Иҩымҭақәа. Ҩ-томкны. Актәи атом - 19

заргьы ихьӡ шәасҳәоит, амала, шәҿы иааҭыхны аӡәы иа­
шәым­ҳәан. Никәа иоуп). Аиеи, дыҩуа дышцоз имахцә нҭарс
дааныскылеит:
– Узыргәаҟуазеи, уанаџьалбеит, уабацо ас шьыжьшаанӡа,
изузгьы ифеит – изымузгьы… Ари апарк аҟны маҷк ҳаԥсы
ааиҭаҳкып, – сҳәан, дҿарҵәиаауа дласыртәеит.
– Усҟәаҵ абааԥс, стәо сыҟоума, иахьатәиала сымнеиӡацтеи,
арахь ишубо сшьапқәа хтит.
– Иабыку уахьымнеиц, ируеи ушьапқәа?! – слаишьклаԥшит.
– Изакәи, ҵиҵу ҟарҵошәа ушьацәкьарақәа арахь икылԥшуа
збаӡомеи?..
– Ирзууеи, арҭ Аҟәа иаасхәаз роуп, амбатә рхыргахьеит. Жәаха мшы ирықәуп, уаҳа ирылуршои… Арҭ ракәым…
Сара есышьыжь «Н» аконтораҟны снеины ааҵра снавагылоит. Нанҳәа аухаз х-мҩак ахьеихагылоу инеины ишыӡырҩуа
еиԥш, слымҳақәа кыдҵаны даара акыраамҭа сӡырҩуеит.
Нас сусурахь сҿынасхоит. Соужь абааԥс, сагурхоит. Соужь!..
– иҽсымпыҵижәауеит, аха анцәа дысзырбаз ҳәа амаркаџьы
еиԥш силаԥсны дыскуп, ак иасҳәақәар сҭахны.
– «Н» аконтора ҳәа узҿу ахьӡ нҭкааны изумҳәои, узацә­
шәои?
– Иабаҭаху уи аҳәара, ушьҭан урҭ ираҳар ихьымӡӷыршьар
ҟалоит, ишакәым ргәы иасыр ауеит. Уи сара исыхәарҭаӡам.
Ишысымҳәо ҳәа уқәы, нас иуасҳәоит.

– Сыԥсцәа ирымаҿуп!
– Ус акәзар иуасҳәоит. Ахәҳахәҭҩцәа рхы ахьеиларсу
аконтора ауп сызҿу, амала, исҳәахьоу, уҿы иааҭыхны аӡәы
иаумҳәан.
– Ҟоҳ, иухьи уара, исҳәом сҳәеит. Аԥсыӡ иаҳәараҳа
исҳәом. Нас уа унеины уразҵаауама: «импортныи ашьа­ҵатә­
қәа шәзаанагама?» ҳәа.
– Ҳаи џьушьҭ! Уразҵаар ргәы ҭыӷьӷьаа, аҷҷаҳәа иаауар­
ҳәара иҟоуп…
– Еилкаашьас иоуҭои?
– Ишысҳәаз еиԥш, ашьшьыҳәа снеины рконтора ааҵра
снавагылоит. Иаҳа иҟьаҟьашәа иҟоу сарма лымҳа аҭӡамц
инадҵаны сгылоуп, сгылоуп сӡыҩӡа. Ҭынчроуп, иаҳҳәап, ак­
гьы саҳаӡом. Сшьапы ҩҵыркьакьаны, сызлак ала сынцәы­
ҵыԥ­шшәа ахышә сынкылаԥшуеит. Иаҳҳәап, зегьы рхы ры­
қәыр­ԥсны аусура иаҿуп (иаацәнымхааит). Иахьагьы сла
ажьа амкит ауп, луанытә саақәыԥ-сычҳаны, сусурахь сцоит.
Абас иахьа, абас уаҵәы, абас есымша. Знымзар-зны жәҩан­
гәашәԥхьара шԥасзыҟамлари ҳәа агәыӷра сымоуп.
– Иџьашьатәуп, иџьашьатәы!!! Ас маӡала еилукаараны
иҟоузеи?!
– Уи мариаӡоуп, убаашәт.
– Изла?!
– ԥҭацк ажәҩан ихымкәа, амра кажжы ианԥхо ақәа леиуама?
– Исмаҳацт.
– Идды-мацәысны, аԥҭа еиқәарақәа еилауаҭыруа ианхалалак?
– Уи атәы хазуп.
– Нас убасҵәҟьоуп араҟагьы ишыҟоу. Аконтора аусзуҩцәа
аӷьал-пал рыманы, ҭаӷьӡаа реиԥш, аӡәи-аӡәи еибакны ры­
лақәа ҭибахуазар – иаанагеит ауп анҭ.
– «Анҭ» закәи?
– «Импортныи» ашьаҵақәа, атауар бзиақәа. Нас ушзахәо
уҩ адәқьанқәа рахь. Аконтора аусзуҩцәеи, урҭ руацәеи
рҭынхацәеи (ацгәы еиқәаҵәа зыбжьысша) иаарцәынхо уахь

идәықәырҵоит. Адәқьан усзуҩи уареи шәеимабзиазар, ма
маҷк анҭ «аилашьқьыраақәа» наваршьқьраашәа иџьыба
(амца зҭалаша) иузҭаҵар, шьыжьы угылан уҽан ҽаба аҵоукит
ауп. Ус анузыҟамҵа хшыҳәара инеины измоукәа игьежьыз
иеиԥш, ухьагәгәа аҩныҟа уцоит.
– Ани «аилшьқьыраа» ҳәа узҿу арбану?
– Убриҵәҟьа шԥоузымдыруа, ажәҩан уалҩрны улеима
уара? Уи захьӡу умбои, зегьы зҿыԥсаауа, арахь аламала иу­
ԥыхьамшәо…
– Мап, исзеилкаауам.
– Иаахтыҵәҟьаны иуасҳәап нас: анамысрӡга! Абыржәшь­
ҭагьы иузеилымкааӡои?
– Ҳампалкгьы ҭалом, схы кәымпыл.
– А-ԥ-а-р-а!
– Аа-аа, уи уҳәар, саҳаит.
– Амала, сеиҭауҳәоит, уҿы иааҭыхны аӡәы иоумҳәарц уи
иарбан контороу. Мамзар, уи иҳәан, егьи иҳәан ҳәа ут-утҳәа
ирыманы инықәлоит.
– Амаӡа маӡоуп, аӡәы ишԥаиасҳәо, – сҳәан, сыҿҟьаса
адә­қьанқәа сҩарылалеит. Аҭиҩцәа рҟны заанаҵ «аблат»
ҟас­ҵарц.
УАҴӘАЗЫ – АТӘЫҨАҚӘА
Уасил сасцәа бзиақәак иҭааит. Асас бзиа дымшуп, бжьнасыԥк ицуп, данцо акы ныжьны дцоит. Гәылацәа ааигәас
имаз Махази Синаҭи даарыԥхьан, хьақәла ҟатак лкажьны
ирзишьит.
Шәақьхысҵас, аџьма ацәа лахырҵәрааны, еиҿыҟьҟьа,
инага ачуан инҭарҵеит, ижәны итатаӡа, ишшаԥасалаха иаа­
ҭыргеит. Рыҳәызбақәа ҭыхны инадтәалеит.
Асасцәа ишрықәнагоз пату рықәҵаны, аԥшәмацәагьы
дар­гьы, даҽазынгьы ҳаиқәшәандаз анаџьалбеит рҳәо, ихаа­
ӡа, еиқәгәырӷьо еидыҵит.

