Иҩымҭақәа реизга. Аҩбатәи атом - 04

изадкнаумҳаларызеи ахьтәы еҵәақәа.

Уажәшьҭа базхәыц, убри аҩыза амҩа даҿысны, деибгадеизҩыда азауад аҿы данааилак, уаҩҵас ихамҵгылар, игәы
шыҟало. Акрановшьчик дныҵахәаша дцеит. Аидара иаҵақь
амашьынақәа гылоуп. Издыруада, акран аус арура зылшода?
Схы сырҽхәап.
− Ижәны дыҟамзар, инапы зегьы адыруеит Алиас.
− Акран акы анагхалак иара иоуп иҟазҵо, аус изамыруа
дыҟоума...
Иалагеит сыргәыбзыӷра. Ибцәызӡом, иансыҳәо бзиа
избоит. Саргьы џьоукы сырҭахызаап, џьоукы сара сыда ԥсыхәа рымамзаап сгәахәуеит, Аха Анцәа исирбароуп сыда
ԥсыхәа бымамкәа! Ибымбои, еимырҵәаз аҭакәажә леиԥш
сшышәиуа.
Ҩажәак еихысҳәаалоит. Иабатәи гәыԥшқароу, ахшыҩ
хьшәашәа ианасакьаҳәымҭоу ҳаамҭазы, ари еиԥш... Иҳәа
ибҭаху! Акранаҿ аусушьа ахьысҵаз зыхҟьаз басҳәап. Уи
акабина ахьыҟоу убасҟак иҳаракуп, ԥшьба-хәба етаж еихагылоу аҩны аҟара. Уаҟа уанҭатәоу, азауад ахаҭеи, уи аҳаблеи,
амшыни, аӡиас Кәыдри ракәым, иааигәаӡаны иубоит ҳара
ҳқыҭа, Аԥсара. Ус ансымам, акрановшьчикгьы игәы сырҿыӷьуам, сынхалалоит. Сгәазхара снаԥшы-ааԥшуеит. Аус
шаируагьы гәасҭалоит. Уамак аҭахӡам аҵара. Ҵаҟантәи
«вира!», «маина!» ҳәа ианҿырҭлак, рыбжьы аарла иуаҳауеит,
ирҳәаз цқьа иузеилмыргозар, абираҟ хәыҷқәа наҟьа-ааҟьо
иудырбоит.
Уиаҟара зысҳәарызеи, ашәҟәы бзыҩра сааҟәыҵны, акран
ахь сыҩхалароуп, мамзар ҩба-хԥа машьына уаҵәтәи русура
еиԥҟьоит. Шоферк дааин, акгьы мҳәакәа, ԥыҭрак дсыхәаԥшуан. Сымҿтәы метр аашьҭысхит. Акарандашь ақьаад инақәыскит.
– Ари убома, ԥасатәи сколлега, аӷәы ахьархь иааҿыҵны,
абри амаҟа ҟьаҟьа иқәланы ианааиуа, иумдыруеи сара
сус?! – сҳәеит.
«Ҳаснабженец» Фриц (Самсон Григорич, ихьӡҵәҟьа бҭахызар) идирҵахьеит. Иџьыба дынҭалан, еиқәырчаҟәа аԥара
ааҭигеит. Амаца иасуа, абри аҟара сцоит ҳәа ианықәиҵо
еиԥш:

− Ҳаиҵоумырхан, суҳәоит, – иҳәан, ҩажәихәба мааҭ
саԥхьа инықәиҵеит. Ҿысымҭӡеит. – Имаҷзар, иузацысҵоит.
– Изимҳәозеи, ԥхынрак иалагӡаны машьына хәыҷык ахә
ирҳауеит. Аԥарагьы цәгьа избом, аха...
− Исуҭо сҭахӡам, шәмашьынақәа аидара рықәысхырц
шәҭа­хызар, шәца, иашәҳәа адиреқтор, ихаҭа дсыҳәааит, –
сҳәеит. Азин ахьсымамыз аамышьҭахьгьы, адиреқтор дсы­­ҳәар
зысҭахыз даҽакгьы ыҟоуп. Маҷк ҳаивҵанагалан ҳааиуеит.
Из­хараҵәҟьоу басҳәар, агәра бызгарым. Дамшә. Уажәы абна­
ҟа, алаҭра иҭатәаны, иҭаҳәахаа ицәоу сла еиқәаҵәа Дамшә.
Фриц, адиреқтор, сара, ҳазегьы ҳзеиҿамԥшуа ҳшы­ҟанаҵаз,
ҽазны ибзанысҵап.
Изымуит адиреқтор дааины дысмыҳәакәа. Ҩажәихәба
мааҭ сцәыӡит, аха исырҳаз еиҳауп.
Арельсқәа рықәырныҟәара, анаскьагара-ааскьагара аҭахымызт акран. Амашьынақәа рҿынӡа инаӡон анапы.
Аидарақәа рықәысхит. Иҭабуп ҳәа рнапқәа насдырбан,
ашоферцәа рмашьынақәа рахь иҩит. Азауад агәашә инҭҟьеит. Асаба харчыла, ицеит аԥсҭаҟа. Урҭ цеит, ҭынчрахеит.
Сҭатәоуп акран абудка. Снаԥшуеит ашьхаҟа, уахь, иахьыҟоу
Аԥсара. Сыбла аҟәызгеит. Исҭахым снаԥшыр. Ажәҩан ԥҭацк
хыршәлам. Аԥхын шиасыз, ибарақьаҭха ишааиз ҭагалара,
уахьынаԥшуа анхацәа рымхырҭақәа рыла иудыруеит. Џьоукы
амхы ҿырхуеит, аԥҳә дырхуеит. Инахьхьи, анаҩсан, убла агәы
ԥнаҟо, имҵысӡо, ицырцыруеит амшын. Ихышьшьыла ицоит
аӷба. Иабацоишь убри аӷба? Иақәтәадашь? Саныхәыҷыз,
Адица, ҳаҩны иахыԥрааны, еицрыхәхәа ишцо анызбалак
апҟақәа, саргьы сыжәга ҳәа ҿысҭуан азыҳәан, сара избаанӡа,
лылаԥш рықәшәар сан, аҩны сныҩнагаланы ашә алыркуан.
Исыздыруамызт исцәыргоз закәыз, аха апҟақәа еснагь акы
сцәыргон. Изхысҳәаауа, саныҩеидас, апҟақәа реиԥш са­
ра исзыҟалеит аӷбақәа. Сыбла ишабо асқьала инадҵны,
амшын ихышьшьыла, алаԥшҳәаа иналаӡ ианцалак, убри аӷба
сара сыхәҭак сыцәӷьычны иагазшәа збоит. Акран абудка
сахьҭагылоу, снапы сылахь иаԥыракуа, снаԥшуеит, зцәаара
збо аӷба ашҟа. Аҷныш ишаҟараз, маҷ-маҷ еиҳахо, апҟа иаҟа­
рахеит. Ус анакәха, арахь иаауеит. Уаҟа иҭатәоу, зыҩ­ныҟа
ихынҳәуа...

