Иҩымҭақәа реизга. Аԥшьбатәи атом - 10

дара рхатәык иалацәажәоз аҷкәынцәа рышҟагьы даанаԥшит.
Иҭаххеит убри аамҭазы урҭ зынӡаск убра иҟаӡамзар. Ицәа
иалашәеит ажәа кьаҳәк, ма ҵәылаҵарак шиҳәоз Баҭыр.
Уажә дибама, шаҟантә иҳәо иаҳахьоузеи: анымха-хымҵәа
анхашьа-анҵышьа ануирҵо аҵкыс еиҳау ччархәра абаҟоу
ҳәа, даагәаар иҿаку ажәақәа.
– Иахазынгьы, сшоура анааиқәтәа, иаасгәалашәеит,
ани ашәиккеи сареи, зынӡа цәгьала ҳанеидтәалаз ҳшеин­
уршәақәоз. Усгьы ани, – инапы ахыза иҩхәыҵихын, икаруаҭ
наганы изыддыргылаз аԥенџьыр ашҟа инаирххеит, – угәы
иалымсын, аха нцәахәыс имоу уара уоуп. Уаргьы угәы иа­
мыхәо уауҟаху, иара ишҟа иадцәыло ацәажәара уанаҟәымҵ,
иаасзымычҳакәа иуасҳәаз ажәа. Аӡын ҵхы дуӡӡа, узмыцәо
аиарҭа улахар, ухаҿы имааиуа ҳәа иҟоузеи. Агәылацәаазлацәа сышрызхәыцуаз, абни схы иааҭашәеит. Уажәыгьы
угәы иалоушь ҳәа сегьыназхәыцит. Уара иугәалашәомашь
усҟан иуасҳәаз?
– Иабаугәалашәеи, уажәыгьы иухамышҭӡаци? – иҳәеит
Едрыс, изакә ажәоу уи зыӡбахә имоу ихахьы ишымааизгьы.
– Ажәа бааԥс уасҳәеит, ишԥасхашҭуеи, Едрысхеит. Сара
сакәым, ахаҳә ршны иԥижәап Бинагә. Сгәы ԥжәаны сыҟан
акәымзар, иҳәатәымызт: «Ҳара ҳаинышәаны ҳшынхаҳшын­ҵыша ҳзырҵо уара, анымха-хымҵәа, уоума?!» – ҳәа
иуасҳәаз. Изуасҳәарыз, аха, умбои, ауаҩы ихы анихашҭуа
ҟалалоит.
– Аа, уиоума уара узҿу? Уи хьаас иҟоумҵан, Баҭыр. Шәара
шәыбзианы шәыҟазааит, уи ажәа усым. Анымха-хымҵәа ҳәа
сазҳәахьоу зегьы срылҵуазар, уажәшьҭа аҳабла рыбжаҩык

срылҵхьазаарын, – аҭаҭын иашәхьаз ихаԥыц ҩежьқәа аарԥш­
уа дааччеит Едрыс.
– Ус, ухабзиара аҟнытә иуҳәоит акәымзар, иубаргәузеи,
аӡәгьы уиеицәаны унхаӡом. Иухашрҭ наҟ убри, иуаҭәамкәа
иуасҳәаз ажәа, Едрыс. Иара ашәикка ихаҭагьы дысцәымӷу
џьушьома, аха изыхҟьа сыздыруам, иамуит, иареи сареи
ҳаиқәымшәеит.
– Аԥхьаӡа изыхҟьаҵәҟьаз ауумдырхуа, аха… – дааԥы­
шәырччан, ачымазаҩ игәы шаҭауа, иажәа намыгӡакәа иҽаа­
никылеит Едрыс.
– Уара утәала сыӡӷаб дисҭар акәын иааӡамҭа?
– Дара гәаԥхеибашьан ианыҟала…
– Дисҭон, уаҩҵас аҳәашьа иақәшәазҭгьы. Уаҩҵас ажәа
аныснимҵа, саргьы убас сизныҟәеит. Иара иааӡамҭа, сара
сыӡӷаб дигаргьы, дықәҵны дцон.
– Уажәы ақыҭа ирацәаҩны иалҵуеит. Дықәҵны дызцазеи,
аваинкомат аҟны дыҟоуп, егьыбжьам, мызкы аҩныҵҟала,
ичынқәа ӷьаз-ӷьазуа знык-ҩынтә дааны дцоит.
– Сыӡӷаб дахьиҭацамхаз акәӡам ус ҳзыҟалаз. Уи зыхҟьақәаз
рацәоуп. Нас уара усҟан иуасҳәаз ажәа угәы иалаӡами?
– Ихьаам хьаас иҟауҵоит, Баҭырхеит. Ианбатәи усу уи,
наҟ иухаршҭ. Аигәылацәа акыр ззеилоу, акры еимаркуеит.
Изеилибамкаакәа ианрыхьқәоугьы ҟалалоит.
– Изеилибамкаакәа ҳәа иуҳәаз бзианы иуҳәеит. Уара угәы
иаламзар, уаҟа сгәы урҭынчит, – иҳәан, иҽырҭынч днаиеит
ачымазаҩ. Иицәажәаз дарааԥсан, илацәақәа неиқәиԥсеит.
Едрыс аҷкәынцәа инапы надирбан, ршьапашьҭыбжь мырга­
кәа, абарҵахь индәылҵит. Азалаҿ иккаӡа ҭынчран, уи аҭынч­
ра далаӡырҩуа, ихатә хәыцрақәак дырҭанагалан, иҟыт-ԥсыт
ыҟамкәа дышьҭан Баҭыр. Ашьҭахь, дзызхәыцуаз данамырҭынч,
иблақәа аахитын, далыԥшны днаԥшыртә аԥенџьырхаь
дхьаҳәны днаиеит. Арантәи дыҵаԥшуан иқәаҵара, дхыԥшы­
лон аџьықәреи хәыҵәқәа цәҳәны изыхгылаз аҳәысҭа. Уиазы
акәын икаруаҭ абрахь идыргыларц дызрыҳәозгьы, иара
ибаҳча, имхырҭа адагьы, арантәи ибарҭан иаха акырынтә
дзызхәыцыз игәыла инхарҭа-инҵырҭа. Аа, абар, инахьхьы

