Аҽыкәаҳа - 22

Нас, дырҩегьых ауадақәа дрыҩнаԥшуа иҿынеи­
хеит. Дышнеиуаз, аҿаԥарахь ихаз ауада хәыҷы ашә
анааирт, зныказ дшанханы даашьақәхеит. Нас, иа­
разнак арахь ашә даавагылт. Мараса аҿаԥарахь ихаз
ашә аивҵыккара дывҵыԥшны, ачыс иахылаԥшқәоз
дрызкылԥшуан. Иан дыш­ӷьычуаз дақәикызшәа дҟа­
леит Рушьни. Игәы аҵәымӷ еиԥш иналаҟацеит иибаз.
Ма аҽаӡәы димбандаз… Ма ирласны наҟ ашә дад­
ҵын­даз!..
Аха Мараса лшьапԥынҵа дықәгылан, дааҟәымӡ­
ҵакәа уахь аԥшра даҿын.
Рушьни ашыҩҳәа ашә ааиртын, уи дналыдгылеит.
– Ҟоҳ, сышԥоуршәеи! Рушьни уоума?
– Изакәызеи, сан, бызҿу?!
– Џьара акы ҟаҳҵацыԥхьаӡа, ачыс абжа еимҵәаны
ир­гоит! – лҳәеит уи зынӡа иаахтны, аҵәахра ҳәа лгәы
иҭаӡамкәа. – Урҭ сзыцәшәақәоз зегьы сырҟәаҵны уаха
аҿыц­қәа алсхит. Аха, егьоумҳәан, урҭгьы рыгәрагара
цәгьоуп… Ара уажәы ирацәаҩхеит, еицәыԥхашьоит
акәым­зар, аӡәы лхала дынхар илзычҳаӡом. Убри аҩыза
чысуп. Унацәахы адуфалап.
– Иҟаларызеи нас, уахатәи ашара зшьапы иқәгылаӡоу
ауаа чыск рҿы инҭарҟаҟар?! Уи быхнарҵәома бара?!.
– Унан! – лҳәеит уи каамеҭ лаҳазшәа. – Ҟалашьас
иа­моузеи! Ҳахнарҵәоит ҳәа акәым, знапхы иақәиҭым
аԥ­ҳәыс ачыс дахагылар ҟалома?
– Сан, сбыҳәоит баҟәыҵ, зегьы бреиԥшымхан!

– Ишԥоуҳәо… Быхнарҵәом уҳәеит, аха арҭ аҳәсаӡа
заманақәа сааҭк ала ҩба-хԥа чашә зымфо уаҩ дры­
лаӡам, лыблақәа камкамуа даацәыҵаччеит уи.
– Иазхоуп, сан, аԥхашьара ҳәагьы акы ыҟоуп!
– Ԥхашьарамкәан… Узцәыԥхашьашагьы шьоукы
уԥ­шааит!– Сан, акы басҳәарц сҭахын… Минуҭк арахь быҩ­
налон­даз.
– Изакәызеи?
Уи дзывҵагылаз ашә аиркын, иан арахь даалыхеит.
– Бтәа! – лаԥхьа игылаз аҟәардә налирбеит. Ари
ауа­даҿ еизганы иҩнан, ԥаса, аҿыц аархәаанӡа рыҩны
иҩнагылаз аҩнымаҭәа: аҟәардә цыркьқәа, астол хьан­
ҭа, ашьап кьаҿқәа иаауцәымыӷхартә ишәпаны, ашы­ла
злыҩҩы иҟаз амҿтәы каруаҭыжәқәа.
– Рушьни, сара сыццакуеит, нан… Шәкы сыркуп…
Стәо сыҟоума?
– Уажәраанӡа ана бангылаз быццакӡомызте? – даач­
чашәа иуит Рушьни, аха иалымҵит.
– Уалга, уалга!
– Изакәызеи, мшәан, сзылго?
– Акы басҳәоит ҳәа ами арахь сзааугаз?
– Убригь иашоуп, – салгаҵәҟьап! Сан, сара абыржәы
аҩны сындәылҵны сцоит…
– Иабыкәу уара уахьцо? Уҿы иҭарӡаны уаҩы иоу­
мҳәан!
Абри дазыԥшызшәа, гәырҩас илымазшәа иаразнак
еи­лылкааит ииҳәаз ҵакыс иамаз…
– Бара быдагь уаҩ иасҳәом ари аҩнаҭаҿы, уаҳагьы
изас­ҳәо ҳәа уаҩ дсымам… Аха сцоит…
– Рушьни, сыццакуеит. Уара ахәмарха умоуп, аха
сара исымам…

