Иҩымҭақәа реизга. Аҩбатәи атом - 22

рҽалак, нас уаха иахьиоу иазхәыцлап, ашьжьымҭан ишаҟара
ԥсыӡқәоу аӡы иҭырго. Еиқәҿырҭып: «Акалмаҳа! Акалмаҳа!»
Дасу иааикуа, уеизгьы, аӷлам иаҟароуп. Агәыла ӡӷаб Алиса
даарушь? Длашьапкуа длыҳәароуп уаха аҩны дылзаангыларц. Ишыҟарҵац, уажәы џьара еизаны ашәа рҳәозар,
икәашозар акәхап лҩызцәеи лареи. Иларҳәақәахьеит лара
Шьазинагьы днеиларц ус иахьеизо. Лыбла ихырбаалоит ҳәа
лара игәнылго аҵкысгьы, еиҳарак дзымцо, лхы ахылбаауеит.
Лашьцәа рылымкаа...

Аӡиас ахықәаҿы днеин, лада-ҩада амҩа даԥшуан Шьазина, аӡәы иааира дазыԥшушәа. Аԥша, рхыцәқәақәа еиннаҟьон,
ихәхәа-хәхәаӡа еилагылаз алҵлақәа. Ихжәаны икажьу ани
ауахәа арҭ ахышықәсак рыла иаҳагьы ибажәхеит, иаҳагьы
анышә иалалеит наҟ иалаӡырц. Аа, абри ауахәа дықәтәан
аҭакәажә Хьыса, убасҟан, раԥхьаӡа Мырзаҟәыл иӡбахә
анлалҳәоз. Иҟалап, иара убасҟан акәзар ахы аныҵнахыз
иаԥшәымаха лыблақәа ирыххалаз алахьеиқәҵара. Издыруада, алаапк ақыҭа ианалалаз аҽны, уи ауаҩ даныналҿаԥш,
абыр-сааҭк азыҳәан акәзаргьы... Шаҟа ииашаны изылҳәазеи:
«Илаԥш аԥарԥалыкь амҵәыжәҩақәа хнаблаауеит!»
Ажәҩан ахәашьра иаҿуп, уаха амш цәгьахар Аруҭан, ма
Ҭарсхан руаӡәык даалыдымҵаалар руӡом. Алисагьы дмааит,
аҵх маҷк ианаанаскьалак, алампа аркны, азал астолаҿы
иқәлыргылап. Уи ала еибадыруеит. Шәарҭа ыҟамзар, аԥенџьыр аӷәышәқәа аалыртуеит, харантәи алашара рбарц. Аӡәыр
дсасны дырҭаазар, мамзаргьы аҩны акәша-мыкәша ала
шуазар, усҟан иалыркуеит аԥенџьыр аӷәышәқәа. Ахәаҿынтә
алашара анырымба, рышьҭахьҟа инагьежьны, шәарыцаҩгьы
иахьимбаша ахрақәа, ма амшә ҭыҩрақәа ирызцоит.
Аҳәыс аҵхны ажә амҩаду ахь инҭылцан, амца ахы злеихәлалкыша фархьқәак лгәыдкыла лҿыналхеит еиқәылашьца
игылаз аҩнашҟа. Ацха кәакәарқәа рзылжәышан уаха, аӡәыр
дшаауа лдыруазар. Ашыла ҷыҷны илырмазеихьеит. Усоуп
ацха кәакәарқәа шыҟаҵатәу, нас ԥхасҭахара рықәӡам. Ԥаса
убас иҟаҵаны аҳаҭа хәыҷы азна ирзылгаз, мызкы наҟьак
ирызхеит. Иахьылдырбахьаз аҭыԥан, ахра ашьапаҿы, ахаҳә
еиҟәырԥа иныбжьаҵәахны дааит.
Ажәҩан иаҳа-иаҳа аимаҷыҩра иаҿын. Ашьхақәа рахь
аԥша ҵысызар акәхарын, ауу ахга иааҩуан арҩаш абжьы.
Ацәа иҭанагалон ақыҭа. Еиқәҿызҭуаз арбаӷьқәа, рыгәҭыхақәа еибырҳәаны иалгеит. Лашбыжьқәак уарла-шәарла
иналыҩлоит. Амза шеишеиуа, иҭҭәааӡа, ашьхақәа иҩархыкны иаацәырҵит, аха ақыҭа алаԥшыха амҭакәа, рҽынаҿажьны ихырҩеит аԥҭақәа. Ақәа цыра шәпақәа, аҩны абаџьыр
хыб иахьықәкәашоз рышьҭыбжь гон. Ашҭа анҭыҵ, ахкаа-

ра аҵыхәахь ихараны ишит ала. Иабазеишь уажәааны?
Ашәындыҟәра ааигәара акәакьаҿы икҿагылан хызаҵәла
еиҵаз ашәақь. Лашьцәа аӡәы аҵх иҽалакны дааиуазар, ала
нхыш-ҿышны, нас игәыбзыӷуа иааҟәыҵуеит. Тәымуаҩык
дабозар, ашра иаҟәыҵӡом. Ус акәымкәа, агыгшәыг афҩы
аҿасзар, ма иабазар, усҟан ашышьа зынӡаск даҽакуп. Шаҟа
ҵхы наскьалгахьоузеи, ллымҳа кыдҵа алашыбжь дазыӡырҩуа. Ицәажәозар аҟара, ашышьала «абызшәа» лҵеит
рлеиқәаҵәа ду. Агыгшәыг гәанаҭаны ишуазар, дхысуеит,
ашәақь ахы аԥенџьыр инылакны, нас атрышәбжьқәа гоит
агәыларантәи, ма џьоукы ыҩны иаауеит иналхылаԥшырц.
Ирҳәо лаҳахьеит ашәарыцаҩцәа рҟнытә аԥхынра
ааимҭазы, ахьшьцәа анышьхыло, мыцхәы рыҽдырцәгьоит
ҳәа ақәыџьмақәа. Рҽеибаркны идәықәуп, алашәага еишьҭоуп. Дныҟәызго лыжәзаҵә аҵкысгьы, машәыр ахьырҳәа
дацәшәоит ала. Лымацара даныҟоу акәым, бџьарла еиқәных,
рҟанҭаруазқәа еилаарцыруа лашьцәа анааиуагьы иароуп
изықәгәыӷуа. Ашәарах ус иазкрым ашәарыцаҩ ихԥша, аҩны
аӡәы данахаҩа, иара ишгәанаҭо еиԥш.
Ашәақь ныкҿылԥаан, аԥенџьыр лхы нкылакны цқьа
дазыӡырҩит алашыбжь. Иашышьоузеи? Агәылацәа аӡәыр
дааиуазар, лхала дшыҟоу зегьы ирдыруеит, дымшәарц,
харантәи ҿырҭуеит, насгьы агәылацәа ала иадыруеит, ас
дыхҭакны аӡәгьы иеишуам. Аҵхгьы, цас иауашәа, еимаҷыҩны
еимаҳаит уаха. Иҟьалаз аӡәы амца лашара ибазҭгьы,
дымҩахыҵзар ҟалап. Издыруада, Аԥсны агаҿантәи арахә
рыманы аара иалагазар ахьшьцәа. Жәытәнатә аахыс урҭ араҟа мҩахыҵырҭас ирымоуп. Агәашә ааигәара, алраҿы рырахә
надыртәоит, аҳәымца анеиқәырҵалак, арахә уаҟа иааныжьны, дара аамҩахыҵуеит. Сасык ишиԥылац еиԥш иахьырԥы­
лоз адагьы, урҭ излареигәырӷьоз, уимоу, рышьхнылара, рааира иззазыԥшыз даҽакгьы ыҟан. Рҳаҭхәыжәқәа ирҭаԥсаны
инаргон аџьыка. Уи араҟа, ҭабзалаа рҳәашьа, акапан ахьы
иаԥсан.
Хымԥада, убас џьара аӡәы дымҩахыҵит уажәы. Урҭ
ахышықәсак имааиц хьчахап. Издыруам, ҭынха ааигәак