аҵлақәа рыбжьара иныбжьибааит, алҩақ иашәыз аҭуан еиԥш,
еиқәаҵәаӡа иааԥшуаз Бинагә имаҵурҭа ахыб. Аҽышьҭыхны уи
иахыҳәҳәо иавагылан акәасқьа. Идыруан Баҭыр, иара иҟны
еиԥшҵәҟьа, Бинагәгьы асасцәа анизаалак, игәырӷьа-ччара
аны­ҟоу иҩны, еилаҳанто алҩаҵә ахылббы аҿыҩанахоит.
Уажәы Баҭыр дназхәыцит, иара дахьиоу, инапала
иргылаз ихатә кәасқьагьы, убасҵәҟьа ахәда хәхәаӡа
иҭҳәаны, ахара инаԥшуа ишахагылоу ауаџьаҟ. Иара
убасҵәҟьа ишеизааигәоу, амардуан шрыбжьоу икәасқьеи
имаҵурҭеи. Иара имаҵурҭа, ианамуӡа, иаҳагьы иҭбаауп,
изықәгылоу ауасхырқәа иаҳагьы акыр зхыҵуа, ишышәра
ишәхьоу лакациатә қьарсҭақәоуп, урҭ даҽа шықәсышәкгьы
амса иаҩызаха, ԥхасҭахара рықәӡам.
Дахьынаԥшуаз Бинагә игәараҭа уаҩԥсы дықәыршәымкәа,
иккаӡа иҭацәын. Ицәҳәны, рымахәҭақәа хаххала иҭагылан
аӡахәа зқәыз алқәа. Ҵыԥх еиԥш, сынтәагьы иаанхозар акә­
хап урҭ еилыхӡамкәа. Иара ариаҟара иҳараку аҵла дзықә­
лом, изеилызхуада? Иашоуп, иара Баҭыр иӡахәа-ҵлақәагьы
еилы­хымкәан инханы иҟоуп, аха уи зыхҟьаз, цас ируазшәа,
аҵлақәа, аӡахәақәа еиҳа реилыхра ианасакьаҳәымҭаз Гәил
лхаҵа, имаҳә Боча, акомандировка рҳәама, абрахь џьара
ацара иқәшәагәышьеит. Даныхынҳә, иҩны абарҵаҿ итәаны
ишыржәуаз-ишырфоз, ҽнак, даахәмарны, ирԥшӡашәа иеи­
ҳәеит, иара – ҭаҳмадак, ишилымшо аҵла акыдлара, изеи­
лызхша џьара аӡәы димазар цәгьа ишимбо. Аҩы ҭеи­ҭәаргьы,
есышықәса ишыргац, дара рами изиҭо. Усҟан имаҳә Боча
иҳәеит, аҵлақәа ирҿало иҳазааит, иҵәазааит иаарҿыхны,
амашьына илақәҵа араионаҿ, еиқәышәшәа изгылоу апункт
аҟны ианнаргалак, нас иазиуша, арымарахь, арыӷьарахь
амҩа иахьықәиҵақәаша иара ибзианы ишидыруа, убриак
аҟны, иара иҳәашьа, «папа» диқәгәыӷыртә дшыҟоу, егьи,
аилыхра ҳәа дызҿу, иашоуп, даныҷкәыназ, ақыҭаҿ, иани
иаби рҟны данынхоз, еилихқәахьан, аха уажәы, ицәеижь
шьҭыхны, аҵла ахагалара рылшагәышьом имахәарқәа.
Лафны усшәа иҳәеит акәымзар, аҵла дзықәымло иауазеи,
деимҿаԥоума? Мцгәышьам, анцәа ииҭазоуп, амашьына лас

дақәтәаны ҵыԥх данааз, иара дахьақәтәаз амашьына азганк
адгьылаҟынӡа ишьҭагыларц егьагмызт. Дшыҟазаалак, аҵәҩан
еиԥш дҩанҭхьӡа игылоу Бинагә иааӡамҭа иаҵкыс уеизгьы
деиӷьуп. Ижәҩа ҷынқәак ықәкьакьазар, уамак рылихып са­
ра смыжда. Аакьыскьа Бинагә усҟан ҳус маншәалахазҭгьы,
уаргьы угәараҭа ыӡрымызт – саргьы ҳәа иҽраԥсашәаха
ииҳәаз, убасҟан иаархааны, уаҩҵас џьара ҳәашьак аҭаны
даҽакала дцәажәозҭгьы, иахьа саргьы сгәараҭа ахәыҷқәа
ргәырӷьаччабжьы ҭыҩуазаарын – иаргьы. Аа, абан, ахаҿы
ҭакәаҳа ишгылоу инхара…
– Дабацеишь иара иахьа, арахь дшықәымло… – аӡәы
иеиҳәозшәа, аԥенџьыр ахь дшыԥшуаз ибжьы ҩҭыганы иҳәеит
Баҭыр.
– Акыр уҭахызар, Баҭыр? – иҳәеит абарҵаҿ игыланы Ед­рыс
иреиҳәоз ажәабжь иазыӡырҩуаз аҷкәынцәа руаӡәк.
– Акгьы, исҭахузеи, шәца, дад, шәыҩныҟақәа шәца,
иахантәарак шәсыдынҵәалеит.
– Ҳамцои, аӡын мшха ус ҳәа акгьы ҳаргәаҟуам, – иҳәеит
аҷкәынцәа рцымхәрас Едрыс. Ачымазаҩ иахь дыҩналан,
усгьы нациҵеит: – Аӡынра агәҭаны, аҳауа реиҳа ианыбааԥсу,
аӡы ушԥаҭалоз, Баҭырхеит…
Ачымазаҩ урҭ ажәақәа зынӡаскгьы имаҳаӡазшәа, илацәа­
қәа еиқәыԥсаны диан. Едрыс иҭаҭыныжәга аԥахә-аԥахәҳәа
инапсыргәыҵа иҵакшо данааихагыла, уажәраанӡа иимбацыз
иҭынхак дааиз џьшьаны, ашьшьыҳәа иблақәа аахитит.
– Уахьыбааӡаз атәы акәын сызлацәажәоз, – иҳәеит Едрыс.
– Аа, Едрыс уоума? Сымаҳә даазшәа сгәы иснарбан. Ус
ҟалап ҳәа сыҟазма. Аҽы, абга ирфаша, уажәы иабазма, ашьапы
ҵызхаахьоу уи амҩоуп, аӡы инырп сгәахәын…
– Иҭаҳама?
– Аӡы агәҭаншәа инеиуаны, иҩышьацәхныслан, ақьышә
анынӡаашьшьыла, уи акәхеит, сшьапқәа бааӡеит.
– Ҽыла акәым, аҷҷаҳәа ианҵаауазгьы, маҟҿаҳәаранӡа
ҳҭаланы, шьапыла ҳарны ҳанцоз ыҟан, аха уажәшьҭа умбои…
– иҳәеит Едрыс, қәрала Баҭыр иаҵкыс дшеиҵбызгьы, ихы
идкылауа.