– Сыхәмарӡом!
Лара бзиашәа еилылкааит «сцоит» иаанагоз, аха
иажәа ахы ахьцоз лзымдыруазшәа, ҽымдыр ҟаҵаны
диԥырҵыр лҭахын. Уи, иԥҽуа акы лдыркны, иара им­
ҵажьны лхы аԥырылгарц лҭахушәа ауп дшыҟоу.
– Сцоит, уаҳагьы ихынҳәуа сакәӡам, ибдыруа­­зааит.
Амала, бараҵәҟьа ибамҳәакәа, снабыхәамԥшыкәа сзы­
м­­цеит, сан… Зегьы срылаӡаргьы, бара…
– Унн-ан, исаҳауазеи?! Уцоит, аха измааноузеи, ухы
зыхурҟьозеи?..
Изакәызаалак иҽԥнылкыло ҳәа акы лзымԥшааит.
– Уи шԥабасҳәари?!. Гәҩарасгьы ибымамкәа бҟа­­
ла­рым!..
– Изакәызеи гәҩарас исымоу, уара хса, иакәым
џьара иумпыҵымҟьазааит! Ҳумшьызааит!
Иабаҭахгәышьоу уи уажәы, ҽымдыр ҟаҵара!
– Уеизгьы гәҩарас ибымоуп уи… Аха агәҩара ма­
ца­ра акгьы иахәарҭам, ахәыҷы дзыӷраԥсыз аԥ­ҳәыс
леиԥш, хьаан ихьанҭаӡа уҩныҵҟа иҭазароуп иа­ну­дыр­
ҵәҟьо… Адырра мацарагь акгьы иахәаӡом, уи ушеи­
бакәу мцаны иуцра­ла­роуп, уаҳа еиҭаҳәашьеи еиҭа­
гашьеи амаӡам.
– Изакәызеи уи?!
– Утәымны аҭаацәа урылиаар… Иаҳҳәап, дара аџыр
иалхуп, уара алҿыс еиԥш уцәеи-ужьи еикәыршоуп. Ус
иа­хьынаудсылоугьы уцәа ухырҵәрааны, ужьы ҟаԥ­
шьшьӡа иаарԥшны инаувсуеит…
Мараса иаразнак дыцәҩабжьаӡа дааҟалан, лыбла
ааԥ­сақәа рыла ԥыҭрак ҿымҭ лыҷкәын дихәаԥшуан.
Дыԥшқоума уажәшьҭа… Абар, абжьааԥны усҟак
иуз­гәамҭо лкыҷырақәа зегьы лхы-лҿы рыӷӷаны иша­

хысхьоу. Абри лара илтәымкәа илкыз ажьы-ма­ҟа
лцәы­хьанҭоуп, еи­дара бааԥсык еиԥш даҵоуп, ил­зышь­
ҭымхуа.
– Сара соуп уаҩ игәаламшәаӡо… – лҳәеит уи аҵыхә­
тәан.
– Сара сахьыҟазаалак бара бысхасыршҭуам, бын­
сыжьуам… Сара сганахь ала бара зегьы банасыжьуеит.
Аха егьырҭ, дызусҭазаалак, изакәызаалак акы ра­
насыжьуам, ианакәызаалак!
– Урмеисан, нан… Уршаҭо џьумшьан, урмеисан!..
– Сагьреисоит, сагьрыцәшәом! Ицеит… Зынӡа им­
цац­зар­гьы, ицаӡароуп урҭ реиԥш раамҭа!
Мараса дааччашәа лун, лхы аалырҵысит.
– Ус уара уда уаҩы имҳәац џьушьома?!
– Издыруеит. Урҭ ыҟамзар, саргьы уажәы ас сыз­
ҳәо­мызт. Сара сышьҭахь иааиуа иҵегь ҿыӷәӷәала
иҳәароуп. Илшароуп!
– Ҭшәарас иҟоу зегьы куп, нан, Рушьни… Уабацои?
Амшә иакыз «дад» иҳәароуп нас. Уи имариоу хҿых­
гоуп.
– Бзиоуп, сан… Ажәа еимаҳкрым… – иан лахь даа­
наскьан лнапы ааникылт. Иџьаџьаӡа, иԥхаӡа иҟан
уи. Игәы ааԥшқахеит, данхәыҷыз аахыс дзышьцылаз
иан лыфҩы-хаа, лыԥхарра аниныр. Илаӷырӡқәагьы
арыжәтә џьбареиԥш игәы цәыҳәҳәаны, иблақәа ҭыб­
лаауа иаарыхшылт.
Убри аамҭазы аҩны аԥхьаҟа ауаа рацәа рыбжьы
геит. Аҭаца ҟадыџь ашьаԥа аҟынтәи арахь дааргозар
акәхарын. Мараса лыџьымшьқәа ҩхаԥалан, иараз­нак
деилаҟа­ца, дықәсны дыԥарц лыҽлырхиазшәа даа­
ҟалеит.