иакәымзар, ԥҳәыск лымацара дахьаху аҩнахьы иԥхьарцы
амҩахыҵра ишаҟәыҵхьоу амҩа хара иқәу. Адәахьы, ҵлак
амҵан измыршартә аҟара, ақәа кыдҵәаны илеиуам. Аҩны зхы
ақәкны иаауа аӡә иоуп. Еимырдарц акәзар, дашьцылахьеит,
имариоуп, иныҩнаԥшы-ааҩнаԥшып, аҭуан инықәыԥшып, уаҳа акгьы. Иабалҵәахгәышьо лашьцәа аҩны аҩныҵҟа. Абар
дааиуеит, алашбжь ааигәахоит. Ибжьы иргап... Уажәымзаруажәы...
− Уарбану? – аԥенџьыр лхы нкыллырҳәҳәан, ҿылҭит
Шьазина. Лыбжьы аҵх лашьцара иналаӡит. Аӡәгьы илаҭеимкит. Бзиара згәы иҭоу уаҩызар, аҩны ашьҭахьала дзааиуазеи?
Ала шуеит аҽидцаланы, идҵәаало, дтәымуаҩуп.
− Бымшәан, Шьазина, – ибжьы ныҵакны иргеит иааиуаз.
Ахаан илмаҳацт ибжьы, иабеидыруеи лыхьӡ?
− Уаасышьҭуам, уарбану умҳәакәа!
− Цәгьара згәы иҭоу уаҩым. Бшәақь бнаха наҟ. – Уаҳа
аҳәаха лмаӡакәа, ашә ааиртын дааҩнашылеит. Лгәы нҭыԥсааит Шьазина уи данынаихәаԥш. Ишәыз амаҭәа зегьы ажәмыжәын. Илахь иҭаршьшьны ихан ахҭарԥа. Иуапа анааим­
ҟьа, лылаԥш нақәшәеит, лашьцәа реиԥшҵәҟьа, аҟанҭаруазқәа
еилаарцыруа икәыршоуп. Дшааҩнашылаҵәҟьаз, џьоукы ишьҭаны дырбар ҳәа дшәозшәа, дласны ашә наиркит.
– Исҭоубоуп, цәгьара сгәы иҭаны сшымҩахымҵыз.
Шьазина ашә ааимԥааны дындәылҟьа дцарцгьы лгәы
иааҭашәеит, аха ицәажәашьа лгәаԥхан, лҽаанылкылеит.
Ԥҳәыск лхала дыҟоуп, исцәагозеи, мҩаныфак даҩызоуп ҳәа
дхәыцны дымҩахыҵзар, игәы дажьеит.
– Уааи ахәышҭаарахьы, унатәа, уаныҩналах...
Ихахәы, иԥаҵа, деимиааны, хымԥада, дабрагьуп, мамзаргьы абна даалымҵӡо арахә ирыцу хьчоуп. Ихҭарԥа анааихих,
иблақәа цқьа днархыԥшылеит. Урҭ лгәаҵа инҭаԥхеит иҟәандаӡа, ааԥны мшык иаҩызаха.
– Ара, шәара шәҟны, амца макьанагьы ихаауп, – иҳәеит
аҵх зҽалакны иааз асас иҽырԥхауа.
– Уара уабанӡатәиу?
– Аԥсны агаҿатәуп.

− Адунеихаан сымнеицт, – лшәақь лабашьаҵас илыҵарс
илкын Шьазина.
− Бара аӷацәа бымоума?
− Изхуҳәаазеи?
– Ашәақь кны бсыдгылоуп. Сзыхбырҟьагәышьозеи??
Исышьҭоу сзымхошәа!
– Ишԥа, уркырц иушьҭоума?
– Шықәсык ҵырц егьагым уажәшьҭа, иарҭак схы нылаҵаны
смыцәеижьҭеи.
− Узыниазеи, уабрагьҩума?
− Среиԥшӡами абрагьцәа? Иаҳҳәап, башьцәа?
− Сашьцәа уҳәоу? Урҭ уара иабоудыруеи?
− Рыӡбахә саҳахьеит. Хацәа бзиақәак роуп, рҳәоит. Ҳаиԥшуп даргьы саргьы лахьынҵала.
− Абзиара уԥеиԥшхааит, – Шьазина лшәақь наҟ иныкҿалыргылеит. – Сара соуп сашьцәа зыхҟьаз. Сара соуп
изқәыӡыз.
− Ибхарагәышьоузеи амчымхара бақәшәеит. Ахаҵа
изыҳәангьы ирҳәоит, ианиашьа ихаҵашьоуп ҳәа.
− Сыгәнаҳа Анцәа илықәимыршәааит сан. Сшьапқәа
лыҽрыкәыршаны аҳәҳәара далагеит, сылмышьҭит.. Сара
снапала силгон. Сашьцәа рыҩны иахызаарын иахьа! – лара
хьаа дуны илымаз, асас данахькьыс, иара изыҳәа аҵкыс
лхазы иаҳа илҳәеит. Ашьҭахьоуп даназхәыц, изалҳәо ауаҩы
урҭқәа абеидыруеи, иуссгьы ирылоузеи ҳәа. Илаҭәамыз акы
ламхаҳәазшәа, лҽаанылкылан, усгьы днаиазҵааит:
− Изакәызеи, мшәан, уара изуасҳәо?
− Сара сыгәра ганы исабҳәаз, анышә иаҭаны ибҵәахыз
акы иаҩызоуп, – иҳәеит асас, дааԥышәырччан.
Шаҟа иқьиоузеи, иараби, ари ауаҩ иччаԥшь. Дԥышәырччоит,
арахь лахьеиқәыра хәыҷыкгьы илакыҵа иҵубаауеит, анаҟә
ҵаӷаӡа инеиҿысызшәа. Игәҭыхақәа рацәазар акәхап.
− Аԥҳәыс уаӷоу лыгәра игааит. Ҳара иаҳхымҟьо иҟоузеи!
Ухьӡҵәҟьагьы сыздыруам, арахь шаҟа уасҳәахьоу убоит.
− Сара Билал сыхьӡуп, Лоубоуп. Аԥсны агаҿан Аԥсара
ҳәа қыҭак ыҟоуп, убратәгәышьоуп, уажәшьҭа исзалоузеи
акәымзар.

