Аҳ иԥҳа - 4

– Шәанаџьалымбеит, ақәыџьмақәа рԥыза
ашь­ҭа­қәа шәымбаӡои, насгьы митәык
ахыҵуам, џьара ҳазааигәаны ҳаҟазаргьы
ҟалоит, шәгәы шәҽаныз, шәыхиаз, – иҳәеит.
Ашьацҳәақәа
иргыланы
иахьрымоу
иазааи­гәахарц акгьы рыгӡам. Убри аганахь аԥсаатә ахырзаман ҟарҵоит, рыбжьы
цәгьаны иааиҩуеит, раԥхьаҟа ирышьҭыз
алақәагьы амца ықәҵо ашра иалагеит,
џьарак иаангыланы. Араҟа шьҭа акы шыҟоу
аҟара еилыркаауеит. Рҽаадырласын ԥхьаҟа
инаԥшызар, абар ақәыџьмақәа рԥыза
ашьацҳәа иакын, аҽамнахырц аҽкыдҟьо
атәыла арбгоит, убриаҟара игәамҵны,
убриаҟара ишны иҟоуп, ҳаӷеиҭа, зныкҟьарала
уеихнахып. Алақәа рҽеидырӷәӷәаланы аишра иаҿуп, аха амԥан ақәлара рзыгәаӷьуам.
– Ари имшьыкәа рҭынчшьа амаӡам, –
иҳәеит, еицыз рахьтә руаӡәк, аха аҳәынқар
иԥа ашьра дақәшаҳаҭымхеит.
– Сара ҳажәлар, абриаҟара гәырҩа
рызҭахьоу, абри амцқьа, аԥсы шҭоу
ишәзаазгоит, шәлақәа рхианы ишәымаз,
шәлақәа ирҿасҵар сҭахуп ҳәа расҳәахьеит,
иаҳаӡблакгьы, ас имарианы ианҳау, еиқәҟа­
ца иҿаҳәаны, иаҳзыԥшу ирызнаҳгароуп, –
иҳәеит. Аҳәынҭқар иԥа иажәа иахыԥомызт
иҩыз­цәагьы. Ацәҳаршахақәа рԥан, руак
ирҟәара­­ҟәантә­ны иршәны, иҩызӡа иҟаз
ахаҿы иахадыршәын, асаса зеихнамхуа,
еихарӷәӷәаны, еихарҟаца еихаҿарҳәеит,
хаԥсыра надбаланы. Уи ашьҭахь ашьапқәа
реид­ҳәалара митәык иадымхалеит. Иқәԥон
иара алеижь аҿыҵыкәкәо, домбеик аҟара
амч аманы. Уажәы еиҳа иӷәӷәаз ҽык
иақәҿарҳәан, ахы ларханы, ацламҳәа асаара
ишьҭасуа ирыманы ицоит.
Аҽны
ашьацҳәақәа
ирҿыҵашәақәаз
егьырҭ ақәы­џь­­мақәа шьны, рцәа рхыхны, еиларҳәны да­ҽа ҽқәак ирықә­ҵаны
инар­гоит. Аиашаз, дара еи­цыз­гьы абасҟак
иманшәалахап ҳәа зынӡаскгьы игәыӷуамызт.
–Ари,ҳаҳәшьа хәыҷы Гәаԥха лымшьҭа иабзоуроуп, мамзар ас еиԥш аманшәалара уаҩы
имбац-имаҳац, – ҳәа, Гәаԥха илыхәаччоит
абжьҩык лашь­цәа. Жәахаас, жәаԥшӡас иҟоу
зегьы ларҳәоит, лгәы ҳзыҟаҵозар ҳәа иаҿуп.
Илҭахуп лара лашьцәа дрыц­гәырӷьар, аха
Қәаса-қамса данаалгәалашәалак деи­хаԥсы
дцоит, лыԥштәы лхыггоит, дымчыданы даа­
ҟалоит.