– Абзиара ҳҳәааит, Едрыс, аха уаныҷкәыназ, аӡы хьшәа­
шәеи аус хьанҭақәеи уареи уамак шәеизуаамызт, – иҳәеит
Баҭыр дԥышәырччо.
– Уара усгьы сара сыла ааԥшны иууам. Аусура атәы
ануҳәа… Ажәытәан анхацәа ауӷә аншәықәыз… – иҳәан ес­
нагь дшалагац, ажәабжь аҳәара дналагеит Едрыс. Ачымазаҩ
дҩеихан, ахчы изқәахь иҩаҵаҵаны, еиҭах аԥенџьыр далԥшны
днаԥшит. Уажәы илаԥш надхалеит амжәа ашьапы иадкнаҳа­
лаз аҽхыбаҩ. Ахаԥыцқәа ҟәаш-ҟәашӡа, зыҽны ишыкнеиҳаз
еиԥш, цырак ныҵымшәаӡакәа, ахаԥыцқәа хаџьџьала, иара
иахь иааԥшуа, ихыччозшәа ибеит. Иара, аҽхыбаҩ аҵкысгьы,
дназхәыцит зшьапы иадкнаҳалоу, еиҩызшо ашш-аанда иана­
вҵиааз уи. Малаӷәырк ԥырны ишцоз амжәакакал аҿыҵшәоу,
иҟато адгьыл иҩалҵит иара ахала. Џьара аӡәы ихьӡ ахҵаны
итәитәыр ҳәа ишәозшәа, ашш иалагылаз аҵәҩан аҽнадкылан,
аӡара еихатыруа, икахәхәа иҩагәылсит. Агантәи аԥша
анаслак, аҩадаҟа, Бинагә имхырҭахьы инхытаруан, ашьхантәи
ианаслак – иара, Баҭыр имхырҭахьы, уаҳа дналкааны аӡәы
иахь аҽаднамҵеит, рымхы, рыдгьыл иаԥырхагамхеит. Иазҳан,
амахәҭақәа тәырԥсо илнаган, иџарџаруа ианыҟалагьы,
аџьықәреи иаԥырхагаз ашәшьыра шьыбжьаанӡа аӡәы им­
хырҭахьы, ашьыбжьышьҭахь егьи имхырҭагьы иашьҭуан.
Игылан уи абас, аӡәгьы иԥырхагамызт, аӡәгьы ибзиарагьы
аздыруамызт. Аха зегь акоуп, иамуит, еимактәыс, ҭыӡшәас
иҟалеит иара. Азааигәараҵәҟьа, имхырҭаҿы иҵауланы ижит
Баҭыр. Убри ашықәсаныҵәҟьа иҿалашаз аҳардан еиҭеиҳаит,
амжәа агәҭанӡа дҩахан инадҿеиҳәалеит. Уажәы дахьиоу, ид­
тәалоу Едрыс ажәабжьк аҳәара дшаҿугьы, иара уи зынӡаск
ихахьы имааиӡо, акакала игәалашәоит, усҟан игәыла Бинагәи
иареи ирыхҭибахыз. Иӡахәа дҩахан инадҿеиҳәалоны, да­
нынаԥш, ӡахәа рқьақьа дук ижәҩа ихшьны, ажыга наиварсуа,
иҽыр­ҭынч, уаҩ димбаӡошәа, дааиуан Бинагә. Амжәа амҵан
дааҭгылан, иҭаҭыныжәга неиҵаҵаны, алҩа ҭырббуа днаҿы­
хеит. Аԥсшәа усгьы ирзеилан:
– Иууазеи, Бинагә, бзиа ууит ҳәагьы соуҳәомеи? – иҳәеит
Баҭыр, уи ишҟа дымԥшӡакәа.

– Бзиа ууӡом, нас бзиа ууит ҳәа абауасҳәари, – иҳәеит Би­
нагә, ганха дыԥшуа. Макьаназ аҩыџьагьы лафк еибырҳәоз­­­шәа акәын ишеицәажәоз.
– Ааԥынра шаара иаит убама, – иҳәеит Баҭыр.
– Иаарласны ацәаӷәарақәа ҳрылагароуп, – иҳәеит Би­
нагәгьы.
Мчыла аӡәы ирыдиҵазшәа, арҭ ажәа ҭацәқәа ахьын­
ӡеибырҳәоз, Бинагә ажыга ишьапы нақәиргылан, анышә
иналаиршьшьит.
– Аӡахәа сара иақәысҵахьеит, – иҳәеит Баҭыр, уи Бинагә
имбозшәа.
– Ибзиами иақәуҵазар.
– Ари амжәа ҟата ҩ-ӡахәак абаҭаху…
– Ус ами, иабаҭаху ҩ-ӡахәак, – иҳәеит Бинагә иажәа
рҭынчны.
– Аӡахәа сара иақәысҵахьеит, иумбаӡои?! – иҳәеит
изымычҳазт, иажәа рымчны Баҭыр.
– Иақәҵа, амарџьа, ҳәа уазҳәада?
– Уара иақәҵа ҳәа уазҳәада?
– Сара сыдгьыл аҿоуп иахьеиҭасҳауа.
– Саргьы сыдгьыл аҿоуп иахьеиҭасҳаз.
– Ашьапы уаҟа иҵоуҵеит, аха изқәуҵазеи?
– Амжәа.
– Изтәыда?
– Уара иаҳа изутәузеи?
– Нас уара иаҳа иутәума?
Рҳәашьақәа, рнапҟьа-шьапҟьашьақәа рыла акәымзар,
дасу ииҳәоз, изҳәоз ҳәа еилыргашьа амамызт, убасҟак еиԥ­
шын еимырдоз ажәақәа. Аизыҭрысра аҿынӡа инеибацеит.
Аҩыџьегьы уаҳа инызкылаша акгьы анырзымыӡба, аӡәгьы
данзеиӷьымха, аҩыџьагьы рӡахәақәа еиҟараны иаахырҵәан,
еиҟараны иҩахан, ӡарҵәила иадҿарҳәалеит.
Уиаахыс иҵуазеи, шаҟантә акалаҭқәа жьыла ирҭәны
егьырҭ рыҵлақәа ирыҵыргахьоузеи. Иахьа уажәгьы Баҭыр
изымдыр­уа иаанхеит, усҟан уи амжәа иақәиҵаз аӡахәа
бзамхарц, Бинагә уахык, уаҩԥсы димбо, аҵх еимаҳа