Уаҳа иамуит. Ашырҳәа саахьаҳәит сышьҭахьҟа, зан
дызцәыӡыз асаби иеиԥш. Еилыӷраауп ашьхақәа. Убас еилыӷраауеит зны-зынла ажәҩан. Аԥхыни аӡыни ианеимаркуа
амшқәа рзы, ажәҩан иааҵеибаҳәоит, иӡлачӡа, унацәа на­
рылауркьысыр аӡы злыҵәраауа аԥҭақәа. Урҭ еиԥшуп
алҩақ иашәыз аҭуан. Иласӡа аԥша иама инеиуеит, апҟақәа
реиԥш ишкәакәоу аԥстәқәа. Урҭ рыбжьара анааимҟьалак,
ишеишеиуа иааԥшуеит амра. Ашьхақәагьы рыҵаҟаҵәҟьа
ицәиаҵәаароуп, нас ишьацԥшшәылахоит, ианааскьалак алҩақ нарҿаҳауеит, нас ицәеиқәарахоит. Рханӡа, змаҭацәа
ирылагылоу аҵлаҳәысҭа иеиԥш, ишлаӷәаӷәаӡа иааԥшуеит
Ерцахә.
Абан, Аҩыраӡара уахьынахысуа, уналалоит ҳара ҳқыҭа.
Аҳаблақәа, зхала анаарақәа ирҿагылоу, ахәқәа ирықәгылоу
аҩнқәа... Алашыбжьқәа, ауаа реиқәҿыҭра... Исгәалашәо
аҿаанахоит... Бсызжьом, бара зынӡаск бысгәаламшәаӡеит.
Анаарақәа инарҭало, инхало, ақыҭа иалсны иаауеит амҩаду.
Уи кылсуеит ақыҭа агәахьы, аусҳәарҭа ахьыҟоу. Сара схаҭа схы ианызбаалеит уажәы убри амҩа. Ҳқыҭа салҵны
санаауаз... Иҵхьоузеи, шықәсы заҵәыкоуп. Сгәалашәараҿы
убас ихарахоит, уиаахыс шықәсышәк ҵхьоушәа.
Шықәсык-ҩышықәса раҟара ҳқыҭа сналҵны, џьара усура
сцоит анысҳәа, иамарымкит сани саби. Сани саби ибзианы
ирдыруан бареи сареи ҳус. Дцар еиӷьуп, игәы ихашҭып,
издыруада, инасыԥгьы иԥшаар рҳәан, сеибыҭара иалагеит.
Сымаҭәақәа нтасҵан, сыбӷа инкыдысҵеит атуристцәа
ршәыра. Ҳгәылара ирымысхын, аҩны иҳаман аласба ԥшқа,
уажәы абнаҟа иҭатәоу Дамшә. Акәасқьа абарҵаҿы саб иазкаиршәыз аҽықәҵаршә иқәианы ицәан. Ахәы ԥшқаӡа, ибыбышӡа, аԥынҵа хыџьгәыгәын хәыҷы хиаҵәааӡа, иаашьҭы­
схын, сабиҵас инасгәыдсыҳәҳәалеит.
− Уацәымшәан, нан, сара иузысааӡоит. Уаныхынҳәуа,
ихәмаруа иуԥылап, – лҳәеит сан.
Саб ҿымҭ, ихы рҟәны дышьҭаԥшуа дгылан.
Инасыртәан, сҿанынасха, сыхьҵәуара иалагеит аласба.
Инҭаҳа-ааҭаҳауа, ашьапқәа аарла ирықәгыло, ибажәгәаламуа
исышьҭалеит.

− Уца, уца, – иҳәеит ашҭа сҭицозшәа, ибжьы аарҿацаны
саб. Уи еснагь дуаҩгәшаҭоуп. Даҽа ҟазшьоуп илымоу сан.
Зны-зынла дуаҩы гәыԥшқоуп, ҽазны ахаҵа гәымбылџьбара
диҩызоуп.
− Уаапкит, изакәызеи иҟу-ҵәуо иҟанаҵо, – исԥырылгарц
аласба аашьҭылхит. Убас аҵәаара иалагеит, сналымпыҵасын
иаалымсхит. Лгәы нхьаԥсаан, – акы иазҳәоуп, уахьцо иугароуп, – лҳәеит.
− Инармышьҭуаз лак ицын ҳәа, ихаҭа царҭа имахым,
аласба абеигои?! – днаскьаны дгылан, сара дсыхәамԥшӡо,
ҿааиҭит саб.
Сан аҩцараҿы днеин, ачаи ҿыхга акаҵкәыр аалгеит.
Аласба нҭалыртәеит. Издыруазҭгьы, Адица, уи ала иахҟьаны
сзықәшәақәараны сыҟаз, сгәы неиқәҳәаланы, сыбла иахьамбаша инкаршәны сықәҵуан усҟан. Саргьы сгәы азхьаауан,
сангьы ас анылҳәа, ашҭа иҭызгап, саанаскьар, акаҵкәыр
ишҭатәоу нхаҩык игәашә аҿы исыргылап ҳәа сыӡбеит.
− Иугароуп, иугароуп, ирҳәоит, аԥшәма ашҭа данҭыҵуа ала,
ма аҽы ишьҭалар, деибга-деизҩыда аҩныҟа дхынҳәуеит ҳәа.
Ари ушьҭалароума, сабиҵас иухьҵәуоит, – лхаҭа лгәыҵхақәа
аласбахьы иниалгеит сан.
− Ига, ига! Ухынҳәыр, иааҟоу зегьы уара иутәуп, ухнымҳәыр,
абхәҭаас иуоуз убри аласбоуп, – иҭаҭын шынкаиршәыз
даҽакы неиҿыҵаикын, амца нацраирсит саб. Асҟак аҭаҭын
дахо сымбацызт. Агәашә сышҭыҵуа ибарц иҭахымзу, абаҳ­
чахь дцеит.
Агәашә санынҭыҵ, саахьаԥшын, ҳашҭа снықәыԥшит. Сан
лымацара дгылан. Сарҭмаҟ сызқәа икыдуп, акаҵкәыр амаа
смахәар иахаршәуп. Абасеиԥш акаҵкәыр ныҟәигон, исгәа­
лашәоит, аибашьра анеилгаз раԥхьатәи ашықәсқәа раан,
аҳабла иалаз амаӡагәар, «Асапын, арахәыц, агәырқәа!» – ҳәа
дааҟәымҵӡакәа ҿиҭуан. Гәашәк саннавсуа, аласба акаҵкәыр
ишҭатәоу ашҭаҿы инаргыланы сцап сҳәон. Араҟа ирыцҳауп,
амла иадыркуеит, анаҩсан инхақәо иаҳа еиӷьхар? Аблақәа
гәкы-ҵәыкуа иаасыхәаԥшуеит. Саавалеит, ԥсраҽнынӡа исзымшәо, зыбзиарақәа сыду ахьча-ҭаҳмада Гәдиса инхара.
Агәашә ааигәара, аҵла амҵан дтәан ихаҭа, ихҭарԥа ихых,
ишьамхы иахарԥаны.

