Иҩымҭақәа реизга. Аԥшьбатәи атом - 02

ҟоу инеирын. Аандеи гәашәи акгьы иннакыларымызт. Иарбан
ҭӡамцу еиҩызшаз? Амрагьы, ԥҭак наҿаҳау, икахәхәа акылҳа­­ра
икылҷҷоз ашәахәақәа адәахьала аҭӡамц инадӡыҭылеит.
Знык аҟарагьы, зан иацәҟьалаз аҽҵыс еиԥш, абжьы ҩыҭ­
нацан, ишамчыз иаакьыркьырит. Абжьы аӡәгьы иахьима­ҳаз,
баша аҽҭра иахьыҩнаӡыз, агәахы ԥнажәоу, ишьацәқәыс­
уа аҭра иааҭагьежьит. Ашьжьымҭан иххны, аџьыкаӡырӡ
ақәыр­пы­ҟҟа аԥҳә ҿыц аҽыхәчара ишазҭалоз адыруан, уи
иашьцылахьан. Ауха иаҭәашьаны иамфоз аҟәынџьқәа, уажәы
ақьышә рыларшьшьны ирылеимдо, реиҳа ипақәаз, ита­
тақәаз ныхнарҟәҿааит. Акрыфара усҟак ихьаанагом, аҽы­
хәчара инҭыха-ааҭыхаргьы, агәы еиқәнаҳәалап, аӡбоуп
хҽы­шьа амамкәа, аҟырҟы ҭбаны изкыз. Убасҵәҟьа иазыхгом
изышьцылахьаз даҽакгьы – есҽны адәеиужьра анықәыԥшра,
ԥыҭраамҭак аҽҭра анҭыҵра.
Агәы канаршәит уажәшьҭа уаҵәы ашьыжьымҭанынӡа.
Ахәыл­ԥаз акылҳара инкылкәырны иааҩнаԥрын, ишьҭыԥашьҭыԥо, азхара ыфаны ицеит абаӷырҵыс. Шьыжьи хәылбыҽ­
хеи роуп уи еиҳарак ианаало. Аҵх агәы ааиҩнашеит. Ажә­ҩан
еҵәацк кыдыршәыламзар акәхарын, ашәҵәҟьа ахьҿоугьы,
аҽҭра аҩныҵҟеиԥш, илашьцоуп. Ицәазу, иааԥшуазу цқьагьы
иазымдыруа, Бзоу хырсысуа иахьгылаз, аԥшәма дааҩнала­ны,
индәылигазшәа, анахәҭа нахшьны агәашә анҭыҵ адәеиужь
инықәиҵазшәа абон, ҽазныхгьы – адәеиужь аҟны инеины
иҟахуп, аԥшәма дыччо, дгәырӷьаҵәа аӷәра Ҳарун инаиир­
кит... Бзоу цәырҳан, ашырҳәа ахы ҩышьҭнахит. Убри аамҭазы,
аҽҭра зегьы рыӷӷаны иалсуа, ашҭаҿынтә иааҩит бжьык.
Ацәеижь ҩахыбзаан, ахәы қақаӡа иҩеилагылеит Бзоу. Џьара
ҽы мархәацк агыгшәыг иакызаап, иоужьзар, иацхраарын...
Ашә ахь инеины, цқьа ианӡырҩы, ишҽыбжьымыз еилнаргеит.
Аҳәҳәабжьқәа... аӡәы, ҩыџьа, хҩы... Ирацәахон иаҳа-иаҳа...
Адырҩаҽны, Бзоу иамбацыз хацәақәак ааҩналан, ԥҳәқәак
еиларҟәыҷшәа инарҭеит. Ақыдсаҟәа иқәкны егьырмыххит,
дара рхаҭақәагьы ччаԥшьк рҿықәмызт. Даҽа уахыки-ҽнаки

ҵхьаны, еиҭах иамбацыз даҽа џьоукых аӷәра нахаҵаны аҭра
инҭыргеит. Иҭызгазаалак, ашҭаҿ акәзаргьы иноурыжьыр...
Иааҭрысын, аӷәра илахеит Бзоу! Абжьы цәгьақәа арҭ ахымшк
ишгац игон, аха ауаа, арысҟаҩык ауаа ашҭа иқәнамбаацызт.
Аҩызцәа иахьрацлабло адәы гьежь аҟны еиԥшҵәҟьа... Уаҟоуп
арсҟак ирацәаҩны ауаа иахьрылаԥшхьоу.
Аԥшәма мҩа харак дықәлозаап. Акәадырқәа иреиӷьу ақәуп,
аақәа рыфҩы аҿасуа, аихаӷәра ҿыц ахоуп... Аҽхарԥарҭаҿы
иадгылоуп, амҩа ишнықәлара икәадырны. Агәчамах, ахахәда
зегьы хҩаны, ашьамхқәа рҿынӡа инаӡо акы ақәыршәуп,
ауапа аҟараҵәҟьа еиқәаҵәаӡа. Ааигәара ауаа неиуа, иара
инахәаԥшны, қәырқәырраҵас, бжьы гәыҭшьаагак нархылҵ­
уеит, рыблақәа цырцыруа алабжыш рхуп. Ахы ҭууа, алымҳа­
қәа ҵнахит ауаа рыбжьы. Урҭ зегьы наҟ ашҭа инықәцаны,
аԥшә­ма дааир, ма аԥхьахә анагалак ишыҟаиҵало еиԥш, ажә­
лар иҩарылганы игар...
Аӷәра ҭаҳмадак иааникылан, ишьи-ишьи еиқәҵо, ихәда
икәаҽ аԥхьа дгыланы днеиуеит. Аԥсара ақыҭан ҽыбӷаҟазак
идунеи аниԥсахлак ишыҟарҵац еиԥш, аҳәса ашәы рхьыссы,
рыхцәқәа ԥыртла, ахацәа, рхылԥақәа рхых, еицхрашьшьы
Бзоу иашьҭагыла агәарԥ иакәшоит, Барҟәын Бадра изы
«Ауоу» ҳәауа.
Еиҭах тәымуаак аҭра инҭаркын, адәахьала абарқәам надк­
наҳаланы, инаԥырҵит. Ашара адәы ианаақәла, ишыҟанаҵац,
иааҩнаԥрит абаӷырҵыс. Еснагь еиԥш, акылҳара ихәхәаӡа
ин­кылԥхеит амра ашәахәа. Ариабжьарак, зны иааиқәтәо,
зны еиҭаналаго иааҩуаз абжьқәагьы ашҭа инықәбан, аԥс­
ҭазаара, мшқәак раԥхьа изҭаз ашьҭра инҭаршә, иқәышьшь
аҿыҩанахеит. Адыд-мацәыс зцыз мшыцәгьа ҭахәлакык
ашьҭахь еиԥш, урҭқәа анаахнага, Бзоу шашьцылац, ашьыжь
еиҭа аԥшәма изыԥшын. Уажәы уи иацланы иҟан дахьынӡам­
бац арҭ амшқәагьы. Ашьҭахь бжьы ааҩуам, еиқәышьшьы...
Дааип...
Цәажәабжьқәак геит ааҵрахьтә. Алымҳа зышьцылахьаз
ацаԥхақәагьы хьархьарит. Ирҳаны иҿыхазшәа, алымҳақәа
кьацәхеит Бзоу. Анырҳара ду ахьынӡаҩаӡоз аҽыҩеиҵнахын,