ианылашьцаз, ахәараҳәа аӡы ршны ишаҵаиҭәаз, аԥашәқәа
адгьыл иҵжәа­ны ишыҵаирҩаз. Иҟаиҵаз азыҳәан адгьыл
изыҳарамхазшәа, иара Бинагә еиҭеиҳаз аӡахәагьы,
пытҟәыркгьы азылымгакәа, иҩаны ихаххала амжәа ашьапы
иаадхалеит. Амжәа азыҳәан еиӷьымзар еицәаз ҳәа акгьы
ҟамлеит, амахәҭақәа еидарада, ишырҭахыз рҽеимыртаӷа,
аԥша ахәхәаҳәа ирыласуан.
Едрыс ибӷа амысҭхәага алагылоушәа, иҽыриаша дтәаны
ацәажәара дшаҿыз, дзацәажәоз ачымазаҩ дизымӡырҩӡо
дахьыԥшуаз ангәеиҭа, иаргьы уахь днаԥшит. Аԥҳәаҟәа
иаҵақь, аҽхыбаҩ адкнаҳаланы, изазамазо игылаз уи
амжәа иара Едрысгьы игәаланаршәоз рацәан. Амахәҭақәа
адыҟҟааны, уаҩ аԥҳә ақәиҵартә ианазҳа, иара иаԥхьа
даҽаӡәы дықәлар ҳәа дшәо, Бинагә иеиха аҿы цырцыруа
днадгылеит. Уи аҽны Баҭыр аҩны дыҟамызт. Ауха дхын­
ҳә­ны данааи, иҩны ашь­­ҭахь дахьындәылҵыз, илаԥш нақә­
шәеит, амза каххаа иахалашо, аҵх иалагылаз аԥҳәаҟәа.
Ахәышҭаара дныҿҳәасын, ихәыжжаӡа амца зкыз кәазҭхак
ааҽҳәԥааны иҿынеихеит. Инықәыццышәаа игон, иԥҳәыс Бу­
ца лакәмызҭгьы. Адырҩаҽны ирылҵыз аҭыӡшәа агәылацәа,
аҭынхацәа аднагалеит, урҭ дрылан иара Едрысгьы. Усҟан
аигәылацәа хибамырҵәакәа иахьеиқәхаз, иара иажәақәагьы
ирылшаз маҷмызт. Иахымԥартә иақәыршаҳаҭны, ирыӡбеит
иаднагалаз, ӡынрак азы аӡәы иԥҳә ақәиҵо, иааиуа егьи
аӡынразы егьи дақәиҭызарц уи амжәа.
– Изтәыда сынтәа иақәу аԥҳә? – дҵааит Едрыс, аԥша
ахьасуаз, иԥыжәжәоу ԥҳәыс ҵкыжәк еиԥш, акалҭқәа
хьынҳалаӡа игылаз аԥҳәаҟәа дазыԥшуа.
– Уахыччоит акәу? Сара, сара сымхырҭа иҭызгазоуп иақәу,
– иҳәеит Баҭыр, сынтәа уи аҵла иара дахьақәиҭыз гәахәас
иҟаҵаны.
– Иазнымкыло иақәуҵаӡазеи?
– Иаргьы ус ҟаимҵои, саргьы сынтәа изызуа убалап. Аӡынра
ҳанӷыҵысны, арахә ҟашәа иажәланы ирмоуа, аԥҳәаҟәақәа
зегьы хыршәаанӡа салакьысуам. Ирахә рыӷра ҭыӷьӷьа, иахьа­
хәаԥшуа ргәахы ҿнакаалааит!..

Уи аӡбахә уаҳа далацәажәар иҭахымызт Едрыс. Иҭа­
ҭыныжәга уажәы-уажәы иҿыҵихуан, иҿыҵеикуан. Аҭӡамцаҿ
ирдуны, аҳәа амҳасҭа кны Баҭыр иоура шиоуроу иҭыхны
икыдыз апатреҭ дназыԥшит. Уи анҭыхыз, иахьҭыхыз изны­
кымкәан Баҭыр далаҽхәо ишиеиҳәахьазгьы, ацәажәара ала­
хигарц, ус днаиазҵааит:
– Иухыҵуаз, Баҭыр, абри анҭухыз?
– Иазууазеи, ианбатәиу уи. Усҟан дабраолцра сыҟан.
Ҵыԥх, ани амжәа иара иԥҳә анақәызгьы, ус ҟаиҵеит. Ирахә
ириҭашаз шимамызгьы, март аҽааҩнашаанӡа ихимшәаӡеит.
Сыжәқәа рхы раҳаны иаҵаԥшуан. Убас ҟаиҵома агәыла
бзиа.
Амҿтә џьам гәаҩак азна аҟәыд-ца лыманы ачымазаҩ
ишҟа дыҩхалеит Буца. Лара лнапала илыржәыр лҭахын,
аха Едрыс иахьибоз дацәыԥхашьан, иҟалҵара дақәымшәо
лҽаанылкылеит.
– Адехәҭыр дрыманы иаанӡа иԥсы ааивнагар аабап,
амлагьы дакит, иацижьҭеи ҿаҵак лбааимдац, – лҳәеит, лхы
Едрыс иқәкны, иҟалҵо арқьиара аҭахызшәа. Ачамсҟәыл
мҳаҵәла еилырхуа, ахылԥа-ԥсылҩа цәышӡа изхылҵуаз ацара
иаԥхьа инықәлыргылеит.
– Бҟәыд-ца сахәышәтәит, аха, ибасҳәо убриоуп, ҳамаҳә
Боча дааны, џьара хәышәтәырҭак ахь сышьҭеиҵарц сигоны
сҟалозар, ани амжәа иақәу аԥҳә ҳара ишаҳтәу бхабмыршҭын,
– иҳәан, илаԥш ҵаакәкәалаӡа, иԥҳәыс дналыхәаԥшит
ачымазаҩ. Иара, ихы идыруазар аахыс, дычмазаҩны иарҭа
зхы нылазымкыцыз, уажәы ишьапы дзықәымгыло, ишиҭаху
ибжьы рыӷәӷәаны дзымцәажәо дахьышьҭоу, иԥҳәыс лықәра
ишаҵанамкуала лцәа-лжьы ҭҭәааӡа дахьихагылаз, шьыцрагәаараны инаилсит. Уажәы иара илеиҳәаз ажәақәагьы лха­
хьы иаалымгаӡазшәа, уимоу, лқьышә инықәҵаны дегьаа­
ԥышәырччазшәа ибеит.
– Сара ибасҳәо аҵкыс, Хаџьгәагәажә ибалҳәо иаҳа бхахьы
инеиуеит, аха бхы бнамыркааит мышкызны, – иҳәеит Баҭыр.
– Макьана цәгьарак сзылухьаны ҳәа сгәалашәом, – лҳәеит
Буца, дԥышәырччо.