− Умҩахыҵ, дад, – иҳәан даагылеит. Уаҩҵас аԥсшәа иам­
ҳәакәа сивсны цашьа сымамызт. Иҵкыс еиӷьу иззынсыжьуада аласба. Аԥсара аӡәыр ихы-иҵыхәа, дзакә уаҩу, дызхылҵшьҭроу, изакә шьоу илоу, иламыс зеиԥшроу уҳәа
акыр еилукаарц уҭахызар, унаидтәал, унаиацәажәа Гәдиса.
Ихаҭа дызхаану ракәым, иабдуцәа зхаанымызгьы, ихаҭа
далаԥшызшәа идыруеит.
Шаҟа ажәа ҟәыӷа, шаҟа хәырбӷьыц ажәа сеиҳәахьаз ашьха
симаны даныҟаз.
− Ирҳәоит, дад, дасу иҽи илеи иара иеиԥшхоит ҳәа, –
аласба ахы ааишьышьит. Лажәла бзиоуп, уара иузаазгеит,
даду Гәдиса ҳәа... Имцуп исҳәо, Адица, аӡәгьы исызимҭо,
усҟангьы сгәаҵәахы аҽаднаҳәалахьан уи ала.
Ақыҭа мҩаду ианыршәланы сшаауаз, дшыббац, аҭаца
касы лхаршә, ачча лҿықәыҳәҳә, саԥхьаҟа дааиуан... Аҭаца
касы анысҳәа, ҳәарада, ибдырит зыӡбахә сымоу Маҵкәа
шлакәу. Ашкол ахь ҳанцоз-ҳанаауаз, харантә дшаҳбалак,
егьараан ҳамҩахыҵны ҳҽаҳҵәаххьан. Исхашҭуам, ҽнак,
гәаҟ-лахьыцәгьа данааҳԥыла:
− Сгәы дрыцҳанашьоит данызбалак, аҽны хәлаанӡа сшьа­
ра сзықәлаӡом, – бҳәеит быбжьы ныҵакны. Сара:
− Леилаҳәашьа, нас шаҟа илыгу санаалыхәаԥшлак, ачча
сакуеит, – сҳәеит.
− Уара угәаҵәадоума?! Уааи, ҳҽаҳҵәахып, – бымҩахыҵит.
− Шәсымбо џьышәшьома, ахагақәа, ачықьра шәаватәоуп.
Баша шәҽышәҵәахуеит. Зегьакоуп счарахь шәнеироуп, –
анылҳәа, бара былабжышқәа бырцәыԥхашьан ибҵәахит.
Дыԥҳәысыз, дхаҵаз, дарбанзаалакгьы Аԥсадгьыл ахьчараз
иоуз агәырҩа хаҵарала, ичҳаны ихигароуп, уи азыҳәаноуп
ҳзиуа, адәы ҳзықәу ҳәа, исазҳәаз, имазеины схы иҭазҵаз
дарбану здыруада, ажәа бзамыҟәқәак рҳәара салагеит.
Уажәы дшааиуаз анызба, гәырӷьарак схы ахызбаауазу,
схылԥа аасхысхын, аласба инахызҩеит. Ҳаузыԥшуп, ирласны уааи ҳәа сзаарыцҳаз џьыбшьап, сласны сҿынасхеит. Данаасывала, уск азыҳәан дсышьҭны, иахьылзыҟамҵаз лхы
лырқьиозшәа:

− Баша сцеит, Алиас, аԥошьҭамҩангаҩ акгьы симҭаӡеит.
Ҳа-ҳа-ҳа! Баша иҵәахуеит, имсымхыр суӡом, – лҳәеит. Зны
иналхалҵеит, нас иаалхыхны лыжәҩахыр инықәлыршәит
лкасыш. Ԥаса исызцәырҵлоз, имцыз аҽырхаҵара, ақәаршҩы зысыз асеиԥш ицеит, исԥырҵит. Лара лҿаԥхьа харак
сыдны, уимоу, убри аԥҳәыси сареи акала ҳаиԥшны, џьара
хьаак ҳаиднакылозшәа збеит. Иахьа ибимҭазаргьы, даҽазны
ибиҭап асалам шәҟәқәа, бгәы кабмыжьын ҳәа, ас еиԥшқәа
раан ирҳәақәо акымзарак схаҿы имааит. Акаҵкәыр сызқәа
иавак, ҿымҭ сгылан. «Хара уцома?» – днасазҵааит. Дыԥхашьаԥхаҵоит ҭацара сзылуашәа. Шаҟа ибзианы иҟаҳҵазеи, Ади­
ца, бареи сареи, ҳҩызцәа хәыҷқәак реиԥш, знызаҵәыкгьы:
«Аҭаца Маҵкәа! Хаҵада ҭаца Маҵкәа!» – ҳәа ахьлызҿаҳамҭыз.
«Ирласны ухынҳәы, Алиас. Сашьцәа, шаахынҳәлак, счара...»
«Ихынҳәуеит, Маҵкәа, башьцәа хынҳәуеит,» – слеихырхәан
сналԥырҵит. «Анцәа уиныҳәааит! Убри ами абзиа! Ачарахь
шәнеи ҳәа анрасҳәалак, рылабжышқәа хаҟәҟәалоит џьоукы,» – аччабжь наҵаҵо, сышьҭаҳәара даҿын. Исыздыруам
сшьамхқәа сызланыркылаз.
Ҳконтора ахьгылоу, ҳқыҭа агәахьы скылсит. Сара сеиԥш,
автобус рҭахызу, ус рымамкәа иахьааиқәшәаз ишеицәажәоз
еидхалоу, аҭәаҵла амҵан ирацәаҩны итәан абыргцәа, наихырқәа змамыз аҭаҳмадцәа. Арҩаш анхыҽҽо еиԥш акәын,
инахараны ишгоз рыччабжь. Ирҳәоз шысмаҳауазгьы, заа
аччаԥшь рықәлеит саргьы сқьышәқәа. Сыԥшызар, рыгәҭа
дгылоуп Ахеивҟьа. Сықәҵымҭаз сгәазхара сизыӡырҩып
сҳәан, саргьы уахь, сҿынасхеит. Уиҵашьыцып. Деилагоуп,
ихы еивҟьоуп рҳәоит, арахь аԥсараа зегь реиҳа иҟәышу
абырг иаҟараҵәҟьа пату иқәырҵоит. Дымҩахымгакәа аӡәы
игәашә давижьуам.
Уи аҽны Ахеивҟьа ииҳәақәоз, излаирччоз, даҽазны иб­
занысҵап, Адица.
Уажәы еиҭа сыхнымҳәыр ауам Маҵкәа лышҟа.
Сабаанҿаси?
Амҩан сшааиуаз дансԥыла... Ибасҳәеит, ҳанмаҷқәаз,
данаҳбалак ҳҽахьаҳҵәахуаз азыҳәан уажәы сыԥхашьо, еидкылашьа шҳамамгьы, џьара акала ҳаизааигәаны, ҳлахьын-