агьеҩ-аӷьеҩҳәа асра иналагеит изықәгылаз ахыӷәра.
Рыбжьқәа ҵаӷаӡа, иамаҳаӡац цәажәабжьқәоуп иго. Ашә
аалыртын даа­лагылеит, лыԥраҳәаҵәҟьагьы Бзоу аԥырцәқәа
реиԥш еиқәа­ҵәаӡа, аԥшәма Бадра иԥҳәыс Мсыгәда. Азныказ
«хырр» арган,аҭра иааҭагьежьит.Ахы агәалашәозар аахыс,знык,
ҩынтә ракәу ахәы амҵалыргылахьан.Иара уигьы,аҽааиҵнахыр
– иаҵакьысуа зыҭуан лаҟәу рмаҵурҭа абарҵаҿоуп. Иахьагьы
иа­гәалашәоит, убасҟан аҩны ашә анаалырт, уахьынтәи иагәыд­
чылаз аԥхара еиқәаҵәаӡа иаадәылшәшәан, абла агәы ԥнаҟо
иаҿасыз алҩа афҩы. Араҟа, иара аҭраҿы, уи аԥҳәыс дааины
ашә алыртуа, дыҩнало дамбацызт. Адәахьы иахьындәылԥ­
шыз, лыҵкы асаара ишьҭассы дгылан даҽа ԥҳәыск. Уи агәы­
ла ԥҳәыс амӡырха дықәнабаақәахьан. Еснагь длышьҭаԥало
длыцын ҷкәына хәыҷык. Иеиқәа кьаҿ ишьамхаҟынӡа имнаӡо,
ишьапқәа хырҟьаҟьа акәын дышныҟәоз иара.
– Унаԥшы, аа, убзыцәашьа кәаша-кәашо иахьгылоу, –
лҳәан агәыла ԥҳәыс, Бзоу лбацыԥхьаӡа. Ашьапқәа неихнагаааихнагаргьы, икәаша-кәашошәа акәын лара дшахәаԥшуаз.
Иара, аҷкәын хыцә, Бзоу ааигәа дааины, дшахьымкьысуа
агәра аиргарц, ицәымшәарц, хара-хара дгылон еснагь. Да­
набалакгьы ихы-иҿы ихаччон, иблақәа раз-разӡа. Цәгьашәа
игәаԥхон Бзоу уи ахәыҷы иблақәа. Аԥшәма иаамышьҭахь
ус иразны аӡәгьы дахәаԥшуа ҟамлацызт. Баша дацәшәоит.
Дааины аԥырцәқәа икыргьы, цәгьара изнауам. Зны аԥшәма
ақыҭа агәаҿы иҟаз аизарахь дцарц Бзоу икәадырын, аҟәы­
нақәа раӡынԥсараха, ахьхьа-хьхьаҳәа еилаԥсо ишгылаз,
убри аҷкәын хыцә дыҩуа агәашә дааҭалеит.
– Уааи, дад, ара уааи, – иҳәеит Бадра.
– Бзоу самшьуеи!
– Уашьӡом, умшәан.
Даашьҭиԥаан акәадыр днаниртәалеит. Шаҟа дласыз! Иаа­
қәацар акәадыр днахшәон. Ишьхәақәа уаҳа ҵаҟа имна­ӡа­
ӡеит, акәадыр днас-насит атах-атахҳәа. Аԥшәма ахы ид­­шьы­ло,
аҽмырҵысӡо игылан Бзоу.
– Уажәшьҭа цқьа шәеибадырма убзыцәашьеи уареи? –
иҳәеит Бадра, ахәыҷы дихыхәмаруа.

– Ишаҟароузеи! Ишгылоу амгәацәа сыҵысуеит, – иҳәеит
иара, дылбааганы ҵаҟа даниргыла, иблақәа ҭырхаха Бзоу
даҵаԥшуа.
– Башамаша абзыцәашьа умоу џьушьома, Кәынта.
– Сангьы Бзоу уара иубзыцәашьоуп лҳәоит, ауаҩи аҽи
зеишьцәахошәа.
– Изеишьцәамхозеи! Бзоуи уареи агәыԥҳәыхш шәыбжьоуп.
Уаргьы ухәыҷӡан, Бзоугьы ҽҵысын, аин иаҵан. Учмазаҩхеит.
Абҷы ухьит. Ахмаҷыр сыманы Бзоу ан снаҵалан, иҩежьӡа,
ижәпаӡа ахш ааузамсхит.
– Нас исуржәма?
– Уаҵашьшь иумжәи.
– Уажә иабаҟоу Бзоу ан?
– Исҭиит.
– Бзоуи сареи ҳаиуацәаҵәҟьазаап, – иҳәеит аҷкәын хыцә
Кәынта, иҽырҟәышны, илакыҵақәа уажә иаҳагьы иҵыла­
шаауа.
Абзыцәашьа, ахәыԥҳа, акыкахш ҳәа ауаа, ацәанырра ан­
рыцә­маҷхалак, рхы иҭҳәааны ирыбжьарҵало аиуара, аиҭын­
харақәа аздыруамызт Бзоу. Иара иадыруаз уиоуп, раԥ­хьаӡа
ибла хәыҷқәа ҭиқәаҵәааӡа ианырхыԥшыла, аеҵәақәа реиԥш,
икәеицеиуа инадыԥхалазшәа, урҭ зтәыз изыҳәан ашьа-ада
иԥхаӡа акы нарҭысит. Уи гәеиҭозар акәхарын аԥшәмагьы.
Убри­аӡә заҵәык иакәын инапала дааганы иақәиртәахьаз.
– Анцәа сишьааит, Кәынта ашкол ахь дахьԥасышьҭуаз.
Џьара акы днабмыцхраауаз, – лҳәеит уажәы уи аҷкәын хыцә
длыцӡамкәа иан аҽҭра аԥхьа дахьгылаз. «Абзыцәашьа»,
«ахәԥҳа» ҳәа акгьы ацлымҵаӡеит. Лқьышәқәагьы аччаԥшь
рықәмызт. Урҭқәа ауаа ианырҳәо, рқьышәқәа аччаԥшь ықә­ны,
рлакыҵақәа амра агыламҭаз шьыжьтәи ажәҩан иана­ҩызоу
акәхап.
– Еи, иҳалшагәышьоузеи, Мсыгәда. Шәыӡӷаб дышԥаҟоу,
бхаҵкы сцеит? Аԥсраҿгьы дсымбеи, аха ҳзымеицәажәаӡеит.
Лыӡбахәқәа бзианы исаҳауеит.
– Дыҟоуп, сбыкәыхшоуп. Убри аӡәк лакәгәышьоуп сзықә­
гәыӷуа. Зны арахь даазгап, зны дара рахь сцалап. Икәыр­