− Аамҭа ҿыц иааиз уаӷаны уи иацәыбналаз уреиуазар, угәы
иалымсын, уахьрыдыркылашаз ҩнаҭам уахьымҩахыҵыз, –
лҳәеит Шьазина. Лара лхаҭагьы, иџьалшьеит лцәажәашьа.
Ианбыкәыз ас дырҿагыланы ахацәа данрацәажәахьаз?
Зынӡаск лхы лымпыҵҟьаӡеит, лыҽнылкылар цәгьамызт. Аха
арҭ ажәақәа ҳәатәын. Ииашоуп, лашьцәа абна илоуп, иабрагьцәоуп, аха ақыҭа ишаҟьо иалоу аҟьалацәа, апапцәа,
адикәанцәа ирхыҵәахырҭам рыҩны. Асыԥса аналаҳа, иагәыдчыло мацара, амч еизганы Бзыԥ илажәлан, аӡышьҭра
кеикеиуа ишарыцқьаз еиԥш, хышықәса рышьҭахь, ргәахы
ԥызҵәаз рқыҭа иалырцеит, идрыцқьеит ҭабзалаа, аха уиаахыс еиҭа иаақәеит. Ԥасеиԥш рыҽрыцәгьаны иҟамзаргьы,
уеизгьы рыбз аҭра иҭагылом. Ари асасгьы урт дреиуазар,
игәы иалымсааит...
− Аамҭа ҿыц иааиз, быхь згеит, Шьазина, сара исцәымӷ
акәым, Анцәа илбааԥшреиԥш, уи ааира амш сазԥшын аха,
иалыбхгәышьоузеи, иара анааи, дук мырҵыкәа, сара сыбналар акәхеит.
− Убасҵәҟьами сашьеиҳабгьы ишихьыз. Аиҵбы еснагь
маҷк дуаҩхыласын, аха аиҳабы, Ҭарсхан, дуаҩ ҭышәынтәалан, ҳқыҭа зтәыз аҭауад иԥсаса дрыцын. Убарҭ срыцрыҵны,
схы-сыԥсы сақәиҭны дунеи лашарак збандаз хәа дыҟан.
Сара, џьаҳаным зҭыԥхаша, дсықәымӡызҭгьы... – лылаӷырӡкәа
ҩхаҟәҟәалеит Шьазина. Иараби, цәажәараха ишԥалыси уаха, лгәы чны, сыгәҭыхақәа засҳәарыда ҳәа дыҟазма...
− Сара исабҳәо, Шьазина, аԥхьан исҳәан еиԥш, ашәындыҟәра инҭаҵаны ацаԥха абыркыр иаҩызоуп. Аӡәы иас­
ҳәарц сҭаххаӡаргьы, изасҳәода? Ауаа сырцәыбналаны абна
сылоуп...
− Узыхҟьазеи?
− Ауаҩы дысшьит.
− Цәгьарас иузиузеи? Шәыжәла хьымӡӷ аиргама? Уаӷоусаӷоу ауаҩы дишьааит! Иԥсыз дыԥсит, аха инхазгьы ԥсҭазаара бзиа иоуам. Сашьцәа агәашә инҭҟьан, шьоура рҿанынарха,
ҳан ԥсаҭа шкәакәа, арҵәааҳәа дыҳәҳәан, дрыԥхьеит игьежьырц, илылшоз акәымзар. Ацгәы аԥсы схоуп, сыԥсуам

акәымзар, убасҟан мацара сгәахы ԥжәаны сыԥсыр амуази.
Ҳара ҳгәаҟра аҭоурыхгьы ианӡалом. Угәы ԥысҵәеит, ухаҵкы.
− Иахьбасҳәогьы ԥшӡам, Шьазина, аха ӷәӷәала амла
сакуеит. Уаҩы иҿы инҭеиҵаша акыр бымоума?
− Уртәаны сышԥаухәаԥшуеи, сара афаха змауша! –
лҳәеит Шьазина. Илҭааз асас излеиҳәаз ала, иара иԥсҭазаареи лашьцәа рыԥсҭазаареи акырӡа еиԥшуп. Убри азыҳәан
мацарагьы пату иқәҵара луалны илыԥхьаӡеит. Фатәыжәтәымзар илымоузеи. Лашьцәа реиԥшҵәҟьа дихылаԥшып. Аха ишԥалыԥсыхәоу, иаҳәашьас иҟалҵарызеи, уаха
араҟа иаангылара шшәарҭоу. Лашьцәа рыкразы аҩны еиҭах
иақәлар, еимырдахыр ҟалоит. Уи адагьы, дара лашьцәа
еилыркаар, иахырҳәаауазеи? Еимабгааит, икыдхаҽа алеира
иалагеит ақәагьы. Араҟа, усгьы, амш аныцәгьаха, ишеилгаша аздырӡом. Уаҩы ибартә иҟоуп дышуаҩ хәыдам.
Аҟьалаԥалацәа реиԥш изныҟәара – намысдароуп. Асас изыҳәан рыҩнашә анакы – нас зынӡаск ицәаз акы иаҩызоуп
рхәышҭаара. Иамҳәашьасгьы илымоузеи! Ииашаҵәҟьаны,
акрааҵуазаап кыримфеижьҭеи, икрыфашьа уахәаԥшыр, уаргьы иугәаирԥхап.
− Шьазина, – иҳәан, ҿааиҭит Билал, – аҵхыбжьон
ԥҳәызбак бхала бахьыҟаз сааит, издыруеит, иԥшӡам, аха
изыбцәызӡарызеи, уаҳа ԥсыхәа сымамызт. Ус дук азыҳәан
сбацәажәароуп.
− Исылшо акы акәзар...
− Бхы иалбыршароуп. Бара быда даҽаӡәы игәра ганы
исызидҵом. Убри азоуп шәыҩнаҭа схы ақәкны сзааизгьы.
Аԥхьан ибасҳәеит, сеиҭақәыхуеит, исҭоубоуп цәгьара сгәы
ишҭам. Мышкызны сеилыбкаап. Ибасҳәо ажәак баҩбмыр­
шәан. Башьцәа исызрабҳәароуп...
− Сашьцәа ахьыҟоу сара исыздырӡом!
− Ибыԥшаароуп.
− Урҭ рыбла сҭамԥшижьҭеи хышықәса ирықәуп! –лҳәеит
инаҿаршәны Шьазина.
Мдыршьа имамызт Билал уажәы аԥҳәызба иаалҳәоз зегьы
аӡәыр дбазҵаауазар иҳәа ҳәа лашьцәа иларҳәаз шакәыз.