– Ҳара акы иацәымшәо аиҩызцәааишьцәа ҳауп, ҳаҳәшьа хәыҷы. Убриаҟара
ҳгәы ӷәӷәоуп, иҳаз­дыр­ӡом агәкажьра
закәу. Бгәы кабмыжьроуп ҳара еишь­цәас
ҳашьҭыбхызар. Аҳаҳаи, бхы бҩаханы икыз.
Қәаса-қамса бара лахьынҵаны дбызшазар,
хым­ԥада иԥсы ҭоуп, иаҳҳәахьеит, мышкызны шәеиқәым­шәар ҟалаӡом, ус ауп
ауаа рлахьынҵа шшоу. Дыб­лахьынҵамкәа
дыҟазар, былахь аиқәҵара аҭахым, бара
ибаҭәоу арԥыс ҳара даҳзымԥшаауа ҳҟалом.
Ҳаҳәшьа разҟыда даанҳажьуам, убри бдыруаз, – рҳәеит, абжьҩык лашьцәа.
Абас ҳәаны ианаалга, иԥшызар, ақәыџь­
мақәа рԥыза, аҽы иақәҿаҳәаны инарго,
иҭакнаҳаны иҟаз ахы хчаан, еицәкьысуа,
митәы ҟанаҵо иалагеит. Ихырџьаџьаны
иакыз ахаԥыц дуқәа, алеижь рыбжьыкәкәа
илеиуеит. Амгәа ахахәдахь илеизшәа иҟоуп.
Асаса иахьеихаҿаҳәоу аҽақәыршәаны аҽа­
рыххоит, еихагәаны изку ацәҳаршаха ахнахырц, мамзаргьы исзыԥҵәозар ҳәа иаҿуп.
Аиҩызцәа руаӡәк, ақәыџьма аҽеиқәнакырц
азы, лабаӡадук аканҵаҵыра змаз аалихын,
ишилшоз ала ахы аҟыгә аақәир­геит. Ииҟьаз
алабаӡа ирхханы излаҿаҳәаз ацәҳаршаха
ианнақәшәа, ацәҳаршаха тҟәацын, наҟ
инахыҩрит. Ақәыџма асаса еихнахыртә иа­
ныҟала, еихәыдцәыкьысло, иӷәаҳауа, абас
изаҟәымҵуа ишааиуаз, агәы аахынҳәын,
џьықәреи-лапҟьак иаҟараз, ауаҩы сахьа
змаз аӡәы дааҿыҵҟьеит. Иԥсы ахәага шҭоу
удырыртә иҟоуп, дызныҟәом, иҿы зеилгом, алашә-дагәа диҩызоуп, акгьы ибом,
иаҳауам.
– Ҳаи, абна илӡааша, ари ааигәа уаҩԥсык
даҿамшәакәа иҟам, макьанагьы цқьа
амгәаҿы дазмырсацызт, иԥсы ихымшәац
макьана, аҳәынҭқар иԥа ухаҵкы, ухәшәқәа
руакы аацәырга, ихәаргьы здыруада, –
иҳәеит; еицыз рахьынтә қәрала реиҳа
еиҳабыз руаӡәк.
Аҳәынҭқар иԥа иабжьгарагьы аҭахны
иҟазма, иҩыза иажәа далгаанӡа, иара иҳа­
зырҭра иҭаз каламк ааҭиԥаан, ани аџьықә­
реи-лапҟьа иаҟараз, ауаҩсахьа знубаалоз
дааидԥалан, акалам иҭаз ахәшәеилаҵа,
ахәшәеиларшьышь наиҿаирхәхәеит. Уи
акәхеит, даабзарыбзарын, имаха-ишьаха
ӷәӷәаны, иоура-иҭбаара наӡаны, иԥшраисахьа збаланда ҳәа агәа­ҳәара уоуа, арԥыс
замана раԥхьа даагылеит.
– Қәаса-қамса, с-Қәаса-қамса! – ҳәа, Гәаԥ­
ха днаҵәаан, лнапқәа ихәда инакәыршаны
даалгәыд­лыҳәҳәалеит.
