақыҭаҿ санынхоз, ахьшьцәа
срыцны, аԥсаса сыхьчақәахьан. Ашьха цәҳәырақәа рахь
схалақәахьеит, храқәакгьы снарҿысхьеит сара, усшәақәа
сыббоит аха. Зеиӷьаҟам хьчабзиахоит ҳәа акәын ахьшьцәа
ишысзырҳәоз. (Ихы дахлафны.) Ахьчарагьы сацәыӡит, арахь­
гьы акгьы сылымҵит бымҳәозар.
А с ҭ а н д а (дааԥышәырччаны). Хырџьара – хырҽхәароуп.
Исымдыруеи, сыхьча хәыҷы. Амала, сара қыҭа кҿахак салҵит,
уаҩҵас сааӡара аӡәгьы даҿымызт, бареи сареи ахәра-ҿра
ҳабжьоуп, бара измоу-изыхьӡу, ақалақь аҟнытәи ҭаацәарак
бааӡеит ҳәа зны исоуҳәаз, суҳәоит, даҽазны иумҳәан.
Уԥхамшьаӡои, убри аҩыза егьызлоуҳәаӡазеи?
А с ҭ а м ы р. Уи иашаны исҳәеит, аха уажәы сызлацәажәо
уи акәым. Шьхак амҵан арахә ҳаманы ҳгылан ԥхынрак
азыҳәан. Абзиабара, анасыԥ, аҳәса рыӡбахә ҳшалацәажәоз,
ҭаҳмадак, анасыԥ иашаҵәҟьа Ерцахә ашьха ахалара
иаҩызоуп иҳәеит. Ишәаҳахьоума шәара убри ажәабжь иҳәан,
дааҳалаԥшит. Анасыԥ нагӡа, анасыԥ цқьа иоуеит, рҳәоит,
дадраа, Ерцахә ақәцәан ихалаз иҳәеит. Ахара днаҿаԥшын,
игәы азхьаауа, ахалара цәгьоуп, аха знык изхалаз насыԥ

иоуеит аниҳәа, Ерцахә ҳхалар насыԥ ҳауазар, иахьаҵәҟьа
амҩа ҳақәлоит рҳәеит арԥарцәа. Ее, дад, ушхалалак ауандаз,
егьаҩы халарын. Ашьжьымҭан, амра ашьхақәа иаарывҵны,
амшын ианынхыԥхало, амшын аҿы унеины уҽукәабароуп,
уҽурыцқьароуп, нас уҿыноухоит. Уцала Ерцахә ашҟа ухы
рханы. Амҩа уқәыз шаҟаамҭа уҭаху. Уи уԥырхагаӡам.
А с ҭ а н д а. Нас иуԥырхагоузеи?
А с ҭ а м ы р. Аус злоу ушхало ауп. Агаҿантәи уи ухаларц
ам­ҩа уахьынӡақәу, амҩан хьычԥаԥырыз, шышкамсыз, изакәы­
заа­лак, ԥсы зхоу, акгьы ушьапы иаҵамҟьацыроуп. Ушьапы акы
анаҵаҟьац, насыԥ уоураны уҟаӡам, иҳәеит аҭаҳмада.
Ателефон абжьы гоит. Аҩыџьагьы рцәа иааҭаӡыӡоит.

А с ҭ а н д а (ателефон атрубка аашьҭылхуеит, нас еиҭа
наҟ инықәлыжьуеит). Сузыӡырҩуеит, уажәа нагӡала, Асҭамыр.
Узаҟәыҵзеи?
А с ҭ а м ы р (дналыхәаԥшуеит, лыбла ахыԥшылара
иҭахцәамкәа). Ушьапсыргәыҵаҿ хьычԥаԥыр хәыҷӡак иадам­
харгьы, ԥсы зхоу акы анаҵаԥс, аԥсы анахух, узнысыз амҩа
зегьы башахеит, насыԥ убараны уҟаӡам иҳәеит.
А с ҭ а н д а. Изакә ажәабжьузеи ари?! Изсоуҳәазеи,
насгьы уажәы, иахьа! (Гәрамгарҭас дҟаҵаны дихәаԥшуеит.)
Иаанагозеи иуҳәаз? Анасыԥ нагӡа, анасыԥ иашаҵәҟьа аиушьа
ыҟам, ус акәу?! Ԥсы зхоу акы ишьапы иаҵамҟьацыкәа, ашьха
уаҩԥсы дызхалом. Абри акәызма уара иуҳәарц иуҭахыз?
Аҭаҳмада иҳәазшәа, уара иуӡбазар?
А с ҭ а м ы р. Избац бакәӡам бара иахьа. Сара исыӡбазҭ­гьы,
аҭаҳмада иҳәеит сҳәозма. Сара схаҭа сазхьуеит убри еиԥш
иҟоу анасыԥ, убри азоуп исхамышҭыкәа, еснагь изысгәалашәо.
(Хәыцрала.) Ԥсыҭбарак ҟамҵакәа, анасыԥ ахь иҩеиз иоуп,
ииашаҵәҟьаны разҟы шкәакәа змоу, ицқьоу, шьеи лаӷырӡи
злаҭәам анасыԥ.
А с ҭ а н д а. Егьырҭ? Уаҳа егьырҭ аӡәгьы насыԥ имаӡамкәа
дыҟоума? Уи иашам. Дасу иара итәала…
А с ҭ а м ы р. Егьырҭ анасыԥқәа зегьы шәшьырак иаҩызоуп.
Илаԥшхырԥагоу, узжьо агага. Ашьха шаҟа иҳараку, идуу ббоит.

