Иҩымҭақәа реизга. Аԥшьбатәи атом - 19

сақә­шаҳаҭхап, игәы нсырхақәахьеит. Сиаша-сиашам, ишԥа­
зури, иараӡәк иоуп исымоу, имаскӡо салагар, дысцәыӡӡар
ҟалоит», – даахәыцит Шьааб. Аҵәыцак аҩы ааижәын, акры­
фо, иҽырҭынч дналагеит Дыгә:
– Иахьа аизара ҳаман, иудыруеит.
– Уи здыруеит, аха исзымдыруа, сара иахьсашәымҳәаз
зыхҟьаз ауп. Аправление салан, сышәгәамԥхакәа сал­
шәымхызар.
– Ҳазлацәажәоз уасҳәар, нас изуарымҳәаз ухалагьы
иудыруеит. Наҟынтәи ашәҟәы ааит арахә раныхразы...
– Ишԥоуҳәеи, уара?! – иаҳаз изхамҵакәа дҵааит Шьааб.
– Арахә анхара-анҵыраҿ иԥырхага дууп...
– Ухы утәу, уара?! Аԥсаатә ажәҩан иаԥырхагоуп зҳәаз
иеиԥш, арахә ракәхуп нхамҩас иҟоу.
– Уаанҿас, аҳәаха сыҭ. Арахә рацәаны анхаҩы ианимоу,
ашьжьымҭан даныҩагылалак, амра ҩхашалаанӡа, урҭ дрыд­

халоит. Ахәылԥаз аусураҟынтә цәыкьанаҵ аҩныҟа деихоит.
Аусгьы уиаҟара изиурызеи, дныҟәызго арахә аҩны изанызар.
Арахә шаҟа имаҷны ирзану аҟара, азеиԥш ус иазеиӷьуп.
Аиҳабыра рҟнытә иҳадырҵеит, ҳаргьы иҳаӡбеит: хы-жәхьаки
жәохә џьмеи рыда анҵара шәақәиҭым иахьарнахыс. Мызкы
аҿҳәара шәымоуп, ишәшьы, ишәҭии, шәхы иашәырхә, мызкы
нахыс, шәеимдара иалагоит. Амцхә здырбалаз, иакәым
уақәшәар, ухы иавбагәышьа... Уаҵәыҵәҟьа аизара ҟаҵаны
ишәылаҳҳәоит.
– Шәыхҵәа ҳәоума иҳашәҳәо?
– Умбои ирҳәо ушаҿаԥо! Ус иузынагӡозар, ара уҟоуп. Сара
уара узы схы сзырӡгәышьом. Мызкы аҿҳәара умоуп!
Уи амзкгьы нҭакәкәа ицеит. Шьааб иган ҩны иаҩсуа
изгылан ирахә рзыҳәан ананыра. Ажәқәа, акамбашьқәа, аҽ­
қәа, зе­гьы рчыхәчарақәа кҿаҟаҵаны, рҭакырҭақәа хаз-хазы
еиҩкаа­ны иман. Ирҳәоит иахьагьы, убасҟан, аамҭала зны
арахә рацәаны ранҵара азин аныҟамыз, уаха аҵхыб­жьон,
арахә ангәарлалак, ауаагьы анышьҭалахьоу иақәыршәаны,
икылԥш-кылӡырҩуа иаакылсуазаарын аусҳәарҭа аҟынтәи.
Аԥшәма дыԥсны имал-иҷан шәҟәыла ишьҭыхтәызшәа, ацәа­
шьқәа аркны игәеигәеиуа абоурақәа инарҭалон. Аҭакра
аҟынӡа днарцон, азин ирымоу аамышьҭахь, ишьамаҟаз,
иԥсасаз, хык иадамхаргьы, имцхәны издырбалаз. Иахьагьы
ажәабжьны ирҳәоит аԥсараа, Шьааби арахә ԥхьаӡаҩцәеи
ирзеибауз ҳәа. Игәам-гәамуа, рцәашьқәа аркуа-ирцәо
инаныра, ма иџьмаҭра ишҭоу анибалак, иқьышә аччаԥшь
ықәыххуа, игәанала: «Шәара, амҟәыба хы зхагылоу, уаҳа
шәзеилкаауам акәымзар, шәара ахшыҩ аншәырҳауаз, са­
ра аҟәыд сыпҟоз џьышәшьома?» – иҳәон. Иԥхьаӡаны иал­
гахьеит анигәахәлак, ашьшьыҳәа иган ҩны дындәылҵны
днарыдгылон:
– Ишәыԥхьаӡама?
– Ааи.
– Акгьы ацӡами?
– Шаҟа умоу уара иузымдырӡои?
– Сымшәеи, иаха џьмак хьазар ҳәа.

– Аӡын агәҭа аџьма абахьоз? – иҳәон, Шьааб илаф ргәы
иныҵаххны, ма аписар, мамзаргьы асҭаршын.
– Ижәдыруазеи, цасҳәа сҭанакырц... – иҳәон иара, иажәа­
қәа иаҳагьы, аҵәы рылаҵаны, аха ишгәааҵәҟьо анибалак,
иажәақәа аарԥшқаны:
– Уажәшьҭа арахь шәаала, – инаиԥхьон аҩныҟа.
– Ишәымбеи исанашәыжьырц сызшәыҳәаша акгьы шсы­
мам. Уи азыҳәан ишыҟасымҵо агәра шәымгои? Шәааи, уа­
хантәарак ақыҭа шәрылоуп, ҳнатәаны какалк ҳкып.
Илкажьны қыжәк, ма шьтәак рзишьуан Шьааб. Ачеиџьыка
азыҳәан еилых димамызт. Бзиа ибон иҩны агәырӷьарааччара аныҟоу, иашҭа ашәаҳәабжь анҭыҩуа. Шьааб ичеиџьы­
ка абарақьаҭра ҩ-уск ирыхҟьон. Ԥаса-ԥаса, иҷкәын заҵәы
дины иахьынӡаизҳауаз, иара иныҵаиркьакьаз аҵәҩан иҵеи
еихеиҳап ҳәа дгәыӷуа аҩны дахьынӡаҟаз, Шьааб ичеиџьыка
абарақьаҭра, убри ихшара изкын. Иҭахын иҷкәын изырҳәарц,
ачеиџьыка бзиа змаз анхаҩы диԥоуп ҳәа. Дызцәыԥхашьа­
ша акы акәны иԥхьаӡомызт ари. Уи здыруаз иџьаршьон,
Шьааб иҷкәын дықәҵны данцагьы, ичеиџьыка иацимҵазар,
иахьагимырхаз. Изымдырӡо мҩасҩык дибаргьы, даамҩахга­
ны, хаҭала иара изҽыжәҵыз сас дахьк иаҟара апату иқәҵаны,
дишьҭуан. Иара игәы ишаҭаху асасцәа акрырҿаҵа-акырдыржә
ианишьҭлак, иԥҳәыс илаҳауазаргьы, илмаҳауазаргьы, ибжьы
ҩыҭцаны аҳәара далагон:
– Иара даныҟамло аҽны аӡы зымҵәаз аӡлагара иаҩыза­
хоит игәахәт иаб иҩнаҭа. Агәырӷьара-аччара намҵәаны,
инеи­қәыбга ишымцаз ибап схәышҭаара. Апҟацаҳәа аҟам­
чы рыхҟьа­ны, сашҭа цәӷәыхаа, рышьҭа анырҵалааит аҽ­
қәа! Агәараҳәа еилашлароуп ишшаԥасалаха акәац зҭоу
ақәабқәа.
Абри аамышьҭахьгьы, ацәашьқәа аркны, уахынла арахә
зыԥхьаӡоз ачеиџьыка рзыҟаиҵон Шьааб даҽакгьы азы­
ҳәан. Убас еиԥш ала шаҟаҩы дырхыччоз, иара изыҳәан
игәазырҳаган. «Шьааб иџьмақәа реиԥш», – ҳәа иахьагьы
аԥсараа ирҳәо ажәаԥҟагьы аниз, убри хык арахә мыц­хәны
издырбалаз, ӷьычра бааԥсык идрыԥхьаӡалазшәа ианы­