Дыршәаны даҽакы лырҳәашьа ыҟамызт. Лашьцәа рзыҳәан,
иахьаҵәҟьа иаҭаххар, деигӡом лыԥсы, насгьы Билал идыруан,
лашьцәа рыкра иашьҭалақәахьаз лара дыршәаны, иахьыҟоу
лдырҳәарц ишалагахьаз. Башан, амца дақәҵаны дублыргьы,
ажәак лыхәлшәом.
− Иҵуазеи ибымбеижьҭеи?
− Иуасымҳәеи, хышықәса ирықәуп. Иҟалап, урт нхыҵҟа
ицазар... – Уажәраанӡа деиқәаԥсышәаха иҟаз аԥҳәызба, зыхшара шәарҭак иҭагылаз ан леиԥш, абырсааҭк лҽеиҭалкит.
− Ԥсыхәак бызуазар, сажәа дара рҿынӡа инеиртә иҟаҵа.
Уаанӡа шәыҩны сышдәылымҵуа бдыруаз. Сыбнаԥхар, зысас
дызнаԥхаз аҭаацәа ҳәа, хьымӡӷны ишәыдлап.
− Иуҭахузеи сашьцәа ираҳарц?
− Ауаҩы дысшьын абна сылоуп шықәсык аахыс. Сзаҵәуп.
Срыдыркылааит, ешьак иеиԥш сырзыҟалап. Дара ршьыр –
сыршьып саргьы, – ҳанхар – ҳаицынхап, – иқьаса ааҭиган,
иҭаҭынжәга неиҵеиҵеит Билал. Игәеиҭеит, ллымҳакәа азышьҭны, адәахьыҟа шьҭыбжьык гарушь ҳәа дшыӡырҩуаз,
дышшәаԥырҳаԥуаз. Игәеиҭеит, акәакьаҿы икнаҳаз ачуан
ааигәа фатәык шҭаҟарҵаз. Данааиуаз ара иҟазҭгьы, шәақьымцала иԥымлакәа даарышьҭуамызт. Ус анакәха, ма иааираны
иҟоуп, мамзаргьы рхәы ҟалҵеит ирзылгарц.
Иахьа Сҭеԥани иареи анеиқәшәа излеиҳәаз ала, урҭ уажәы Ҭабзала ааигәа-сигәа ашьхақәа рҿы иҟоуп. Аԥхынра
агәахьы инықәланы, ахьшьцәа анышьхнылалак ицоит наҟ,
хараӡа акаҵәарақәа рахь. Усҟан, ҳәарада, иаҳа ицәгьахоит
рыниара. Уаха иааир, аусқәа ҽеихом, ажәак аҳәахагьы имҭаӡакәа, илеигәыдҵаны дыршьыр ҟалоит. Абџьарла иаргьы
деибыҭоуп, аха уиала урҭ узынкылом. Ус ианеилала, зегь
раԥхьаӡа ари, Шьазина, ма дҿаҳәаны днышьҭоуҵароуп, мам­
заргьы душьыроуп иналгәыдҵаны. Лашьцәа раҵкыс лара
дшәарҭаха дузықәгылоит.
Деибганы абыржәы абри аус далҵыр, наҟ дааҟәыҵны,
иан лҳәашьа, ашьшьыҳәа анхарахь-анҵырахь дниасрын. Ус
заҟантә иҳәахьоузеи! Баша ихы ижьоит. Агәышьҭыхра инаҭоит иус аниқәманшәалахалак. Иаҳагьы игәы-иԥсы аҭаны

иҿыҩеихоит анаҩстәи адҵахьы. Уамак дманшәаламхар,
иԥышәа, идырра азымхакәа, изынамыгӡар, усҟан ихы
дазгәаауеит, урҭ игхақәа анаҩстәи аусаҿы ишимыхьша
рызхәыцра далагоит. Абас мацара, имшәхәы адалақь анаиркьысыз инаркны. Абар иҭәымҭа дҭагылоуп. Иаргьы иҭахуп
аԥсҭазаара ҭынч, абзиабара, аҭаацәара. Игәы цәымсам.
Афы исызшәа, лылаԥш наилымсӡеи, ашәхымс даахыҵны,
раԥхьаӡа даныналҿаԥш абри, акранифа иеишәа рыцқьаны
акнаҳара иаҿу аԥҳәызба? Ӡызлан дамоуп ахьырҳәо аӡыжь
ахь анеира згәаӷьуа, уи лԥылара иҽазирхиоит заа.. Аишьцәа
абрагьцәа раҳәшьа лыԥшӡара атәы маҷымкәа иаҳахьан.
Арҭ ахышықәсак гәырҩала иҭәу ас даныԥшӡаха, дзеиԥшраз
арыцҳара дақәшәаанӡа... Илхыршьааз Мырзаҟәыл, ииашаны,
лыԥшӡара ихы еиланагеит. Ианықәӡаашаз аламҭалаз изакә
шәҭузеи амаҭ зыцҳаз. Усҟан, Асҭар Асовет мчра анышьақәгылоз, уи ауаҩ дрызкызҭгьы, иахьа игәырӷьахәха инхоинҵуа иҟазаарын ари аҭаацәара. Саргьы, аишьцәа рышьра
сықәшәауоу, дара сара сыршьуоу сзымдыруа, абрахь, амшә
тәарҭа иаҩызоу ақыҭахь саауамызт. Убасоуп адунеиаҿы
зегь шеидҳәалоу. Усҟан, џьоукы Асҭар иҟарҵаз агха иазҳауа,
ацәгьара ахылҵуа аҿынанахеит, абар иахькылсыз.
Сишь, инахараны амхырҭа аҵыхәахь иаахышҿышит
ала. Асҟак илцәымӷханы, лыблақәа шаҟьо аԥенџьыр ахь
дзыԥшызеи Шьазина? Аҩны шәарҭак ыҟоу, иҭынчроу злардыруа џьара еибадыргак рымамкәан иҟаларым. Аԥенџьыр аӷәышәқәа ыҵарбаҟа иаркуп. Алашара зцом адәахьы.
Жәытәнатә аахыс абрагьцәа еибадыргас ирымоу лашароуп.
Аӡәыр дааины ааҵраҿы давагылазаргьы, шьҭыбжьы уаҳауам,
убас икыдхаҽа илеиуеит ақәа. Аԥсуа ҵасла, аҩны иааиз
асас, илеигәыдҵаны ишьра акәым, гәынҷыхьажәа иарҳәом,
дырҵәахуеит драӷазаргьы. Уи бзианы идыруеит, лассылассы игәалашәоит Билал. Иара ибзианы ихәо ҵасуп. Аԥсуа
дызхымԥо ламысуп уи. Ус рҳәоит зегьы. Аха араҟа зегьы
еилалеит. Мыцхә игәиҽаниҵар, инымԥшыр залшом, гәҩарас
дҟалҵоит, ибла ахьааҵыслак игәазҭо Шьазина. Иҽырҩа­
шьаны дааит ҳәа знык лгәы ианҭашәа, нас иманшәалахом