– Иара Бинагәгьы даҳзыразуп ҳәа сабҳәара быҟоуп бара,
бышнеи-неиуа.
– Иареи уареи убас шәахьықәибамыргыло азыҳәаноуп
ҳаӡӷабгьы лынасыԥ ҿаҟәаны адәы дзықәу, – иаалҿыҵҟьеит
Буца. Илцәымыӷхан, Едрыс иахьгьы днаԥшит, уи аҷкәынцәа
рахь дхьаҳәны, ибжьы рмаҷны акы реиҳәон. Убри аамҭазы
ашҭа аҵыхәан иҿаз агәашә аатын, иныдҳалеит, ажәа мчқәа
еибызҳәозгьы еиҿахәыҭ-хәыҭны, ицәажәозгьы зегьы
рыҵарӡуа, хәыҷқәак рычча-хәмарбжьы ашҭа ныҭнарҭәааит.
Дара рашҭа хәыҷы дҭамызт, аха агәылацәа рхәыҷқәа
уаҟа хәмарырҭас ирыман. Агәашә ишааҭалаз, еибарҩны
рҿынархеит абаҳчахь. Ирдыруан, уаҟа ргәазхара ианыҩлак,
аҵәыргылақәа ишырхыԥо ианааԥсалак, нанду Буца аҩныҟа
инаганы аџьынџьыхәақәа шрылҭо, убасҵәҟьа дышреигәыр­
ӷьоз Баҭыргьы, ишиҳәоз аӡәаӡәала инапы нарықәкуа: «Ари
ҳара ҳаӡӷаб лхәыҷы длеиԥшуп, ари лыҷкәын ихы аахҵәа
ихагылоуп».
Даргьы уи иеигәырӷьон. Абжьааԥны урҭ ахәыҷқәа иара
иӡӷаб илыхшаз игәаладыршәозҭгьы, уажәы абаҳчахьынтә
рыбжьқәа ахьиаҳаз, иара ихаҭа ихәыҷра игәаланаршәеит,
игәаҿы иарҿыхеит уи иадҳәалаз хҭыс хәыҷык. Иабаҟоу иа­
жәын иԥырҟахьеит, иқәӡаахьеит Бинагәи иареи аны­хәыҷ­
қәаз иахьыхәмаруаз абаҳча. Ибзианы игәалашәоит, ҽаҩ­
раҭагалара инахысхьан, аҵла рыбӷьқәа кыдӷәыхаа, ицәҳәны
игылан. Шәырцырак џьаргьы иҿаршәмызт. Излаҿахаз
здыруада, зҽеимартаӷа игылаз ӡынҵәа-ҵла дук ахықәцәан,
амацара заҵәык амахәҭа иахьынҳаланы, иҟаԥшьшьӡа
иҿан ҵәак. Аҷҟарапат зынамӡеит, ахаҳәқәа, алабақәа егьа
агәыдырҵандазгьы, ргәахы ԥыжәжәо, иуаркалеиуа иры­
хәаԥшуан. Уаҳа даазымхәыцӡакәа, амахәҭа днахьынҳалан,
инап хәыҷқәа акәыршо, иҽадырԥсыла аҵәа днықәлеит Баҭыр.
Аҵәа ҟаԥшь зҿаз амахә рҵысуа, ииулак иҿиршәеит. Дылбаарц
иҿынеихоны, ҵаҟа данынаԥш, аҵла амҵан адгьыл зегьы
иҵагьежьаауа, изааԥшуаз Бинагәгьы ишьапы дзықәымгыло,
диҵууаа дцозшәа ибеит. Илацәақәа еихарӷәӷәаны ихиҩан,
амахәҭа инапы аларԥсны икит. Убасҟан ԥхыӡ бааԥсык даланы

далнахуазшәа, игәырҿыхагаха, ҵаҟантәи Бинагә иҵәаабжь
иаҳаит, иаргьы, ихьадышьшьуа, амахә аужьра иаҿыз инапқәа,
абжьы ихдырраҿ данаанага, иҽаларԥсны иааникылеит.
«Ҵаҟа умааԥшын, ирӷәӷәаны икыз, ушьапы уацәымшәакәан
иқәыргыл!» – иҳәон, иажәақәа алабжыш рылажж Бинагә.
Данықәлоз ҳәа имбаӡеит. Имахәар ҭарсны иааникылан, игәы
ирӷәӷәеит, цқьа ихдырраҿ дааигеит. Акраамҭа илбаауан, ҵа­
ҟа ианкаԥа, ацхаҟәа дашьызшәа, адгьыл еиҭах иҵагьежьаауа,
днеилууаан, дыхәхәаӡа аҵәа ашьапаҿы иҽынкаиршәит Ба­­­ҭыр.
Ишԥеиҭахыз иҽеиҭарц, дышьҭкәыцәаа дызманы ицоз, аха
игәы иқәыҩуа дашьҭуамызт Бинагә иҵәуабжь.
Рмышәхәқәа аақәыҳәҳәуа ианыҩеидасгьы, иааргәа­
ларшәаны иалаччалон, аҵла ишылбааибагоз, рҵәа ҟаԥшь
иахьыз уҳәа иалацәажәо.
– Уара ухаҭагьы ухлахаҵ гьежьыр ҳәа узламшәазеи усҟан?
– иҳәон Баҭыр, дԥышәырччо.
– Уи аамҭазыҵәҟьа сара схаҭа исыхьша азхәыцха соума! –
Бинагәгьы дԥышәырччон.
– Ма ҳара иаҳҿаҵахәхандаз уи аҵәа ҟаԥшь!
– Аҳәа ишԥаҳцәафеи ҳара ҳалбаанӡа!
Абри агәалашәара дшалаз, ашьшьыҳәа ацәа дынҭанагалеит
ачымазаҩ.Ааԥынраз аҵар шыҷырҷыруа еиԥш, абаҳчаҿынтә иааҩ­
уан ахәмарра иалашыҩкыз ахәыҷқәа рышьҭыбжь. Ачымазаҩ
иҿымҭра ицәымыӷхан, аҭаҭын ахарагьы даҟәыҵны, иҟаиҵара
изымдыруа дтәан Едрыс. Аҷкәынцәа амаҵурҭахь иналбааит,
ахаҵа усқәа рзы аԥшәма ԥҳәыс илыцхраарц. Убри аамҭазы,
нахьхьи, Баҭыр имхырҭа аҵыхәан иавгаз амҩаду даныланы,
дциҟә-циҟәуа дааиуан Бинагә. Ахәыҷы иҭахӡамкәа, мчыла
уск аҟаҵара идырҵан, инеигӡарц данцо еиԥшын иныҟәашьа.
Ажәҩан агәы азааигәахара иаҿыз амра, аԥсҭҳәақәа наҿаҳа­ны
иаахырҩон, нас урҭ аҿысны ашьхаҟа ианцалак, ашәахәақәа
ԥхара рыҵаӡамкәа иаанашьҭуан. Убри акәын изеиԥшыз Бинагә
игәгьы, зны ихы-иԥсы дазгәаауан, илакыҵақәа ҭалашьцон,