р­ԥхьаӡоз ашықәсаноуп. Арахә рныхра азыҳәан мызкы
аҿҳәара ирымаз анца:
– Шаҟа хы рыгурхахьоузеи? – ҿааиҭит Шьааб иҷкәын.
– Аџьармыкьаҿ уцеи, азакәациа рзыҟалазшәа, изакә
рахәу убап икылырцаз, уаҩы иааихәом. Акәац џьаргьы иры­
дыркылом. Ишԥаҟасҵари, саарысуа сырахә сызшьуам, –
иҳәеит Шьааб.
– Уара хәдула иуҭир уҭахуп, имарианы ируҭар иргоит.
Ирымгар, иушьыроуп!
– Иагьысшьуам, иагьысҭиуам. Уцаны убас раҳәа акон­
тораҿы?
– Аконтораҿынтә уара сузаарышьҭлап, уара сырхынҳәны
уахь сырзышьҭла, мпылҵас сеигәыдышәҵала!
– Хәмаргас ухы ҟаумҵар, аӡәгьы дулахәмарӡом.
– Сара уаҳа сахәагәышьом. Ари зныкым, ари ҩынтәым.
Уажәшьҭа сахәаҵәҟьом. Ҳаиуаныжәқәак сыҽсызрықәырӡуам.
Уара иҟауҵо уара уагааит!
– Уца, ухы уахә, уҭасырхаанӡа! – иҳәеит аҵәы налаҵаны
Шьааб. – Дугарц узышьҭоу аԥҳәыс усгьы ақалақь аҟны дын­
хоит, капеик азыҳәан уара амшын уалаԥалоит, уи амал лы­
моуп, уцаны улхатәа! Уара уанымицызгьы сара сыԥсы ҭан.
Усҟан Шьааб игәы иаанагомызт абри аҵыхәтәантәи
реи­цәажәара акәхоит ҳәа. Уинахыс ирахә мыцхәы илаԥ­
шықәҵа­ны рыԥхьаӡара иалагеит. Иахьагьы аԥсараа излар­
ҳәо ала, уа­хык асҭаршыни аписари, ауаа рыманы хазыхазы рҽеиҩша, ақыҭа иалалазаап. Асҭаршын, раԥхьа ақыҭа
агәҭаншәа инхоз Шьааб инаиркны, иҿыҩеихеит ҩадаҟа.
Аписар, ақыҭа акалҭ инаркны, Шьааб инхарҭа шыҟаз даауан.
Жәамшҟа анааҵ Аԥ­сара жәбоурак, џьмаҭрак аанмыжькәа,
хәыц-хәыц еимданы, иахьеиқәшәац аусҳәарҭаҿ еиниеит.
Аҩы дшеиҵнахыз мҩа­шьо, ихы ҭууа, илақәа ҭыгга, ақьаад
цәаҳәак изанымҵо дыҟазаарын аписар.
– Ҳазқәыӡуа ашьаус ҳамоуп, ҳафа ыҟам, ҳажә ыҟам,
алақәа ааҳацрыхо ақыҭа ҳрылоуп, уара аҩы уҽаҭаны
угәароуп! – ҳәа дыҳәҳәазаап ари збаз асҭаршын, ас дани­
қәыҵәҟьа, адунеихаан иҟаимҵацыз уск импыҵҟьазаап апи­

сар. Дҩаҵҟьан, иҭаҷкәым хәыҷқәа еиларҵәа астол аӷьеҩ
аақәырганы:
– Иарбану сара исхараны иубаз, иарбану?! – иҳәазаап.
Иҳәаны дагьалгеит, илабжышқәа ҩхаҟәҟәалазаап. Асеиԥш
уи иаӷәра импыҵҟьо зымбацыз асҭаршын, ауаҩ иакәым,
абна илоу ашәарахгьы ашьацҳәа иаҿашәоит, рыцҳарак
дақәшәазаап иӡбан, ибжьы ырԥшқаны:
– Ариаҟара ақыҭа уахьрылаз, џьара акрумфар, акрум­
жәыр уԥсгьы маҷхарын... Уи егьаурым, уара ухы умыхьуазар,
– иҳәазаап. Иагьиҭахызаарын асҭаршын, иаахьаршшан, уи
аӡбахә аҳәара уаҟа иааԥиҵәарц, аха ас еиԥш иҟаз ажәа
ԥшқақәа иеиҳабы ианиҿыҵышәшәа, игәы дырԥшаан, ус
нациҵазаап аписар:
– Ичеиџьыкагьы сҭахым, иаргьы дысҭахым. Дызго аӡы збар,
кәапеик ацысҭәалоит. Аҵырбел еиԥш, дсылаҳәаҵаны сикын,
симышьҭит...
Усеиԥш иҟоу ауаҩ саргьы дсықәшәандаз игәахәу здырхуада,
аписар иажәа далгаанӡа:
– Дарбану узҿу? – диазҵаазаап асҭаршын.
– Дарбаныху, Шьааб, уаҳа дарбан! – иҳәазаап аписар, игәи
илаӷырӡи еилаҵәо.
– Нықә Шьаабу?
– Уаҳа дарбан! Ӡыс гәымак иадамхаргьы имыцхәны
идызбаландаз, убас дахьыҟоу азыҳәан, абахҭа дҭазырԥсыша
ашәҟәы еиқәаҵәа изызҩуан. Аха иабаҟоу, анышә дамандаз,
узнапык хәнацәкьарак реиҳа аанахәараҳа, азин имоу раа­
мышьҭахь хы заҵәыкгьы изаным?
– Ирыгзар? – иҳәазаап асҭаршын, ибз иқьышә инықәшьуа.
– Иагьрыгым.
– Хы заҵәыкгьу?
– Уажәшьҭа, ҳара шьтәак анаҳзишь, ирыгымхеи. Аха уаанӡа,
акы, ҩба ҳәа иааԥхьаӡаны, жәохә ыҟан.
– Аҩы ыжәны шәаныҩагыла акәзаап ианышәыԥхьаӡаз. Уи
егьаурым, ԥыҭк ауаҩы ианижәлак, жәохә рҟынӡагьы аԥхьаӡа­
ра цәгьахоит, – иҳәазаап иажәа аҵәы алаҵаны.
– Ҳара ианаҳаԥхьаӡоз иара дкаххаа дыцәан, акрабаҳ­