Адырҩаҽны шьыбжьоншәа «ххьит-чххьит» ҳәа рыхәдақәа
ҭрыцқьаауа, Уасил игәашә иааҭалт Махази Синаҭи.
– Иаарҩарахеит, даара шоуроуп, – рҳәеит агәарԥ агәҭа
иқә­гылаз ахьаца ашәшьыра ианааҵатәа.
– Шәымшәан абааԥс, цәаакыракгьы ҟалап, шәҿы зырҟьаз
акы ҭаижьп. О, бара, иаахт арҭ, акы бнаха-ааха, – иԥшәма
лахь ибжьы наиргеит Уасил.
– Акәац иншәыжьыз ҭаҵа, егьырахь сара избап, – ама­
ҵурҭа ахьынтә лыбжьы хааӡа иааҩит аԥшәмаԥҳәыс. Махаз
ибз иқьышә иаақәишьит, Синаҭ аҵанӡа даақәыԥсычҳаит.
– Сцап, слыцхраап, шәыԥсы ҳахьӡароуп, – иҳәан, Уасил урҭ ашәшьыраҿы инартәаны амаҵурҭахь иҿынеихеит,
иаҳәызба ҭыганы днаҿаԥшы-ааҿаԥшуа.
– Абааԥс, иуулакь, – рҳәеит даргьы, аҩада ахьаца иаҵаԥ­
шуа ргәы ҩарханы ашәшьыра рыҽныҵажьны.
Уасил амца дахагьежьуа, аԥхӡы аҵәҵәаҳәа илҵуа акәац
ижәуан. Иԥшәмаԥҳәыс лышьхәа дықәҵәиааны лыԥҳәысмусхә
– лхьурӡы, лцыфа, лҵаатәы уҳәа дырҿын.
Махази Синаҭи ахәхәаҳәа аԥша рысуа аббыҳәа аҭаҭын
иахо, ашәшьыраҿы ишьҭан.
Рнаҩс, адауар-аандаҟны аџьыкахыши ахрыӷи ақәырҳәҳәа,
раса быцала еиҵҳәа ирҟацаны икнаҳан иахатәи рхьақәла
ацәа. Уа аган аҟны, иара атәыҩақәа ырхәаны адауа иахакьакьан.
Ацәа бзиа ианҩалак, абыцақәа наҟ инкылрышәшәаны
инкаԥсаны, ахрыӷ иадҩалоу кеикеиуа иаарыцқьаны, ашәшьы­
раҟны инкаршәны, уҳ, гәышьа ҳәа итатаӡа унықәиоит. Мамзаргьы укаруаҭ аҵаҟа инышьҭоуҵар ашьыжь уаныҩагыло
иҟәымшәышәӡа ушьапқәа нылашәкәоит. (Усгьы ааҷа шьҭа
иалырхуам, ажәцәеимаа амода цахьеит).
Атәыҩақәа ракәзар, цқьа ианԥшшалак, аҟаза бзиа дақә­
шәар, дымццакыкәа инапы иҵихыр, аԥаҭхь хәыҷқәа цырцыруа ирылҵыр ауеит.
Абас ауп аџьма шыҟоу зегь иара иалҵуеит.
Ҷит-сит дыргоит ари ахьаца иалатәоу аҵарақәа. Ахәыц
иҭырфааз бӷьы еикәаҳәқәак налшәшәа-аалшәшәаны ана-ара

Махази Синаҭи рааигәара инкаԥсоит. Инаҳәуеит, иааҳәуеит,
рыла ҭраа амаҵурҭахь иԥшуеит, «ахҵы» икажьцәоит, аҭаҭын
ргәы кыднашьаауеит.
Игеит абжьы амаҵурҭахьтә. Ҳакәыхшандаз уи абжьы
ҳазӡатәындаз уи абжьы, кәырбанс ҳамандаз уи абжьы.
Ишԥассиру Уасил ибжьы.
Акәац ҟәымшәышәӡа ижәны, ицаӡа, ахылҩаԥсылҩа хаччыла, абысҭа еиларҵәины иуны, иацтәи арашых сыӡбал
кәалыкәаџьо, асақә еиԥш аџьыкаҵәаҵәа хны, аҩы, ауатка,
иацы еиԥш аԥсаҭа кыдҵара иалагахт арҭ.
– Ааи мышрақә урҭ асасцәа узаауан рқәақәра згааит,
аџьымшьи асыӡбали сгәы агахьан, ԥсымилаҳ, – иҳәан иреи­
ҳаз жьыхәҭак иаҳәызба ахыргәҳәа инаирхеит Махаз.
– Урҭ срыкәыхшаны быжьра-быжьҵәа сцааит! – иҳәан,
икәац ҿаҵа аџьыкаҵәаҵәа иналакшаны, арашых сыӡбал
инӡаакшаланы аҿынаирхеит Синаҭ.
– Ҳалалс анцәа ишәиҭааит, анарцә гатәуп, цҳакы сықәна­
гап, – иҳәан, «анцәа улԥха ҳаҭ» ҳәа исамсалха аҩы зҭаз
аҵәца дҩахеит Уасил. Егьырҭгьы наиҿаԥшит. Нас маҷк аҟара
рцәажәабжь ыҟаӡамкәа, рхы рықәырԥс «аус» руан, даара
еилахан. Ашьҭахь аҩы аурыжьӡеит, аха аӷәра ақәыршәӡаны.
– Ас ашоура аныҟоу, аҩы хьшәашәа кылт-кылтҳәа ишԥацо
сакәыхшахааит, – иҳәеит Махаз.
– Иуцәалаӡуеи, дад, уаханы ижәла,– наиаҭаикит Синаҭ.
Иныҳәоит, иныҳәоит Махази Синаҭи рыԥсы ҭыкәкәааны,
ажәауаара рибаҭом. Уасил иԥшәмаԥҳәыс, соуп зҳәо илыцназго ԥҳәыск џьара дубараны дыҟам, убас дчеиџьыкауаҩуп,
дсасдкылаҩуп, убас, убас, убас…
Аԥшәма? Ауаҩы ҳалал, ауаҩ қьиа, ачеиџьыкауаҩ, ауаҩы,
ауаҩы… Хыхь анцәа – ҵаҟа Уасил!
Хәылбыҽхахьан аԥшәма «дсакасанҵаны» днықәҵаны,
дара рқьышәқәа ҭырқәацәааны ишеибагәӡуаз, игыргыруа
агәарԥ ианҭыҵуаз.
Аџьмацәа аԥша ахәхәаҳәа иасуа адауар иахарԥан, анаҩс
– атәыҩақәа.