Уа игылаз лашьцәагьы, лара илыц­гәыр­
ӷьон. Қәаса-қамса рыблаҿы дааит, иаразнакгьы дыр­гәаԥхеит, акызаҵәык ргәы еихьызшьыз, ихьӡ Қәаса-қамса ауп, аха уи
аҵыхәтәаны ҳалацәажәап.
– Шьҭарнахыс ҳҩызцәа рхыԥхьаӡараҿы
уҟоуп, уаҳҩызоуп, уҳашьоуп, – рҳәеит,–
шьҭа Анцәаду имчала, аԥсабара амчала, даара ҳманшәаланы ҳааиуеит, ҳаԥсадгьыл ахь
амҩа ҳақәшәҵа, – рҳәан, рныҟәара хацдыркит.
Ақәыџьма зхи зхәамци еиҟараз, ахаҿы
ҿаҳәа­ӡамкәа ианаанха, бжьыбааԥсык ааҭ­
на­ган аҩызцәа ирыԥхьо иалагеит. Асаса раҳаны, ахы ырнааны ишьҭыхны иакуп. Иахылҵуа ахәаабжь, абнаршәыра аҵа
рҿыхо, аҽырымчны иҵаланы ицоит, ацхыраара ишаҳәо ҩашьом. Уаанӡа лабаӡала ахы
иасхьаз ишимчыз ала ахыкәмаҷыра иарбаны дыкшеит. Ақәыџьма абжьы нахәлашәан,
алақәа аакылыззеит. Алахаҵ мгьажьыкәа
иҟам, ахы ҩхадышьшьын, абыз кылҳәаны
ишыҟаз асаса еиханакит. Еицыз арԥарцәа
иаразнак цәҳаршахала ахаҿы еихаҿарҳәеит.
Аҳәынҭқар иԥеи уи иҩызцәеи идырҳаз
аиашьеи аиҳәшьеи рыцны, насгьы абасҟак
гәырҩа рызҭахьаз ақәыџьмақәа рԥыза
еидҿаҳәаланы ирыманы ишаауа, заа адырра
рзыҟаҵан руаажәлар. Ари заҳаз хәыҷи-дуи
зегьы акы иеиԥшымкәа игәырӷьеит. Рлақәа
рыцны еизеит аҳәынҭқар иаҳҭынраҿы,
аха аҳәынҭқар иашҭа ду еизаз ауаа азымкит. Аиқәшәара ҟарҵеит дәкаршәрак аҿы,
ацәгьеи абзиеи анеилдырго, еизарҭас иахьрымоу аҭыԥ аҿы.
Иааит иззыԥшыз рфырхацәа. Аҳәынҭқар
иԥа раԥхьа дгылоуп, зегьы рхырҿқәа рхаччоит, гәыр­ӷьароуп, ныҳәароуп иахьа ара иҟоу.
Ақәыџьма – ауаҩыфаҩ аҽы ишадҿаҳәалаз,
адәеиужь ду агәҭа­ны иаарган иаангылт.
Уажәы аҽы иахьадҿаҳәалоу иԥырт­латәуп,
ашьапқәа рхы иақәиҭыртәыроуп, аха­ҿы
злеихаҿаҳәо ацәҳаршаха ахыхтәуп, нас иаурыжуеит, алақәа ирырҭоит алахьынҵа
аӡбаразы. Ирфароуп, иршьыроуп, ахәда
ԥжәаны икарыжьроуп, мамзар еиҭах аԥсы
ҭаны абнахь ирыцәцар ҳаӷеимшхароуп.
Иҟалаша адырра уадаҩуп. Ари ақәыџьма
қәыџьмак шыҟоу иҟаӡам, ахи ахәамси
еиҟароуп, аган ҩызӡа иҟоуп, агылара ҽадак
иаҟароуп. Еизаз ажәлар рыгәқәа аахыҭхыҭит,
ана­џьалбеит, ҳлақәа ишԥариааири ҳәа.