банс сҟалааит, дзыхшаз иан хаҭа леиԥшҵәҟьа сибагәышьоит
сымаҳә, – лҳәеит Мсыгәда. Егьуедрамкәа, егьсаарамкәа,
Бзоу иамбаӡацыз акала иазаалгеит аӡы. Икьаҿпыҟәӡа инам­
ҵалыргылеит. Ԥыҭракгьы амԥан имнеикәа, «хырр» арго, ишьа­
қәсуа уи иахәаԥшуан Бзоу. Аухантәарак аҭәаҩа зфаз аҽы,
ақьышәқәа баны еидҷабло, агәы шабон. Аԥышә нҭанаршьшьит
аӡы ҟас-ҟасо изҭаз ахәҭага еиқәаҵәа. Иамаҳаӡацыз фҩык
аԥынҵа инҭасит. Уи абысҭа аҵаблреи ачхәари ирыфҩын.
Иажәырц аҿы иҭанагалаз аӡгьы наҟ иканаҭәан, игәааны,
ацәеижьы зегьы ҵысуа иаақәарқәашьеит.
Ажәҩан ҭахәлакны ишәшьызааит, икыдхаҽа илеиуазааит
ақәа, Бзоу иадыруан амра ҩагылан, ашәахәа хахаӡа аҭӡы­
вара ианкылԥхаша аамҭа. Есышьыжь убри аамҭазы аԥшә­ма
ишизыԥшыц изыԥшуан. Адәахьала ацаԥхақәа анаа­хьархьар­
лак, иара иоуп ҳәа игәырӷьо икьыркьыруан. Илԥыр­­хагамхо,
иагьылмеигәырӷьо, ҭынч аҽаашьақәнакуан, Мсыгәда да­
нааҩналалак. Убас ишыԥшыз, аӡынра иаҳа-иаҳа инаскьо ма­
цара, ашьхақәа ркалҭқәа рахь аӡыҷҷақәа аҵаа иҭаӡны иакит.
Ашәаԥыџьаԥ ахьҭа иаршабеит, аиха рылоуҵар шьа кәармак
рылымҵуа,алҩақ иашәызшәа,ицәиқәарахеит харантә иааԥшуаз
ахәаџақәа. Убас есышьжьымҭан ишизыԥ­шыз, иԥыҽҽит аҵаақәа,
алҩақ нархыҵын, ахәаџақәа шьац­ԥшшәылахеит. Иааит адгьыл
ззыԥшыз, иааит ааԥын. Уи иал­шеит аԥшра, аха адгьыл иалшо,
адгьыл иамоу ачҳара иарбан гәу излаӡо!
Ишыҟалҵалац еиԥш, анахәҭа ашаха роуны инацралҳәан,
дацәшәа-цәшәо Бзоу аҽҭра иааҭылгеит Мсыгәда. Зныкыр
арахь иааскьахьазу. Агәашә ахь ианынаԥш, ахы рҟәны
икыл­ԥшуа иадгылан аҽы хәышлаԥса. Уи аӡынраз иагхаӡан,
аԥҳә анақәырх, ихаххала иааԥшыз аҵла амахәқәа реиԥш
акәын аҟәыҟәылқәа шалыҳәҳәоз. Уинахысгьы Бзоу, аԥшәма
дацәыхарахацыԥхьаӡа, убри аҽы хәышлаԥса иара ашҟа
иаҳа-иаҳа иааскьон. Адәеиужь ианықәнабаалак, хақәиҭрак
еиԥш иԥхьаӡаны акәын иара ашҟа ишеихоз. Уажәгьы ианаба,
иазгәакьаӡаз аҩызак абазшәа, иназыкьыркьырит.
– Ушьапқәа еисиӡеит. Усцәыбнамлозар, уоусышьҭып. Ани
адәеиужьра ушьамхы нарбаны уаахынҳәы, – лҳәеит Мсыгәда,

уаҩԥсык иеиԥш лыбжьы ҭыганы аҽы дацәажәо. Уажәадагьы,
шьыжьи хәылбыҽхеи ахәы аналҭало, ус ҟалҵон. Бзоу абла
ҟәазқәа камкамуа илыхәаԥшуа, илзыӡырҩуан. Иадыруазҭгьы
ауаҩы ибызшәа, иаҳауазҭгьы аҽҭра ашәхымс аҿы дықәтәаны
Мсыгәда илҳәалоз ажәақәа, аԥшәма иара шаҟа изыԥшу
аханаршҭрын.
Агәашә аартны ианноулыжь, аӡынра ашьҭахь иԥсасины,
итатаӡа ишьҭаз адәеиужь ахь икәалаауа аҿыланахеит. Иш­
неиуаз, аԥшәма дақәтәаны аӷәра ааҿаирххазшәа, адыхҳәа
аҽаанкыланы, иқәчаразаауа адәы ҩыцәнаҳәҳәеит, нас ахы
наҟьа-ааҟьо, ганха еиҭаԥо ихәмаруа инықәлеит. Аҽы хәыш­
лаԥса агәашә ишадгылаз иадгылан, акәац ахьеиҿырхуа
инармышьҭкәа аанда икылԥшуа игылоу ала-маҟеиԥш.
– Џьара акы наҿарҵар, ма наҟ илагәыдҵан иршьыр
иҭынчымхоз, аԥсцәаҳаиԥш адәы иқәҵаны ирымоуп, рыԥсы
иарҭааит изтәу! – лҳәеит Мсыгәда аҽы хәышлаԥса азыҳәан.
Нышәхәарԥк аашьҭыхны иагәыдылҵеит. Аԥахәҳәа азқәа иа­
нааха, ацәа-ажьы дысӡахьазшәа, аҵыхәа ааҟьан, амҵқәа
анаҟәнацо еиԥш, азқәа инықәнашьит. Иахьгылаз егьымҵысит.
Ишԥацәымӷыз Бзоу ахәылԥаз амӡырха иахьҭалцалоз. Ааи­
гәаранӡа днанашьҭуан, нас, адунеихаан дамбацкәа ирҳазшәа,
ирҭрысны, апыҟҟаҳәа адәы инықәлон. Зны агәабалаа аџьы­
қә­реи анԥсаланы ижьа-жьо иалаҭалцалон, ҽазны изҿы­ҭны
даалгон Кәынта хәыҷы.
– Адәахьы иҟазар иаҳагьы имҳәуеи, – иҳәон уи, Мсыгәда
дахьлыцхраауаз деигәырӷьаҵәа.
– Ииашоуп, нан, аҳаскьынҿагьы еинҭәылеит, уахынлагьы
адәы иқәзар имҳәуеи, аха акрыздыруама, амцхә афар иа­
зеицәоуп иҳәон зыԥсы аҿҳәараз, насгьы, нанхеит, џьара
мҽеиқәак иаакны инақәтәар, ихәыржәоит, иара усгьы абӷаҿ
аӡә даннеи, аанҿасшьа аздырӡом.
– Сдухар сара сақәтәалоит.
– Уԥсынҵры духааит, нан, уара удуха, аҽы уахызбаауада.
Иара Бзоугьы уара бзиа уабоит.
Бзоу ашҭа иҭаргаларц Кәынтеи Мсыгәдеи ианԥхьарца, иҩ­
уа, ихәмаруа аҽы хәышлаԥса инадыххылеит. Инафҩы-ааф­