фоз, акрабаажәуаз? – иаҭаикзаап аписар. Убасҟан, иара
ихаҭа ихы агәра изымго здырхуада, дхәыцхәыцуа: – Уаргьы
иуԥхьаӡама?! Ишҳаимҳәаз умбои! Дуаҩ ҽеим ииашаҵәҟьаны.
Абанс дыҟоуп азыҳәаноуп, иҷкәыни иареи зеилыӡааз! –
иҳәазаап аписар.
– Иара иҟны нап ҩаҳаркын, аҩада ҳамцеи. Ҳара иа­
наҳаԥхьаӡа, жәохә џьма ыҟан. Акы ҳзишьит, жәиԥшь аанхеит.
Уара иаха уаннеи жәохә злаҟалоз? – илақәа ыргызмалны
аписар днаихәаԥшит асҭаршын.
Ирҳәоит, зхы-згәы ахшәаз ауаҩ иаҟара агәаӷьра злоу
дҟалом ҳәа. Аҽны ихы-игәы ақәмаҷханы дахьыҟаз акәхарын,
исыхьлакгьы сыхьааит иӡбан, раԥхьа ибжьы аныҳареикыз
аҵкысгьы ирыӷәӷәаны:
– Уара ухаҭа заа ижәны, нас аџьмақәа уԥхьаӡеит.
Ублақәа акы ҩбаны ирбеит! – иҳәазаап. Асҭаршын аӡәгьы
диқәмыцәҟьаӡазшәа, иҽырҭынч дтәан, уи иҿымҭра иаҳагьы
игәыҭҟьагаха изыҟалазаап аписар.
– Ҳара ианаҳаԥхьаӡа жәохә ыҟан, акы ҳзишьит, иаанхеит
жәиԥшь. Шәара шәаннеигьы жәохә ыҟан, уажәааны аџьмақәа
хьом-иԥом, ирыцызҵазеи? – ихы кны ахәыцра далагазаап
асҭаршын.
– Рдаракәац имҵәо анцәа иуирбеит. Урҟәаҵ наҟ, жәиԥшь,
жәохә шаҳҳәоз ҳгәы ԥҵәеит. Уаҳа ус ҳамамкәа ҳаҟоума
иахьа! Ирахәгьы иаргьы еибамбеит! – иҳәан, ихы хьанҭаӡа,
ишаҟәаны ишихагылазгьы, маҵмабақәак рыҩра дналагазаап
аписар. Асҭаршын иаҳаз абри аус ихшыбаҩ аҭыфаара иа­
хьалагаз атәы ҳамҳәозар, егьырҭ амшқәа изларылаҳкаа­шаз
акгьы иалаҟамызт ари аӡын мшы.
Ркалҭқәа ҵиқәарааӡа Аԥсара иахагылаз ашьхақәа рхықә­
цәан аҳәатаҳәа асы ықәнауан, ахьҭа ацәа иҭанацалазшәа,
ашьҭыбжь маҷханы, ацаҟьа ԥаҩқәа ирыҵҩырны ишцац ам­
шын ашҟа ицон аӡиас Аӡӷара. Анхацәа аҿын аӡынтәи русқәа.
Амҿы ԥырҟон, аԥҳәаҟәақәа хыршәон. Анаарақәа ирҿыҩуан,
агәаҩақәа ирҭыҩуан, ахәеҩ-сеҩҳәа ихысуаз ашәарыцаҩцәа
рхысыбжьқәа. Игәы каршәны, иҩн усқәа дырҿын Шьаабгьы.
Аусҳәарҭаҿы аус змаз ааиуан, ицон. Аха, изларҳәо ала,

иааиуагьы ицогьы, уаҩ димбо, аԥсараа зегьы аԥсреи абзареи
ирхықәгыланы, излеиқәирхаша дазхәыцуазшәа, деиқәпата
дтәазаарын асҭаршын. Нхаҩык изыҳәан, аҽы аҭира азин
инаҭарц, иара ишихатәу, ишимӷьычыз ҳәа иҽақәырԥсны
амаҵмаба аҩра дшаҿыз аписар, игәиҽанӡамкәа:
– Сеилагоит, сеилагоит! Жәохә џьма ыҟан, акы анишь,
еиҭах жәохә злаҟалазеи?! – иҳәазаап асҭаршын, ацәа
дшалаз дцәырҳазшәа дҩаҵҟьаны. Аписар акараҳәа икалам
наимпыҵшәан икашәеит, исҭаршын деилагаҵәҟьаз џьшьаны,
дыҳәҳәарц иҿгьы ааихихзаап, аха иҟалаз еиликаан, иԥсы
анааи, дахьиршәаз ишьа иурц, игәахы ԥнажәартә:
– Шьааб иџьмақәа адау иҩызоуп, рхы хырҵәацыԥхьаӡа
аҿыц ахиаауеит! – иҳәеит.
– Алаф шуҳәо, уара ухы хырҵәар, аҿыц зымаар ҟалап, уа­
ра ахҭыԥшша! Есымчыбжьа џьмакы-џьмакы рыцло рҿаар­
хар, ашықәс анынҵәо, араион аҟынтәи акомиссиа анаауанӡа,
шаҟа хы рыцло уазхәыци, усҟан алаф уҳәозар убап! – ибжьы
раӷьны ишиҳәозгьы, арыцҳара ааины изыдгылоу иԥшра
иманы аписар диҿаԥшуан асҭаршын.
Ирҳәоит, убри аҽноуп ианырыӡбаз ҳәа Шьааб иџьмақәа
рыԥхьаӡаразы акомиссиа ҷыда алырхырц. Адырҩаухаҵәҟьа,
абрагьҩык дыҩнарыԥшыхәызшәа, Шьааб инхара иакәшеит уи
акомиссиа иалаз ауаа. Реиҳа абла ҵары рхоуп ҳәа ирыԥхьа­
ӡоз ҩыџьа ацәа-цәашьқәа аркны ирырҭан, аџьмақәа рыԥхьа­
ӡарц аџьмаҭра иҭарҵеит, егьырҭ аџьмаҭра ашьҭахь рҽавакны
игылазаарын, ишырыԥхьаӡо дырны, џьмак аҭра иҩҭыԥаны,
ибналар ҳәа ишәозшәа.
Аҩны дыҟаӡамзу, дыҟаны изхара дырхыччарц дцәы­
рым­ҵ у здырхуада, ари акомиссиа аннеиз ауха дры­
қәымшәаӡеит Шьааб. Дара аҵх иналакны, аухаҵәҟьа ақҭ
ҩны ишьҭырхит.
Адырҩаҽны шаанӡа асҭаршын, ажьаӷь иакыз аҳәаҿыс
еиԥш, дҳаи-ҳаиуа, аусҳәарҭа ашә дшаахыҵҵәҟьаз, илаԥш
нақәшәеит астол иқәырҵахьаз уи ақҭ. Иаақәԥааны днаԥхьеит.
Уаҟа ианын: «Еицыз ҳҟынтәи реиҳа аҵара змаз, аԥхьаӡара
бзиаӡаны издыруаз ҩыџьа ахацәа аџьмаҭра ашә аартны ин­