Зеиԥш ҟамло акгьы ыҟам ҳәа шьоукгьы
рхыци рхәымпали рхианы насҭха иаагылт.
Ус ақәыџьма аурыжьит. Раԥхьа игыргыруа шьаҿак ҟанаҵеит, нас ашьхаеибаркырахь ахы рханы, аԥынҵа лада-ҩада
иаарҵәин, ахы раҳаны аҳауа иалафҩуа иаагылт. Иӡырҩуа ажәҩан аҵа инаҵаԥшит. Ахи
ахәамси ааиханырӷәӷәан, аҽеиҵацаланы,
аҽеиҵарӷәӷәаны иааҟу-ҵәыуеит. Абри ашьҭахь аҽеизнаган, иҩызӡа иахьгылаз ахы
неиҵнаҳәан, лада-ҩада инаԥшы-ааԥшын
еизаны игылаз ауаа алаԥш иныҵнагеит.
Аҿаԥ-аҿаԥ ҳәа иԥсаданы ацқәа ааихакшеит. Абыз нада-аада ақьышә инықәнашьит,
аха гьамак азықәымкааит. Амч еиҳа-еиҳа
ишацәыӡуаз ҩашьомызт, ԥсыс иахаз,
измырҭынчуаз, измыртәоз агәаӷ, аҿыцәаара
иалагахьан, аха макьанагьы аҟазшьа ацәыӡҵәҟьаны иҟамызт. Ашьапқәа ибаӷьаӡа
иаашьҭанарӷәӷәан, ахахәдаҿы абыӡгәырқәа
ааиланаргылан, ахы ҩышьҭнахын, иалаз
амч ааизыркәкәаны, ишалшоз ала ихәааит.
Аԥсы ааивнаган аҽазныкгьы ихәааит.
Абжьы еизаз ауаа ирхуааны агәаҩақәа,
аԥсҭақәа, ахәқәа ирыгәныҩны аԥсӡеиԥш
иара ахьгылаз ахь ихынҳәны иаауан. Ус
аҽааиқәнакын, еиҭах ауаа инарылаԥшит.
Еилнакаауан изықәшәараны иҟаз, аха еилкаашьак азы­ҟаҵомызт дара ауаа абысҟак
иара здыргәаҟуаз. Аӡәы далымкаакәа, ацқәа
аахнарџьаџьан, алақәа мцаԥ­шьк нархыдыдын, агәы кыдгыланы еизаны игылаз
иаарзӷыӷит. Ари аҵыхәтәантәи агәеибкра
акәын, иаразнакгьы инахҟьеит.
Уи уаҳа ара аӡәы дамбо, акы амаҳауа
ҩаԥхьа ахы шьҭыхны, аԥынҵа аҳауа иалакны иӡырҩуа ифҩы­шәон. Ус хыхьынтәи
акы нақәҳазшәа иааҭ­рысын, ахы нышьҭанарӷәӷәеит, аха нас ауыҳә­цәа инықә­
тәан ажәҩан ахь ахы ҩышьҭнахит. Ақьышә
ырҳампалны иаа­ҟанаҵан, иааҟәымҵӡо ауура иала­геит. Уи ауу бжьы еиҳа ауоубжьы
акәын изеиԥ­шыз.
Ажәлар, еизаны игылаз, ари збаз, изаҳаз,
иааи­лаҩҩит, иаагәамҵ-хамҵит, «ишәарҭо
акы ҳад­нам­балазааит» ҳәа гәҭыхак рыз­
цәырнагеит.
– Ҳаи, шьашәы уҭарблааит, еикәымк,
шәарҭак убоны иҟоуҵозар, уи уара узгаша
акәхааит, ҳара наҟ иҳаҩга, иаҳҟәыблаа, уа
хыхь зегьы збарҭоу, зегьы зымчны иқәтәоу
ҳазшаз Анцәа ду, – ҳәа, Анцәа иҳәо, иашьап­
куа иалагеит шьоукы. Егьырҭ:
– Уаҳа ҳала иашәмырбан, иоушәыжь шәла­
қәа, иоушәыжь – ҳәа, ирӷәӷәаны рыбжьқәа
ааила­рыԥ­сеит.