усҟан иааӡамҭа иҷкәын аҩны дацәҟьаланы дахьыҟоу, иара
Баҭыр иԥҳагьы лхаҵа длыцны цәгьарак, бзиарак аҟны данаалак,
лдомбеи даалгеит ҳәа иахьылхыччо, имца ыцәар измидо
игәылеи иареи абас иахьеидтәалоу, ишынеибакәу зегьы иара
ихараны иԥхьаӡон, нас, дышхәыцуа, ихы-иҿы ихалашон, игәы
инаҭон убарҭқәа шынеибакәу зегьы зхароу иара иакәым, убри
игәыла иоуп, иара зегь рыла дыцқьоуп ҳәа. Аԥхаҳә ала ахәы
ӷьӷьаны, аҿы ҟьаҟьаӡа иикыз аиха имахәар ишахаршәу, ҭынч
дышнеиуа, ақшара иҽазыҟаиҵозшәа, ирыӷәӷәаны иааникы­
лон. Амҩаду иаҿықәҵаны игаз агәараанда даваԥшуан Бинагә.
Алакациатә ҵәҩан шәпақәа, адгьыл иаларшьшьны, аҽада
акьахь еиԥш еихышь, аџьтә кәашқәа рыбжьажьны, ауаҩ иқәра
ннаҵыртә иҟаҵан уи аанда. «Иабааигеи аҩны маҭәахә иаҩсуа
абри аҩыза абна?! Аҽы захыԥом, ажьа зкылсуам, аҟәарч ҩны
аҭӡамцқәа реиԥш, дасны еихеицалеит». Аӡәыр сибомашь ҳәа
иблақәа шаҟьо даахьаԥш-кәаԥшит. Еихала дасыр, алакациа
агәаԥшь анҩа, амса иаҩызахеит, аԥҟара мариам. Ҵәҩан за­
ҵәык алыршәазар, уаҳа аҭахӡамызт, арахә ишырҭаху иқәаҵа
иҭалартә ибгон аанда. Ибӷа ааирҟәын, уаҩ дынзмырхо ҵиаак
аԥашә ыҵихуазшәа, аҵәҩан адгьыл иахьҩалыҳәҳәоз илҭарс
иааникылан, ирҭрысны данаха, аҟыҵәыҳәа инапсыргәыҵа
наҵкьарк ҩалашьшьит, аҵәҩан изыҵымхит. Инапы иалаз
алхрагьы даламгакәа, игәаара иҵегьы иацланы, даҽа знык
данлаха, иԥсасины, ицәаакӡа иҟаз адгьыл, ашьшьыҳәа иҩал­
ҵит аҵәҩан ашьапы. Уажәшьҭа уиаҟарагьы амч аҭахӡамызт,
днагәҭасыр, ахала инеилаҳауан аанда, аха Бинагә ибӷа ааи­
ҵыхха иоуаанӡа:
– Бабу Бинагә, аинцәыш жәбама? Ишәшьы, ишәшьы! –
ахкаара аҩныҵҟантәи хәыҷык ибжьы ҵарыхәҵәаӡа игеит.
Иҩызцәагьы иаргьы абаҳча иҵала, еибарҩны иара ишҟа
рҿаархеит.
– Уара уакәҵәҟьоуп аинцәыш! – иҳәеит Бинагә. Иеиха
ижәҩа инықәҵан, акгьы ҟамлаӡазшәа, ашаца-шацаҳәа иҿы­
неихеит.
Агәашә дынҭалоны, дааиԥылеит Буца. Иара, иеиха агәашә
ашьапы абаҟә иналеиҵан, уаҟа иаанижьит.

– Хаџьгәагәа иуалымҳәакәа дыҟам, ауадаҩ ухы алоуҵеит,
Бинагә, ухаҵкы сцеит, – лҳәеит Буца лыԥраҳәала лнапқәа рбо.
– Уи дмааизҭгьы исмаҳаӡозаарын, шәыбжьы аашәыргар,
уаҳа аҭахзу!
– Иҿысҭит иахазынгьы, агәашәаҿынӡагьы снеит, аха
ишәмаҳаит.
– Иҿысҭит бҳәоу?
– Шәыцәахьан, ишәмаҳазар акәхап.
– Иахантәарак шәеилагьежьуа шәеилазаарын, ҳара акгьы
ҳаздырӡомызт. Ус шԥаҳзыжәуи, Буцахеит.
– Ҷкәынак днасышьҭыргьы амуаз, аха шәсыруадаҩыр сҭа­
хымхеит, ухаҵкы сцеит.
– Адехәҭырцәа рахь аӡәыр дшәышьҭхьоума?
– Ашара адәы иаақәлоны ицеит аҷкәынцәа.
– Данцоз сара дызбазҭгьы, сыҷкәын Едыгьа дахьырба­
ша расҳәон, уи аминуҭаз адехәҭырцәа бзиақәа рыцҵаны
иааишьҭуан.
– Ҳамаҳә дыҟоуп, Гәил дыҟоуп, ираҳар – уаҳа аҭахӡам.
– Дышԥаҟоу иара уажәы, сҩыза аҭаҳмада?
– Маҷк иаҳа дааԥшуеит.
– Анцәа иџьшьоуп. Иахеижьҭеи Баҭыр дычмазаҩны, сара
исмаҳаӡакәа… Бара ԥҳәыс ҟәыӷак боуп, ус бмыхьыр акәын.
Бца , бхаҵкы сцеит, баԥхьа снеиуам, – акәасқьа амардуанаҿ
ианнеи, Бинагә дааҭгылан, Буца лышҟа инапы наирххеит.
Уигьы баша, аԥсышәаны ииҳәаз ажәақәан, лара илҳәогьы
дазымԥшыкәа, иҭынхак илабара дахыццакуазшәа, амардуан
дыҩхашлеит. Ашәхымс дахьнықәгылаз, аҩныҟагьы дзыҩнам­
ло, ишьҭахьҟагьы ахынҳәышьа дақәымшәо, ашә даавахеит.
Инапқәа хәхәаӡа иваҵаны, илацәақәа еиқәыԥса ачымазаҩ
данынаихәаԥш, игәы ааҭрысын, хра дуӡӡак дынхықәгылазшәа,
иоуразоуроу днеилууааит, аха агәашә данҭала нахысгьы
ирмазеихьаз ажәақәа:
– Аҽнышьыбжьон аиарҭа ухәыҵаланы уҽызцәуҵәахуада?
– иҳәеит изнымкылакәа.
Ачымазаҩ ашьшьыҳәа илацәақәа аахитит. Зышьҭыбжь
игәы иқәыҩуаз, ицәажәоз Бинагә шиакәыз аниба: «Зыԥсцәа