ҵақәа џьара рԥашәқәа еиладырсуа... Ажәакала, Маҵкәа
лхаҿсахьа сыбла ианхгыла, даҽа гәалашәарак амч ақәымхазт, акран абудка ашьшьыҳәа сааҭыҵын, ҵаҟа сналбааит.
Амашьына иақәысхыз ақыдқәа ацех ашҟа аҩнагалара иалагахьан. Алаҭра иҭыҵны, инхышҿышуа, инаԥшы-ааԥшуа
игылан Дамшә. Ԥыҭрак самбар, излаҿаҳәоу адаҷ ацҳара
иалагоит.
– Дамшә, Дамшә, – ахы аасшьышьит, – аиашаҵәҟьа изууит
Фриц, аиашаҵәҟьа изууит, – сҳәан, аҵлаҳәысҭа илабашьа
аниҵаиргәо еиԥш, сааханы, сшьапқәа инарыдсырӷәӷәалеит.
Уажәы Дамшә ашҟа усеиԥш агәыблра хышхыҵәаны изсыжәлаз, аиашаҵәҟьа изууит Фриц ҳәагьы сзырҳәаз, Маҵкәа
дахьсгәалашәазоуп. Исыздыруамызт, еилкааны исымамызт
изыхҟьоз, аха убри, «ҳаснабженец» Фриц (Самсон Григорич),
зегьрыла иара изыҳәан аԥсҭазаара марымажаханы, зегьрыла
зхы-згәы ақәыбзиаз ауаҩы раԥхьаӡа данызба инаркны, снаихәаԥшцыԥхьаӡа, сыбла даахгылон, аҵх лашьца иалиааз
аҳаскьын деиԥшха адәы иқәу Маҵкәа.
Идрыԥхьаӡало ахара астатиа азырмыԥшаац. Дҭакуп уажәы
Фриц, иус аилкаара иаҿуп.Сара сқьышә снапы наԥыракуа,
схаԥыцқәа аӡәгьы имырбо, адәы сықәуп. Агәра ганы сыҟоуп,
Дамшәи сареи ҳшымҩашьаз.
Базыӡырҩы иҟалаз. Ашьжьымҭан ишьацәхныслаз шьыбжьаанӡа дшьацәхныслон рҳәеит. Уԥсҭазааратә мҩа анналаго ушьацәхныслар, уԥсҭазаара абжара еиҩшаанӡагьы
ушьацәхныслоит ҳәа акәхап иаанаго. Сзықәҵызеи Аԥсара?
Дысхасыршҭып Адица. Ахақәиҭра асҭап сгәы. Сыбла дыхгылом Маџьгана. Дсымбалар еиӷьуп Алхас. Исхашҭып, зегь
схашҭып ҳәа...
Сааит, сусурҭа сара исызхоит. Иаахтны адиреқтор исеиҳәан
еиԥш, «кусок хлеба тоже ест». Уулафахәы аамышьҭахьгьы,
ҟәрышь­қәак умоуп ҳәоуп иаанаго. Сыҟан Анцәа ишиҳәара.
Сгәы иҭыхон акы заҵәык – бареи сареи ҳаицәыӡра зыхҟьаз
аилкаара. Акы алсхуеит, џьара исыхәоит ҳәа акәым. Акоми­
ссар Мегре, иҭаҭынжәга неиҵаҵо, атәымуаа русқәа еиликаауа­
зар, рҭыԥ иқәиҵозар, сара изсылымшарызеи схатәы ус заҵәык

аилкаара. Ԥаса сашьҭан, схаҭа издыруазарц азыҳәан мацара,
уажәы, Мери схы ианҭалгала ашьҭахь, ишынеибаку зегьы
ланҵаны, ашәҟәы бзызҩырц ажәа анлысҭа...
Аусӡбарҭақәа рархивқәа... Ахьча-ҭаҳмада Гәдиса раԥхьа
днаргыланы, иахаану абыргцәа рацәажәара...
Еилыскаахьоу акыр ишырацәаз, еилыскаараны иҟақәаз
шсымаз, даҽа уск сналанажьит, иаапкыша Дамшә. Иахьырҳәогьы смаҳац уи аҩыза ала адәы иқәуп ҳәа. Иагәамԥхаз,
егьа абзиара азиургьы, иауам, инышәараны иҟам.
Ишбасҳәаз еиԥш, ашьжьымҭан, усура сцарц, зыҟны сыҟоу
аԥҳәыс слыцны сандәылҵуа, иаргьы аҷапырхәа ианкны
иаадәылызгоит. Аусурахь иаазгоит. Иԥхаӡа, итатаӡа аҭра
иахьҭатәоу, ацәыцә наганы иаҵасыԥсеит.
– Дамшә, уабаҟоу?! – анысҳәалак, ахы наҭа-аҭо сҿаԥшра
иалагоит.
− Игәхьааугома Аԥсараҟа? Аккара еиужьқәа, аԥсҭа еиҩы­
хаақәа, ашьха цыҩ-цыҩқәа... Акыр угәалашәауоу, иу­хашҭӡоу?
– исыхәаԥшуеит. Зыҟны сыҟоу аԥҳәыс луада абарҵақәа
ҩба амоуп. Реиҳа идуу абарҵа, алоџьа ҳәа изышьҭоу аҟны,
атәарҭа азыҟасҵеит Дамшә. Ацәылашара адәы ишаақәлалақ,
иҩаԥаны, аԥхьатәи ашьапқәа абыркьыл инықәнаргылоит.
Иԥшуеит ашьхаҟа. Аҭаца дааргараны дахьыҟоу аҭаацәа
реиԥш, алакыҵа ҵылашаауеит, ашьхақәа ирхыку ажәҩан.
Сгылаанӡагьы асаркьа салԥшны, уахь сыԥшуеит саргьы.
Исыз­дыруам, уахьынтәи, ауаа ҳԥынҵа иазеилымкаауа
фҩык аҿасуоу, мамзаргьы дара рышҟа инеирц иазҿырҭуоу
ашьхақәа, аха Дамшә убрахь ишыԥшуа, аԥынҵа хампача
ақәацқәацара иалагоит, нас, амыждараз, абжьы ҩыҭнацоит.
− Дамшә, ҿумҭын! – сҳәоит сшышьҭоу.
− Уԥсы иарҭеит, – дааҳәыҵымыҵуеит, лхы ахыза нақәылҵоит аԥшәмаԥҳәыс.
− Ҳқыҭа гәхьаанагоит.
− Шәҩыџьегьы ақыҭаҿы шәеикәаржуа Анцәа исирбеит.
Ҳзы­н­иазеи, – ацәа даалҵуеит аԥшәмаԥҳәыс. Илоуҳәои, диашоуп.
− Бахьаанарԥшыз иаҳагьы иаҳзеиӷьуп. Бзиа ҳаибабаларц
аҭахуп, – лаф ҭацәқәак наҳәаны, лхыза сынхәыҵалоит. Лгә-