ҭа­леит. Раԥхьа иԥхьаӡеит аӡәы. Шаҟа ҟалаз егьи иеимҳәеит.
Ашьҭахь иԥхьаӡеит егьи. Уигьы шаҟа иоуз аԥхьа изыԥхьаӡаз
иеимҳәеит. Аҩыџьагьы хазы-хазы ашәҟәқәа ирынҵаны ҳара
иҳарҭеит. Урҭ рышәҟәқәа изларнызи, насгьы уаҟа ианырҵаз
ажәала излашьақәдырӷәӷәаз алеи, Аԥсара ақыҭан инхауа,
Нықә Шьааб, еихарҟаца хәажә быцала ишшны изгылоу иџь­
маҭра, хьаа-баа рымаӡамкәа, ахәырд-хәырдҳәа ижаҳәо иҭа­
тәоуп жәохә џьма».
Изларҳәо ала, абри данаԥхьа, днеилышшан, мгәацәха ас­тол
дахаҳазаап аԥсараа рысҭаршын. Иҟаларын, иԥсы еивҵаха­ны
дналаԥсӡаргьы, убри аамҭазы аписар дааҩнамшылазҭгьы.
– Иухьзеи, иухьзеи, џьым-џьым, сара разҟыцәгьа-а! –
ибжьы ҵарыхәҵәаӡа аусҳәарҭа дныҩныҵәаазаап аписар. Уи
ибжьы гәыҭшьаага асҭаршын ихдырраҿ даанаган:
– Уԥ-шы? Уԥ-шшы-ы! – иҳәазаап. Ирҵыс-ҵысуа аҳауа
иалакны иикыз инацәа ахырхарҭа изеилымкаазт, даашаҵәышаҵәит аписар гәаҟ. Усгьы игәы иаанагазаап, ишыҟалалац
еиԥш, иакәым аӡәы иеиҳәазҭгьы, игәышԥы дҩыҵасын, иԥсы
илиршәшәеит ҳәа.
– Дабаҟоу ҳазшьыз, дабаҟоу?! – астол иқәгылаз аграфин
аақәԥааны, ашьқаԥ давагьежьуа, ашәгьы еимԥааны дынҭаԥ­
шызаап.
– Уабацои, арахь, араҟа! – ақҭ инапы нақәижьзаап асҭар­
шын. – Уахәаԥш, уахәаԥш! Жәохә, еиҭа жәохә џьма!
Изларҳәо ала, абри ашьҭахь даҽа комиссиакгьы алхны,
еибыҭаны идәықәырҵеит. Ишыҟаиҵац урҭгьы џьмак нкажьны
ирзишьит Шьааб.
Убри акомиссиа иарҳәаз здырхуада, аха мшқәак иҽааи­
қәыкны дыҟан асҭаршын. Иҟаларын, ус иаанижьӡаргьы, Шьааб
дахьынхо аҳаблахь, уск иманы, дықәнамгалазҭгьы. Иҽы кәар­
уа даманы ишаауаз, хырҳага алымҵыртә, изышьцылахьаз
ҟанамҵар амузаап. Гәашәцыԥхьаӡа ишыдгылац иаамҩахыҵ­
ны Шьааб игәашәгьы инадгылазаап. Амра аҭашәаразы
ҟамчхәшәара агны инхықәгылахьан. Шьааб иџьмақәа рыз­
хара иҳәны игәарлан, рымгәацәақәа бақьа-бақьаӡа, агәашә
иадтәалан. Асҭаршын иҽы агәашә ианнадгыла, исцәа­гозеи

иҳәан, аџьмақәа иԥхьаӡазаап. Акгьы ҟамлаӡазшәа, ихы ина­
паҿы иааганы, иԥсы илышәшәан дкамҳарц, акәадыр ама­ха
инапы аларԥс икны:
– Уара, Шьааб, арҭ уџьмақәа аҳәызба аарылухӡом, арахь
иҟац ыҟоупеи! – иҳәеит.
Иара убасҵәҟьа, асҭаршын ихы еивызгаша акгьы ҟам­
лаӡазшәа, аччаԥшь иҿықәыхх:
– Асас абарақьаҭра ицуп, ухаҵкы сцеит. Анхаҩы асас
иҿеиҵо игхаӡом, иаҳагьы ицнаҵоит, – ҳәа иаҭеикит Шьааб.
Ирҳәоит, аԥсараа рысҭаршын убри аамҭаз убас Шьааб
диқәҟааит, амраҵәҟьагьы агәы ҭҟьан, аҟыгәҳәа илҭашәазаап...
Аџьмақәа ракәзар, адыд рылатҟәацыз џьшьаны, ирҳаны
иҩзаап. Аӡәы заҵәык, Шьааб ихаҭа, дышгылац, дԥышәарччо
дгылазаарын. Аџьмақәа дрышьҭалазаап асҭаршын, ишжәо­
хәугьы еидцала икацаны, аԥсараа рҳәашьа, азакатоука
иеиҭарц, абоиниаҿ рыхқәа аахыҵәҵәаны, ибла ишабо,
рцәақәа рхырымхыкәа дырԥырымҵырц. Егьынаигӡозаарын,
аџьмақәа ршьамхы рҽадмыргар, насгьы уаҟа ирықәшәаз ауаа,
ихы еивҟьаз џьшьаны, деимлагәа даанырымкылар.
Иахьа уажәраанӡагьы издыруам аԥсараа рысҭаршын,
убасҟан, абри еиԥш аус имырҟаҵакәа даанызкылаз ауаа,
аџьмақәа ракәым, иара ихаҭа иԥсы шеиқәдырхаз, аџьалк
дшахдырԥаз, избанзар, иблақәа ишырбо, Шьааб иџьмақәа
рыхқәа хыҵәҵәа, рцәақәа рхырҵәраа данаахынҳәлак адыр­
ҩаҽны, аџьмаҭра мыждаҿы, аӷәаҿаҳәа ижаҳәо, ирыцымкәа,
ирыгымкәа жәохә џьма шҭатәоу анибалак, жәаҳәарада,
сара уаҳа сылаӡом, уаҳа сзеисуам ҳәа мап акуан игәы.
Ихәшәхаз ауаа рыбз акәымзар, аҽнытәи иџьмаԥхьаӡара
иахылҵуан даҽа ус бааԥсыкгьы. Асҭаршын дахьынӡаӷьуаз,
ауаа дахьынӡаныркылоз, ҿымҭ-ԥсымшьа дгылан аԥҳәыс ҭынч,
Шьааб иԥҳәыс Ҭакәына. Зегьы анеиқәха, ианеиқәтәа, ианца,
лхаҵеи лареи рымала агәараҭаҿ иааизынхеит, адунеихаан
зыбжьы ҳаразымкыцыз аԥҳәыс:
– Уԥсы иҟәаҟәаса иарҭааит абарҭ аџьмақәа! Уахынла
ҳамам, ҽынла ҳамам, ҳаилагьежьы-хынҳәуа ҳаилоуп! Да­
ҽазнык убарҭ рҵыхәала ҳашҭа аӡә дҭалааит, иахьынтәаауго