Абри ақәыџьма-ауаҩыфаҩ абра иааганы адәы иаақә­дыргылеижьҭеи иҟанаҵоз,
ахы шымҩаԥнагоз џьашьахәыс икны
дахәаԥшуан аҳәынҭқар иԥа, уажәы ас аҟуҵәыубжьы ахышәшәо, инеиужьны ауура
ианалага: «ари, рынҵәара, рықәӡаара амбо
иҟам, уи акәхап изызку», – ҳәа ақәиҵеит
аԥхьаӡа, аха инагӡаны агәра игартә еиԥшгьы
дзыҟамлеит. Уи уажәы инапы аҟьаха, адырра рыҭаха дахьымӡакәа, лак зманы игылаз
зегьы рлақәа аурыжьит. Алақәа ахақәиҭра
анроу, рымч еизганы, ргәаӷ хыш-хыҵәо,
хакәиа ақәыџьмахь еиханы адәы инықәлеит,
аха еизаз ажәлар, аиқәԥара, аибафара, аибашьра ҳәа акгьы рзымбеит. Ақәыџьма
аҽамырҵысӡеит, сықәԥоит ҳәа иаламгаӡеит.
Уи имҩашьо иадырхьан абра адәы ианаа­
қәдыргыла нахыс, аԥсра ааины ишадгылахьаз.
Аԥсы анахырх ашьҭахь, алақәа акакала иа­ԥырҵ­ны, рҵыхәақәа ршәшәо, еихә­
лацәкьысуа, изтәыз рахь игьежьуан, аха
даҽа лақәак ргәы ашыра еиқәтәомызт,
урҭ иӷыӷуа, зны-зынлагьы рышьҭахьҟа
иаахьаԥш-кәаԥшны ишуан. Ргәышԥы ҭыр­
сакьаны, рызганк ҳаракуа, ршьапқәа мыц­
хәы аҩада ишьҭыхуа, имыццакӡо ахынҳәра
иаҿын. Адәеиужь агәҭаны, алац ҭыԥ иаганы иззаӡа икажьын, абриаҟара гәыр-ҩа
рзаазгахьаз ақәыџьма-ауаҩжьыфаҩ. Уа­
жәы уаҟа, зыԥштәы цәыҟаԥшыз, инаџьаз
ла кьачак, ашьа злашәхьаз ақәыџьма ахә­
ламшәы ац ссақәа аларԥаны, ашьапқәа
шьҭарӷәӷәо, аҽеиҵыхны иахон, аха ацәеижь
азыҭжәомызт азы, иарҟатҟатарц аҭахны
аҽкыдҟьо иахан.
Абри ахҭыс ашьҭахь, аҳәынҭқар иԥа
ԥшрак ҟамҵакәа, Қәаса-қамса даашьҭыхны,
иҩызцәа има­­ны амҩа хара ддәықәлеит,
Қәасеи Гәаԥхеи зыр­гәаҟуаз хаҵеи ԥҳәыси
иҳәынҷаны, абни ақәыџь­ма-ауаҩжьыфаҩ
ишааргаз еиԥш абрахь иааганы, адәеиужь ду
агәҭа иқәыргыланы ажәлар ирбо-ираҳауа,
урҭ иаагылеижьҭеи ирухьоу-иҟарҵахьоу
ацә­гьарақәа зегьы дырҳәаны, нас ажәлар
ирзы­рыӡбо ашьауӷа иақәдыршәарц азы.
Амҩа изқәылаз ишшәарҭаз, ишыбааԥсыз
зегьы ирдыруан. Уахь зхы зырхахьаз
аӡәырҩы
рыхабар
уаҩы
изымдыруа
ибжьаӡхьан, аӡәык-ҩыџьак ыҟан иаахьаз,
аха урҭ мҩабжара инеины игьыжьуаз ра­
кәын.