– Сара сцеит, нан, Рушьни!..
– Бца… Сара хьаас сҟабымҵан…
– Рушьни уан уара дукәыхшааит, уахь улбаа… Ма
ашьаԥахь унеи… Иахьыкәашо, ашәа ахьырҳәо уна­
рыхәаԥ­шып, угәы аадырҿыхап… Угәы аӡәы инирхазар,
иухашҭып, иухыԥсаап… Ус ами, нан? Убас, ушеибгоу
уан… Уара уеилкаара аҽакала ишыҟоу сара издыруан…
Аӡәы усыс дҟоумҵан… Сара ана сымнеир хәшәы
сымам… Унеи, уан уара дукәыхшааит…
Уажәы уи лааԥсара зегьы аалхыԥсаан, абысҟатәи
жьы-маҟа илықәыз аҭаҷкәым еиԥш «ираҵәан» дгылан.
Дыц­цакы-ццакуа лҿыналхан, ауадақәа дрыҩнысуа
дахь­цоз аӷәра қыџқыџуан…
Рушьни дааиҭаҟьан, ичамадан ахьыҟаз ауада дныҩ­
нах­хит, аха уа акгьы имбеит. Игәы наимҟьеит. Абасҵәҟьа
аца­­ра ианақәик, акы дааннакылар ҳәа дшәон.
Иан илҵәахызаргь ҟалоит, аха уи дагьанбахьӡарыз…
Дырҩегьых ауада лаԥшыла еимидеит, аха акгьы им­
беит.
Ауаа ршыкьыбжь еиҳа-еиҳа иааигәахон.
Аҵыхәтәан аҳаҷаҳәа иааигәалашәан, ашифонер
ашә да­нааха иаатит. Ичамадангьы ҵаҟа иҭагылан.
Ашә цаԥхала иахьадмыркыз ауп иџьоушьаша.
Насыԥны ирхашҭит уи.
Иплашь ахьҭакнаҳаз иаакныхны, инапы инахшьны
ича­ма­дан аашьҭиԥааит. Аԥхьала акәзар, ауаа ыҵеи­
багәа абар­ҵа иҵалахьан.
– Ашәа шәҳәа, ашәа! Акәымзар зынӡагьы уахь
дшәаҳ­­ҭа­ӡом! – игон абжьқәа.
Ачыс зыҩноу аҿаԥарала уаҩ дызцом. Ачамадан ик­
ны рбар, ачыс игеит ҳәа ргәы иаанагауоу! Уччар уа­

баччари акәым­зар, уччартә иҟан… Аха уажәшьҭа зыԥ­
шра аҭахым. Иара дахьыҟоунӡагьы иааиуеит…
Рушьни ииулак Аџыр икабинет аҟынӡа днаӡеит
усынтәи. Нас ашьҭахь ихаз аԥенџьыр ааиртын, ича­ма­
дан шикыз ииулак дналбааит. Ишьапы ны­лашәо Ацаҵла иамҵаҳаз абӷьыжә днылагылт. Акыр еихсыӷьхьаз
аԥша, иккаӡа иарыц­қьаз амахәқәа ааинҟьо, уи аҵла
ахыцәқәахь абжьы гон.
Уаҳагьы ихы дҩахан днаҵамԥшӡакәа, ичамадан
иман ишьапы еибгала, ишимчыз уи абӷьыжә дҩасны
еимгәыц­ҟьаа иҿынеихеит.
Аҩны аԥхьа еиҿыхо игылаз, аҵыхәтәан «Уаридада»
аацәы­рыргеит. Зныказ еиқәшәомызт, аха нас рыбжьқәа
аадыр­ҽеин, ишьҭымхцәакәа ихааӡа иналагеит. Рушьни
дааҭгылан дазыӡырҩит.
Изҳәоз ус ирҳәозу издырамызт Рушьни, аха даара
ла­хьеиқәҵарак иахҳәааушәа акәын ишгоз.
Иара ашәа ахаҭа ахаангьы ус иҟазар акәхарын.
«Гәыр­ӷьароуп» ҳәа ахьӡҵан, агәаҟашәа рзуҳәаргьы
иац­кәашо ыҟоуп…
Ус, ашәа знык иҳәаны ианаалга, аҩы иашьны иҟаз
аӡәы бжьы бааԥсык ааҭирҟьеит:
Дырҳәеит, дыргеит…
Дырчаԥеит…
Аӡәгьы ицимҳәеит. Иара ԥыҭрак даҟәыҵуамызт.
Рушьни ашҭа дҭыҵны агәарабжьарахь днаскьаанӡагьы,
ҩынтә-хынтә деиҭалагеит уи:
Дырҳәеит, дыргеит…
Дырчаԥеит…Саса изакәызаалак акы изхәыцуамызт, акы ихаҿы
изаа-г­омызт. Ихы инаркны ишьапаҟынӡа аҵла гәа­