сымҳәозар убап! – лҳәазаап. Иааимаркын, еидажәлахьаз
хаҵеи ԥҳәыси аилыҵра аҟынӡа инеибацеит. Ишаҳҳәаз еиԥш,
рҭаацәара хымбгалакәа еиқәнархеит ауаа рыбз.
Уи аахыс Аԥсара иахагылоу ашьха Аҩыраӡара акырынтә
асы ықәҳаны иқәӡыҭит. Акырынтә ихышхыҵәаны еиқәтәеит
Аӡӷара. Иқәрахь иҵегь днаскьеит Шьааб, аха имаха-ишьаха
еилаҟацаӡа, ишырҳәо еиԥш, ихара ааигәамхацызт, иҩба
– хԥамхацызт. Аусҳәарҭаҿы ҽнак дахьнеиз, абжьааԥны
аҵ­кысгьы, аԥсшәа хааны инаиеиҳәан, итәарҭа ауадахь
днеиԥхьеит асҭаршын. Уи ԥасагьы сҭаршынс иҟаз иакәын.
Ажәеи-ажәеи шеихырҳәаалоз:
– Усеиԥшқәа уажәшьҭа ҳрыцәшәом, ишубо, Шьааб, иуҭаху
мсааит, аиаша шсоуҳәара, иушьыцыԥхьаӡа изларыцлоз
убасҟан уџьмақәа? – ҿааиҭит асҭаршын. Шьааб аҟырҟырҳәа
дааччан:
– Шәара шәзазымхәыцзеи абасеиԥш иҟаз. Сааигәасигәа инхо сгәылацәа уи азакәан ҭыҵаанӡа џьмак, ҩ-џьмак
рзанын. Уи азакәан анҭыҵ, иаразнак жәохә-жәохә џьма роуит.
Иабааргеи?
– Ишаны ируҭама?
– Имыцхәыз.
– Амалаҳәоу?
– Ажәытәан ишыҟарҵоз. Ирыхшоз ҳзеилан, рхаҭақәа сара
истәын.
– Уџьмақәа хык анрыгхалак, ирымхны иааганы инары­
лоуҵон?
– Аӡәыр изеицәахама?
– Уара, Шьааб, иухашҭма, уара уакәӡамыз, иарӷьажәҩаны
иҳадгылаз акулакцәа рмал анрымаҳхуаз? Уара уакәӡамыз,
аицынхара азыҳәан иқәԥоз? Ашьҭахь ҳара иаҳҳәо аҿагылара
узалагазеи?
– Иаԥсам уи алацәажәара, – иҳәан, инахига-аахигарц
далагеит Шьааб. Асҭаршын имуӡеит.
– Сыргәааны сызқәыӡша сурҳәарц уаҿызаргьы, исҳәоит.
Шәиашамызт. Сыҷкәынгьы диашамызт, уаргьы. Шәҩыџьагьы
изҭахыз ишиҭахыз шәимӷаиҵон. Ибзиоуп, арахә рныхра

шәы­дырҵазааит, усгьы иаҿагылоз уаҩ шәыҟамызт, анагӡара
шәалагазааит, аха сызуазҵаауа даҽакуп. Усҟан сыҷкәынгьы
исымеикын, наԥхыцла ҳааимырхит. Хыхьынтәи аӡәыр ишәы­
диҵама, лбаа, Аӡӷара аԥшаҳәаҿы иҟаз, Басланӷәыр иқәаҵа
ақәхра. Анкьа изтәыз, еиҭазҳаз дҭауадын, ихшьаатәуп шәҳәан,
зыбз ада злам абзамыҟәцәа ажәышәҵеит. Басланӷәыр имал
сара снапала имысхит, ихаҭагьы иахьиҭыԥыз имҩа ды­
қәаҳҵеит. Иугәаламшәои, уҟамзи уара ухаҭагьы. Изаҟа­ра­
заалак сгәы дрыцҳанамшьеит. Уара анхаҩы уиԥоуп, аха,
угәы иалымсын, сыҷкәын иеиԥш, адгьыл иқәгылоу зыԥсоу
уздыруам. Егьџьашьатәӡам ус уахьыҟоу. Унапала тамашьапык
ыҵоумыркьакьацт. Сара иахьагьы иџьасшьоит, излеигәаӷьы­
зеи саҳәараҵәҟьа, сара исыхшаз сыҷкәын, аиха сыманы
сцаны, аӡахәа зқәыз аҵлақәа ԥысҟарц. Сшьаргәацәқәа, ихоу­
ҵару, абарҭ сшьаргәацәқәа сыҵаԥырҟозшәа збон, аӡахәа
ақәҵәиаашо изқәу ал рыцҳашьарада, аӡахәагьы иаргьы хыр­
ԥаны ианкарыжьлак.
– Шәиашам ҳәа уқәԥандаз, аӡәыр уикызма?
– Ианшәымаск, шәышԥасызныҟәеи? Аправление салышә­
цеит.
– Исумырҳәар умуазаап иахьа!..
– Сара иуҳәар ҳәа сзыцәшәо акгьы сымам.
– Сара сакәымзар, абахҭа уҭабаахьазаарын.
Арҭ ажәақәа, изаҟаразаалак, иара изыҳәан, ҿыцрак
рыланы, иџьшьаны ихы-иҿы ианымԥшит Шьааб. Дааԥышәар­
ччан:
– Акәхап. Акы заҵәык иуасҳәо, абахҭа сҭаԥсыргьы, сыш­
уаҩыз сыԥсуан. Аӡәгьы ишьапы сагәӡуамызт. Ҳаамҭагьы
шыз­­бац избон. Сгәы ахыршәара аӡәгьы ишшәылымшоз
шәзымдырт.
– Узакә уаҩузеи абри уара?! – иҳәеит асҭаршын. Уи
иҳәашьа Шьааб игәаланаршәеит, ԥаса, аус анеицыруаз
реихлафшьа. Убри ахьырцәыӡыз азыҳәан игәы ԥижәарц
иҭахызу:
– Сыџьмақәа роуп иџьоушьо, зынӡа зыгәҩара шәымкӡаз,
ишәыҵаскыз даҽакгьы ыҟоуп, – иҳәеит Шьааб.