Иара ахаҭа аҵкыс еиҳауп уи ашәшьыра. Аха егьа идухаргьы,
улаԥш захьымӡо аҽеиҵнахыргьы, ашәшьыра шәшьыроуп.
Убриоуп сара исҳәарц исҭахыз. (Дааигәыҵаиҳәҳәоит.) Бааи,
ибҭахызар, инықәыршәны акино ахь ҳцап. Ҽынла, ахәыҷқәа
анцо аамҭазы ҳцап. Мультипликациала иҭыху, ҳзырччаша
кинок аабап.
А с ҭ а н д а (иаахжәаны). Мап! Исҭахым акино, исҭахым
амультфильм ҳәа узҿугьы. Исҭахӡам сзеигәырӷьоз иара абри
ҳуадагьы. Сара сықәҵны сцарц сҭахуп. Сымацара сакәым.
Уаргьы, ҳҩыџьагьы ҳаицны, ҳхы ахьынахо ҳақәҵны ҳцарц
сҭахуп. Ҳцарц сҭахуп ҳара ҳаздыруа уаҩԥсы дахьыҟам…
Издыруа… измаҳац… Ҳабла ихызбаало… мамзаргьы иҳаҽ­
ԥниҳәарц зылшо аӡәгьы дахьыҟам… Уаҩԥсы дахьхамлац
ашьха ҳаракырахь, мамзаргьы уаҩԥсы дахьнымхаӡо џьара
дгьыл бжьахак ахь.
А с ҭ а м ы р (аӡәы дицәигар ҳәа дшәошәа, дааи­
гәыҵаиҳәҳәоит). Сара еилыскааит, издырит, ԥсы зхоу акгьы
ишьапы иаҵамҟьацкәа, Ерцахә ақәцәахь ахалара аӡәгьы
изилымшац.
А с ҭ а н д а (дааигәырӷьаны). Исаҳәа, саргьы исаҳәа,
изилымшацзеи?
А с ҭ а м ы р. Уахь ахалара зҽазызкуаз зегьы амҩа
иқәлон рымацара. Насыԥ злаиоуазеи зымацара иҟоу
ауаҩы? Узаҵәымзароуп, убриоуп аус злоу. Уаҩ дызмамыз,
амба гәыдикылон рҳәоит. Изаҵәу ауаҩы дунеихаан насыԥ
иманы дзыҟалом. Бареи сареи амҩа ҳаицықәуп, анасыԥ ахь
ҳаиццоит, ҩыџьа ҳҽеибаркны. Ус анакәха, ҳара ҳнаӡоит уи
ашьха ахыцәқәан. Уажәы, иахьа, ауада ҟәкыра аакажьны, ес,
ҳнықәхәаша акино ахь ҳцап.
А с ҭ а н д а (иаалырҟьаны). Асаҭмыр, сара уара амц
узжьеит.
А с ҭ а м ы р (игәиҽанҵара, гәрамгарҭас лыкра аҵкысгьы,
иаҳа иааџьашьаны, дшанхашәа дналҿаԥшуеит). Амц сыбжьа­
ну? Ҳаибамжьаларц, ианакәзаалак аиаша еибаҳҳәаларц ҳаи­
цәа­жәахьан, ибхашҭма? Бара еилабгама уи?

А с ҭ а н д а. Ҳаинасыԥхаанӡа аиаша аҳәара иаҳа имар­иан
сара сзыҳәан. Уажәшьҭа сара сгызмалхарц, аҳәса реиҳара­
ҩык реиԥш, сгәысҽанызарц, саҩысҭаазарц сҭахуп, избанзар
сара сшәоит уара усцәыӡыр ҳәа. Иуаҳама, избанзар усцәыӡыр
ҳәа?!
А с ҭ а м ы р. Амц иаҳагьы ҳаицәнарӡыр алшоит. Ателефон
иасуаз иара иакәызма, бара ибдыруазма дасраны дшыҟаз?
Шәеицәажәахьазма? (Иаарымчны.) Иҳәа, Мамсыр иакәызма
ате­лефон иасуаз, ишьҭысхыр аныбымуаз?!
А с ҭ а н д а. Мап. Иаҳәшьа лакәын, Мактина. Лыбжьы
аныздырҵәҟьа иқәысҵеит. Еиҳарак уара уаныҟам ауп ате­
лефон данасло. Илдыруашәа, уара уаныҟам инақәыршәаны,
ателефон днасуеит.
А с ҭ а м ы р. Илҭахузеи, дзасуазеи? Маӡас ишәымоузеи?
А с ҭ а н д а. Уара иудыруеит. Уи лашьа сара бзиа сибон.
Шаҟа дуаҩԥсы бзиоу удыруеит Мамсыр иаҳәшьа, ԥаса
ҳшеибабозгьы удыруеит. Ателефон данасуа, сыбаҩқәа сцәа
иҭаԥсоит, убасҟак исцәымыӷхоит, лыбла сызхыԥшылом.
А с ҭ а м ы р. Ибыхьзеи, лыбла бызхымԥшылартә еиԥш?
Бара зегьы бхы зырцәыбҵәахуазеи, Асҭанда?! Ауаа рҿы
бар­гьы саргьы ҳаблақәа ҳазцәырымгартә еиԥш иҟаҳҵазеи,
иҳахьзеи? Аӡәыр цәгьара изааума, даҳшьыма, дҳарҳәыма?
Зе­гьы бхаршҭ наҟ! Бара бакәмыз уажәраанӡа изҳәоз,
иахьатәи амш салагәырӷьаларц, салакәашаларц сҭахуп ҳәа.
А с ҭ а н д а. Уиаахыс маҷ ҵхьоума уажәшьҭа, аха иауам,
ирхашҭуам, иҳанарыжьуам. Ҳара ҳаинасыԥхеит… ҳаицыҟоуп…
дара, урҭ зегьы, абри ақалақь зегьы… ҳара ҳахәаҽра азыҳәан