ҩит. Аламҵқәеи аԥхӡи еилаӡҩаны иҵәыҵәӡа фҩык аԥынҵа
инҭасит. Иара убриаҟара иадгьежьылон, аҽы хәышлаԥса,
иамбаӡошәа, агәхьаа мкӡакәа, ашьапқәа зықәгылоу адгьыл
ҭаԥҽуазаргьы иара азы зегь акакәны игылан. Абӷьы шаҿаз
ианҩа, абӷьыжә камԥсакәа, изҿахаз аҵлеиԥш ахәыжә
аназымҟьа, ипытқәыр-пытқәырӡа ацәа иалахеит. Абла ҿа­
гәыгәқәа аҭәафҩы здәылышәшәуаз Бзоу аҭрахьы акәын
иахьхаз.
– Изтәыда, нанду Мсыгәда, абри аҽы? – иҳәеит Кәынта аҽы
хәышлаԥса дахәаԥшуа.
– Изтәызаалак, анапы надкылазар – иҽыми. Избалак
шақә­тәоз ацәа иҭырхит. Изтәыз уаҳа иҭаимыжьло иашҭа иҭи­
цахьеит.
– Абӷа ахьцәҟьоу амҵқәа иазааргозеи!
– Акәадыр анақәырҵо иаҭәашьаны аҽықәҵаршә аҵа­
дыршәуам! Џьара кәахьчак нақәыршәуа мацара, абӷа ацәа
ахырхит. Ақәтәара еилаҳауа ианеимаркуазгьы ыҟамзи.
– Нанду Мсыгәда, сынтәа Бзоу ашьха ишәышьҭуама? –
длазҵааит Кәынта. Бзоу амӡырха ианҭарцала агәашә аркуа.
– Сыздыруам, нан, ашьхацарагьы ааигәахоит, иахылаԥшуа
дҟалар, изышьцылахьоу ауп, исмышьҭуеи.
Раԥхьаӡа ашьха ианига, џьабаамзар ашьха ацара бзиарас
иалаз ҳәа акгьы амбеит. Аблақәа хнаҩо ақәа шлеиуа, аԥ­
ша анаслак, абаҩқәа хьшәашәаӡа ацәа иҭанаԥсон. Аингьы
ацын усҟан. Агәаҵанӡа инҭыԥсаауа ишәон ахра ҭакнаҳақәа
ианырхықәххылалак. Аин аакьыркьыруан, ибжьы ҿацаӡа
ина­қәиргон Бадрагьы. Иабаҭахыз ашьамхаҟынӡа иҩеиуа
излагылаз аҳаскьын ҟата. Иара егьацәымцхәын, ижәпаны,
иҩеижьӡа аин агәыҳәԥы иҭыҵуаз ахш. Ус акәхап ауаа рзы­
ҳәангьы ишыҟоу ашьхақәа, раԥхьаӡа урҭ рызқәахь ихәназ,
ақәаршҩы, акырцх, ахьҭа, ахра ҭакнаҳақәа зегьы еилаланы
дрыцәдыршәоит. Иара ихәыҷра шаҟа идырбозеи ихагылоу ах­
ра цыҩцыҩ дуқәа! Урҭқәа игәы ҭырымҟьакәа, ргәыблра зкыз,
ашьхақәа рыбзиабара ду инарцә инҭеигалоит. Шаҟа рахәы
ахра иалҟьаны иҭахозеи, аха ус иҟазаап ашьхақәа, сынтәа
ацәҳәыраҿ зшьапы ԥҵәаз, ҽааны шьхацан аҩызцәа анкарцо

иаргьы рымгар, рышьҭа ихыланы инарышьҭалоит. Ахала
заҵәык ашьхақәа рыгәҭанӡа инаӡогьы убап. Знызаҵәык ауп
Бзоу ани иареи ашьха ианеицца. Убасҟан ахәдаџьал иахьац­
ҳаз, акраамҭа иԥахәӡа ичын. Иара, иины ианынкашәа инарк­
ны, адгьыл аҵабылуазшәа, џьарак изгыломызт, ма иԥо ихәмар­
уан, мамзаргьы иҩлар акәын. Ашьха цәҳәыраҿ зны икәалаауа
иҩны ишнеиуаз, убас хра ҭакнаҳарак инхықәххылеит, ишәа­
ны ашьамхқәа наҵамҟәалазҭгьы, ахаҳә алшәазшәа, икәалаа­
уа инҭалон. Аин кьыркьыруа ианадыххыла, иара ҩаҵҟьеит
иҵыхәаршәшәо, ашьапқәа ҵысҵысуа. Ахәдаџьал ацҳараҿ
иннажьуамызт, аҩбагьы бӷеибаҵар ҳәа дшәаны Бадра
иб­жьы рықәимыргазҭгьы. Ашьха уаҳа ацара агәамԥхо,
агәы ахшәаноуп ишылбааз. Даҽа ҩынтә раҟара имгакәа,
ишьапыҵхаагаз амҩа хьаас иамкыртә аҟара ашьха иазыгәкуа
изыҟамлеит. Ашьҭахьы, аԥхынра нҵәаны, атәым тәылахь ицо
аԥсаатә раамҭа анаауа шырдыруеиԥш, ашьхаҟа амҩа ақәлара
ианаамҭахалак, иара ахала иадыруа иалагеит Бзоу. Уаҟатәи
аҳаскьын ԥсылеи аҳауа ласи рыфҩы аҿасызшәа, ҭынч
џьарак аҽазышьақәкуамызт. Ҩадаҟа игоу амҩа ианфҩыланы
икьыркьыруан.
Ақыҭа уахьад ашьхаҟа амҩа ианықәлаша, еснагь еиз­цар­­
ҭас ирыман аҽы хәышлаԥса аҳәырҭа адәаҿы. Уаҟа рҽааиз­
ганы, еицәхасуа, агәгәаҳәа рҿаныҩархо, Бзоу ҽырба-ҽырбо
раԥхьа инагылон, ихыԥхыԥуа рышьҭахьӡа ирышьҭан аҽы
хәыш­лаԥса. Знымзар-зны ашьханӡа изынаӡаны иамбеит. Ам­
ҩан ма иаҵаҟьаны идыргьежьуан, мамзаргьы ирхьымӡакәа
ианын­халак, иара ахала иаахынҳәуан. Инарзынхон аҳаскьын
хҩаа­ны изықәкыҷыз адәы цәҳәи ашьа алзыцәцәаауаз
аламҵқәеи.
Сынтәагьы ашьха илбаап иҵегь ашьамхы ӷәӷәаны, иласны,
нас жәантә изыкәшо уи адәы гьежь инықәлап, аҵыхәа иахь­
нарԥшып зегьы.
– Иабацои уахь, иабацои, алақәа ирфааит!
– Амҩа аҭшәараҿ шәырԥырагыл. Макьана ишәмышьҭын!
– Ишәыԥхьаӡа, амҩа ианнықәло ишәыԥхьаӡа!
Рҟамчы шьҭыбжьқәа ҿацаӡа аҳауа ԥнаҟоит. Ауахьад
ирыкә­шаны еизырцоит аҽыхьшьцәа. Аҽҵарақәа рыбжьқәа