алаҟара бжьнахны, сгәыӷрақәа анбашаха, саргьы Дамшә
ашәиԥхьыӡ назышьҭуа, саӷьуа, саагыланы, сҽааиласҳәоит.
− Иахьаҵәҟьа, суҳәоит, иахьаҵәҟьа иаҳԥырга, – лҳәоит.
Исзаанхоит акы. Сеиҭаналагоит аԥшәмаԥҳәыси иареи рыбжьаҟазара.
Абри азмырхакәа, Адица, хымз уажәаԥхьа, сусура реиҳа
ианасакьаҳәымҭаз, нанҳәа мзазы, сусқәа ааԥхасҭанатәит,
ҳдиреқтор иҳәан еиԥш, ҳзауад аԥсы ахьҭаҵәҟьаз ахаԥыц
наларԥан иацҳаит. Иҟанаҵаз хьасыршшап, чеиџьыкала
ашьа­ԥса сшәап шысҳәоз, саргьы инеицәастәит. Ииашаҵәҟьаны исеиҳәеит аҭаҳмада Гәдиса. Дасу иҽи илеи иара иеиԥшхоит.
Иҟалаз уиоуп, ҳзауад аҿы, иаасымҩатәшәа ихьӡ басҳәахьеит, Самсон Григорич ҳәа аӡәы аус иуеит. Сара араҟа аусура
саналагаз, 1965 шықәсазы, иара дшоферын. Аибашьраан
америкаа иҳарҭаз, студебекер ҳәа изышьҭоу, машьынак дақәтәан. Уи амашьына ауразоуроу еихатәуп. Иҟалап, абасҟак
ирацәаны аиха ахьамоу азыҳәан акәзар, егьырҭ амашьынақәа
раҵкыс, уи ашьҭыбжь зыцәгьоу. Амашьына дахырҟьаны
ашофер дацәымыӷхоу, мамзаргьы ашофер ихырҟьаны, ама­
шьына хҭанаку сыздыруам, аха, алышькьантыр иагаша,
зыҽ­ны азауадаҿы иаазгаз аҽны инаркны, абри ауаҩы ӷас
дышьҭнахит Дамшә. Амашьына данақәтәаз, азауад агәашә
дшааҭалалак, ақәыџьма афҩы аҿасызшәа, иааҵҟьаны, ахухуҳәа ашра иалагон. Аҭра инҭацаланы ашә асыркуан. Убраҟагьы аҽазеиқәыкуамызт. Азауад агәашә дҭыҵаанӡа, ашра
иаҟәыҵуамызт.
− Дамшә ашра иалагеит, хымԥада Самсон Григорич даа­
уеит, – рҳәон аусуцәа. Исеиҳәахьан сгәыла, ажәытә усу­
ҩы, апенсионер Петрович: «Алиас, уҽицәыхьчала убри
ауаҩ. Аибашьраҿы иҟаиҵоз сыздыруам, аха аибашьра ҟалаанӡа, даара ацәгьарақәа ҟаиҵахьан». Сара сусс иалоузеи,
аибашьра ҟалаанӡа дызҿыз, сусс иалоузеи аибашьраҿы
иҟаиҵаз. Схаҭа бзиарамзар цәгьара сзимуц. Бзиарамзар ҳәа
сызҿугьы бцәызӡарым. Џьаргьы иарбамкәа, аӷәы ихуазар,
мамзаргьы аҩнымаҭәахә ирхиозар, амаҟа ҟьаҟьа ианысны,

саԥхьа имиаскәа, цашьа, гашьа имаӡам. Сметр нақәҵаны,
иаашәаны, ашәҟәы иананысҵа, ицәыӡыз акы иаҩызоуп.
«Исымбарц» азыҳәан... Бхаҭа ибдырп. Сара сымацара соума.
Шаҟантә ача амҵаиршәзеи, аҭубарқәа аиҭазеи Дамшә. Ҿыц
санааз, иҵегьы ианхәыҷыз инаркны... Аха башахеит. Иазҳауан Дамшә. Маҵурала ҩада дҩеиуан Самсон Григорич.
Уи маҵурала шаҟа ҩада дҩеиуаз, ҳәарада, ҩада ихалон,
иӷәӷәахон сара сдәыԥсшәагьы. Исцәагозеи. Снаивсыр, сынкажьцәап, иаасхашҭып. Аха Самсон Григорич маҵурала шаҟа
ҩада дҩеиуаз, сара иқәысҵоз апатугьы шаҟа иацлоз, исҭахы
исҭахым, иӡамҩа ҭҭәаа-ҭыԥхаақәа анаасҿалашалак, шаҟа
аччаԥшь сҿықәысҵоз, убриаҟара ицәымӷра акуан, иаҳа-иаҳа
ӷас дышьҭнахуан Дамшә.
Маҵурала ҩада дҩеиуан зысҳәаз, ҽнак, иаалырҟьаны,
амашьына даақәырхын, апаркет ахьырхуа ацех аҿы еиҳабыс дҟарҵеит. Ҩымзҟа дыҟан уаҟа. Ашьҭахь дрышьҭит аԥсҭаҟа. Абна ԥызҟо бригадирс дрырҭеит. Уаҟагьы мзқәак
ракәын дахьыҟаз. «Снабженецс» дарҭеит азауад зегьы.
Бжеиҳан дыҟаӡамызт, уахь, аԥсҭаҟа дҭан. Аԥсы ашьеит Дамшә. Америкаа рстудебекер даҽаӡәы данақәтәа, алымҳа
шьаҭақәа ҵнахуа, егьа иӷьарӷьарзаргьы, Дамшә уи агәхьаа
шакым анызба, еилыскааит «америкаа рыфҩы» амашьына
иахнакааит, арныҟәаҩгьы уахь даднакылеит, дара дыртәыз
џьнашьеит ҳәа исҳәоз шиашамыз.
Мызкахьы знык, ҩынтә даауан аԥсҭаҿынтә Самсон Григорич. Усҟангьы ҳара ҳцех ахьыҟоу зынӡаскгьы днеиӡомызт.
Аибашьра аветеранцәа рпатреҭқәа ахькыду аҳаҭыртә ӷәы
аԥхьа даниасуа, маҷк дааҭгыланы, иара ипатреҭ днахәаԥшны,
гәахәарала дԥышәырччо, дышиашоу аҳасабеилыргаҩ дахьтәоу дныҩналон. Аԥара амихуан абнаԥҟаҩцәа рзыҳәан.
Дынхалон адиреқтор дахьтәоу аҩбатәи аетаж ахь.
− Шәыԥшы дахьцо Григорич...
− Маҵурала ҩада аҩеира азыҳәан, убриакоуп мҩас иҟоу.
− Иахьа ҳдиреқтор игәалаҟара бзиоуп.
− Аӡәыр ус шәымазар, шәнеи, иаарласны шәус ҟашәҵоит.
Рыбла иамбо ҳәа иҟоузеи, рыбзгьы нкылашьас иауҭозеи
аусуцәа!