Адырхаҽны ашьыбжьон еиԥш, Уасил иҭаҭын казармаҿы
аус шиуаз: «ааи, сҭаҭын нҵәеит, адәқьан ахь ахәыҷы дсышь­
ҭит, аха даанӡа исзычҳауам» – ҳәа иеигәышә иҟәаҟәа
иқәҵаны аказарма дааҵалеит Махаз. Уи ишьҭарыххны: «Махаз дысҭахын ара дыҟоума?» ҳәа ибжьы аагеит Синаҭгьы.
Уасил арҭ игәылацәа дрыхәаԥшуа, дрыхәаԥшуа акыр
дгылан, нас «Шәаала!» – иҳәан, ишьҭаргыланы амаҵурҭаҟны
инеигеит. Иацы ирцәынхаз акәаци абысҭа хьшәашәеи
инадтәалан, даара бзиа рқьаф ҟарҵеит. Еибак-еибашьҭуа иҩ­
дәылҵит. Аџьмацәа аԥша ахәхәаҳәа иасуа адауар иахарԥан,
анаҩс – атәыҩақәа.
Аԥшьымш раан акәын. Ахьаца амҵан Махази Синаҭи амаца
иасуан (шьҭа амацагьы ааргеит). Аԥшәмаԥҳәыс дыҟаӡамызт.
Уасил алҩаҵә ихарччыла, аҵықь-ҵықь деимсо амаҵурҭа
дыҩнан, арҭ «афурҭ» рҟьон. Асас дымшуп рымҳәаҵәҟьози,
урҭ ааины ианца нахыс Уасил иҩны «асас» дагхом.
– Уара абри иацы хьшәашәала ҳиртәеит, иахьа алҩа
ҩнарчы дызҿу убоит, џьара ԥхак иҽазикзар ҳәа сыҟоуп, –
иҳәан, имаца ашьацра инылаиршәт Махаз.
– Ыы, учеиџьыкауаҩуп, уеиԥш «дыҟаӡам» ҳәа иацы уҵар­
кьакьаны уажәа ҭлапҟақәа иуҳәоз башазма нас, умбои дыз­
ҿу, – имаца аҭак ноуижьит Синаҭ.
Аԥшәма бысҭак иуазар акәхап арсҟаамҭа данадхала.
Амала, аиашаз, хәыҷык дадхалацәеит. Иаҳҳәеит ҳәа амла
ишьуама нас арҭ, абар шьҭа шьыбжьон хыҳәҳәеит, иааижьҭеи
иҵӡозеи.
«Ауаҩы дангә шәалак иҿоуҵо иалухгәышьеи. Бысҭаԥхак,
бҳәаса сыӡбалк цаҳәцаҳәо, ах изакәытә ҩузеи анаџьалбеит,
нас кәац цәынха-мынхақәак, кәырма-чырмақәак шԥаҟамлари
анаџьалбеит. Ааи, арысҟак данадхала, хымԥада, ҳаблақәа
аазыр­ччаша акы ҳирбоит. Ицәышҳабиаӡа ҳиртәарым. Дыш­
ԥасҭаху Уасил, иаԥхьаҟа ԥсра ыҟазар анцәа сшьы».
Абас ихәыцуан, игәжәажәон аигәылацәа. Иԥшын Уасил
ибжьы гәыкӡа ианбагари ҳәа. Уи еиԥшҵәыҟьа абжьы хаа
змоу аӡәы адунеи дықәым. Ишԥахаау иара аџьмажьы ҳәа
иҟоу – иқәынҵәааит.

«Изакәи, алҩа иҩнаббуа, дҳазгәааны имаҵурҭа амца ац­
реиҵама ианаџьалбеит?»
Махаз амаца касыршәуеит ҳәа инапы дҩахан, уа аҳауаҟны
иаанхеит. Аҩыџьагьы шьҭууааны амаҵурҭахь еихеит, Уасил
дыҩдәылҵны: «шәааи» сҳәоит ҳәа иҿы анааихих.
Абысҭа ҿахрақәа былгьа-былгьаӡа, алҩаҵә рхылыззо,
акәыр­ма чаԥа аџьыкаҵәаҵәа ршьшьи абжьеи наҵаҭәаны,
аб­ҳәаса сыӡбал ахәысхәа хыххыланы…
Арҭ ирхылҵуаз афҩы лаҳа-лаҳауа, инықәҵәиаа-аақә­
ҵәи­ааны, аҵәцақәа ирҭыԥхаауа ирҭоу инӡаакәыркәырны,
Ма­хази Синаҭи рыԥсы аманы ицон. Уасил џьоукы-џьоукы
реиԥш, акәац еиқәырццакны изыфаӡом «игәахшәоит». Убри
азы ауп иара уажәы ибысҭа изагәылоу зҿыгҳара бзиоу, ахә­
ша злжжуа ашә, нас – аџьымшьы, аџыш уҳәа.
Акы, ҩба, хԥа… жәаба… жәохә – шаҟа ужәри, иарҭеит, аха
иарҭаӡеит. Акәырмачаԥа рҳәеит ҳәа, рнацәахы адкыланы,
иакәыхшаны акәын ишырфоз ,арҭ агәылацәа.
Уара уарбан, сара сарбан ҳәа аӡәи-аӡәи еизҵаауа аҟнынӡа
ианнеи, иҩагылан рызхараҵәҟьа еибагәӡит. Еиԥымхааит,
еидажәлааит…
Аҳаҭарчқәа реиԥш, рымгәацәақәа пахә-пахәӡа, иҟасҟасо
ҩыла иҭәын. Ахьақәла ацәа ахькнаҳаз ианнавала иаагылеит.
Иҟаӡамызт иара. Атәыҩақәа рымацара ихахаӡа икнаҳан.
Икылкааны иԥшуан уахь, изазамазо игыланы. Аха ацәа
аҭыԥ ҭыԥшша иҟан.
– Шәызԥшуеи? Макьана ҳшәо ҳаҟам, уаҵәазы атәыҩақәа
ҳамоуп, – иҳәеит аԥшәма.
Исасцәа дрыгәҭасуа, иргәагәо наҟ агәарԥ иҭигеит. «Ыҟчыҟ», ус акәҵәҟьами, уаҵәгьы ҳаап нас, ҳааукәхшоуп, Уасил»,
– рҳәан, инеидаҳало амҩаду иныбжьалеит.
«Ацәыхь-цәыхьҳәа асаркьа ԥҽыхала ацәа ахәы карффа
исауа, аҷҷа-аҷҷаҳәа уи ахәы амца иақәыԥсаны ибылуа, нас
аӡыршы иӡааҵаны икеикеиуа иӡәӡәауа, ирқьҭа-шәырқьҭо
иҟаҵауа, инага аишәа инықәҵауа, ахәырҭ-хәырҭҳәа ҳәызба
ҵарыла иххны, аӡыршы инҭаԥсауа, ахәараҳәа ижәуа, уи