ҵарыхәҵәаӡа еибаркьыркьыруеит, ранацәа урҭ ирхыбааны
ирывагьежьуеит, еицҳауеит, еидҵыгьлоит. Бзоу амӡырха агәы
азықәкуам. Агәашә инадыххылоит. Аҽазнакуеит иахыԥарц,
аха иҳаракцәоуп. Иҵар-ҵарӡа амасар аандала икәыршоуп
амӡырха. Хыԥашьа амам. Анахәҭа лыманы дааит Мсыгәда. Уи
зылҭахузеи, ус агәашә налыртыр, инҭҟьаны ицап, есышықәса
ашьха изыццало рахь. Уаҟа ирхамышҭыц ҩызцәас иаҳа аҽ­
рыдкыланы изыцҳәлоз. Ахәда ҭҳәа, уахь иԥшуеит. Мсыгәда
анахәҭа нахалҵеит дахьынҳаланы, ахәдаҿ аарла днаӡо.
– Аҽырыҩраан зегьы уртәуп, абжьааԥны... Аџьу, сшьапы
уақәԥалома, алақәа урфеит! Уара узба акәым, сара схы агарҭа
сымам, – анахәҭа ианкны аҽыхьшьцәа рахь илыман днеит.
– Бгәы иалымсын, Мсыгәда, ак анахь, сара сзадгылагәы­
шьом, – иҳәеит ахьшьцәа реиҳабы.
– Ак анахь, унхарагьы азхом! – иҳәеит дааԥышәырччашәа,
иажәа аҵәы налаҵаны Шьаҳан. Уи уажәы ахьшьцәа рынас­
кьагаразы дааины дыҟан.
– Бзоу ануга, иара мацара уацзароуп. Ҵыԥх ҳаҽқәа
зықәнаршәоз сара исымдыруеи, – иҳәеит хьчакы, нас усгьы
нациҵеит: – Аҵларкәыкә абажә иамысыр ахы шахьуеиԥш,
уара, ари мыҩлар ичмазаҩхоит. Каԥкаԥк ҩышьҭԥрааргьы,
ахы зыхнарҟьаша акы анаба, еес, азаара ахы иҭаланы, икәа­
лаауа аҿыҩанахоит, аҽқәагьы уама ҟалаз џьшьа, ирҳаны
иҩашьҭалоит, нас ухы кны урышьҭаз. Бадра даныҟаз, даҽа
усын. Уи аҵыхәа кны дацын, насгьы верск иҟазаргьы, ибжьы
ақәырганы, ииҭахыз аирҟаҵон. Уаҩԥсҵас дацәажәон, убас
идыруан иаратәы.
– Уара, нас, ари аҽы уаҳа ашьха имцаӡои? Шәанаџьалбеит,
қыҭак ҳахьӡ шаҟантә иҭнагахьоузеи!
– Ихагала, уара иузыхьчозар...
– Ибзиоуп, нан, ибзиоуп. Ҽыжәк еимакны шәарҭ, мҩа
харак иқәгылоу, шәгәы еихымшәан, – Мсыгәда уаҳа ажәак
рылаҿымҭкәа, анахәҭа шылкыз, ашацаҳәа лышьҭахьҟа даа­
хынҳәит.
Аухантәарак ақьышә нышьҭнамшьит. Адгьыл ианыҩуа,
аҳауа иалан еибаркьыркьыруа, агәгәаҳәа иԥхеибаҵа, еижә­

хыс­ло ашьхаҟа амҩа иқәлаз ауахьад рышьҭыбжь. Абла­­
қәа ашьа рхыҵәало икараханы, иара изныкымкәан ауаа­
гьы, ашьа зшьоугьы рыхьӡ ҭызгахьоу, ашәақь ԥсақәа
реиԥш, рыхқәа ҵырҵырӡа амасар зкәыршоу амӡырха ҭшәа
иҭагьежьуа иҭакуп. Аԥша ықәхәмараауа иккаӡа иҭацәуп
адәеиужь. Есшьхацан, ишыҟанаҵац еиԥш, еиҭа ирышьҭала­
ны ицахит аҽы хәышлаԥса. Еснагь еиԥш, еиҭа мҩабжарантәи
ихынҳәуазар акәхап. Уамашәа ишоуп уеизгьы ауаа: мыцхәы
зыбаҩ зцәыласу иацәшәаны ирымгеит, ахәышлаԥса – уи
баҩданцәоуп. Ирызхәыцыр, ашьхаҟа иԥхеибарс амҩа иқәлаз
аҽқәа рышьҭыбжь аҵкыс еиҳаны, алымҳа иҭаҩуеит аԥхьахә
аманы ианҭалалак иеигәырӷьо рнапеинҟьабжь. Ишьҭыхны
рнапы ирзықәыргылом, уаҳа акгьы рыгхом. Аӷәра иаханы
илага-ҩаго, аԥхӡы аладырбоит, ашьара ианықәлалак, аӡы
хьшәашәа амҵадыргылоит. Усҟан инадгыло зегьы рнапы
нахьыршь-аахьыршьуеит, хаҳә ԥшьак акәушәа.
Иҵуазеи уажәшьҭа аӡӷьгьы иаладмыргылеижьҭеи. Алым­
ҳақәа ирҭапапоит ахаан иамбацыз аламҵқәа. Аҽы хәышлаԥ­
са аҟынтәи иаау, уи ааигәара ианнеилак акәын аламҵқәа
ианырклоз. Уахеиԥш ари агәарԥ аҭыҵра аҭахны, уахеиԥш ахы
азҭамкуа иҟамлацызт. Аҵарақәа ҷырҷыруа иааиларыԥсеит
шьҭа. Алашьцара иаҳа-иаҳа ицәышхоит, адәеиужь ҭбаахоит,
икахәхәа иааԥшуеит аҽышьапхыц иаганы адәы иқәдоу ашьха
мҩа. Иаргьы аҽы шьапхыц ианаргеит агәашә ааигәа-сигәа.
Инадыххыланы иаагьежьуеит, еиҭа инадыххылоит. Аԥараҿ
уиаҟара абаҩ ԥнамшәац. Ашԥы аҿынӡа ахәда хнарҳәҳәоит
агәашә. Лаԥшҵашәарак аузшәа, иҭрысны аҿыҩанахеит.
Агәашә ашьапқәа машәырынгьы иахьымкьысит. Адәеиужь
инықәԥшит, ладеи ҩадеи еимдо. Алашәарыца бзиагьы ус
ашәарах рышь­ҭа азырхом. Ашьа-ада арҿыхо, иазгәакьаӡоу
рыфҩы аԥынҵа иҭасуеит. Аӷәра аҿадырххауам, акәадыр
ақәым. Еиужьны ашьхаҟа ахы рханы ишьҭоуп амҩа. Уи ацашьа
збалак, даҽа ҽызҭгьы, алашәага иаарцоит игәахәрын, аха
Аԥсара ақыҭангьы, уи анҭыҵгьы Бзоу ззымдыруадаз!
– Ихәжәоит, машәыр ахьуеит. Ахы азынкылома ари ахала,
– лҳәеит ақыҭа агәҭа иагәылҳәа игаз амҩа ианыршәлан