Уамак сыҵеигалахт, зегьы ҳазқәыӡуа акы цәыҵаҵәахны
имоуп игәахәзар акәхап асҭаршын, иқьышә ықәырлашо
иааҿыхаз ԥасатәи реицәажәашьа наихҟьан:
– Изакәыхзеи уи?! – днаиазҵааит.
– Изуасҳәарызеи! – ишьамхқәа неиқәиршәын, абырқьҳәа
аҭаҭын дахо, иҽырҭынч днатәеит Шьааб.
– Исаҳәа, сара сыгәра умгаӡои, исаҳәа... – иҳәара далагеит
асҭаршын.
Шьааб иҽырҭынч дыштәац дтәан.
– Уара узыҳәан сара зныкыр бааԥс ҟасҵахьоума?!
– Мамзар иҟоуҵашаз. Сара сынхаҩуп, аҽага скуп, сусураҿы
аӡәы ишьҭахь сымгылацт. Анхараҿгьы аӡәгьы ишьҭахь сгылар
сҭахым. Сыԥсы ахьынӡаҭоу, сырахә-сышәахә, сынхара...
– Уи аадыруеит, иаадыруеит. Уахь уцәажәара ииаумган, –
Шьааб иажәа днаԥыххылеит асҭаршын. – Уи акәым. Исаҳәа,
изакәызеи иҳаҵоукыз?
–Аҳәақәа! – иҳәеит Шьааб, асҭаршын иажәа днаԥыххыланы.
Асҭаршын Шьааб иажәа «аҳәақәа» ахьирхара изымдырызт,
ииҳәо иҿамшәо даанхеит.
– Ибзиоуп, аха ҳара зегьы... ҳҳәақәаны...
– Иахьышәымбо исҵәахыз, иӷәыруа аҵәашақәа ирышьҭоу
аҳәақәа роуп сызҿу, зԥышәқәа ҵәрыԥсоу аҳәақәа, – иҳәан,
дааччеит Шьааб. Иԥсы ааивиган, аҟырҟырҳәа дыччеит асҭар­
шынгьы.
– Урҭгьы, уџьмақәа реиԥш, ишаны ируҭама?
– Сыџьмақәа... Сыџьмақәа зысҭахыз сыҷкәын дхынҳәуаз
џьысшьон. Нхарак далагозар... Уи шьҭа иазаауазеи. Аҳәақәоу?
Мамоу, аҳәақәа аӡәгьы исымҭаӡеит. Урҭ ажәеиԥшьаа
дырхылаԥшуан.
– Алаф уҳәахуама?
– Изакә лафузеи! Сыҵаҟа агәаҩара изакәытә бна тоуроу
иамоу умдыруеи? Убри иасҭеит схы инакәыхшаны. Баша ама­
ла, хымҳа-џьымшьа, инсырҵәар аҵкыс еиӷьын. Рыбжеиҳарак,
хырҳага аасызрылымхӡакәа, инылаӡ ицеит. Дара ирхылҵуаз
иахьа уажәгьы абна илаханы иҟақәоуп. Абыржә ааигәа,
ҽаҩраҭагалан, ҳәак аԥскы сыхҭанакын, сымхы аақәнахит.

Егьа зундазгьы ашәақь исзаҿамкит. Аҩнҳәа аныбнеиклак,
абынҳәа аҵкысгьы еицәахоит. Ирҳәо умаҳахьеи, уҭынха
дуаӷахар, уаӷацәа зегь раҵкыс деицәахоит ҳәа. Убасоуп.
Сҳәақәа ирышьҭроуп, хымԥада, убри исчычаз. Иааҳәны сара
исыжәлан, схырҵәара иақәнакит. Исхыччоит, – иажәа даалган,
ԥыҭрак дхәыц-хәыцуа дтәан Шьааб, нас иара имацара дыҟаны,
игәаҵан акырӡа дзызхәыцхьоу, ииӡбахьоу акы ибжьы ҭыганы
ихаҭа иаҳартә иҳәарц иҭахызшәа: – Сажәызар асырбап
ибзиашәа! – иҳәеит дмақаруа.
Аҳәақәа шә-хык Шьааб ианиҵаргьы, азакәан аганахьала
лахь шинамҭоз здыруаз асҭаршын, аҳәақәа рзыҳәан Шьааб
далаланы ииҳәаз ихахьы иааимгеит усҟан, дазымхәыцӡеит
ашьҭахьгьы. Уимоу, алацәажәарагьы иаԥсамкәа иԥхьаӡеит.
Иажәақәа данырзымхәыцыхгьы, ма игәырҵҟәылаҿ иаанханы
иҟазҭгьы, Аԥсара ақыҭан зегь раԥхьаӡа иара еиликаауан,
абри реицәажәара ашьҭахь, мызкгьы аабжьымсыцкәа Шьааб
иџьмақәа реиԥш ҳәа аԥсараа ражәа иалалаз ажәаԥҟа
рхашҭаанӡа, иҿыцны, иаҳагьы ирччаганы, иаҳагьы ирхәыцганы
уи иавагылаз ажәаԥҟа ҿыц иаишьахаз. Раԥхьаӡа аԥсараа уи
ажәаԥҟа ҿыц: «Шьааб иҳәа алымҳақәа реиԥш» ҳәа ражәа
арԥшӡарц иналарҵон, уадаҩра бааԥсык иақәшәаз ауаҩ
ишьҭахьҟа дхьамҵкәа, иус шынаигӡаз атәы ианалацәажәоз.
Ишнеи-шнеиуаз, изыхҟьаз здырхуада, ашьхарантәи илбаа­
ҟьаны амшын ахь ицо аӡиас нықәырҵәиааны ашьҭахьҟа иушь­
ҭырц уалагар ишамуеиԥш, ԥсыхәа змам уск ианалацәажәо,
изаҳауа арлахҿыхырц, егьархәыцырц, уи ажәаԥҟала ражәа
хдыркәшо иалагеит. Ажәа ахы умҳәакәа, аҵыхәа узҳәом, абар
иаишьахаз уи ажәаԥҟа.
Ишаҳҳәахьоу еиԥш, Шьааб дахьынхоз адгьыл кәакәарҵас,
иҩылгәыгәны, ихыгьежьааӡа иҟан. Амшын ихыԥшылаларц
аҭахызшәа, иган ҩны аҿы агаҟа ихан. Ашьҭахьҟа уахьаа­
валаҵәҟьоз, ԥҳәыс уҭракгьы аҟаҵарҭа амамкәа, ахылаӷьара
аҿыланахон. Убри аиҩхаара аҵанӡа, ииасны ицон акәара.
Ажәытәан, анхарҭақәа хаз-хазы ианыҟаз, уи акәара аӡлагара
хәыҷқәа ҭадыргылон. Усҟан уахь амҩахәасҭақәагьы рацәаны
илбааган. Аԥсараа ртәы-рымаа неилаҵаны, аицынхара иана­