иҷыгәӡа иаалҵуа – акәырма...» – абас дҟәынд-ҟәындуа ашә­
шьырахь днеиуан Уасил.
Нас Махази Синаҭи, ирызкны, иашәаны ақыҭа ирылалеит:
Аџьмацәа жәны итатаӡа,
Аҵыхәа акәзар иԥаҟьаӡа,
Хыжәлас ианырзыҟаиҵа,
Иасны рыԥсаҭа кыдырҵон…
СЫБЗ САҚӘӠУЕИТ
Зегь дара роуп, мышкымзар-мышкы уи сақәӡуеит сара.
Зегьы зхароу, инҭакны иаахҵәаны алақәа инрымҵа­
дыршәша – сымпахьшь хәыҷы – имбаӡо ауп. Иҭахҵәазаргьы
иаангылап ҳәа сыҟам. Хса лыбз анҭахырҵәа: «Зегь акоуп
иаҳәац – аҳәоит», – лҳәон еиԥш, аиашазы, сахәаҵәҟьом,
каа­меҭуп иҟанаҵо. Ижәбап, уи сақәымӡуазар зны. Иҟаԥшьӡа,
иҳәаҭҳәаҭуа, абри ахәыҷинӡараҵәҟьа аҵкьыс сзаиааиуам
сара.
Иауази иараби, сҷыгәӡа, хар сымаӡамкәа сшааиуаз иаасызнаузи иаха, исымаӡамкәа иаасымысхааит!
Абар хаха слыцныҟәахьан Маша – аԥсшьаҩԥҳәыс. Илас­
ҳәахьан лыблақәа шыԥшӡоу, лӡара (уи хәыҷык имгәлыҿшәа
иҟан аха…) лыхцәы акәзар (уи лара илтәгәышьаӡамызт,
аха…) шьахәлаҵәҟьа ишылнаало азгәасҭахьан. Лныҟәашәа?
Уи аҩыза аныҟәашәа змоу, «вообшье» сара схы здыруа
сҟалеижьҭеи, ара Пицунда даанамгаӡацт. Абас ҳаҟәбаҟәшәо
ҳаицын, сусқәагьы шьҭа анцәа иҳәар ишԥабзиамхари уҳәа­
ратәа иҟан. Аха иаха, алақәа ирфаратәа, иаасызнаузи.
Ахәылԥаз ауп ари аныҟала. Иаха ахәылԥаз. Лареи сареи
ҳаибаркараны, аԥхӡы наԥхьаҳәо ҳкәашаны ҳаалгеит. Амузыка нҵәеит, ауаа еимпуеит, рыҩныҟақәа рахь ицоит, аха
зегьыҵәҟьа цом аҩныҟа. Ари Пицундатәи арԥарцәа ус,
шамахамзар, иаарласны аҩныҟа иузышьҭуам, урҭ асасцәа

цқьа пату рықәырҵароуп. Убырҭ среиуоуп саргьы. Ԥыҭҩык
аҟәарахьы ицеит. Ԥыҭҩык ара еиԥынчыла иҟоу амзара
ҳныҵалеит. Амзаша афҩы, амшын ҵаа афҩы, Маша лдохь
фҩы, сара суаткафҩы уҳәа зегь ааилалан сыблахаҵ гьежьны агәызҳәа лара слыдҳаларц аԥсык ауп исыгу. Лармарахь
ала лыжәҩа саҵагыланы (лашьцами дкаҳар ҳәа сшәоит),
ԥшьаала, анҭ аԥсаҵла дуқәа ҳнарыҵалеит.
Уажәы абра дысзахыгар, знызаҵәык абарҭ ах-ҵла дуқәак
дсызрывгар нас анцәа акы иҳәахьазар ҟаларын, аха… Ларгьы дҿыҟаԥшьааӡа илсыржәыз ахәыҷы лҿықәлан маҷк лгәы
ааԥшқахазшәа дыҟоуп. Акыр лҽаасыдрыӷәӷәаланы дны­
ҟәошәа збоит. Амза гьагьаӡа иҩеиуеит, ишеишеиуа аԥсақәа
рхагәҭаҵәҟьа иқәгылоуп. Аа, абар арҭ аҵлақәа ҳахьрывалаз.
Дсызрывгарушь, даҽа маҷӡак, даҽа хәыҷӡак абааԥс. Оп-аа.
Алиас ицә еиԥш, ауарчанра лымоуп аригьы. Адыхҳәа ари
аҭыԥ аҟны данааи даангылт. Ус ҿаҭахьас илықәзар акәхап.
Иҵҩааит арҭ аҵлақәа! Асы ихнарҩааит арҭ аҵлақәа!!! Даангылт дџыхӡа. Исымҳәеи, мшәан, ақәыџьмақәа зыӷрыхаша
Алиас ицә Џьорка ахаҭа-ԥсаҭа. Уи аффаҳәа ицәаӷәо, ицәаӷәо
ишнеиуа акәымкәа ҩахьхьи ачықь ахьгылоу ахаҵәирҭаҟны
ианҩеилак, амарџьа шьҭа уаангыл ҳәа ақәҿырҭызшәа, уа
иадырсызшәа иџыхӡа иаанхоит.
Нас уи анарқәацаразы ҩба-хԥа фырмахьц аҭаххон, аха
Маша лзы фырмахьцла иамуазар акәхап.
Ишыҟалац еиԥш, аԥсашьапқәа иреиҳаз акы лышьҭахь ала
даадгылеит. Шьҭа уа ҳгәыдеибакылалоит, ҳаибарххалоит,
нас лыԥсшьарҭа ҩнаҿ днаган, схьагәгәа аҩныҟа саагьежьуеит. Уи азыҳәа, лара илымазааит, сара исҭахӡам.
Анцәа иишаз ауаа хьамԥшӡакәа, аԥссы икәаруа ишиашоу наҟ абнара агәы, аԥсара ажәпарахь инылашьшь ицоит.
Ари исымаӡамкәа иаасымсхыша, сыҩнапык аасгәыҵаԥсаны
илатәаша, абарҭ ах-ԥсаҵлак дысзырхыгом, иауам. Уаҳа
илас­ҳәарыз анысзымдыр «аа, абааԥс аԥса каҳауеит, бласы,
бадҵ!» – сҳәан, арахь абнарахь сааиҭаԥеит, аха нас иҟа­
лаз анылдыр, лыжә аҵша ариизшәа акыркыр дааччеит, деи­
ҭанадгылеит (цәгьала дадызгааит).