ишнеиуаз иаԥылаз аҭакәажә. Ашьҭыбжь анлаҳа, џьоукы
еиԥхныҩланы иаауеит лыӡбан, амҩа днымҩахыҵын, аанда
лҽавакны дгылан.
– Еи, гьыди, ишԥанапыдахеи! – иҳәеит аԥсараа
рӡаагаҩы ҭаҳмада. Ашьыжь шаанӡа иуардын ҵаҳәаны амҩа
дықәлахьан. Уа дахьақәтәазгьы, ац хаԥагәаӡа икын илаба­
шьа. Ауардын ианҿаҳәалаз ауалырқәа ихы рхыҳәҳәомызт.
Бзоу анааиԥыххыла, ашьҭыбжь акамбашьқәа аршәан, ршьа­
ҿа хьанҭақәа еихҳәо рҿынархеит. – Хьи, уоореи! Абгақәа
шәырҿаҵахәхааит, абиб шәымбаҭгьы! – нас дгәаа­ны,
днарзаӷьшәа, ус нациҵеит: – Аҽы бзиа – анапы бзиа аҭахуп.
Аԥсараажәқәа ҳакәызма ари аҩыза аҟыбаҩ злоу аҽы
зықәнагоз. Ҳара иҳақәнаго, аа, абарҭ акамбашь гәаҵәажәпа­
қәа роуп, хьи, уоореи!
Ихәжәарын даҽа ҽызҭгьы. Бзоу азыҳәан, аҩра баша
ныҟәара иаҩызан. Аҽқәа рышьҭа иаҳа-иаҳа иҿыцхоит, ахыл­
ҩа-ԥсылҩа ахылҵуеит руац. Абар иааигәаӡаны рыфҩы аԥын­
ҵа инҭасит. Уи афҩы аҽы хәышлаԥса афҩы агәаланаршәеит.
Аԥхӡы, аламҵқәа… Абар иаргьы. Амҩа нымҩахыҵ, шҭак
аҟара иаагьежьны дәҳәыԥшуп. Ҳәырҭас иахьамоу адәеиужь
иаҳа иҭәарҭоуп, убас ицәҳәуп ари адәҳәыԥш. Еснагь еиԥш,
ахы ақәыжьны, аԥырцәқәа алахь иҭассы, икәыкәы-цыкәуеит.
Иазгәакьаӡаз аҩызак абазшәа, инадыххылеит Бзоу. Аҽы
хәышлаԥса, агәахы ҵкапуа, ацқәа хырџьаџьаны иацҳаит аҟы­
ҿыҳәа. Цәгьарас иазноухьоузеи, иараби! Иаргьы нырмыжьӡеи
ашьха ицаз, ма убри еизааигәанатәыр. Аха Бзоу ахәышлаԥса
шаҟа аҽазааигәанатәырц иара ашҟа еихоз, иара ахәыш­лаԥ­
са иаҳагьы Бзоу агәаӷ акуан.
Ауахьад ршьапы иаргылаз асаба цқьа имтәац. Иааигәа­
хоит шьхацан раԥхьаӡа инауԥгыло ашьхагьы. Бзоу ибзианы
иагәалашәоит. Уи ашьха ашьапаны адәы иашароуп. Уаҟа
арахәгьы ирдыруеит ашьхақәа шаҟа иааигәахаз. Адәы
иқәиаауп иԥсылоу ашьха ҳаскьын. Ихьшәашәаӡа цыха ӡык
еиҩнашоит иара. Уаҟа ԥсеиҭакырҭоуп аидара иаҵоу аҽқәа
рзыҳәан. Бзоу, ауаҩы ихьанҭара аамышьҭахь, еидарак абӷа
иқәымлацт. Уеизгьы иара азыҳәангьы иԥсшьарҭоуп уи адәы.
Уинахыс иалагоит аҩшьа ахьамам амҩа. Ахаҳә ашьапқәа