Ицоит бнала, шьхала, мҩак ылганы
иубом, уаҩԥсык ишьҭа адгьыл ианым.
Инаскьацԥхьаӡа абна жәпахоит, ашьха ҿыцәаауп, ак аасҭа ак еиҳауп, аха еицу
уажәы ирымбеит ауадаҩрақәа, ауадаҩрақәа
дара рзы ԥышәагоуп. Иҟамлац хьыӡра-цара
ицаны, рыгәҭакы намыгӡакәа ихьагәгәа
иаауа.
Еицу
арԥарцәа
гәышьамхыла
иҵаруп, ашәара закәу рыз­дырӡом, уи дара
ирыцмиӡеит, зегьы ирыцку – реил­каара
ӷәӷәоуп. Акыр иныҟәахьан еиԥш, еиҩхаак
иҭысны ишнеиуаз, рарӷьарахь иҿыцәааны,
зхыцәқәа умбоз ашьха ҿҟьара аҩаӡарахь,
ҳаԥык аҿышәҭ ҭыкка иааԥшуеит, абра
абӷабқәа, иаҿҟьап уҳәартә ихықәгыланы
имжаҳәо, еиҭамҵуа, рхы шьҭыхны ахара
џьара аԥшра ишаҿыз рылаԥш иныҵашәеит.
Еицыз иаразнакы иазгәарҭеит, абӷабқәа
баша ус игыланы ишымԥшуа, џьашьахәык
ишазыԥшуа. Иҟоу-иану уаантәи иубарҭазар,
зны еилаҳкаап ҳаԥхьаҟа иаҳзыԥшу рҳәан,
ашьхаҿҟьарсҭа
инкыдԥалан,
абӷабқәа
ахьҭагылаз аҳаԥы аҿышәҭ инҭаххит. Уаан­
тәи раԥхьаҟа иԥшызар, акыр инахараны,
асымҟәыл зқәыжьу шьхадук ахы ҵәырԥсаӡа,
ажәҩан иа­ҵагылоума ззуҳәартә иҟоу,
инагәыдыԥшылеит. Қәаса-қамса иаразнакы еилиргеит, ари ашьха закәытә шьхоу.
Абри акалҭаҿ акәын уи акыр шықәса
дырқамсо, дыргәаҟәа, маҵуҩыс дахьрымаз. Макьана шьыжьын, амра мгылацызт.
Ауаа ирыцәшәаны аҳаԥы зыҽҭазцалаз
абӷабқәа, уахь изакәазы иԥшуаз акгьы
рызгәамҭеит. Ари уамашәа ибаны ишгылаз, зегьы ирхыҳәҳәоз ани ашьхаҳарак
ду ахықәцәахь амра аҽыҳаракра ишаҿыз
гәарҭеит. Ус иаашьҭыԥазшәа, ҵлашәарак
аҟара аҽааҳаракын абри ашьха иаахагылеит.
Ари аҩыза амра ахаан ирымбацызт еицыз.
Иџьашьаны инеиҿаԥшы-ааиҿаԥшит. Амра
агьажьыра абжьааԥны аасҭа ҩынтә еиҳан,
уи иԥхаӡомызт, ашәахәагьы аунажьӡомызт,
имҵысуа, еиҭамҵуа, ҭыԥкаҿы иҟан. Ашьар­
шәы аԥшшәы акәын ԥштәыс иамазгьы. Ам­ра шьџьаршьоз, ицәышиаҵәаны
иҟаз ажә­ҩан, аурозоуроу хәылԥшәаԥшьы
аҽеиҭанакит. Иара ашьха хаҩҩала ду
асымҟәыл зқәымҵуаз, шеи-шықәса зыжә­
пара иацлоз, абжьааԥны асаркьеиԥш
иуҿаҷҷоз, акәацәра инаркны акалҭ аҟынӡа,
амца зыцраз ахдарра иаҩызахеит.