аусқәа. Зегь раԥхьаӡагьы хьаҳәхьачарада агәра лгароуп,
раҳәшьа лхаҭа.
Ус хьанҭак ӡбатәыс ишиоулак днаиазҵаауан, ачын ӷьаз­
ӷьаз ҳәа иан иззылҳәало иҩыза. Дабаҟоу уи, иабаҟоу егьырҭ
иҩызцәагьы?.. Зегьы дҵак-дҵак рымоуп. Ҭынч ихы нықәҵаны
дыцәам аӡәгьы. Аҵла аиҭаҳара аҵкыс, уи нахыс ааӡара
иаҳа ицәгьоуп. Асовет мчра азныказ аиааира аргара аҵкыс,
уинахыс ахьчара иаҳа иуадаҩхеит. Иҟалозаап убас еиԥш,
ауаҩы иара ихаҭа изеиӷьу мчылаҵәҟьа иумырҟаҵар анамуа.
Дзазҵаауада? Ихала заҵәык инапы иакуп, раԥхьа иргыланы
иара иԥсы, нас дзышьҭоу абрагьцәа рыԥсы. Ииашамкәа ажәак
аниҳәа, шьаҿак иашамкәа ианыҟаиҵа...
Дабацеишь Шьазина дындәылҵны? Иаарласны акы ӡбатәуп. Аҽҳәа нырцә игылаз арымӡ ҟьаҟьа дназыԥшит. Итапанча, игәышԥаҿы еихышьны икәыршаз иҟанҭаруазқәа зегьы
ааиҟәнихын, ацәарҭаӷәы инықәиҵеит. Арымӡ амцахь даахан
днықәиеит. Дсасуп, абџьар икым. Урҭ азымхозар, диоуп,
дыцәоуп. Лашьцәа аӡәыр длыцны дааҩналар, цәгьара рылибахуам...
Акраамҭа дыҟамызт Шьазина. Ақәаӡы лхьыкәкәа да­
нааҩнала:
– Ажә ҭаскырц сцан, сынхеит, саҭамыз, сасык ухала унсыжьит, – лҳәеит. Билал ашырҳәа дҩаҵҟьеит.
Лыгәҭыхақәа рацәахан, илхашҭит, уажәааны, арахә рыҭра
ишҭарымкуа. Драцәажәаны дааит, хымԥада. Иҟаларын, аҩны
ааигәараӡа иааины иҟазҭгьы. Мчыбжьы наҟьак ниасны ицеит.
Шьазина лҩызцәа иааиуаз, ицоз аӡәгьы димбарц, ҽынла
иҽиҵәахуан Билал. Уахынла «ииарҭа тата» дагәылаиарц
дцон аҭәаҩа зыҩнажьыз аказармахь. Ари амчыбжьык ала,
Шьазина акырынтә ажәа рыбжьылгеит лашьцәеи иареи. Уи
дақәшаҳаҭхеит дышлышькламԥшуаз агәра анылга. Макьана
изаарыцҳауаз акы акәын – ихы иҭахызар дықәҵны дцарц.
Иҟаиҵара,ииӡбара изымдыруа,агәаҵәаблыга иҭаҭынжәгеи
иареи еизынханы ишыҟаз акәымкәа, уахык Шьазина иалҳәеит ашара такә шагу Билал дцаны дахьԥшышаз. Уаҟа
днеиуеит ларгьы. Иабџьар аҩны инижьроуп. Усоуп лашьцәа

ишларҳәаз. Лхаҭа дшәаны дҵысуа инацылҵеит, аҭаҭын
дахарц иҭаххаргьы, лашьцәа аӡәы даниба нахыс, инапы
иџьыбахь аҿынеимырхарц.
Бзыԥ аӡиас ихыз ацҳаҵәры дҩықәсын, иахьылҳәаз аҭыԥан, ахаҳә ду иҽавакны дыԥшын Билал. Дааит ларгьы, аӡа-ӡа
лыхьшы, хаҵа маҭәала лҽеилаҳәаны. Дылхьырԥшны, анаара даҿаланы лҿыҩалхеит. Ицон акраамҭа. Ашьха иааӡаз
аԥҳәызба, дәы иашарак дықәызшәа акәын дласӡа дышцоз.
Билал длыхьӡомызт. «Рыҩны сахьынӡаҟаз срысасын, асасдкылара ишаҵанакуала исызныҟәар рҭахызар акәхарын.
Аҩны иацәыхараны сызнарыԥхьаз убри иахҟьаны акәхап.
Сабџьар нысмыжьыр рымуит. Аԥсуа хаҵас зхы зшьо, аб-џьар
зкым ауаҩы ишьра иҽазикуам. Ари ажәытә ҵас еиҳарак
иӷәӷәоуп абрагьцәа рыҩныҵҟа, жәытәнатә аахыс ус иҟан, иара убасҵәҟьоуп уажәгьы ишыҟоу. Аригьы Билал дааскьазгоз
иҩыза Мураҭ иеиҳәақәаз, иирҵақәаз иреиуан. «Уара умшәакәа, иузыгәаӷьуазар, абрагь бџьарда уиԥылар иаҳа еиӷьуп, иаҳа дшәарҭаӡам. Иумбахьеи, алаба зкым уи аҟара аҽиднацалом ала»,– иҳәеит уи. Аҳәара мариоуп. Алаба укымзар... Иу­бап
убас еиԥшгьы иҟоу ала, алаба уку, иукыму азхәыцхаҵәҟьагьы
узымҭо».
Иаԥхьаҟа инеиуаз аԥҳәызба илымбартә, иӡараҿы ихьшәашәаӡа ицәа иадыз итапанча инапы нахьишьит, уа ишыҟаз
даҽазнык агәра ганы, игәы алаирӷәӷәарц. Блеихаҟәысрак
дадхалом иҭԥааны ахысра... Макьаназ ибла дамжьац. Ахысраҿы гәуп иҟоу, игәы анымыҭрыс... Маҷк дшыҩхалалак,
дааҭ­гыланы дхьаԥшуеит Шьазина. Иашьцылахьоу аӡәы
иакәымзар, уаҩ дзаауам арахь. Шәарахкгьы миасцзар ҟалап.
Шьҭак убом, махәык џьара иԥҵәам. Аасра инылсыр, ашым­
ҳа еилачыра инылалоит. Ашәҵла дуқәа рхыцәқәақәа рахь
убриаҟара еизааигәаны еилачуп, улаԥш нарылсны, маҿак
иадамхаргьы, иубашам ажәҩан.
Рҩаш дук иазкылсын, ахықә иаваршә ицон ԥыҭрак. Уи
анаанҵәа, ушьапы узаҿамыргыло ахылаӷьара инаҿалеит.
Аӡыхь ссақәа, анаара ажьы ԥырҟазшәа, иалыжжуеит анаара.
Ижәцәеимаақәа рыҵа аныцәаак, рыланыҟәара уадаҩхеит,