− Ани дибар ҳәа дшәаны, иҽӡаноуп уахь дышнеиуа, –
инаԥыршьуеит апарторг дахьтәоу акабинет рнапы нақәкны.
Егьиашаҵәҟьаны, убриаӡәк «инапахьы дизаамгац» Григорич.
Сара, аиаша басҳәап, сыҟан ашьшьыҳәа, акгьы сҽаламгалакәа.
Ҽнак, иаапкыша Дамшә, аҭра иҭасымкызаап, адәахьы
иш­тәаз, Самсон Григорич данаавала, ацқәа хырџьаџьа, иҩаҭ­
рысны, ақәыџьма ишажәымлара, ижәлеит. Анцәа иџьшьоуп
ааигәара сшыҟаз. Ахәда самҵасны иааныскылеит. Исым­
пыҵҟьарц еихон. Сара исымбацызт убасҟак игәаахьаны,
убасҟак ишуа. «Соушьҭ, усԥырҵ, ма иара, ма сара, ҳуаӡәык
адунеи ҳаныӡаароуп» – аҳәозшәа саҳауан. Аԥырҳәа ишьапы мҩанҵаны дықшеит иара. Дықшеит ишҵыгьуеиԥш аҽа­
да. Дамшә снахахьан, ишьапы ақәымшәеит акәымзар,
знык­тәи иқшарала изышьхакуамызт, аха ихаҭа ишьапы ҿа­
ӡам­кәа иааҿнаҳаҳаауан. Аха ииҳәаз ажәақәа имҳәакәа,
ииа­шаҵәҟьаны шьапыла дегьасындаз бымбои, ҭынч, сшыҟаз
сыҟазаауан аусураҿы. Сара иабасҭахыз убарҭқәа.
− Уара, ақамсажә уакәым, фриц иавчаркақәа сырзымфеит!
Уеиӷрысҵәап! – ҳәа наиҿыҵҟьеит амыждараз. Ҳаблақәа
ааиқәшәеит абарҭ ажәақәа аниҳәоз. Адица, ибықәшәира
дырхыԥшылааит урт рҩыза аблақәа! Ус иԥшуеит ақәыџьма,
асыс ианазыҭрысуа, ус иԥшуеит алаҳәа еиқәаҵәа, ажьабаа
ианахаҩо. Ибжьгьы убасоуп ишсаҳаз. Алаҳәа еиқәаҵәа
анҟыруа... Ахәда снапы акәыршаны, ицәысыхьчарц искыз
Дамшә, иҵегьы ирыӷәӷәаны иааныскылеит, аха уажәы уи
ус ирыӷәӷәаны изааныскылаз, сара схаҭа сицәнахьчарц
азыҳәан акәын. Алаҳәа еиқәаҵәа ухаҟырааит ззырҳәо...
Иҵегьы иџьасшьаз, игәабҭахьоу сыздыруам, алаҳәа еиқәаҵәа
шааҟырлак, абжьы аӡәгьы ишизымычҳауа адыруазар акәхап,
иаразнак, иахьҟырыз аҭыԥ ныжьны, ицоит аҽыԥхьанакырц.
Дахьца дахьаа сымбаӡеит. Уинахыс џьара ҳааиқәшәар, асыс
ԥшқа иҽеиԥштәны дсеихырхәаны аԥсшәа насеиҳәон. «Ҳаи,
Анцәа иныҳәароуп Дамшә, дышԥабжьеи уҳәарауеи!» –
сҳәон сгәаныла. Ус зыҟаиҵоз, иҿыҵҟьаз ажәақәа схашҭырц
азакәын. Аха сара иаҳагьы лассы-лассы исгәалашәон. Абас

зҟазшьа бзиоу, абас абжьы хаа зхоу, иқәшәазеи, иараби,
убасҟан? Иара иакәӡамыз изтәыз сызхыԥшылаз аблақәа,
иара ибжьы акәӡамыз алаҳәа схаҟырызшәа... Ас санхәыцлак,
иаасгәалашәон: «Фриц иавчаркақәа сырзымфеит».
Харантәи ибжьы иргон:
– Алиас, наҟ иҭакы ула, ушҟа снеироуп.
– Дамшә, уҭал арахь! Ҿумҭын! – аҭра инҭасцалон. – Ус­
цәишьуеит. Уара уакәым, Фриц иавчаркақәа дырзымфеит.
Изаҟаразаалак хшыҩҵак бааԥсык аҵаҵаны акәмызт ус
зыс­ҳәоз. Уимоу, фырхаҵарак ҟаиҵахьаны, уажәы ифырхаҵа­
ра аӡбахә сара иахьысҳәо иаҳагьы гәахәас иҟаиҵоит ҳәа
сгәыӷуан. Ихаҭа ишиаҳауаз ианысҳәалак, агәырӷьара ацымхәрас, ихы-иҿы цәышхон, иҭахә-ҭахәӡа, иҭҭәаа-ҭҭәааӡа иҟоу
иӡамҩақәа, ипҟыш-пҟышӡа аԥхӡы нарықәҭәон, аха уигьы
сызлаҳашаз аӡыблара салаҳаны саналгоуп саназхәыц.
Иӷыӷкны иҟоу аҳәира акәиц алашәар еиԥш, исҿыҵҟьаз
ажәа цех-цыԥхьаӡа иныҩналан, зегьы ражәа иалалеит:
− Фриц... Шаҟа ихьӡы бзиоузеи изуԥшааз.... Фриц!
− Сара изысыԥшааит, аха иара ихаҭа иҳәеит. Дамшә
акәым, уи Фриц иавчаркақәа дырзымфеит.
Ишицәымӷыз гәазҭахьаз, мамзаргьы ишәымҳәан ҳәа зеиҳәахьаз, инацырҵон:
− Игәы иалсуеит. Ҽазны ишәымҳәан. Афашистцәа фрицаа
хәа ирышьҭан, ишәхашҭма!
Ҳшыҟоу бымдыруеи ауаатәыҩса, аҭоурых акыр ҳнарҵахьоума! «Ихьӡ шәымҳәан, ефесаа, Герострат. Уи ацәгьара
бааԥс ҟаиҵеит. Зеиԥш бла иамбацыз, зеиԥш напы иҟанамҵацыз ахан хьыҵәцара амца ацраҵаны иблит Герострат.
Ефесаа дыԥҳәысыз дхаҵаз, аӡәгьы ишәҿыҵашәмыршәан
Герострат ихьӡ», – ҳәа шынарҳәа-нарҳәоз, иаҳагьы ԥсраӡра
ақәымкәа иҟарҵеит Герострат ихьӡ.
− Сшәыҳәоит, сшәыкәыхшоуп, Фриц ҳәа иашәымҳәалан
Самсон Григорич. Ицәаԥҽыгоу хьӡуп. Ҳаԥсадгьыл иақәлаз
афашистцәа игәаланаршәоит. Машәыршәа иҿыҵҟьеит Фриц
ҳәа. Фрицаа дырҿагыланы деибашьуан. Ишәымбаӡои, аҳаҭыртә ӷәаҿы ипатреҭ шашаӡа иахькыду, – ҳәа сааҟәымҵӡакәа
ишынарасҳәа-нарасҳәоз, иаҳагьы Фриц ҳәа наихьӡысҵеит