ирыҵаҿыпуеит, ахы ааланарҟәыр, анаара ақьышә нкыдсылоит.
Ҩада ихалацыԥхьаӡа ихьшәашәахоит, иласхоит аҳауа. Ламҵ
цырақәак ақәтәазар, урҭгьы наҟ инаԥырҵуеит.
– Шәыԥшы, шәыԥшы!
– Бзоу аауеит, Бзоу!
– Аԥхьахә аманы иҭалоушәоуп иаашьоу!
– Ҳаи, шәанаџьалбеит, ашәаҟьаҳәа иақәчузеи!
– Алҩаҵә ахылҵуеит, алҩаҵә. Аблақәа ашьа рхыҵәаларц
егьрыгым. Ани нызкылоз аанда абаҟаз!
– Машәыр ахьыргьы, иара ахала иааит, ҳара акгьы
ҳхарам.
– Ари зцәыӡыз нхарак ицәыҵамбгеи, – иҳәахт анаскьагаҩ
Шьаҳан. Џьоукы еигәырӷьо, џьоукы, дара иахьыртәым иара
иахароушәа, агәаӷ кны, инеихырҳәаалеит ахьшьцәа. Аҽ­
қәа аидарақәа рықәхны, аҳәымца аиқәҵара иалагахьан.
Бзоу ахы шхаз ауахьад иҩарылаххит. Аҩра иалашыҩкны,
насгьы иахьрыхьӡаз еигәырӷьаны аҽазышьақәымкуа аҽ­қәа
инарыкәша-аарыкәшеит. Иацы ашьыжьымҭан, аҽқәа абрахь
амҩа инықәлазар аахыс, ақьышә нышьҭнамшьыцызт, амла
иакуан. Уаха шаанӡа азхара иҳәып, аԥсы еивнагап. Урҭқәа
хьаам, ирыхьӡеит, ашьа зшьоу ирылоуп уажәшьҭа. Иры­
лагыланы ашарԥаз ашьхаҟа инкыдлап. Абар, рышьҭыбжь
ааҩуеит арҩашқәа. Аԥшагьы иаҳа иҿыхьшәашәахеит.
Анаҟә еиԥш иҵаӷахо ақәҵра иалагеит аҵх. Аӷәреихақәа
рыхьархьарбжьқәа геит. Аҳәымца анеихдырԥхьа, акәазҭха­
қәа ирхылббуаз алҩа, адәы иқәчыз адгьыл ахылҩа-ԥсылҩа
цәышра иналалеит еиқәаҵәаӡа.
– Иацы аидарақәа зқәыз ирықәшәымҵан иахьа.
– Иацы ҳзықәтәақәазгьы шәымкын.
– Бзоу, Бзоу, – инапсыргәыҵа џьаџьақәа еихьшьуа, Бзоу
ашҟа иҿааихеит ахьшьцәа рынаскьагаҩ Шьаҳан. Атәым напы
ацәымӷын акәымзар, аӷәра иацәшәаны имырҳацызт. Уимоу,
аӷәра аихақәа аныхьархьарлак, иара иаҳагьы алымҳақәа
кьацәхон. Аӷәра иҭнагон уаха шаанӡа ашьапқәа еисиуа
изҭаку аҭра, аӷәра анаҿоу ауп жәантә изыкәшатәу адәы гьежь
икәалаауа ианықәло. Уажәы изырӡыӡымкыз – тәым напуп
аӷәра зку. Ишԥаҟанаҵари, адәы гьежь аҟны рыхьӡ ахьҭнаго

рзымхакәа, ашьха иахьырго азыҳәангьы аԥхӡы каҭәатәызар,
дақәтәааит убри ауаҩ. Абӷа иалымсӡакәа даманы ицап, ани,
асыԥса иҩықәсны ианыҩхалалак, ииашараны, ацыха ӡы ал­
сны ицо, ианҳәуа аблақәа ирхысло аҳаскьын ахьықашәқа­
шәо ацәҳәыраҿынӡа. Ауаа дара рзыҳәан мацара акәхап арҭ
анаара барақьаҭқәа ацәҳәыра зрыхьӡырҵаз. Аӷәра наҿеи­
ҵеит. Иамуӡозар аидарагьы ақәиҵааит. Уи азыҳәан аныҟәа­
шәа еицакрым. Иара ус ианхәыцуаз, иахьцаша, иахьааша,
еидарасгьы иақәлаша, зегьы ӡбаны иалгахьан ауха, аҳәымца
аҽҳәаҿы.
– Аӷәра ушахо умахәарқәа аркарашт.
– Имахәарқәа аркарар усым, иԥсы еиқәхааит. Ари аҩыза
аҽы ццышә ақәтәара хәыҷык ицәгьоуп.
– «Аџьма имԥсыша амаҵә азылаҟәуеит» ҳәа, Шьаҳан, уҽы
анасыԥ ишԥаки, уҳәарауеи! Ԥхыӡгьы иабарц иҟазма ашьха!
– Иара зызкӡоу ӡлагароуп усгьы. Еидара ҽуп. Иаазқәылаз,
ԥуҭк аԥш азышьҭымхуа амч каԥсахьан. Ҽык сханаршәалеит
Бзоу, – иҳәеит Шьаҳан. Бзоу акәадыр нақәиҵеит. Аҽырыҩра­
қәа раан ибақәахьан акәымзар, ишьапы нахшьны дақә­
тәартә, аӷәра инапаҿы икып ҳәа иԥхыӡгьы иаламшәацызт.
Ҟала­шьа змамыз уск шакәыз ахьидыруаз аҟнытә, уамаӡак­
гьы дашьҭамызт. Иара имаз иҽы иара изхон.
– Абрантәи аганӡа далацартә дышзақәтәоз идыруазҭгьы,
Ҳарун хәашабга, шьапыла мацара шәааскьеигон, – иҳәеит
Шьаҳан.
– Ушақәтәоу иумырбан акәымзар, иԥсы маҷханы дка­
ҳауеит.
– Сара исмаҳацт убас ҳаиуанк ауаҩы даҿынҵәаауа.
– Дыхнахит. Аԥҳәызба ԥшӡа иналыхәаԥшыр, адунеихаан
аҭыԥ иаақәымлаӡо згәы еилаго ахацәа ыҟами, убас ихы
еиланагеит.
– Уи даныҷкәыназгьы ақәасаб-ӡыс ихы еиланаган, изшьа­
пык наиҵаԥҵәа иагеит. Уажәы Бзоу, ихәдаџьал аахнажәаан­ӡа,
дашьҭыҵуам.
– Бзоу аԥшӡара аҵкыс, сара сҽы аӷәӷәара иаҳа ихәарҭоуп
сара сзы, – иҳәеит Шьаҳан. – Иара усгьы Бзоу ахьӡ ҳәаны аӡы