Схы кьаҳәхарц акгьы сыгым наҟ абнеилачырахь сшыԥ­
шуаз. Цәгьала бзиа избоит абна. Аха ашьа лҿыҵааит Маша
илуамеи, ҳазхара ҳныламԥш-ааламԥшуази. Ех, сыԥсны скьа­
кьаӡа сықәзаргьы абыржәы лара лгәы иҭоу здыруандаз.
Иуазҳәода? Иҟамлеите телевизорк, ауаҩы игәы иҭоу ҟьа­
ҟьаӡа иаартны иузырбо. Нас акәын алакә аныҟалоз, арахь
акы ҳгәы иҭоуп ҳҿы зынӡак даҽакы аҳарҳәоит.
– Баалеи бара, намыс бымазар абнахь, ишыԥшӡароу
ҳамбари, – сааӷьаҵәыӷьаҵәит.
– Иҟаҳҵои уахь, абнахь, ара ҳахьыҟоугьы иабаргузеи? –
дҭынчӡа аҭак ҟалҵоит.
– Излабзиоузеи ара, ауаа еилаҩеиласуа иахьыҵоу?
– Иҟасҵои уахь, сымҳәеи?
Иҟасҵо ҳәашьас иауҭагәышьои…
– Бара Маша, сыԥсыргьы сбымҵәуан, жәабаҟа шьаҿа ры­
дамхаргьы убрахь ҳнаскьап… Уахь иаҳа аҳауа бзиоуп, иџь­
бароуп, аҵарақәагьы иаҳа ашәа хааӡа, ихыркуа ирҳәоит, –
аҳәеит ари сыбз.
Лкьатеиах ԥҵәо аччара далагеит лара. Дзырччои, мшәан,
лыччаԥшь еиқәаҵәахааит!
– Бзыргәырӷьои?
– Исмаҳац ахьсоуҳәаз сеигәырӷьоит. Аҵарақәа, аҟармаҵыс
ада, уахынла ицәоуп, уара арахь ашәа дурҳәар уҭахуп, –
лҳәан, деиҟәыҷҷауа аччара далагахт. Сара сшьапқәа неиҭакааиҭакуа, сгылоуп.
Урҭ аҵарақәа ицәоу ицәаму, Цәыблаҟы ику, имку сара
исыздыруам, иҳалмырҳәаша убахьоу. Иауазеи иара, акәа­
таҳәа дсыцны лҿыналхар, дылсыхәлабгарызма.
– Абан, анҭ цоит, ҳара ҳзымцари, ҳарҭ урҭ раҵкьыс ҳазлеи­
цәеи? Ҳлашәым, ҳцыркьым, баала абааԥс, сбызӡатәуп…
– Уахь алашьцарахь ишәарҭоуп. Ари шәара шәҟны аҷ­
кәынцәа арыжәтә рацәаны иржәуеит, нас ирнарҟаҵо рыз­
дырӡом, – лҳәеит амыждаразы. Ааи, амыждаразы ил­ҳәеит
уи. Уи лымҳәакәа лҿахы ԥжәар акәымзи, уаҳа аринахыс
иамҳәар акәымзи, аха иҟоуҵои шьҭа! Амыжда аҟәараҟны

иқәмыхәлои. Ус лымҳәазҭгьы, сара хәаша сусқәа бзиахаргьы
ҟаларын. «Уахь алашьцарахь ишәарҭоуп…» лымҳәеи уара.
Нас иаацәырҵит ани. Хәарҭаԥшь змаӡам, ихҵәаны алақәа
ирыҭатәуп ҳәа аԥхьан сызҿыз. Иаацәырҵит, аха узхәараны
иҟоузеи... аха узхәараны иҟоузеи, аеҵә кыднаԥаауеит. Сҿы
иҭамацәысуеит «ари ббоу» аҳәан, раԥхьа смахәар ашәахсҭа
ианыз днахәанраԥшит. Уахык абандитцәа жәаҩык шсыкәшаз,
абри ашәахсҭа раҳәызба аҭыԥ шакәу, нас раҳәызба рымхны
сышрылагьежьыз, зегьы ҟәаҟәаны ахәышәтәырҭахь ишыргаз… (Ани ашәахсҭа ҳәа ҳазҿу сгәыла иаанда сахаззаны
иҵәақәа «шысҭаауаз» аҵәҩан сахьахаҳаз ауп. Аҵәа бзиа избоит сара, аиҳарак лашьцаны ианҿысхуа).
Уи аҟны иаангыландаз сшәыкәмыхшози. Аӷәра ақәнар­
шәӡеит. Ақәԥара аспорт сахьалаз, исыхьыз аацәырнагеит
нас:
– Аԥсны ачемпионразы Аҟәа сықәԥон. Исеикануаз аԥхьатәи
аидысларазы, «аскораиа» даманы икаууа ахәышәтәырҭахь
ицеит. Уи шыҟалаз бдыруоу? Дхахачахошәа иҿанааиха,
атазҳәа сынисын дааныскылан, дҩышьҭкәыцәааны дырҳәҳәа
аԥырҳәа данылкыдысҟьа илтәжәҩы ԥыххааса ицеит. Нас ари
аспорт хкы аҟны амашәыр ҟаиҵар ауеит рҳәан, абокс ахь
сиаргеит. Аха уахьгьы амыждаразы сиаргозаарын. Зегь уаха
ара иабабасҳәари, аха усҟан, усҟан ҳәа нас ҵыԥхоуп ари
аныҟала, даара амашәырқәа самхаҟаҵахьеит. Амала сара
акгьы схараӡамызт, сымч иауамызт, сжьышәақәа, сдақәа
еибырхханы рҭра иҭагыломызт. Қарҭ ауп иахьыҟала. Усҟан
ареспублика ачемпионразы сықәгылан. Исеикануаз амшә
даҩызан, ажәҩан даҵасуан, аха изыбуазеи знык инасышьҭыз
акәхеит. «Сотриасение мозга» ҷыгәӡа ихьт.
– Ыы, ихы уасма?!
– Мамоу, аха… Ыы, ихы сзамысри, иара дымшәа-дмырҳа
дысҿагыланы дсеисырц дааиуазар?! Бӡырҩла, азҵаарақәа
нас ауп «в письменном виде». Ашьҭахь агазеҭқәагьы сыӡ­
бахә акәымзар ӡбахә рымамызт, спатреҭқәа ҿаҿаӡа ирын­
ҵаны ажәлар ирылан. Бара, уажәы ыҟами «уахь алашьца­
рахь ишәарҭоуп» ҳәа баауеит, ибыцу дбыздырӡом. Урҭ