ҩеиԥш дҭыкка дыҟан, иара иакәымкәа игага акәыз­
шәа уажәы ас ицоз.
Ма уаҳа акы имаҳаӡацкәа дыҟазма! Ауаа ианаамҭоу
усура ианҭымҵуа, иаргьы ҭаха анримҭаӡалак мацара
шаҟантә еилалан еисхьаз, шаҟантә рҿы аӡы ҭырша­
ны иацәҳа­хьаз. Аха мышкы хәлаанӡагьы акы гәним­
гацызт. Илаӡоне... Уажәы абысҟак деиҵазҟьаз, иԥсыр­
ҭаҵә­ҟьа зыԥшааз иарбан хыз иаргьы дзазхәыцуамызт.
Дцон амарда дкыдлан, иԥсы кыдхало. Дышиашоу,
уаҳа днахыкәша-аахыкәшан акәымкәа. Дышиашоу,
ҵәҩанҵәы­ҟа ажәҩан дызлақәлаша акьыба кыд­гы­
лоушәа.
Ҵаҟа аҭаҳараҿ зынӡа зымч маҷхахьаз аԥша, ара
ма­кьана амч ӷәӷәан. Заҵа дҩаскьацыԥхьаӡа, аԥша
дашьҭуа­мызт. Аҿывҳәа ианислак, рмахәар ихшьны
инарго акәымжә еиԥш дааиҩнарҿон. Нас дарбыруан.
Зных – ҵаҟантәи иҵа­с­­ны аҩада даҿанацалон.
Ус, ииулак, хыхь ахәы аҭаҩаҿараҿ, есышьыжь
нырцә игылоу абахәқәа гәаан ибжьы «ыршәны» арахь
«иахьиҿарыжьуаз» дыҩхалеит. Аха убрагь иԥсы ааи­
ҭамккәа, иҵегь аҩада иҿынеихеит. Аԥшагьы дықә­
наргьежьаауан, иӷралан иӷрысуан, аха аԥхӡы илырҩ
ицон, ихарԥ иаҵалан дарчыхә­чыхәуан.
Ахәы ақәцәан иҟаз аџьынҵқәа днарыҵалт.
Урҭ аԥша ирххо иаман иқәын. Даргьы ахьықә­ԥоз
рбӷьқәа кыдӷәыхаа ианца, рыбжьгьы цеит, иқьыԥа­хеит.
Аџьынҵқәа рымҵа лашьцан. Саса ачықьқәа ахьи­
хьҳәа­зоз дцәырԥуан. Аха ихы шхаз дцон.
Аҵлақәа дрымҵасны ахаҳәырдыдыра дахьны­ла­
гы­лаз, дҩықәыҩрын, зқәала дкаҳаит. Ахаҳә ҵарқәа
иҟәа­ҟәахь шы­ҟоу дахьраахаз убас ихьт, убасҟак игәы