ирыварҵаша, аԥсыхагьы сиҭом, сбара уааи ҳәа иазҳәада!» –
иҳәеит игәанала.
– Сҽысҵәахуеит уҳәоу нас, Бинагә? Алаԥш цәгьа
сҽацәысҵәахуеит, алаԥш цәгьа, – иҳәеит зегьы ираҳартә
ибжьы ҩыҭганы. Бинагә идырит уи иара изыҳәан ишҳәаз,
изхиҳәаазгьы, иацы ашьжьымҭантәи реиԥылара шакәу. Мыш­
кызны имааир зымуа, уажәы иара иааидгылазшәа, ицәеижь
ихыбзаауа, ашәхымс дшықәгылаз Баҭыр ибжьы аниаҳа,
ашацаҳәа азал дныҩнашылеит. Ихаҵгылаз Едрыс инапы
ими­­хын, дназхәыцит «амышьҭацәгьара» ҳәа иаҳаз ажәа аҭак
шыҟаиҵаша.
– Уи шыҟоу умбои, Баҭыр, амышьҭацәгьарагьы ыҟамкәа,
аха аԥсы мыжда анымҭәлак, ауаҩы дзықәнамыршәара ҳәа
иҟоузеи! – ииҳәаз ихаҭа деигәырӷьан, иубома саҵамхакәа
изакә ҭаку иуасҳәаз иҳәарашәа, Едрыс днеиҿаԥшит Бинагә.
– Сасык ихәы зеишәа ианызымҵо, ԥуҭк ашыла мызкы
изымхои, – иҳәеит ачымазаҩ. Уигьы, иқәнаго шиаҳаз убоит
уара ууа бзиахә иҳәарашәа, Едрыс днаизыԥшит.
– Уи иашамкәа. Мчыбжьыкгьы мҵыц, ҩба-хԥа ԥуҭ
аҷкәынцәа илаганы исзаарган, зынчарада ҳалгахьеит. Уа­
ҵәы машьынала нырцәҟа ицозаап, ҳныдгылоит рҳәан, иа­
хьан­тәарак сҭакәажәи сареи аџьықәреи ҿырпра ҳаҿуп. Уи
иазууазеи, уара убжьы акка-ккаҳәа ирго, ариаҟара шулшо
аума аиарҭа ушхәыҵаиоу?
– Угәы ԥумжәан, уара уаԥхьа сцом уахь.
– Сгәы ԥнажәоу, сгәы иахәоу атәы ҳалацәажәарым.
Иуҳәаша, ишԥаҟоу угәабзиара?
– Уаатәа. Хьҭак сылалашәа сааҟалеит, – иҳәеит Баҭыр, иԥсы
еивҵахо дшышьҭазгьы, шаҟа илшоз ичымазара хьаршшаны.
Лафҵас еибырҳәозаргьы, шаҟа аиашара алаз здыруаз
Едрыс иқьышә ҵаӷақәа ачча рықәххуа, дырзыӡырҩуан, уажә­
шьҭа ачымазаҩ идтәалаша еиҳабык даныҟала, иара дцаргьы
цәгьа ибомызт, аха еибырҳәақәо, реицәажәашьақәа иҵегь
исаҳандаз, сгәанала сырхыччап ҳәа иӡбазшәа, ишьамхы ԥсы­
дақа хәхәа-хәхәаӡа еиҭныԥсахлан иааиқәиршәын, иҽыр­
ҭынчны днатәеит. Ачымазаҩ ирӷәӷәаны дахьцәажәоз игәы

аисра иацнаҵан, ишоура ахалара иаҿын. «Уара, ала аԥынҵа
икылҟьаз, абаџ-баџ ҳәа уцәажәо, ишуҭаху уныҟәо адәы уқәны,
сара угәы ишаҭахыҵәҟьаз схы самыхәо аиарҭа сыларханы
анцәа сышԥауиҭеи! Егьоурым, уара угәы сықәымԥшыкәа
усҵәҟьа сышԥаԥсри, анаџьалбеит!» – иҳәон игәанала Баҭыр
дахьышьҭаз. «Сара сдаракәац ыҟаӡамкәа сықәӡаарц, сынхаҭа
камбашь цәысырҭахарц анцәа ушиҳәоз, ухәдацәа ҵкааны
уикит уара ухаҭа! Ҽааны уеизгьы сара истәуп уи амжәа, аха
ҽааны мацара акәым, цахәгьы, цабжьгьы исцәызгода. Уԥҳәыс
аҵәа ҿыхны илзыфахуам, амжәа дықәланы аԥҳә ықәылҵо
дыҟоума. Иара абыржәы, аӡынра ҳшынӷыҵслак, сбаҳчаҿ
ахәыр­ма иақәу аӡахәа ааҵхны, иааганы илақәысҵар, шықәсык,
ҩы-шықәса рыла калаҭла ажь аҵызго иҟалоит», – Бинагәгьы
гәаныла дцәажәон.
Арҭ аҩыџьа асеиԥш ианхәыцуаз, Едрыс хәмарга ԥшӡак
здырбаз асаби иеиԥш, ихы-иҿы ихалашо иҭаҭынжәга иҿы­
ҵакны, иҽеиҵыхшәа аԥенџьыр далԥшны дыԥшуан. Аи­
гәылацәа рынхарақәа еиҩшо ирыбжьгаз аанда ашьапы
ахьмыркьысӡакәа, Бинагә ила каууа иҩахыԥеит. Иааиуан уи,
аашьышьк афҩы аҿасызшәа, ахы ишзахәоз иҩны. Изышьҭоу­
зеи аҽнышьыбжьон, аҳәысҭа агәҭа иҭнабаазеи ҳәа Едрыс
дшазыԥшуаз, акраҿалҵарц аԥшәма ԥҳәыс данаԥхьалак
еиԥш, акәасқьа авара иҩавҟьан, ахы шхаз Бинагә ила
ашҟа аҿыҩанахеит Баҭыр ила цәышгьы. Арҭ рлақәагьы
еибафозаап игәахәт Едрыс, аха алақәа шааиҿаххыҵәҟьаз,
акы ыԥан ашьапқәа егьи ахәда иныхнашьын, еибарбылгьо
аихәмарра иалагеит.
– Еибафоз џьысшьан шәлақәа, – иҳәеит Едрыс.
– Еибафома, иаапкит, сааҭк еибамбар иԥсуеит, – иҳәеит
Бинагә, уахь дымԥшӡакәа. Едрыс иблақәа дыргәырӷьарц
рҭахызшәа, иеиԥырҟьаны иҩуан урҭ, нас ашыр-сырҳәа иаақә­
ҵәиааны, ҽыҳәҵәыла еижәылон аҽқәа реиԥш, рхаԥыцқәа
хырџьаџьа еибарбылгьон, еицҳауан.
– Ишԥаҟалеи, анцәа иҭаирбаша уи аӡы, ушԥарбааӡеи? –
иҳәеит Бинагә. Баҭыр иԥсы неивго аҳәара дналагеит, ибара­
зы иааилак иреиҳәац. Иҽы маҟа днақәтәаны, аӡы дшыруаз,