сыз­ныз агазеҭқәагьы аҩны исымоуп, ҽнак зегьы еидкыланы ибзаазгара сыҟоуп, бҭахызар уаҵәы иаазгоит (изакәи
иаазго, иаҳәақәо закәи шьашәы иҭарблааит). Дук хара
имышьҭыкәа Москва сықәгылараны сыҟоуп, уажәы атренировказы атренер дсыцҵаны абра Пицунда сааны сыҟоуп.
Москваҟа саннеилак уа сыббап, – сылҿаԥшуан Маша. Даара
лхы сзышьҭӡаны дысзыӡырҩуан. Нас смахәар илкыз шьышьуа, ԥшьшьала слыманы наҟ сыԥсықәара абнеилачырахь
сдәықәылгалеит. Сыԥсыԥ алагаҩагара ццакцәашәа иҟалеит,
сгәы акәзар иҭыԥаны ицон.
Хьырч-хьырчҳәа ҳцоит наҟ абаҳча ҳаҵашьшь, ҳхы ҳа­
қәырԥс. Наск, автомат шәымбахьеи, иоунажьӡеит иара мыж­
да. Сара иахьысҭахызҵәҟьа дназган, ԥса дуӡӡак амҵан ҳна­
тәеит. Анцәа илԥха ҳаҭ, дыҟоуп Анцәа. Шьҭа ҳусқәа бзиахоит
еҳ, Анцәа иҳәар…
Ус ҳагьынатәоны еиԥш… Мап, Анцәа дыҟаӡам. Ааи сыԥ­
сра жәбааит Анцәа дыҟазар. Уи дыҟазар, ас сзиуамызт.
Ҳнеидтәаланы, снапы аалыкәыршаны, даасгәыдсыҳәҳәалоны
еиԥш (аригьы маҷк иааиқәтәеит, ари ҳәа сызҿу ижәдыруа,
иҭахырҵәаша ауп.) Абри аамҭазыҵәҟьа ауп акаамеҭ аны­
ҟала. Уаҩы иимбац акаамеҭ зыхьӡыҵәҟьаз ҟалеит. Адгьыл
иҩыҵҵызшәа ҩыџьа раҳәызбақәа цырцыруа иҭҳәаны иаҳ­
зыҭрысит. Хазы атапанчақәагьы ркуп. Шәымбои Анцәа ды­
ҟазар?! Дыҟаӡам, уи. Сусқәа ахьыџьџьаҳәа ишааиуаз…
Уажәы иҟасҵои? Дара еиқәхаԥсы иааиуеит, ркәыбақәа
ҟаԥшь-ҟаԥшьӡа снархагылааит!!! Сара акгьы сыкӡам. Аха
асқәа раан ауп ахшыҩ ирласны, ирцҳафырны аус анырутәу,
мамзар, уҭахеит ауп, унарцә мҩа хәхәаӡа унықәырҵоит.
Сыхшыҩ аасырҵысит. Аҟаԥыҳәа иаасыӡбоит иҟаҵатәыз.
Ухаҵазар ас ашәарҭа бааԥс уанҭагылоу угәы еиҭамԥароуп.
Згәы цаз, инасыԥгьы цеит рҳәоит. Аиеи, аҟаԥыҳәа даас­
гәалашәеит нахьхьи акәашарҭа аҭыԥ зыхьчоз амилиционер.
Уи ԥымкрада уа дгылоуп есуаха. Аамҭа мырӡкәа, (асқәа раан
аамҭа қәнагала ухы ианузамырхәа нас папанҵҟәырроуп)
аӷьараҳәа слаҭрысын сыҩт иара иахь. Ани аԥсеиқәырхага

амилиционер иахь. Маша деиқәырхатәуп, сара схы агәхьаа
зкыда. Зхы мацара иашьҭоу ихы акәара иҭабааит.
Амилиционер иуалԥшьа неигӡон, дыхрыӡырӡа ипост
дықәгылан. «Иҟалаз абас ауп» ҳәа иасҳәеит. «Оперативла аус
утәуп» – иҳәан, амца ацраҵаҵәҟьаны џьара ателефон дасит.
Ак реиҳәеит, ак иарҳәеит. «Иҟоузеи абааԥс» ҳәа саниазҵаа:
«Уажәыҵәҟьа зегь ҟалоит, иарбанзаалакгьы акы умшәан,
ацәгьоуцәа рзоуп ҳара ҳзыҟоу, – иҳәеит, – аоперативтә гәыԥ
фцырҟьашәа машьынала иаауеит, рыгьежь аԥсыԥ ааҭарчны,
бензинк шаарԥшаалакь еиԥшҵәҟьа», – иҳәеит.
Нас, шьҭа ҳазцәшәои. Ҳусқәа бзиахоит.
Ус ҳашыԥшуаз «Калинка-малинка» ҳәа ашәа акаҩҳәа
иҳәо аԥсара дыҵысны даауеит с-Маша!!! Ани, нахьхьи,
абандитцәа рҟны…
***
Арыцҳара абаҟало умҳәан. Ҩыџьа аспортсменцәа есы­
хә­ылԥазы тренировка ҳасабла еиқәԥалозаарын насҭ­ха
аԥсақәа рыҵаҟа. Ишәоз иблақәа ҩба рбеит рым­ҳәои, уб­ри
сыхьгәышьеит. Аха иахьцалак машәырда ҳаилга­гәышьа­
зааит.
Маша наҟ дҳавсны дцаанӡа амилиционер изқәа аҟьаҟьара
саҵәахуан, лара акаҩҳәа л-«камалин» лыма дцон.
Инҭахырҵәааит сызқәыӡуаз сыбз!
АБЗИА ҲҲӘААИТ, АХА...
Декабр алагамҭазы акәын. Мчыбжьы наҟьак ақалақь
аҟ­ны игәкыдшьаагаха ақәаура иаҿын. Ҳгәы нкыдгыланы
иаа­ԥнаҵәеит уи ақәа. Иахантәарак уаман иҟанаҵоз аҵх.
Аб­жьааԥнык еиԥшмызт. Иқәаст-иӡыст, аҵых еилаҩынтуан,
ака­лашәа илагон ажәҩан. Амшын акәзар агыгцәа ргыланы,
цәгьа игәрымуан. Ҽаҩраҭагалареи аӡынреи рҽеилдыргоит
рҳәоит асқәа раан.