уи ауаҩ. Ихьӡысҵеит, аха изыхьӡысҵаз дызусҭада, Адица!
Ҳдиреқтор иаҵкыс зылшо.
Уаҟа саангыландаз. Сыҩныҵҟа, исызгәамҭаӡакәа, иҽӡаны
аус аура далагеит Шерлок Холмс. Схы сырҽхәом, Адица,
аха ашьжьымҭан сымшьацәхныслазҭгьы, агәра ганы сыҟоуп,
сусуеилкааҩхон. Исылазар ҟалап уи азыҳәан абаҩхатәра.
Изхысҳәаауа, Самсон Григорич иамхаҳәаз, иҿыҵҟьаз ажәа­
қәа акакала рызхәыцра салагеит. Ауаҩы иаалырҟьаны
дшәар, дзакәыҵәҟьоу аазырԥшыша ажәа иҿыҵҟьоит. Уи
ажәа ҵәа­хуп, ихҩоуп, ишыхту еиԥш аҩы зҭоу аҳаԥшьа.
Агәырӷьароуп, ма агәырҩоуп аҳаԥшьа ахҩа ахызҟьо.
Иаанагозеи, уара уакәым, Фриц иавчаркақәа сырзымфеит
ҳәа ииҳәаз? Излеиҳәо ала, афашистцәа анҳақәла инаркны
деибашьуан, аибашьра анеилга ауп даныхынҳә. Орденк, ме­
далк ҳәа акгьы имам. Уи егьоурым. Шаҟаҩы ҳамҭа ры­мамкәа
ихынҳәызеи. Аха асҟакҵәҟьа деибашьызар, ааигәа, Аиааи­
ра амш аназгәаҳҭоз, атрибуна дықәгыланы данцәажәоз,
иҟас­ҵаз ахаҵарақәа ҳәа иҳаиҳәақәаз иашазар, имҭашьас
иҟааз аҳамҭақәа? Будапешт ахы ишақәиҭаҳтәуаз, Реихстаг
аби­раҟ ҟаԥшь анахадыргылоз, Берлин амҵан дшыҟаз...
Абасҟак агәалашәарақәа аниҳәоз, изихашҭзеи афашистцәа
равчаркақәа ртәы? Ишсыжәырҵоз, сшырфоз, сышрыцәцаз
ҳәа налаиҵарауаз?.. Излеиҳәо ала, еснагь аибашьра аилашра
агәҭаҵәҟьа далан. Уаҟа иҟарҵозеи авчаркақәа? Урҭ ахьыҟаз
аконцлагерқәа рҿы акәын. Атҟәацәа зҷаԥшьоз аесесовеццәа
ирывагылан авчаркақәа.
Абас схәыцуа сышнеиуаз, Адица, аҵыхәтәан сзызкылсыз аҟны саннеи, сгәы иаанагаз, сыбжьы рдуны исҳәазшәа,
сшәан, саанаԥшы-ааԥшит. Иалҵуазеи, ииашам агәҩарақәа
рыла, аибашьра аветеран ицәа ԥысҽыр? Мап, уи уаҳа сазымхәыцроуп.
Аха, шаҟа абас сҳәоз, иаҳагьы схаҿы иааиуан.Дрытҟәахьан,
хымԥада дрытҟәахьан Самсон Григорич. Убраҟоуп авчаркақәа дырзымфакәа дахьрыцәцаз.
Схы агәра арганы салгеит уи дытҟәаны дыҟан ҳәа.
Убринахыс исызцәырҵит даҽа зҵаарак. Дрытҟәахьазҭгьы,
данцәажәоз, амитинг аан, иажәа изалаимҵазеи? Шаҟаҩы,