иқәҵәраауеит, аҵаа дықәгылоушәа. Ишилшо ирӷәӷәаны инаирсуеит илабашьа, дыҩхалоит иҽанҵаны. Ирласны дашьцылеит уи. Шьазина ианилҭа имгарцгьы иақәикит. Иарада
ныҟәашьа ыҟаӡамзаап. Анаара унаҿыҩрны уцоит алабашьа
уннамкылар. Иҩызцәа ирдыруазар, алаф илхуа, ргәазхара
иччарын.
Ашьха ацәҳәырахь икылсит. Ухы назвоукыша ҵла заҵәыкгьы улаԥш иҵашәом. Ажәҩан иалҟьаны иқәҳазшәа,
ахаҳә дуқәа еиҟәыжәжәа иаҿажьуп анаара. Шьамханынӡа инеиуеит аҳаскьын қашәқашәо. Аԥша ахьасуа, мшынҵас
ицәқәырԥо џьушьап. Раԥхьаҵәҟьа ахаҳә инавҵыԥрааит
акаԥкаԥ. Амҵәыжәҩақәа еинҟьо, икаркаруа иахьынаскьаз,
даҽа хаҳәык инықәтәеит, ахәда ҵәырмаԥс ҭҳәаны иааԥшуа.
Инахаран ашьхақәа убарҭан. Иаҳа ихьшәашәахеит араҟа
аҳауагьы. Ацәҳәыра анаанҵәа, еиҩхаарак ибжьаланы рҿынархеит. Уамак имнаскьацкәа даангылеит Шьазина.
− Бааԥсама? – аԥҳәызба дналазҵааит Билал, ихаҭа иԥсииԥси еихьымӡо.
− Мап, уаҳа ҳцаӡом.
− Уаҳа царҭагьы амамшәа збоит.
− Икәараҵаны ицоит ари амҩахәасҭа.
− Мҩахәасҭа ҳәа сара акгьы збом. Шәарахк мҩамсыцзар,
уаҩԥсы ишьапы иргылахьеит ҳәа сыҟам араҟа.
− Ашьха ушымаац ҩашьом. Абра ҳнатәап. Сыԥсы шааиҭасклак, схынҳәны сцоит сара, – лҳәеит Шьазина. Лыблақәа
заҵәык ааԥшуа, сабрадаҵас лхы-лҿы иакәыршан ахҭарԥа.
Лӡамҩақәа ҟаԥшьӡа иҭыҵәраа ицон. Изакәытә бла гәыкқәоузеи, изакәытә бла ҭбаақәоузеи илхоу! Ииашаҵәҟьаны,
ихы ихалыршҭит Мырзаҟәыл.
− Билал, сара схынҳәны сцоит аҩныҟа. Уара абраҟа
уԥшыз.
− Скажьны бцоит, ахәыҷқәа абна илазыԥсаз анԥса
леиԥш.
− Алакәқәа зегьы ралгашьа бзиоуп, – лҳәеит Шьазина
дԥышәырччо. – Абраҟа уԥшыз. Сашьцәа руаӡәк даауеит
дуацәажәарц. Цәгьарак угәы ианҭоук, сара сшьы раԥхьа.
Рҟазшьа уҽанақәуршәа, аишьцәаҵас иузыҟалап. Ирҳәаз

ражәа – ҳәоуп. Рыбзиарақәа раԥхьа игылоуп убри. Знык
ианужьа, шәеиӷацәоуп уинахыс.
− Ирҳәаз ражәа – ҳәоуп. Уи бзианы исабҳәеит.
− Рыԥсы ҭаны ражәа еижьом. Сашьцәа роуп, иахьсырҽхәо
ԥшӡам, аха убриак азыҳәан исырҽхәоит. Ма иԥсыроуп, ма
ир­ҳәаз нарыгӡароуп, ус ҟазшьас ирымоуп. Сара сцеит, уԥшыз,
иааилашәшәаанӡа руаӡәк дааиуеит.
Шьазина дцеит анаара дынҭаланы. Иуапа хәылда нкаршәны днықәтәеит Билал. Инахараны иааҩуан акаԥкаԥ абжьы,
арҩашгьы џьара агәгәаҳәа иҭаҽҽон. Еиқәыӡырҩуа, иууаууаӡа игылан ашьхақәа.
Аԥҳәызба димбаӡо данца, имацара адунеи ҭбааҭыцә даларшәны ихы ибауа, азаҵәра иахылҵыз гәхьаагарак наилсит
Билал. Иарбан цәанырраз, ишазиҳәашаз иаргьы издыруамызт.
Иара ус, еиҭа дибарц иҭаххеит дныжьны ицаз аԥҳәызба.
Иҟалап, луаҩышьа игәаԥхазар, иҟалап, аамҭа кьаҿ иалагӡаны
длышьцылазар...Ашьха ҳаракқәа рхыцәқәан инықәҳаз аԥҭа, уаҳа иаар­
хымҵӡо ирхатәан. Улаԥш нарықәшәон ианааимҟьалак,
ибы­бышӡа, ҿыц иқәнауаз асы. Рцәа иҭалан, рышьҭыбжьқәа
хәыҷхеит арҩашқәа. Аԥшахь наслон, ԥсы зхоу зегьы рцәа
иҭарӡыӡо.
Аӡынра ааигәахон.
Ирластәуп...
Ахьшьцәагьы ашьхыҵра иалагеит. Иҭацәит ацәҳәырақәа.
Асы каҳар, Билал агаҿаҟа дзышьхымҵуа амҩа акуеит. Знык
уанҭанасы, нас аӡынра ниасаанӡа, аҳаԥы иҭаиоу амшә уаҩызахароуп. Билал излеиликааз ала, абрагьцәеи иареи
рҽыҵәахны иахьыҟоу ашьхақәа рҿы акәым, иара, Ҭабзала
ақыҭангьы, уаҩы ишәара илахысуа асы леиуеит.
− Акы суазҵаашан, Ҭарсхан, – ҿааиҭит Билал ҟамч хәык
иаҟараны лабак ҟыцәҟыцәуа дахьтәаз. – Аӡынра анааилак,
ишԥаҳаԥсыхәоу?