ҿнакааит, иб­жьы аргараҵәҟьа илымшеит. Иҿы ахьааи­
хихыз, ус ак­раамҭа ажәҩан даҵаԥшуа дышьҭан. Ихьаа
хыжьжьаанӡа.
Аҵлақәа рыбжьы цаны, зны арахь еицхыхәон, зны –
наҟ, иқьыԥахан уаҳа рыламызт.
Илбааӡахьаз амза иакәыршаз аҽыкәаҳа, ашьеиԥш
аҟаԥшь аахыҩло, аҵлашьапқәа ирыбжьыԥшуан.
Саса игәы нҭыԥсааит, игәы ныҭӡыӡааит.
Хыхь – ажәҩан, ҵаҟа – адгьыл. Ажәҩан икыдыҩрны
амшын иӡаалоит агәыргәыл ду еиԥш ашьа злажжы
аҽыкәаҳа зкәыршоу амза... Ҵаҟа – адгьыл анаӡараҿ,
еи­лабга­хьоу ажәытә хаҳәгәара зкәыршоу аныхаҭыԥ,
ды­қәыр­шәуп иара...
Дызусҭада, мшәан, иара? Шышкымсык иаҟараны
абра ахаҳәқәа ирыбжьаршәу?.. Абри иара ҭәицк иа­
ҟарам, дыз­зықәзиз абриаҟара идуу адунеи, иациҵа­
зеи, иагирхазеи?..
Хыма-ԥсыма дҩагылт. Аиашаз, ҭәыцк даҟарам­
шәа, зын­ӡа ихьамҭара изгәамҭаӡо дааҟалеит. Аԥша да­
ԥыхьа­шәар, даашьҭԥааны џьара еиҩышьшьарак дны­­
бжьаршәны дҭанаџьгәарашәа.
Дышиашаз изыхныҳәоз аҳаԥшьа ахьжыз днеин,
дшьамхнышгылан инапала хыхь иқәҳаз абӷьыжә
аахиҳә­ҳәеит. Нас иақәыз ахаҳәқәа ақәхны, ахлымв
аахи­хит. Аҩы афҩы лаҳа-лаҳауа иԥынҵа иҩҭасит.
Ихаҵәыҵәны ихаз, алымҳацәқәа змаз ихылԥа ихы­х­
ны инкаижьын, аҳаԥшьа иқьышә ҩӡааикылан дҩа­хеит.
Иҟәата-ԥса­то иҟырҟы иҭысны аҿынана­хеит аҩы.
Иқьышә лаӡонаҵы ус ихы ахакны ижәуан. Аҩы аны­
лас­кьа, аԥхӡы зыхьшы иҟаз инапқәа ивара ина­хьи­
шьын, иуаҩа ала иҭганы ажәра далагеит.

Ижәуа, ижәуа, иԥсы мшьаӡакәа ижәуа мацара, даара
акры ижәит. Иахьа шьыжьы аахыс уаҩҵас инатәаны
акрызымфацыз, иблаҟы-блаҵәо иҟаз ауаҩы иаразнак
илсит, аҩы дышьҭнахит. Итәахьазшәа изгәамҭаӡоз
ишьа, уажәы идақәа ирзымкуа еисуан. Ааигәа џьара
игылаз ашьхыҵә рыбжьы иаҳауазшәа, илымҳақәа «аууу» рыҭгон. Ихы ҳаԥ­шьак иаҟараны ичны ихагылоушәа
ибо далагеит. Ишибоз ишьапқәа иҵнахуан.
Убасҟан иааизцәырҵит уи игәынхара. Уажәы ибоз­
шәа ибла ихгылан, Леуа ихаԥыц аҿҿа арго, дцәыҵаԥ­
жәо дши­зыԥ­­шуаз.
Ааи, ааи, ихаԥыцгьы аҿҿа аргон, дагьцәыҵаччон...
Изиухьази абри ауаҩ цәгьарас... Иацы ихшәаз аҷ­
кәын­цәа реиԥш аказы еиҵамхандаз, џьара аказы
еилам­хан­даз, аӡәы игәы имыхьындаз ҳәа иахьа ааша­
зар, ифа ыҟамкәа ижә ыҟамкәа, дшыҩуа дыҩуа­зар?..
Иахьа мацара аума?..
Леуа иара игәаӷ дыкны дагаӡозаарын. Уи дтәаны
дихыччон. Иара ҩы-кәармак џьара ишԥаҭамхари ҳәа
аԥаҭхь дҩахон. Иахьҩу азы акәым, аӡба дакыҵәҟьон,
дҿажәкны дыҟан...

Ианбатәиу уи? Дҟатаӡа раԥхьаӡа бригадирс аколн­
хара­ҿы ихьӡ анырҳәа инаркны, абарҭ ауаа – Аџыр
хадара ззиуа ддырдысын иахьа уажәраанӡа ддысны
дыҟан... Уаха иаа­лырҟьаны ицәа ҵаӷахеит, аҳауаҵә­ҟьа
ахьидкьысло изымычҳауа аҟынӡа.
...Иааизааргазеи урҭ ихы зиҭаз ауаа...
Дыржьеит, дырҟаҭәеит... Ишидыруазгьы ирҭахыз
иларыгӡон, иахьырҭаху ддырҩуан, рхы дадырхәон.
Зны-зынла аиаша иаԥхьаҵәҟьа ибла ҭызза дахәаԥ­