– Анаџьалбеит, ари закәытә цәырҵроу­
зеи, иаа­лырҟьаны иҟалаз! Аԥсабара иамчым, иалымшо акгьы ыҟам, алеишәа
арцәгьеит, анапы ҳануп, ацлабшьа ыҟам,
ҳаԥшлап, иҟалоу аабап, – рҳәеит, еицыз
аиҩызцәа.
Иубаз аиҳа еицәоу ҳәа, иаалырҟьаны
убас ԥшак ҵысит, аҵлақәа иҵыжәжәаны
аҳауа иаланаҵоит. Аҩхаақәа ирыҭҟьо аԥша
аршәаа ианаслак, ухәы-ужьы еиланаргылоит, улымҳақәа ардагәоит. Ажәҩан уажәы
ԥҭеиқәаҵәала аҽаҷыҩит. Аԥҭа-ӡлачқәа,
аԥҭахьанҭақәа, абри изҿаԥшуаз ашьхаҳарак
аҿы аԥша еизнацеит. Амра ахабар ыӡит. Амш
еилахәлеит, илашьцеит. Акызаҵәык бзиарас ирбоз, аҳәынҭқар иԥеи уи иҩызцәеи,
иаапкӡаны иасуаз аԥшаӷьы бааԥсы, дара
зҭагылаз аҳаԥы аҿышәҭ ахь ахы хаӡамызт
ишҭашәышәуазгьы, убри акәын рыԥ­сы
еиқәзырхозгьы. Ус иаадыды-мацәысын,
маҷк иааҭынчрахеит, аха абри аҭынчра еиҳа­
гьы агәҭынчымра унаҭон. Ари зегьы збоз
еилыркаауан макьана иҟалараны иҟаз ахы
шамкыцыз, аха дук азыԥшра аҭахымхеит.
Ашьха ҳарак иахажьыз аԥҭажәпақәа, рыԥсы
ааиҭакны, амч ҭанаҵазшәа, уажәы еиҳагьы
аҽарӷьны, аҽыраапкӡаны зҿаазхаз аԥша анрылас, адыдра, амацәысра ҵысит. Иҵысуан
зегьы – адгьыл, ажәҩан, аха макьанагьы
аԥсабара агәҭакы мнаӡацызт. Аԥша ишасыц
иасуан, адыдра, амацәысра, ақәоура еиҳагьы
иҳаӷеимшхараны иҟалеит. Ус, ашьха уаҳа
иазымчҳакәа ашьапы иқәҟьазшәа, иззаӡа
аҿаанахеит. Адыдмацәыс ҳус наҳагӡеит
ҳәа игәырӷьозшәа, уажәы еиҳа ихәмаруа
акәын ишыдыдуаз, ишымацәысуаз. Ақәа­
гьы арыцқәа рҟәазны, иаӷаны анеира иалагеит. Аԥша макьана иҵәааҵәаауан,
аха аханатә еиԥш иаӷьымызт. Амш иаа­
лырҟьаны еилахәлаз аҽазнык ашара иаҿын,
аха макьаназы адунеи агага еиԥш акәын
ублаҿы ишааиуаз. Аҳәынҭқар иԥеи уи
иҩызцәеи, цқьа ирзеилыргомызт иҟалаз.
Асымҟәыл зқәыжьыз ашьха хаҩҩала ду
ицәҳәыҟьантазӡа, еиба-кәеибаха, еиҵа­
ланы акәын ишгылаз. Шәышықәсала
еиқәылаз асымҟәыл аҿыҩрын, ашьха зегьы цәырҳәны, иқә­ҳәазаны, иқәҩырны,
хланҵы иҭалаз, ԥсы зхазгьы изхамызгьы
рхәашо, иаҵарӡуа ишааиуаз, ауаа зфоз
ақәыџьмақәа тәарҭас-гыларҭас иахьрымаз
абнаршәыра инеиларҟәыҿны иҵааршәшьханы иааҭагылеит. Амш бааԥс еихыккан,
амра аԥштәы азааин, иагәаԥханы икаххаа
иааԥхеит.