Иаха убарҭ зегьы лахҳәаны, ашьыжь ажәҩан ӡмыжь иаҵәа
кеикеиуа аҿы ӡәӡәаны, амра шеишеиуа иҩыҵаԥхеит.
Ишыдыдуашәа қәа ауам зыхьӡугьы убри акәхап. Аӡын
мра даарак ихаам, аха еиҟәыҷҷауа иарлашон.
Абар, иахьа мҽышоуп, уԥсы шьа, ухы уақәиҭуп, чара-мара
ҳәа џьаргьы иуаҳәаӡам. Шәыԥшы ашьхаҟа! Ҽааныбзиала,
иҟәашӡа, меигӡарахда иқәнажьуеит. Риҵа? Уи ҭалаҳа изыхьчо аԥсаҵлақәа зегьы аԥҳәаҟәақәа реиԥш ихәаԥ-хәаԥӡа
ауапа шкәакәақәа ршәырҵеит. Ишԥассиру аԥсабара! Абри
акәзаарын иахак ажәҩан иалагоз.
Иахьа? Ажәҩан ашҵа ӡмыжь ду аҟны, аԥсразы ихәшәызар
ԥҭацк узыԥшаауам ,агәыр аҵаршәзар иубоит.
Ааи, мҽышоуп иахьа. Ара ақалақь аҟны игәаҟҵәаҟуа,
еилауаҭыруа амашьынақәа ирыцрыҵуа абензин фҩы гәыр­
хын­ҳәыга ҳналҵны, аҩада, аӡиа џьашьахәы – Риҵаҟа ҳхы
ҳархар – азамана.
Мзашала, ԥсафҩыла ҳарԥҳақәа рҽынеиҵырхп, рҽааи­
ҵырхп, рыҽдырдап. Иҿацаӡа, иџьбараӡа аԥсҭа аҳауала ичап
ахәыҷқәа. Урҭ нылагылап асы быбк, сеигәыдҵа ҟарҵап,
иҩыз­ӡа ишьҭоу асы илабылгьап, еиларжәжәап. Зегь раԥхьаӡа
аӡын иаԥылап. Ааи, ҳдәықәлап.
Ҳмашьына ҿыц, ицырцыруа ицқьаӡа игылаз агараж иаа­
ҵаагеит. Аҟәарҭ ақәҷарақәа шагәыҵанакуа еиԥш, ахәыҷқәа
аалгәыҵаҳәҳәаны ашьҭахьтәи атәарҭаҟны днатәеит ран.
Аҷкәын ахбыџ сара даасыватәеит.
Ахьышәҭҳәа ҳнаҵаҟьеит ҳхы рханы. Ахәырхәырҳәа ар­
хәарсҭақәа ҳрываҵәиаауеит. Риҵа џьашьахәы амҩа ҳануп.
Ҳарӷьарахь ала Бзыԥ аӡиас анаҟә хшьшьыла, иқәԥақәсуа
илеиуеит. Уи аԥаҩқәа рҟны изхагылоу аԥса дуқәа ирықәырҩы
илеиуа асы абақ-чақҳәа ианӡааҳалалакь аӡы ацԥхьқәа
дәықәнаҵоит, нас иҿыӡҭаауа, маҷ-маҷ илӡаашьшьыло аҿы­
ланахоит. Ҵәит-ҵәит дыргоит наҟ-ааҟ аӡиас ихԥрааланы ицо
аҵысӷрақәа. Ҿықә-ҿықә рымшуп аиқәарақәа ирхәыҵԥраауа
ардәынақәа. Арахәыц иахоушәа еиварыԥх кәатақәакгьы
ниаҟьа-ааиаҟьоит. Абар асы аҳәалыҳәа иахьауаз ҳааит.
Рыҷырҷырыбжьы каамеҭуп ашьҭахь иҭатәоу ахәыҷқәа, асы

иаҿыгәҳәаауеит. Асы, асы, асы, иаанкыл амашьына. Ҳдәықәҵа
шьҭа. еиҭаанкыл, ара иаҳа асы рацәоуп. Ҳалбаауеит, ибахӡа
икажьу асы ҳалахәмаруеит, дырҩегьых ԥхьаҟа.
Ҳхахьы ахра кнаҳақәа цыҩ-цыҩуа ҳнарҿаԥшуеит, еимагыланы асы леиуеит, илеиуеит иааҟәымҵӡакәа асы. Ишԥассиру
аԥсабара! Ҳмашьына алахьсаркьа арыцқьага ашыҩ-сыҩҳәа
асы-иӷ ԥсаҟьаны анахь иаршәуеит, арахь иаршәуеит. «Жигули» шьабсҭашәа ауп ишцо. Асалон ҳҭаԥхаӡа ҳҭатәоуп.
Ахәыҷқәа аҵар ирызкны ҷырҷырҳәа шәак рҳәоит, ирҳәоит
иааҟәымҵӡакәа, ргәы еиҟәыҷҷауа. Абыржәы сааҭк аԥхьаҟа
ҳаазлыҵыз ақалақь ацәаакыра, аӡымҟатар алыжжуан, абензин фҩы алҟьон. Ара?
Ашьха ҳарак амҩаҟны, аԥсыӡ фҩқәа хааӡа, асы бахҵәаӡа,
аҳәалы-ҳәалыҳәа илеиуеит. Аа, абыржәыҵәҟьа ажәҩақәа
ҳауеит, ҳмашьына ҳанҭыԥрааны, хыхь асырҳәы аузыжьуа
аԥҭақәа рахь ҳхаууала ҳцарц ҳаҟоуп, абар, абар ажәҩақәа
ҳаухьеит, шьҭа ҳҭыԥраауеит. Ари аҳәалы-ҳәлыҳәа илеиуа асы аазышьҭуа аԥҭақәа рҟны ҳнеины иаабароуп, абас
ирԥшӡаны, иркәымпылны асы ҟаҵашьас иарҭо, нас иԥсаҟьа­
ны ишдәықәрҵо. Абан ҵәит, ҵәит, ҳәа ҵысӷрак ҵәҩанҵәыҟа
иахьцо, ҳаргьы убри ҳашьҭалоит абыржәыҵәҟьа.
Ус… Шәгәы иаанагои? Бзиа нагӡа збахьада усгьы… Ар­
хәарсҭаҟны ҳахьааваҵәиҵәҟьаз «шәрр» аргеит ани… ама­
шьынаныҟәцаҩцәа ҳаԥсы ҳаԥсынҵры – ахылԥа ҟаԥшь. Аспидометр снахәаԥшит, ҩынҩиажәа километр унарбоит, нас
иҟаҳҵеи нҵәарас? Ҳанивсын, ԥшьшьала арыӷьарахь ала амашьына ырлацәҟәысуа иааныскылеит. Асаркьа саныԥшыло,
сышьҭахьҟа сыԥшуеит. Иара илабаӷра хәыҷы ыркәаталеиуа,
аббыҳәа аҭаҭын дахо дгылоуп. Баӷыр иеиԥш дкьаҿпаӷәӡа,
ихы иаҭәашьангьы афырҳәа иҿааихомеи. Ачҳара ауаҩы имазар бзиоуп ианакәызаалак, сгылоуп саргьы сыҽмырҵысӡа­
кәа Ахәыҷқәа ӷьаҵәыӷьаҵәуеит: «амилициа ҳзикзеи, иҟоу­
ҵа­зеи папа» ҳәа. Аиҵбӡа, уажәраанӡа асы еигәырӷьаны
згәы ҭыҷ­ҷаауа ҿааихак ҟазымҵоз акьажыҳәа илеималҭәеит.
Ари лакәзар: «Уҩҭымҵуа уара, иара дмааиӡаргьы ара угылазаауама, иара иоуп азакәан знапаҟны иҟоу», – лҳәеит.