шуан, аха снапы назсырххап ҳәа игәы иааҭеикыр,
иахьцаз-иахьааз имбо иныҵабон...
Аџыри, абни ашьапызаҵә – абухгалтери, нас уажәы
ақалақьқәа рахь еимпыз шьоуки... Урҭ ршьапы еи­
қәыр­гылан, иахьа уажәраанӡа бригадирс дынкылан
дрымоуп, аҳаблаҿ зегьы ргәы ихыршәаны.
– Уара, ауаа рус зхы ақәызҵахьоу уаҩуп! – рҳәон урҭ.
– Уара, уи азы ушоуп... – рҳәон урҭ.
Иаргьы ус акәыз џьишьон...
Иахьа шар хәлаанӡа хәыцыԥхьаӡа ҿыҭуа дзышьҭаз
ауааи иареи заҵааира еицәыхарахон.
– Ианакәызаалакгьы ус акәын... – рҳәон урҭ.
– Ауаа рзы бзиа ҟазҵоз, дара ауаа деилыркаауа иан­
ба­ҟалахьаз! – рҳәон урҭ.
– Абасеиԥш аан, уара уеиԥш иҟоу ахацәа, дара ир­
зым­хәыцкәа ауаа рыԥсы ҿырхуан. Ҿаҭахьас рҽы­ҟаҵан,
ауаа рыԥсы рҽарҭон!.. – рҳәон урҭ.
– Аха ус егьа иҟазаргьы абзиара аҵыхәа ыӡуам,
иуԥы­лоит! – рҳәон...

Иаргьы зхала еилкааны, зхы ианҟәышлан иӡбаны
акы ҟаз­ҵоз иакәӡамызт. Ихала, аҽаӡәы иимырбакәа
иидыруаз анышә арԥԥара акәын... Уи данаҟәырх,
цәма­­ҭәак даҩыза­хеит, акы дацраҳәазар акәхеит, имаа
аӡәы икызар акә­хеит...
Ари иара издырӡомызт, аха напы илазкыз ибзиа­ҵә­
ҟьан ирдыруан.
Иара имхы аҳәира ҭиааны, ацгәыхш шьамхахьы
иҩеиуа ишыҟаз, аколнхара аҟынтәи иреиӷьыз ацәуӷәқәа ҵакны, УРҬ рымхқәа дырҭагьежьны, ирҩшьны
икаижьуан. Илеи­ҵон, ичал­туан.

– Иумбо абанҭ аҿарҳәыдаа узхәыцра иаҟәыҵт,
– рҳәон урҭ шьоукы лаԥшықәҵан, – урылагьежь
акәымзар, дара ус рзумур, уара иузыруеит... Анха­ҩы
убас адагь, акг­ьы узирҟаҵом... Ацәаӷәацә ахы ушьы­
шьыр аҟәыҿыҳәа итәоит. Лахә-лахәы иушьк­лаԥ­шуа­
заргьы усыс иумкын. Уара дара ирзеиӷьу ауп узҿу.
Уи аҳәынҭқаррагьы иадыруеит. Мыш­кы ахы мышкы
аҵыхәа урҭ зегьы ныхахәырак еиԥш иуашьапкуагьы
убахра уҟоуп.
Иара иахьиаҳауаз ддырҽхәон, ргәы иладуузшәа
ҟар­ҵон...
– Даара хара ихәыцуа аӡәы иакәымзар, ари иеиԥшҵә­ҟьа аус зхы ахҭнызҵо дубарым!.. – рҳәон урҭ иара
ицәырӡошәа, иара иаҳаратәы... Ихыччозаарын!
Арахь ихы наздикылашаз ҩызаҵәҟьа димамкәа
зегьы иԥырҵит...Аӡәи ҩыџьеи ус аламала дказмыжьшаз
иҩызцәа аибашьраҿы иҭахеит...
Усҟангьы зынӡаҵәҟьа игәаҵәа ҭҳәамызт, зны-зын­
ла абарҭ ируази-ирҳәози агәра игомызт. Аха ас ааи­
гәахәцыԥ­хьаӡа, иара ихы иара дабашьуа, ихы да­хыччо
далагон... Урҭ ус шԥарыдыскылаӡеи ҳәа...
Хәыҷы-хәыҷла, хәыҷы-хәыҷла, иҭууа иҟарҵахьаз
ихы зынӡа инҭыԥшша ицеит, иаргьы ддысит. Иԥсҭа­
заарагьы аҵ­ла гәаҩеиԥш иҭыкка, шьыжьымҭанла ахәы
дықәгыланы ахьҿиҭуаз, ибжьы мацара аԥшадаас еиԥш
ианыҩуа ин­хеит.
Еиҳа-еиҳа аҩы илсуан. Ашьҭахь аҳаԥшьа ахьжыз
анаҩсшәа днеизҟәаҿын, ахаҳәрдыдыра днылатәеит.