лага, аӡиас Аӡӷара иҭадыргылеит алуқәа ҩба зхаз, аӡлагара ду.
Усҟан акәараҷҷа акгьы ихәарҭамхеит. Еималеит уахь илбаауаз
амҩахәасҭақәагьы. Мҿык, маҭәахәык аагара азыҳәангьы
аҵанӡа уаҩ дҭаломызт, ихаран, шьыжьы уцар, шьыбжьаанӡа
узыхәномызт. Ашьха дуқәа рҩыҵаранӡа еиҩхаараны иган
убри агәаҩа. Иҟаларын, ауаатәыҩса ршьапышьҭа зынӡаск
иацәыӡыргьы, ашәарыцаҩцәа ракәымзар. Аӡынраз аԥсҭақәа
асы анырҭаҳалак, аԥсаратәи аиҩхаа абнаҳәақәа аанагон.
Қьаф урҭан урҭ рзыҳәан араҟа. Ахьа, аџь какалқәа ирчахуа
иҭан. Уи иԥхьанакит Шьааб иҳәақәагьы.
Ажәаԥҟа: «Шьааб иҳәа алымҳақәа реиԥш» – аниз аӡынраз
асы рацәаӡаны иауит. Аԥхасҭа бааԥс рнаҭеит аԥсараа.
Ашьхантәи асы илбаанацеит, абынҳәақәа рыдагьы, рахәышәахәы ықәызмыргылоз агыгшәыг. Ашәақьқәа ҿааихак
шыҟа­рым­ҵозгьы, мчыбжьык цомызт, ԥсасак ма шьамаҟак
ԥхасҭамхакәа.
Хәылԥазык, Шьааб игәылацәақәак ааит иҩны. Усҳәыс ыҟамызт, ақыҭа еиқәышьшьы, аԥсы ашьон. Арԥарцәа
ардәынақәа шьны, ашәшь иналартәан, иақәнаго ахәыҷы-мыҷ
ацҵаны, аҳәсахәыҷқәа ирзыршьҭуан. Уи иахҟьаны аҳаԥшьақәа
хтуан, акәац-қәабқәа ашша рхашәуан. Агә­мырҿыӷьга роуан
абызҳәацәа, ақьаӷьариацәагьы усда инхомызт. Рхәышҭаарақәа
инархәыҵхон аҭаҳмадацәа. Ргәа­лашәарақәа ракәын урҭ
аӡынра иӷыҵызгоз. Идыруан Шьааб игәылацәа зааиз, усеиԥш
азыҳәан иаргьы шаҟантә дара рышҟа дымҩахыҵхьааз!
– Ҳауҭааит, ӷыжәара ҳәа, Шьааб, – иҳәеит аҭаҳмада Хабыгә,
уи ӡынгьы-ԥхынгьы аҭырқәцәа рфес хылԥа ныҟәигон. Ӡын­
гьы-ԥхынгьы, аӡәы аԥсшәа аниеиҳәо, аныха дамҵагылоушәа,
ихылԥа ааихыхны иааникылон.
– Ажәытәан ишаабахьаз ус акәын, ӷыжәара ицоз, иҭаацәа
зегьы игон. Уара уԥшқацәа рымала рнапы ианкны иааугеит,
ран дабаҟоу, ухаҵкы сцеит! – наиаҭеикит Шьааб, иара иаҵкыс
иеиҳабацәамзар еиҵбацәамкәа Хабыгә ишьҭагыланы иааи­
уаз аҭаҳмадацәа дрыхәаԥшуа. Ус ҵасс ирыман аԥсаратәи
абыргцәа, ахьӡеибартәреи алафи рыла акәын ианааиԥыло
аԥсшәа шеибырҳәоз.

Ирызхитит аҩыцқьа зҭаз аҳаԥшьа. Ашша алҵәҵәо, ажьҵаа
рзылӡит Ҭакәына. Аҟәырҿҳәа акаканқәа ԥҽуа, аныҳәаҿа­қәа
неишьҭаҵо, аӡын-ҵых ду акыр инаскьаргахьаны:
– Шьааб, уҷкәын Дыгә иныҳәаҿа ааныскыларц сҭахуп, –
иҳәан, ифес хылԥа ааихыхны, ишьамхы инықәиҵан, иажәа
инациҵеит Хабыгә: – Дныҳәазааит Дыгә. Ииашоуп, иахьа
иқыҭаҿ дҳалагылам, аха уигьы аамҭала убас дақәшәеит. Уара,
Шьааб, баша уизаӷьуеит. Усҟан дымцазҭгьы, ииашаҵәҟьаны
дыԥхасҭартәуан.
– Иаанхаз нҵәазар акәхап. Уиҟәаҵ, уи итәы аҳәара иаԥсам.
Иара уиҟәаҵны ихшаз дныҳәа. Убри хымԥада, схәышҭаара
ирцәом, – иҳәеит Шьааб.
– Иахьа агәарадаҿ дахьыҟоу, аӡәы ишьҭахь дгыло
дыҟам, – иныҳәаҿа инациҵеит Хабыгә. – Убри, Дыгә ихшаз
ануҳәа, исгәалашәеит. Мызк аҟара ҵуеит, ари аҩны иҟоу
аҭакәажә лаҳәшьаԥа игәы бааԥсхеит ҳәа ҳаҳан, Аҟәанӡа
сцеит. Иаабац абаҟоу, Аҟәа уахьцара, уахьаара узымдыруа
иҟалеит. Сҟьа­леит сара, дахьышьҭоу ахәышәтәырҭа
сыԥшаауеит ҳәа сшашь­ҭаз. Схынҳәны Чалбашь ацҳахь
сааит, уантәи сааваҵәин, сцеит Дыгәраахь. Сахьнеиз, Дыгә
дсықәымшәаӡеит, иҷкәын Шьаадаҭ дыҟан. Даара уаҩԥс
бзиоуп уи аҷкәын, аиаша шәасҳәап. Убла дхызар дхухрым.
Дсывагьежьуан, адунеи, мшәан, ишԥасҳәа­­ри, анцәа
дизылбаазар аҟара. Ахәышәтәырҭахь сигеит. Уажәы-уажәы
санду, сабду ҳәа шәыӡбахә иҿакын.
– Уи ҟазшьала дзеиԥшу Шьааб иоуп. Апрақтика азыҳәан
абра данҳамаз, ауаа рыԥсы дырзалымхуа дцеит, – иҳәеит ам­
ца шыра зызқәа аҭаны итәаз ҭаҳмадак.
– Дныҳәазааит Дыгә! – иаҵәца ҭыркәкәаны инықәиргы­
леит Хабыгә.
– Ааигәа даахьоума иара? – дҵааит Дыгә изыҳәан, иара
убри, амца зызқәа аерханы итәаз.
– Арахь даауама, уаҟа, агәарадаҿ дысзыԥшуп... – даахә­
март Шьааб.
– Уажәтәи аҿар усоуп ишыҟоу, Шьааб, уи уизымгәаан, –
иҳәеит аӡәы.