«Аза­кәан зегьы ҳнапаҟны иҟоуп аиаша аныҟаҳҵо» – сҳәеит.
Дӷырҵлашәӡа, иацоуп аформа анишәиҵа, дҳәап-ҳәапуа, асы
дылҳәазо дааҳадгылан: «Удокументқәа сырбеишь!» – иҳәеит,
уаҳа мшыбзиа, хәылабзиа ҳәа акгьы ыҟаӡамкәа. Инеисыркит, аха акы рхиҳәаауа иҟам, ахы рылымҟьо еиқәшәоуп.
– Аҭарчеи ааугозма, иуаашьозеи, амш зеиԥшроу умбаӡои,
ҳара ҳзы егьаурым, аха уҭаацәа, ухәыҷқәа иҭатәоу умбаӡои?
– сыҷкәын иқәла, зԥынҵа макьана цқьа аԥссашьа ззымдыруа, уажәы сырҟәышра далагеит.
– Ана ахаҵәирсҭаҟны ҩыниажәижәаба километр ҳәа
ианыз умбаӡеи, иахьа мҽышами, иаҭаны уҟазаап, – иҳәеит
(аҭаразгьы сара избагәышьап, аха, аԥсҟы аныскым ауп).
– Сахьымӡаӡацт, еибгала ҳзыгьежьыр уигьы саламгашеи, сара уажәтәиала «нарушениа» ҳәа акгьы ҟасымҵаӡеит.
Бымҵәуан, бара бзырҵәуеи, Сыҷына, ари ҳаишьыр ҳәа бшәо­
ма? – ахәыҷы даҳзыршәыкьуам. Арахь ари баӷыр ҳауи­жьуам.
Иабаҟоу асы ԥала-ԥала алеира, иабаҟоу аҵарақәа, Бзыԥ
аӡиас хшьшьыла, Риҵа бзиахә, зегьы-зегьы ирхәашьуеит
ари. – «Нарушение» ҟоуҵоу иҟоумҵоу уи ҳара иаадырп,
уа­ра ҳаумазҵааит. («уара» ҳәоуп ишсеиҳәо). Усҿаҭәҳәеи! –
иҳәан, аӡыс ҿааӡага еиԥш илахь мыгәӡа иаасҿеикит.
Иҟасҵози сиҿа… мамоу уи шәгәы иаанагаз акәӡам, амала,
уи акәгәышьан ихәҭаз иара, аха… Аинспеқторцәа ҳамбацкәа,
аха ас убахьоу. Аиеи сиҿа… сиҿаҭәҳәеит. «Дырҩегь» – иҳәан,
сеиҭеиҿаҭәҳәеит, дпаӷәӡа дсымҵагылоуп.
Нас иԥынҵа ырҵәины, абрахь аҩада асы злаауала ирхеит, дныфҩышәа-фҩышәеит, ацә хылтыҿқәак акы ҟарҵалоит
еиԥш.
Акгьы изеилмыргеит. Нас ԥшьшьала иџьыба дынҭалан
ҵәы­­цак ааҭиган: «Абри уҭаҭәҳәеишь, акалақәашәа уз­боит»
– иҳәан, сқьышә инаганы инадигәалт. «Аа, папа иум­жәын,
иум­жәын, ҳаныгьежьлак иужәып, уанӡа ичҳа» ҳәа даа­ӷьа­
ҵәыӷьаҵәит ԥыхьа иҳазмыршәыкьуаз Сыҷына. Ҵәит аргеит
ҵысӷрак, ирԥсаҟьаӡаны иоунажьуеит асы, абахә цыҩцыҩқәа
ҳарҿаԥшуеит, ила асыӷра амбааите ҳзықәшәеи. Наҟ ҳауимы­

жьуа! Сҭаҭәҳәеит иаҵәца знык, ҩынтә, хынтә, аха ҳампалкгьы
аҳәом.
– Абри змааноузеи, ма иара аҵәца еиқәшәаму, – иҳәан,
иҽеиԥсхарчны иара дынҭаҭәҳәеит аҵәца. Ауатка аӷьфҩы
ахылҩ-ԥсылҩ ҩеи иҩҭачит. – Еиқәшәоупеи нас уара уҟны изыснамырбои? – иҳәан, илақәа абыжьхыршырҭа иқәыргыланы
дҩасҿаԥшит… Нас дҟаԥшьӡа дааицрашәеит.
Абзиара ҳҳәааит, аха ас аныҟалогьы ыҟоуп…
Иркаланы, иахәҭагәышьан, аха исычҳаит, схаԥыц еихар­
ӷәӷәаны.
Риҵа аӡиа агәы еиҩырффо аглиссер ҳақәтәаны ҳнеиуан,
аҳәалыҳәа асы ауан, акәатақәа хԥраалон ари аӡиа, ахәыҷқәа
рыҷырҷырбжьы ҳахәомызт.
АЦӘЫРԤШӠА
Ашьхыҵә ангыло еиԥш зшыкьбжь гоз Ахәҵа ақыҭан чарак
аҿы ҳнанагеит ԥхны мышык азы. Алабз хәатәуеит анырҳәо
иамшын. Ас ачара аурагьы каамеҭгәышьоуп. Иуфои, иужәуеи
амцашоураха. Акәац акәзар амҵ аасны иркуеит, абӷьы зҿа­
татоу махә-чымахәқәак кны ашыҩ-сыҩҳәа иҟьо уахагылазароуп. Ԥсеивгарак анааҟоуҵа нас урҭ «абзиахәқәа» нахапапоит, ус ирыдуп. Даргьы маашьарада, намыс цқьала инаргӡоит
уи руалԥшьа.
Амаҵуҩцәа рымпахьшь-цәашь еиҩырҿақәа гьалгьало
рмаҟақәа ирыдҳәаланы, еилабаа-еилаԥсы, аԥхӡы ргәыҵаш ар
рчуанқәа хыргыланы, афақь хартәаланы амаҵ руеит. Ируеит,
ируеит, аха узыхәои, аутәы нҵәара ақәӡам. Рнаҩс ҵәҩанқәак
наҵаргыланы, еивҵаԥсаны иқәырҵаз аӷәқәа ирықәжьуп
абыржәы ижәны иааҭырхыз акәац, ахылҩа-ԥсылҩа ахҟьо.
Џьоукы абжьынҵ кны иавагьежьуеит, амҵқәа ирзыҭрысуа.
Хазы агәараҳәа акәацқәа жәуа иҭажьуп. Бысҭақәак ана-ара
ихарпапаны еивагылоуп, урҭ рымцақәа аадырмаҷит. Алҩа
ирхылшәшәо еилагьежьуа амаҵуцәа рхы-рҿы ааимданы,
рылаӷырӡқәа ноужьны, ирхагылоу ашәырҵлақәа риаҵәара

иҩалачуеит. Хыхьынтә абжьымра цеи-цеи, ҵаҟантәи – алҩа.
Иззымчҳаз абӷьқәагьы еиқәаҳәы-еиқәаҳәы, еиқәканӡаха иаанхоит. Даҽа хԥаҟа ар чуанқәа рбысҭа ҟьатҟьатуеит. Иҟалап
ирзымхаргьы афатә иҟарҵо, иҟалап абжа аанхаргьы уи ахаан дыршьа амаӡам ари еиԥш ачарақәа раан.
Џьоукы аԥшәма илаԥш иахьыҵашәаша акы инаха-аахоит,
нас џьара инцәыҵагыланы акы инахәа-аахәоит, рԥынҵақәа