иахәон џьоукы. Сара уи иалаз ҳәа акгьы сымбеит. Апыҟҟаҳәа
иҩуеит, уаҳа акгьы. Ажьа аҟарагьы иҩуада. Аҽырыҩраҿы
ҳнеит, ҳнахәаԥшит, ҳцеит, уаҳа уинахыс изхәарҭоузеи ҳәа
суазҵаауеит? Акымзар акы. Нарҭаа раҳәшьа Гәында леиԥш,
иқәыртәаны иумаз. – Дацәшәа-ацәшәо амгәырхақәа ирххеит.
– Ашьха алԥха шәоуааит!
– Ҳахьынӡааскьоугаз бзиараха иуԥылааит!
– Ишәасҳәарызеи, абааԥс, уадаҩс ишәоуеит, аха шәысза­
хылаԥш сҽы.
– Уи уацәымшәан, аранӡа уара уанаанага, уажәшьҭа аидара
ақәым, уаҩ дақәтәам, ишыҩуагьы ицап ашьханӡа.
– Иҩуама, рыцҳа, аидара абӷа ԥнаҵәахьан. Иахьа аҩныҟа
сгара ақәшәазҭгьы, капеи кылҵәак ҳәа иузымҭиуа иҟалон, –
иҳәеит Шьаҳан, Бзоу ақәтәараз давагьежьуа.
– Дҽыжәышәҵа, уара, шәицхрааны, – иҳәеит ибжьы ҭагәа­
ҩаӡа иреиҳабыз ҽыхьчак. Аӡәы ишькыл икит, ҽаӡәы – аӷәра.
Урҭ аҩахакгьы, лыԥсаак длоузар аҟара ихьааго, уаҩԥсҵас
лхы нықәҵаны лацәааихьшь ҟалымҵеит Мсыгәда. Ишаашалак
Бзоу «абзыцәашьа» Кәынта хәыҷы длыманы, иахьынӡал­
дыруаз дәы, гәаҩа акы нмыжькәа хәыц-хәыц еимданы, дааԥ­
са-дкараха аҩныҟа дхынҳәуан. «Абарқәам ҿаҵаны изҭеикуаз
уажәоуп ианыздыр. Егьиашаҵәҟьоуп, аҽы бзиа умазар – аԥҳа
ԥшӡа думазар иаҩызоуп. Егьгәыҟаҵагоуп, егьхаԥыцхьаауп
аниҳәалак, ухы еилагама, ауаҩԥси аҳаиуани еидкыло ҳәа си­
хыччон. Иара иаҳаҭыраз мацарагьы напы агсыжьрым, сҳәан,
зынӡа инасымпыҵаӡит. Схы ԥҽтәуп акәымзар, изысҭахузеи!
Кәынта хәыҷы ддухаанӡа иахьтәоу изымгыло иажәуазар
акәхап. Иажәыр – иажәааит, сара сыԥсы ҭанаҵы абӷахь уаҩ
днасышьҭуам сҳәан, иамуит, сыгәнаҳа агартә. Сабик иааӡара
аҵкыс еицәахеит уи абара. Исылшагәышьом. Иргааит
акәамхозаа. Аҽырыҩраан ақыҭа, араион зегьы ҳахьӡ ҭнагеит
ҳәа иалаҽхәоит, абжьааԥны ирзымбои!.. Ашьха иахьырым­
газ еиҳагьы еиӷьзар ҟалап, ииашаҵәҟьаны машәыр ахьуан.
Абыржәы заҵәык еибганы избандаз...»
– Уажәы ианаҳаԥшаалак, уаҳа иӡуазар ббап, нанду Мсыгә­
да. Сара сацлоит, исыхьчоит, – иҳәеит Кәынта.

– Уара иубартә уҟандаз, зынӡагьы иусҭон. Абар амра
нҭагьалеит, иахьагьы ҳшашьҭаз. Ушьҭахь агәашә аркы, нан, –
лҳәеит Мсыгәда.
– Сара сышԥахәыҷу, даду Бадра зны сақәимыртәеи!
Уиаахыс шықәсык еиҳагьы ҵит, саргьы иҵегь исызҳаит.
– Аӡәы аӷәра ианкны ҳлеига-ҩеигозар, уаргьы саргьы
ҳҽықәтәаҩцәа бзиақәоуп, – лҳәеит дԥышәырччо Мсыгәда.
Амӡырха ккаӡа днықәыԥшит. Уи зырлахҿыхуаз, иҭзырҭәаауаз
акы агын уажәы. Аҽҭрагьы аԥша ишаҭахыз иҩнасуа, ашә
аартын иҟьаҟьаӡа.
– Уца, нан, Кәынта, аҩныҟа.
– Уаҵәы ашьжьымҭан саауеит, еиҭа ҳашьҭалап.
– Уареи сареи иаҳаԥшаауа егьыҟам. Анхара еилахараха,
арҭ аҩымш-хымшк рыла маҷк рхы иақәиҭхар, ахацәа ирыԥ­
шаап. Аҳаблаҿы ахацәа нҵәама, сеидру...
Убри аамҭазы, агәарабжьара ибжьыҩны, апыҟҟа-пыҟҟа­
ҳәа ҽышьҭыбжьк ааҩит. Мацәысеимҟьарак иаҩызаха, ахы
азнымкыло агәашә иаадыххылеит Бзоу. Иақәтәаз иаԥхьа
иароуп Мсыгәда лылаԥш иҵашәаз. Амҩан ишеибаргәамҵ­хьаз
мҩашьо, аӡӷьы иаарызшәа, аԥхӡы ахьыҵәҵәон.
– Бзоу ааит! Бзоу ааит! – ибжьы хҵаны ҿыҭуа днарԥыххы­
лан, агәашә ааиртит Кәынта. Амӡырха ныҭнарҭәааит Бзоу
ашьҭыбжь.
– Бысхыччаргьы, Мсыгәда, быххь згеит, сара уаҳа Бзоу
сақәтәом. Ҽымзар избахьоузеи, аха саагылазар, ас еиԥш­
ҵәҟьа сақәымшәацызт. Аӷәра сшахоз смахәарқәа ҿнахит.
Уаҳа иаамбжьаӡо, закәызеи, шәанаџьалбеит! – иҳәеит Шьа­
ҳан. Дынҽыжәҵын, аҩы дашьызшәа, ишьапқәа еилаго, аҽ­
харԥарҭаҿ инаганы аӷәра нахаиршәит. Мсыгәда уи ииҳәо
лхахьы имааиӡо, илызгәакьаӡаз аӡәы дхынҳәызшәа Бзоу
дахәаԥшуан. Иара ицәажәара инациҵеит:
– Иабаҳахьӡеи, бҳәарауеи! Ашьха ашьапаны.
– Сара абзамыҟә, ашьха ицаз ауахьад ирышьҭалеит
ҳәа схахьгьы имааиӡеит. Уаргәаҟит, Шьаҳан, ухаҵкы сцеит.
Ибзиараха анцәа иуԥигалааит. Машәырк ахьыз џьысшьан,
сшашьҭаз, сызах гылеит.

– Ииашаны ирҳәозаап, аҽы жәлала иҩуеит ҳәа. Сара абри
абгьы, абдугьы бзианы исгәалашәоит. Урҭгьы абас акәын
ишыҟаз. Дара зегьы цәгьара заҵәык ирымоу – иџьбарацәоуп.
– Иџьбарамзар иҽыҩхома, Шьаҳанхеит. Амаҳмыз иашь­
цылахьоу анадиқәа роуп леишәала еиԥшу. Абаҩҷыда злоу,
ишыҟоу умбои, нанхеит, алеишәа ҷыдагьы амоур ауам.Амаршәа
кны избаз, изыхьчаз, ахьӡгьы инамыргои. Алуҵәҟьагьы
хаҳәуп, аха аҵәымыӷ ахәлауԥсар ицыгәуеит, баша хаҳәхоит.
Изхысҳәаауа, убригьы, афаст, анапы аҭахуп. Бзоу, нанхеит,
акыр иаԥсазар, ақыҭа зегьы ишәтәыми.
– Ииашоуп, Мсыгәда, ақыҭа зегьы иаралоуп ҳазлацәырҵ­
уа, аха «аӡәы иааӡара – аӡәы иԥсоуп» шырҳәо еиԥш ауп,
аныҟәгара цәгьаҵәҟьоуп, аиаша басҳәап, – иҳәеит Шьаҳан.
Днеин амӡырха иқәгылаз аҵла ашәшьыраҿ днатәеит. Уи
итәашьа, ицәажәашьа убас иҟан, ашьха ашьапаҿынтәи Бзоу
дақәтәаны дахьааз, иины ианынкашәа инаркны изааӡаз,