итҟәаны иахьыҟазгьы, афашистцәа ирҿагыланы ақәԥара
иаҿыз. Атҟәацәа шдыргәаҟуаз, агазтә камерақәа рҿы ауаа
шырхәаҽуаз, ишырбылуаз ҳаиҳәар, афашизм агәаӷ ҳаркра
азыҳәан уи еиӷьу иарбан ҿырԥштәу. Аха иара машәырынгьы
алагери авчаркақәеи рыӡбахә иҿыҵымшәац.
Абас санхәыцуаз, ибцәызӡом, сызгәык иаҳәоз даҽакын.
Ацәгьара ҟазҵо, ацәгьара зыӡбауа иоуп даҽаӡәгьы дуаҩы
цәгьоушәа, дыцәгьахәыцҩушәа... Амашьына атормоз аҿҟьартә иҟазҵада?! Дегьызеиӷьым ахаҵа, дуаҩыбжаны адәы
дықәзырхада? Ухатәы ӡбаны ӡбара уцала. Даҽаӡәы еиликаалааит уи ихы-иҵыхәа. Аха, Адица, зныкыр аӡәыр ихы
дазхәыцны иҽникылахьоума! Уимоу, зыламыс цқьам иоуп,
дааҟәымҵӡакәа аламыс атәы иалацәажәо. Уигьы сзымдыруа
џьыбшьома, аха...
Дамшә анизыҭрыс иҿыҵҟьаз ажәақәеи Аиааира амш
аан ииҳәақәази сааҟәымҵӡакәа еиҿсырԥшуан. Урҭ анеиҿсырԥшуаз, слымҳа иҭаҩуан, Дамшә анизыҭрыс ибжьы зеиԥшраз, иԥшышьа шыҟаз. Ижьышо ақәыџьма. Иҟыруа алаҳәа
еиқәаҵәа... Арахь иара убри амш инаркны, иџьабшьаша,
сцәымыӷхара, ӷас сышьҭыхра ацымхәрас, мыцхәы ирхааны,
иблақәа амҵақьақьара рхыҳәҳәыла аԥсшәа саҳәара
далагеит, сара сгәаҿы уи иаҳагьы еиханаҳаит ицәымӷра,
иаҳагьы гәаарас дыснаркит. Иснаалом, абзиара снаалом.
Инықәырԥшшәа иӡбахә басҳәахьеит ҳаҩны актәи ае­
таж аҿы инхо апенсионер Петрович. Хәылԥазыла убрии
сареи агәарԥ аҿы ҳнатәалоит, ҳаицәажәалоит. Дамшәи
Пет­рови­чи, иара иҳәашьа, «взаимопонимание» рыбжьоуп,
еилибакаауеит. Алаԥш шынаиқәшәалак, игәырӷьа-гәырӷьо
ашаҵәышаҵәра иалагоит. Иҵыхәаршәшәоит, ишьапаҿы аҽ­
канаршәуеит.
Петрович иасҳәеит Самсон Григорич изыҳәан гәҩарас
исымақәаз.
− Уҽалаумгалан, иҵҩақәа ҽеимзаргьы, азауадаҿы иԥашәқәа ӷәӷәаны иҳахьеит, уара дузеицәахар ҟалоит, – аниҳәа,
гәҭахәыцраха исысит. Акәты ашьыга ашьапхыц иҵнахуеит.
Узшаз цқьа уимшеит, Алиас. Шаҟаҩы рыбзиабара реижьа-

хьоузеи, аха ирхыргеит, ахәыҷқәа ишырхырго еиԥш аимҳәаршәаа. Аҳәсақәа ааргеит, инхеит, ахшара роуит. Уара
утәы аӡәы иналыдӷьалан, уналыдыԥсыла уцеит. Абар уахькылнагаз. Изхараӡамыз ауаҩы... Уҽынкыл, Алиас, ма уажә­­
шьҭа уҽынкыл. Убри аамҭа иқәырӡыха узҭада. Ахаҵара ҟау­
ҵеит, Алхас изууз иаахтны иоуҳәеит. Убасҵәҟьа игәаӷьны,
угәаарақәа иаҳәа Самсон Григорич. Убри акы. Аҩбатәи.
Ухы иадумҵеи, уԥсҭазаара азукуазаргьы, Адицеи уареи
шәеи­цәыӡра, шәыбзиабара ашәы ашәызҵаз адацԥашә аи­
л­каара? Уашьҭаз убри. Алаҳәа еиқәаҵәа абжьы ихоума,
ақәыџ­ьма аԥшышьа иԥшышьоума, «аснабженец» уара усс
илоузеи. Аибашьра иҟаз, ииашаҵәҟьаны Аԥсадгьыл зыхьчоз,
Аԥсадгьыл ҭины, зхы еиқәзырхаз, еилызкааша ыҟоуп. Абас
схы ҟажо, схы сазаӷьуа санаазхәыцлак аҭаца касы зны
иналхаҵо, нас иаалхыхны, лыжәҩахырқәа инарықәыршәуа,
сыбла даахгылон Маҵкәа. Амш лашара анубалак, уеизгьыуеизгьы изугәалашәарызеи аҵх лашьца. Фриц аибашьра
дыҟан, аџьабаақәа ибеит, аха уажәы иџьабаақәа ихашҭхьеит,
ихы-иҿы ихалашеит, иӡамҩақәа ҿыҟаԥшьааӡа, аԥсҭазаара
далагәырӷьо адәы дықәуп. Аибашьра еилгеижьҭеи шықәсык
ахылацыԥхьаӡа, иаҳа-иаҳа ирҭбаауеит имаҟа. Аибашьра
еилгеижьҭеи ашықәсқәа шаҟа инаскьо, Маҵкәа иаҳагьы
деиԥшхоит аҵла алҩаара иаҿу амахә. Уи иара ихароузеи?
Убри аамышьҭахьгьы, Адица, сгәаҵа иҭашәаз убри акәиц,
имцабзха еибазыркыша даҽакгьы ыҟан.
Баӡ ауаҩы данишь, инақәырццакны бара хаҵа банца,
ҳҩыџьегьы ҳалымгаӡакәа ашкол анкаҳажь, ибдыруазар акә­
хап, дысзеиқәырха, абааԥс ҳәа, саб сзиҭаз ахьча Гәдиса даа­
раӡа дуаҩ ҟәыӷоуп, уи исеиҳәақәоз ахаан исхашҭуам.
– Ушыбзаз уԥсит ҳәа ззырҳәода, дад? Ахьымӡӷ згаз
изыҳәан мацара акәу џьушьома? – ҿааиҭит уахык аҭыԥ аҿы
ҳаштәаз. – Даҽаӡәы игәырҩа угәаҵа имнеиуа уаныҟала, уԥсы
шҭаз уалгеит, дад. Итатаӡа, иҟәымшәышәӡа аҵла иадиаауеит
ацәымса злырхуа. Аԥсы ҭоуп. Амра ақәшуеит, ахьҭа асуеит.
Ишнеиуа, иҩаны, ицәымсаха аҵла иадхалоит.
Убас еиԥш сназхәыцит. Ашкол ҳанҭаз еиԥш, уажәы Адица
амҩа даныланы дышнеиуа Маҵкәа даалԥылар, илҳәарушь

ԥаса илҳәоз: «Алиас, суҳәоит, ҳамҩахыҵны ҳҽаҳҵәахып,
сгәы алабжышқәа аҭаԥсара иалагоит сналҿаԥшыр. Сара
сынасыԥ схы ахызбаауеит». Ҳқыҭаҿы иззымдыруада уи
лҭоурых. Лара дшыхәыҷыз лани лаби ԥсхьан, аха аеҭымра
даламырԥшыкәа, рнапы дықәыргыланы драаӡон лашьцәа.
Ус дшоуп ауаҩы, аҟәарҭ ыӡыр, рыҽшеидыркыло еиԥш акә­
ҷарақәа, зани заби зыԥхо ахшара, иаҳагьы рнапы еикәдыршоит. Лашьцәа рхаҵарԥысра ианааҭагылоз, аҽырба­
ра, анасыԥ ҳәа ианхәыцуаз аамҭазы иалагеит аибашьра.
Раԥхьа аибашьра дыргеит лашьеиҳабы. Аԥҳәыс дааигар
амуаз, Маҵкәагьы ҭацак длоурын, аха, ибымдыруеи, аиҳабы
дшыҟоу аиҵбы ԥҳәыс дааигом, дыӡӷабзар хаҵа дцом ҳәа