– Аԥсабара ахала аҽарыцқьоит, ари аҭыԥ,
ԥсыцқьа ҭыԥаны иҟамызт иахьанӡа. Иҟам ара
уаҳа, ауаа фатәыс иҟазҵахьаз ақәыџьмақәа.
Иҟам ара уаҳа зхы-зыԥсы ҳәа адунеи иқәыз,
цәгьарамзар бзиа ҟазымҵацыз хаҵеи
ԥҳәыси. Урҭ рышьҭамҭагьы аанна­мыжьит,
ари ашьха иаҿаҩрыз асымҟәыл хаҩҩала
ду, шьҭа ҳара иаҳзаанхаз, ҳала иабаз
аиҭаҳәароуп, – иҳәеит, аҳәынҭқар иԥа, абра
иаалырҟьны излаԥшыз ашьҭахь.
Мышқәак раԥхьа, ақәыџьмақәа рԥыза,
адәагәҭа иқәызза ауоу аҳәоушәа ианууаз, «рынҵәара, рықә­ӡаара амбо иҟам»
ҳәа аԥхьаӡа ихшыҩ шазцаз, уажәы ара
ицәырганы аҳәара даламгеит.
Урҭ уаҳа уа ус рыманы иҟамызт. Ихынҳәит
рышь­­ҭахьҟа, рҳәынҭқаррахь. Ара иахьааиз, аамҭа мгакәа, Қәаса-қамсеи ГәаԥхаԤшӡеи хаҵеи ԥҳәы­си ҳәа еи­мардеит. Ачара
ду рзыруит. Абарҭқәа рышь­­ҭахь, абраатәи
аҳәынҭқарра аҳәынҭқар иӡбеит иқы­ҭа­қәа
руак аҿы Қәаса-қамса аҳыс дҟаиҵарц, аха
аҳ дыжәладаны дҟалахьоума, мымзаргьы аҳ,
қам­са ҳәа зарҳәо, иажәа акы хылнадо, иаҳра
избо даузыҟалахуа. Ари зегьы еилызкаауаз
аҳәынҭқар ду, аҳәынҭқар ҟәыш, абри ақыҭа
иаланхоз ауааԥсыра зегьы ааизиган абас
реиҳәеит:
– Суаажәлар шәхаҵкы, иахьарнахыс
шәара аҳыс дшәысҭарц сҭахуп, макьана
иқәыԥшу, аха аԥсҭазаараҿы акыр зхызгахьоу арԥыс нага Қамс-иԥа Қәаса, – иҳәеит, –
уи шәара шәхылаԥшра, шәныҟә­гара шилшо,
сара агәра ганы сыҟоуп, – ҳәа ина­циҵеит.
Уи акәхеит. Зхы аҟара зыгәра ргоз
рҳәынҭқар ду иажәа ҩбартәуазма!
Абас аԥхьаӡа Қәаса зыхьӡыз, анаҩсан
Қәаса-қамса зыхьӡхалаз, уажәы Қамс-иԥа
Қәаса иакәны, даҳны даақәгылеит, иԥҳәыс
Гәаԥха-Ԥшӡа лакәзар, даҳкәажә ссирны дааивагылеит.
Исхашҭыз, ари асымҟәыл, ашьха иаҿыҩрыз, шеи­шықәса иӡыҭуа, шаҟа аамҭа
цаз шьҭа уара идыр, иахьа ашьха ӡыхь
еиԥш ицқьаӡа, икәеикәеиуа иӡҭачны иаанханы иҟазаап. Ирҳәоит уаҟа иҟоу аԥшӡара
аҽаџьара иубараны иҟаӡам ҳәа. Иҟалап ус
акәзар. Сара агәра згоит ишысымбацгьы.
Ианвар, 2005