− Абна ҳалымҵуеи, – иҳәеит Ҭарсхан.
− Ахьҭа ҳакыр аҩныҟа ҳамцои, – уи инаициҳәеит Аруҭан.
Аҩыџьагьы иргәарԥханы иааибарччеит.
− Агаҿан абна улазар, зынӡаск даҽакуп. Уахьырзымдыруа
ҩныкаҿы уныдгылоит. Араҟа уабацои? Ҭабзала ҩнаҭацыԥхьаӡа шәырдыруеит, – иҳәеит Билал.
− Сырдыруазар, изласԥырхагоузеи? – иҳәеит Аруҭан,
иблақәа цымцымуа, гәаӷк аархыланы. Уи ҟазшьас иман, иашьа
диацәажәозаргьы, итапанча ааникылон аҭра ишҭиԥаара. Уа­
ха даныцәоугьы џьаԥҳаныла деибыҭоуп.
− Уахьнеиуа урдыруазар, урымнаԥхои? – иҳәеит Билал.
− Синаԥхар дабанӡацои! Адунеи игәы ахшәазар, синаԥхааит.
− Аиашазы, сара абна сгәы ылаԥҵәеит, – иҳәеит Билал.
Ииҳәо шрыдыркыло цқьа еиликаарц, икылкааны аишьцәа
рыблақәа днархыԥшылеит.
− Иҵуазеи уара абна улоуижьҭеи? – иҳәеит Аруҭан.
– Шаҟантә иуеиҳәарызеи! Арахь даанӡа, шықәсык агаҿан абна сылан, имҳәеи. Еиҭа иазҵаара уалагахт, ауаҩы
дызхушьаазеи, данбоушьи, дышԥоушьи, дызлоушьзеи ҳәа.
Уара аусӡбарҭаҿы усеилыргаҩыс уҟаҵазар акәын. Ҭынч
утәа убра! – иашьеиҵыб днаиқәцәҟьеит Ҭарсхан. Иара
иаҵкыс дахьеиҳабу, аԥсуа ламысла пату иқәиҵарц, иҳәатәы
дахымԥарц ахьиуалу аҟнытәоуп даниқәцәҟьалак ҿымҭкәа
иҽызникылало.
Аиҳабра-аиҵбра дазымхәыцуазар, дшәаны ибла аԥыџьгьы
ҵысуам. Уажәадагьы игәеиҭахьеит уи, Билал. Ҽнак ажәақәак
еимаркит. Итапанча дахеит Ҭарсхан. Аруҭан дҩагыланы дааин, ихаршаланы иқәкыз атапанча ашьшьыҳәа инхаирҟәылеит. Уажәгьы даниқәцәҟьа, хыччашақә дааԥышәарччеит, нас
ибжьы рхәыҷны, ҭынч ҿааиҭит:
– Уеиҳабуп, саҭамзааит, аха абна илоу ашәарах анҭахо
уасҳәап? Ҳәырҭас, царҭас, аарҭас иахьамоу аҭыԥқәа ирышьцылоит. Знымзар-зны уаҟа шәарҭак анамбалак, агәы канаршәуеит, араҟа сзыцәшәо акгьы ыҟам ҳәа. Убриаҟара агәы
арҭынчуеит, инаҳәы-ааҳәуа, амра ашәахәа аҽаҭаны игылоит,

ашьац татара илаианы ицәоит. Иахашҭуеит ашәарыцаҩ
иахьагьы-уахагьы дшашьҭоу. Убасҟан ахыкәалаа агәаҵаӷара инҭашәоит.
− Изхуҳәаазеи? – днаиазҵааит Ҭарсхан.
− Цқьа ухәыцқәар, изхысҳәааз уара ухала еилукаауеит.
Аилкаара уадаҩмызт уи Билал иқәкны ишиҳәаз. Еснагь
агәаҽанызароуп ашәарах. Усоуп ишиҳәаз. Иара убасҵәҟьа
игәиҽанызароуп абрагьыҩгьы. Иабџьар харшаланы икызароуп. Аруҭан гәҩарас дикызар? Гхак ҟасҵамашь ҳәа ахәыцра далагеит Билал. Мышқәак уажәаԥхьа иара аиашьеиҵбы
дицны аҳаԥы иныҵыҵын, ахәы аҳаракырахь иҩхалеит.
Амш каххаа еилган, убла агәы ԥнаҟо, ицқьан аҳауа. Адунеи
аҭынчра утҟәаны уагарын. Руапақәа каршәны, ахәы акьышәкьышәраҿы иқәтәан. Ажәақәа шеихырҳәаалоз, аҳәса рыӡбахә цәыригеит Билал. Абзиабара еиӷьу акгьы шыҟам,
аҭаацәарада ԥсыхәа шимам ауаҩы, гәырӷьарас иҟоу зегьы
ишреиҳау ахәыҷқәа иурҭо агәырӷьара, акакала дырзааҭгыло,
ихазын мацара иҳәозшәа, далацәажәон Билал. Аԥҳәыс лылабара иазгәышьуаз Аруҭан ари аицәажәара акырӡа игәы
арҟәандеит. Ибла иҭассы ихаз ауасцәа хылԥа акырынтә
ихыхны адгьыл ианиҟьеит. Иааигәара даҽаӡәы дыштәоу
имбозшәа, ихашҭӡазшәа, ажәҩан ҵамҵамра даҵаԥшуа, даҿын Билал ицәажәара гәыҭшьаага. Блаҵыхәала днаизыԥшуан Аруҭан. Ихы иқәыжь, ахәыцра дҭанагаланы дтәан
арԥыс. Нас, ашәарыцаҩ ихԥша зҿасыз бжьасҵас, ашырҳәа
дҩагылеит. Акгьы имбаӡозшәа, иажәа анагӡара даҿын Билал.
Аасра иажәжәахьаз имаҭәақәа хьыжә-кәыжәӡа, инапкәа
имаҟа иавҵаҵа длеи-ҩеиуан. Игәы зызцахьоу ԥҳәызбак
дыҟамкәа ҟаларымызт. Убри лгәалашәара акәхарын мцаҵас
ицраланы дызбылуаз. Иахьынӡаиҭахыз игәы ирԥсаҳәан,
абна алҵра атәы далацәажәарц Билал ианақәикуаз аамҭазы,
Аруҭан ибжьы рҿацаны ус ҿааиҭит: «Аашьышь анцәыцәлак,
бгахәыҷкра идәықәлоит. Ҳаԥсы еиқәханы абна ҳахьылоу
ҳазҳархап, иаҳа еиӷьуп, мамзар!»
– Ҳдәықәҵа наҟ! Амцхә џьара ҳтәацәеит, амра ҳасын,
ҳахшыҩ аршаҟәеит, уиоуп иҟалаз! – ишәақь аашьҭԥааны