«Уу-уу» – харантәи бжьқәак рҭаҩуан илымҳақәа. Нас
урҭ абжьқәа иааскьо-иааскьо мацара, еилыкка иаҳауа
иалагеит:
«Саса, уара ухаҵа бзиоуп!»
«Саса, уара умшуп…»
«Саса, уара уакәымзар ауаа хҵәон!..»
«Ачаирҭахь!..»
«Арашәарахь!..»
«Аҭагаларахь!.. Аӡә думышьҭын!»
«Аӡә унымхан!..»
«Аизарахь!..»
«Аизарахь!..»
«Аизарахь!..»
«О, Саса, сара уаасыдҵаал…»
«Саргьы…»
«Саргьы…»
Нас арҭ абжьқәа илымҳа шҵырхуаз, хәыҭхәыҭла
аԥсӡы еиԥш иаҳауа далагеит аҽа быжьқәак.
«…Саса, иудыруазеи уи итәы?»
«?..»
«Ишԥоузымдыруеи? Ани зны ишԥеиҳәаз?..»
«?..»
«Уара иԥсы уаҵеиҵарц иҭахын уи! Иахьа – уара,
уаҵәы – ҳара. Нас?.. Нас иҟаиҵоз уара идыр…»
«Аҳа-аа-аа… Убас иҳәеит! Ишуаҳауаз?»
«Нас?»
«Егьи?..»
«Уаҳа?..»
«Ашьыжь ахәаҿы уи ихьӡ ҳәаны ҿумҭын!..»
«Уи акәамжәи акабеи уимырааит ҳәа ҳаҳаит. Ани
ама­ҭәа ауаара иҭиуа дыҟоума?! Дудыруоу уи акәым­

жәи акабеи изҭаз?.. Ибзыцәашьа, аҩӡыбжьараа рцәа
рхызххьоу аамсҭа… Аӡыхкыра ишыруаз ҵыԥх ир­
шьыз…»
«Уаҳа иудыруазеи уи азы?/
«Иахьа изҿумҭын Нарықь!»
«…Сиҭ!»
«…Кәасҭа!..»
«…Тарас!»
«…Сасран!»
«…Володиа!»Саса уажәы дахьтәоу илымҳа амаҭ еиԥш иҭаҵәиҵәи­
уа иҭоуп урҭ абжьқәа.
Аха усҟан, амаҭ хьшәашәеиԥш ауаа рыҩнқәа ирыҩ­
на­лоз иара иҿымҭра акәын. Зызҿыҭра даҟәыҵуаз
рылган ирго ианалага нахыс, ақыҭаҿ ауаа рыцәа ыӡт.
Уаанӡа Саса ибжьы зламӡоз ауаа, ианбаҳазҿиҭришь ҳәа
рыгәқәа ҭыԥсаауа иԥшын…
– Иубома убжьы аҳара насыԥс ирыԥхьаӡо ишыҟала!
– рҳәон урҭ.
– Ҳара ҳааигәара уҟанаҵ умшәан!.. – рҳәон урҭ.
– Ҳара ҳнапаҿы уӡуам! – рҳәон урҭ.
Дырҩегьых амаҭ еиԥш иҳәазо илымҳа инҭалон
акыр мши-ҵхи ирылсны иааҩуаз урҭ абжьқәа.
Данашьцыла, усҟангьы, ашьҭахьгьы, аӡәы иахьа
ау­сура дкылымсыр, адырҩаҽны ашьжьымҭан, ахәы
дықәгылан днаҳәы-ааҳәуа анҿиҭуаз, уи ихьӡ ааиҿы­
ҵаиршәомызт. Зыхьӡ ҳәаны ҿимҭыз али-ԥси рыбжьара
аусура дынкылҟьон. Шар хәлаанӡа Саса ииҳәарызеишь
ҳәа ибла ҭырхаха дихәаԥшуан…
«Саса уаҵәы зықәҿимҭыз бзиа даниом…» – амаҭ
хьшәа­­шәеиԥш аҩнқәа инарыҩнала-аарыҩнысуа ақы­
ҭа иҩа­рылалт.