агәҭанеиԥш дааиуаны, аҽы ашьапы ахаҳә ишыбжьашәаз,
зынӡа ишкамҳаз, аха ақьышә шынӡаашьшьылаз, акәадыр
аӡы анҩаҵаҵәа, уаҭәашәпаранӡа дшыбааӡаз. Иҳәон Баҭыр,
ишыҟалаҵәҟьаз уажәада аӡәгьы иеимҳәацкәа, иара ихаҭа­
гьы цқьа игәалаиршәарц иҭахызшәа, дааҭгыланы дазхәыцуа,
дмыццакӡо. Дӡырҩуан Бинагәгьы, Баҭыр дахьыбааӡаз иах­
ҟьаны дшычмазаҩхаз, иахантәарак ашоура шимаз уажәада
имаҳаӡацшәа иҽыҟаҵаны.
– Ашьжьымҭан, уахь уанцоз, саргьы усымбеи, аха анцәа
имчала, убзиахәха уҟан.
– Ахыхь закәыз здыруазма. Иара усгьы схы сгәалашәозар
аахыс, абыржәада сычмазаҩны аиарҭа схы ныласымкыцызт.
Уажәшьҭа иааигәазар акәхап ани иаадыруа.
– Ус ахьԥоуҳәо, макьана уи абауаамҭоу уара! – иҳәеит
Бинагә.
– Сыҽгьы ажәит. Ҳаицажәит иаргьы саргьы. Ашьамхы аҵа­
ҟәалагәышьеит.
– Уаргьы ушьҭыхны, аҽхьынҳәалагьы аманы аӡы уазыр­
гозма?! Сара сҽы ыҟамзи, улақәтәаны уцарауаз? Агәылацәа
ианышәҭаху ишәмыхәозар, нас изысҭахузеи, алақәа ирфеит,
ақьаф ҭазза адәы иқәуп, – иҳәеит Бинагә, абарҵаҿ итәаны
ицәажәоз аҷкәынцәа ираҳарц ибжьы нароуны.
– Ажәытәан, анхацәа бӷеиҵыхра аншәымамызҭгьы, убас­
ҟангьы бзиарас анхаҩ имаз раԥхьа игылан аидгылара, аиц­
хыраара. Агәыла дшыцәаӷәо иуӷә аныхжәа, игәыла ауӷә ании­
ҭа, уажәраанӡа Бинагә ишиҳәаз еиԥш, ианиҭаху иҳаиуангьы
иирхәар – абриами абзиа, абриами агәыла агәы даҩызоуп
ззырҳәогьы. Ас ахьеибышәҳәо сгәы иахәеит.
– Угәы иахәаша анцәа иузааигалааит! – иҳәеит Бинагә,
ибжьы рхәыҷны. Игәанала: «Акада даҽакы шԥоузымдыруеи,
уара, еснагь асаби иҩызоу!» Абыржәада ахаан Едрыс изыҳәан
ажәа наак згәы иҭамшәацыз Бинагә, уажәы игәанала изиҳәаз,
иблақәа ирхибаалар ҳәа дшәозшәа, наҟ аԥенџьырахь днаԥ­
шит. Еимцкласуа, еибарбылгьо амхырҭа иалаз алақәа, ина­
хьхьи, аҽхыбаҩ зыдкнаҳалаз амжәа амҵан иԥхеибаҵа
инеин, рыхәдацәақәа ҵибакаауа инкеибажьит. Урҭ, зыԥсы ҭаз,

игәырӷьаҵәа ихадырџьџьалоз рхаԥыцқәеи, иҩаны, иҟәаш­
ӡа иааԥшуаз аҽхыбаҩ ахаԥыцқәеи илаԥш еицынархьысит
Бинагә. Игәы аҵанӡа инҭыԥсаан, ихьшәашәаӡа акы наилсит.
Дҳашҳатәарахазшәа, дымҵысӡо дтәаны дыԥшуан. Алақәа, аа,
уҳахәаԥш адгьылгьы шҳаигәырӷьо ҳара рҳәозшәа, рыҽкажь­
ны еихәмаруан…
– Шәца, шәхаҵкы сцеит, сара сыда ус шәымамкәа шәы­
ҟоума, – иҳәеит Баҭыр ибжьы каҳаны. Уи ибжьы хараӡантә
иааҩуазшәа иаҳаит Бинагә. Уаргьы иуаҳама, иаанагозеи хы­
хьынтә игаз абжьы иҳәарызшәа, Едрыс днеиҿаԥшит.
– Иҟалаз шәаҳама иацы? – иҳәеит итәашьеиԥш,
иажәақәагьы рҭынчны Едрыс.
– Иҟалазеи? – дааҭрысит Бинагә. Ашьшьыҳәа илацәақәа
ааиқәихит Баҭыргьы.
– Арадио шәымаӡами? – аҭак аҳәара ацынхәрас, еиҭа
дразҵаахын, изыҩнатәаз азал аҭӡамцқәа днаркыдыԥшылаааркыдыԥшылеит Едрыс. Акгьы анимба, иаҳагьы еиӷьишьеит,
игәалашәаз ажәабжь дара рзыҳәан иҿыцын.
– Уҳәашьа ҽеим, иҟалазеи, уанаџьалбеит?! – иҳәеит
Бинагә.
– Иацы аҩны ҳаштәаз, смаҭа хәыҷы дыҩуа даакылсын,
арадио ахькнаҳаз дахьынԥашаланы иаалыргьежьит. Абыржәы
шәыбжьы шсаҳауеиԥш, ицқьаӡа аԥсышәала иаацәажәеит:
«Ташкент адгьыл ҵысра ҟалеит, аҩнқәа хыџ-хыџит, еила­
ҳақәазгьы ҟалеит», – аҳәеит.
– Уҳәашьала, каамеҭ ҟалаз џьысшьан! – иҳәеит Бинагә.
– Адгьыл ҵысит, аҩнқәа еилаҳаит, уи аҵкыс еицәоу акаа­­
меҭ иарбану!
Ачымазаҩ аԥша хьшәашәа иҽацәыхьчо, ахыза дхәыҵа­
лан дахьышьҭаз: «Сара сакәӡам изеиҳәаз уи ажәабжь.
Данцәажәозгьы Бинагә иахь акәын дахьыԥшуаз. Ргәы бзиа,
рхы бзиа адәы иқәуп, ишырҭаху еицәажәоит. Аҽы… Сара сҽала
умцоз иҳәахт, абгақәа еимаҳаҳа иуцәырфааит. Иҳәашьа
шы­ҟаз умбои, аӡлагарахь уганы уаазгаша аҽыҵәҟьа умам
ҳәа аласеиҳәарц азоуп изиҳәаз. Сара уажәы избама иб­
га бызшәа. Ишиҭахыз анцәа сиимҭеи, изимҳәозеи, дзыс­­хы­

мыччарызеи», – иҳәон гәаныла, Бинагә дахьтәаз: «Ишԥеиҳәеи
Едрыс? – иҳәан, нас гәаныла даацәажәт: «Баҭыр иҩны
еиԥшқәаз еилаҳаит. Изтәызгьы хҵәазар акәхап».
– Аԥсуак уа Ташкент дыҟаны даазар акәхарын, аԥсышәа­ла
акәын уи ажәабжь шаҳәоз, – Едрыс иажәабжь аахиркәшеит.
– Ахьҭақәа цәгьахо иалагеит, мҿык ылсхып ҳәа сгәы иҭоуп