– Ҩыџьа-хҩы ахшара зылахь ианыз аӡәы дицәцаргьы,
ҽаӡәы дизынхап; аха сара сеиԥш, аӡәы дызмоу ишԥаиԥсы­
хәоу? Ишә-гәашә аркроуп иаанаго, – иҳәеит Шьааб.
– Иауазеи ушә-угәашә ауркыртә! Уҷкәын, ара дыҟамзар­
гьы, деихачаԥа агәарадаҿ дынхоит. Уи ихылҵыз егьызеи­ӷьым
арԥыс дыҟоуп, – Шьааб днаиабашьит Хабыгә.
– Шьаадаҭ ара апрақтика азыҳәан дыҟан данцоз, аҵара
сшалгалак сшаауа ҳәа зегь ажәа ҳаҭаны дцеит. Зажәа еижьо
арԥысым иара, – иҳәеит агәылацәа аӡәы.
– Убри схәышҭаара имырцәар ҟалап, – еиҭа иҳәахт Шьааб.
Ахәышҭаара амца аахәыҵишьшьаан, усгьы нациҵеит: – Иара
даныхәыҷыз аахыс ҳара дҳадҳәалоуп.
– Шәара шәами дзааӡаз. Ара дышшәымаз дшәымаӡан, –
иҳәеит Хабыгә.
– Сара сышҟа иҿы ҳәгәышьоуп. Саауеит, иҳәеит, аграномс
арахь, аҵара дшалгалак. Даҽазных дааны дсымԥыхьашәар,
нас имариан, уаҳа дсышьҭуамызт.
– Аӡын ԥсшьара ҳәа иоурыжьуеит иаарласны. Дшоурыжь­
лак даауеит,– лҳәеит уаанӡа ахацәа рцәажәара лхы аламырхә­
ӡо итәаз Ҭакәына.
– Уи ҟазшьала мацара акәым, ԥшралагьы ухы аахҵәа
ихагылоуп, Шьааб, – иҳәеит Хабыгә.
– Сара исзууазеи, аха иара дыцәгьамхар ҟалап. Ибла агә­
қәа цқьоуп. Ауаҩы даниацәажәо, ибла дхыԥшылан дцәажәоит,
– дцәажәон Шьааб, иҷкәын ихшаз дахьдырҽхәаз ихәшаха
игәы иқәланы. Лабала ахәышҭаара хәыҵышьшьаауа, дхәыцхәыцуа дтәан, игәалашәон имаҭа Шьаадаҭ аҵыхәтәан даныҟаз
еибырҳәаз, иаашьахаз...
...Ҽаҩраҭагалара аилашыкьымҭаз акәын. Имагана хәахәа­
ӡа, аттаҳәа аԥҳәқәа хыҵәҵәаны нымҩа-нымҩа еиқәиҵон
Шьааб. «Архра, аҿаҳәара схалагьы сымч ақәхап, сызмыхәо
аиқәҵароуп акәымзар. Гәылакгьы усыцхраа ҳәа абаиоуҳәари,
аилахараха, досу ихы амца аркызар арцәаха анимам аамҭа­
зы. Даҽа ҩаха-хаха аԥҳә амхырҭа ианааххала, арахә асуеит,
аандагьы иазынкылом», – ибжьы ныҵакны ихала дцәажәон
амхырҭа дахьҭаз Шьааб.

– Еи, уара! – лыбжьы аагеит Ҭакәна.
– Ибуазеи?
– Арахь уааԥшишь, иааз дубап!
«Зыџьмақәа ҭакны кәашара ицаз ҳәа, асас ирххаха сымоу_
ма сара абыржәы», – иҳәан игәанала, имагана ац аҟәынџь
иналаҵаны, аҩныҟа иҿынеихарц даныԥшы, арԥыс наӡа-ааӡак,
ибзианы деилаҳәаны, иара ишҟа дааиуан. «Ма чараҳәаҩуп,
мамзаргьы, дшәаџьҳәаҩуп. Сара сзыҳәан аҩбагьы акоуп!» –
Аҽны дахьизыԥшӡамыз акәзу, дааидгылаанӡа дизымдырӡеит
Шьааб имаҭа.
– Ҳаи, бабаду дукәыхшааит, сышԥаургәырӷьеи! Уараӡәк
уакәгәышьоуп сыԥсы аазго! – имаҭа диеигәырӷьан, дааи­
гәыҵаиҳәҳәеит Шьааб.
– Шәааи, ахәыҷы дааԥсаха дыҟоуп, иԥсы ааишьап, акгьы
шәнацҳап, – лыбжьы нарықәлыргеит амӡырхаҿынтә Ҭакәна.
– Сара сааԥсаӡам, даду, аус ула, уажәыҵәҟьа сҽааԥсахны
сааиуеит, – иҳәеит Шьаадаҭ.
– Уусуга маҭәақәа убраҟа, аҿаԥараҿ икнаҳаны избон, –
ихы-иҿы ааихаччеит Шьааб, уаҳа имамкыкәа.
Еимаркит аҵла хыхь ҳауа иқәло ҳәа.
– Укаҳауеит, дад, уара аҵла уашьцылаӡам!
– Сара сакәӡамыз саныхәыҷыз, аа, абанҭ амжәақәа аӡа­
рақәа рзыҳәан иказҿоз, аҵла сықәлар, сышԥакаҳауеи, –
иуамызт Шьаадаҭ.
– Сара аԥҳә сызлаҩахо амч сызҭада, дадхеит, уара исырк­
ла, сара ашьшьыҳәа еиқәысҵоит, – иҳәан, аҵла дынкыдлеит
Шьааб.
Аҷҟарапат ац еимҿаԥара, аԥҳә ахьҿаҳәоу инаҿарԥаны,