ижәҩа инхишьит Аруҭан. Билалгьы дҩагылан, анаара иҭаланы рҿынархеит.
Хымԥада, убри реицәажәара игәалашәеит уажәы Аруҭан. Раԥхьа данрыдыркылазгьы, мышқәак ибла ааиҵыхны
дҭаимырԥшит. Еиқәшәарц ахьизынарыцҳаз аҭыԥаҿы Шьазина Билал данналга, диацәажәарц инеиз аешьеиҳаб иоуп.
Аԥхӡы рылеибахит раԥхьатәи реиԥылараан. Шьыбжьагәазы
иалагаз, аҵх агәахьы инаскьаанӡа «еибашьуан» ажәала.
Рхаԥыцқәа еибаҿеит. Аха Билал уи агәра ииргеит ауаҩы
дышьны имацара абна дшылаз. Уи агәра анига, иашьеиҵыбгьы акгьы ахимҳәааит. Ичҳаит ихаԥыцкәа еихарӷәӷәа. Аруҭан ус, хҩык еицылар, ҩыџьа раасҭа иахьырацәахоз аҟнытә
иҭахымызт.
Ҽырцәа ҟаҵаны дырзыӡырҩуан уахык. Рыбжьы ныҵакны,
иара деимакны иеицәажәон. Аиҵбы, Аруҭан, иашьа иаҳәара
даҿын дырԥырыргар шиҭаху. Ихәда абжьы иргон Билал
дахьиаз. Аруҭан аҳәара даҿын: «Хызаҵәыкгьы нысхуам
иара изыҳәан. Деиқәԥах дҿаҳәаны, иҿы акы нҭасыџьгәоит.
Ҳнаҩс иҟоу ахраҿы дсыршәуеит. Сгәы ҭынчхоит иаҳа.
Дабаҳацранагалеи! Насгьы ҳахьырацәоу иаҳагьы еицәоуп.
Шаҟантә иуасҳәахьоузеи! Уара угәы ԥшагьаҭҳара ҳақәӡуеит
знымзар зны. Аӡәы дааганы дҳадуҳәалеит. Инапқәа ҟәашәҟәашәӡа, сгәанала, адунеихаан амҳабысҭаҵәҟьа имкыц.
Ҳаркырц иҳакәшар, иҟаиҵо убара уҟоуп. Ашәақь агәыцә
дҭаԥшаанӡа инапы дҩахоит. Дшыцәоу умбои, иаб иҩны
диоушәа, игәы каршәны. Иара итәала, даара дҟәышуп.
Ихы ҳирхьчоит. Еиӷьуп, сҳәатәы хаҵа, наҟ даҳԥыраагап.
Уара иануҳәа угәы сызнырхом акәымзар, дкәалаауа ахра
дынҭасҵоит уахаҵәҟьа!»
Ашәарах иахаҩо шәарыцаҩҵас, иԥсы ӡаны, дымқәацо
диоуп Билал. Иара деимакны иеицәажәоит. Ихәда абжьы иргоит ишгац. Ақәаб иҵатәоушәоуп аҳаԥы аҩныҵҟа ишылашьцоу. Адәахьгьы уи аҵкыс уамак еиӷьым. Иблақәа ашьшьыҳәа
иаахтны, ашә ахь днаԥшлоит. Усҟан абџьар ирымҭацызт. Ицәа
иадҵаны имаз атапанча, Ҭарсхани иареи раԥхьаӡа ианеиқәшәа, ицырцыруа инаииркит. Ус иаҭахын. Иҳәар акәын: «Аа, усҭ!
Уаҳәшьа исалҳәеит бџьар шьҭысымхырц. Ус лоуҳәахьазаа-

рын. Угәра згеит. Аха ҳахьаауаз амҩан ишәарҭан. Снапыдазшәа схы збон бџьарда. Уажәшьҭарнахыс уара сусасуп. Сабџьаргьы уара иумаз. Аишьцәа шәыӡбахә саҳан, сышәзааит.
Сымацара абна сгәы ылаԥҵәеит. Ҩызас сшәыдышәкылар,
ешьара шәзызуп. Аа, усҭ!» Иара дшақәгәыӷҵәҟьоз иҳәеит
усҟан. Атапанча анииҭа, иеиҳәара иҿамшәо даанхеит.
Уи ихы иаирхәеит Билал. Ауаҩы дҿарҳәоит ажәала. Гәҩаракгьы имамкәан игәра игартә иаҳәара даҿын. Диҿаԥшуан иблақәа ааихмырсыӷь. Идыруан, раԥхьатәи реиԥылара, раԥхьатәи рԥибашәара шакәыз. Игәра игар акәын дара
рзыҳәа цәгьара игәы ишҭам, дшынаԥхаҩым. Уи акырӡа
аҵанакуан, аха уи мацара азхомызт. Ирбар акәын, насгьы
гәыла-ԥсыла, ҩныҵҟала агәра ргар акәын. Убри – ахаҵара,
агәымшәара – аҟынгьы ишԥибашәоз рдыруан аҩыџьагьы.
Аҵх агәанынӡа... Уашхәа мақьаԥсыс рибарҳәо.. Уинахыс
ҳаҭыр иқәиҵо, иабџьар зегьы ырхынҳәны ииҭартә игәра
иго дахьыҟалаз, ҳәарада, раԥхьатәи рԥибашәараан Билал
иигаз иааироуп. Ҟазшьас ирыман аишьцәа, аҵх рыҽналакны, раҳәшьа иналхылаԥшырц, аҩныҟа ианнабжьыслоз,
рҩыџьагьы еицны ицомызт ахаан. Аҳаԥаҿы даангылон
аӡәы, мамзаргьы инахараны дихаҩон. Билал усгьы рыҩныҟа
неитәыс имамызт. Аҳаԥаҿы иаанхоз иаргьы дицаангылон.
Убас ианеизынхалак, иақәикуан Аруҭан иеиҳәарц, «адунеи
лашара, адунеи ҭбаа» аҭыӡшәа, уи ашҟа акылсшьагьы мҩас
иҟоу. Аха ишәарҭан, агәаӷьра цәгьан.
Ақыдсаҟәа дықәтәаны, аӡаӡ ала инкылҵәо, ажәцәеимаа
аӡахра даҿуп Ҭарсхан. Убриаҟара аимааӡахра дазҟазоуп,
ианузиӡах, ушьапы ҭаҟаца, ашьыгрын еимаа иаҩызахоит.
Зегьы рзыҳәан шәагакоуп имоу, имаҿа ҟьаҟьа нақәҵаны