Уажәы игәы иқәҩыхуа иалагеит иара иҿыҭыбжь­
қәа. Абасҟатәи шықәса ирылҟьа рҿаархеит урҭ…
Шәҩык, зықьҩык, жәа-нызқьҩык Сасараа еихьымӡаеиԥымӡо еицҿырҭуан… Ахраӡагеиԥш аҳауа кылыхха
иҟарҵазар ҟалап урҭ аҿыҭыбжьқәа.
Ус, иаразнак ддагәахазшәа, изакәызаалак акы има­
ҳа­ӡо дааҟалеит. Данхәыҷыз, иҽаникәабоз илымҳа аӡы
анҭа­лалак ишҭихлоз еиԥш, ихы ааиҟьеит, аха уаҳа
умԥсит.
Ани есыҽны зызҿыҭра даҟәыҵыз рыхәҭаа акәзар
ари аҿаҳа-ҿымҭра? Деиханы, дгазҽазуа дҩагылт.
Урҭ рзы ҿиҭроуп уажәы, аӡәаӡәала, дахьынӡахәо…
– Уаа, Нарықь! – ишимчыз ибжьы наиргеит. Ибжьы
аԥша ашьҭыбжь инахәлаҳа ицон.
– Уаа, Махаз!
– Уаа, Кәасҭа!
– Уаа, Кәица!
– Уаа, Тарас!
– …Володиа!
– …Гәас!Аҿыҭра уаҳа илымшо, агыларагьы уаҳа илымшо
даны­ҟала, деиҭалеизҟәыҿны ахаҳәырдыдыра дны­
латәеит. Аџьынҵ­қәа ршьапқәа дрыбжьыԥшны дшыԥ­
шуаз даагачам­кит: нырцәтәи ахәы инавҵагы­лахьаз
амза ҳаҭгәынк еиԥш еи­қәаҵәаӡа џьар дук ахарсын.
Зылԥха ҳаура... Издыруада уажәы зыхьӡ ҳәаны ҿи­
ҭуаз убра акәзар анышә иахьамоу?..
Уи, нырцәтәи аԥсыжрақәа рыҟны, ахәы аҵкар­ҵә­
ҟьаҿы нышәынҭрак иахарсыз аџьар амза иади­балон,
аха уа­жәы урҭқәа цқьа ирзеилыргомызт иб­лақәа.

Ихы ахаҳәра инылаҳан, ахырхыр ааҭгеит ихә­
лымшәы.
Ԥыҭрак ашьҭахь дахьыцәаз ԥхыӡ ибон иҭацәыз
аԥаҭхь иҿыҵакны дааҟәымҵӡакәа дышҩахоз... Џьа­ра
кәармак ҭшәаны сҟырҟы азырцәаакуазар ҳәа. Дҿажә­
кны дыҟан...Дигәа акраамҭа ихы ахьынахаз ддәықәын. Акыр
аҵых цахьан еиԥш, ихы иҭамкәа игәы иҭамкәа дыр­
ҩегьых акәара дынхықәгылт. Иахьа шаҟантә уи
дныр-аархьоу уара идыр. Ԥхыӡ ибазшәа акәын цқьа
ишигәаламшәоз. Акәара зынӡа аԥсы ӡаны иҟан. Аих­
сыӷьра иаҿыз аԥша, макьанагьы аҵла рымахәқәа еи­
мырҽҽо ирылан.
Данмаҷыз акырынтә иақәикхьан, абри аԥаҩ аҟынтәи
егьи аԥаҩ дықәԥаларц. Зны дыҩны даннықәыххлак,
изым­гәаӷьыкәа иҽникылон. Ианигәаӷьлозгьы, аԥаҩ
зынӡа ишьапы изахьмырсӡакәа, аӡы агәҭа дҭаҳауан.
Егьа иундазгьы нырцәтәи аԥаҩ дзахьымсит.
Усҟан ҽыҩ-ҷкәынра иуртә дыҟан. Зны, аҽеиқәа
аԥхьа ирымаз аҽыҩ лахь-ҷашь дақәтәан аҩныҟа дшаа­
уаз, акәара да­нааҽԥынгыла, иааигәалашәеит шьа­пыла
дышзахымԥалоз.
«Чоу» ҳәа аҽыҩ-ццышә даннаҵаҟьа, еиҳа илаҟәыз
аар­цәтәи аԥаҩ илықәсны ианыԥа, иара дахҟьаны дцан
абардра дылаҳаит. Абардра дшылаҳаз ауп акәымзар,
ад­гьыл аҩарахь дкаҳар дыцҟьа дцон. Деимацәкәыкәы
дрыц­ҳах­әха абардра даалҵит. Аҽы алахь ҷашьӡа нырцә
аԥаҩ ҳарак иқәгылан, ихьаҳәны иара ихәаԥшуан.
Маҷк шьҭахьҟа дцан, деиҵас дууаӡа дыԥеит. Адыжә­
ҳәа ишҿыбгара иҟаз нырцәтәи аԥаҩ днықәԥалеит.

Уажәы ари акәара ахыԥара ӡышьҭрак ахыԥара
изаҩы­зан.
Ҳәарада, ихыҵны ианыҟам. Ианхыҵуа уи ӡиаск
иаҟарахоит…
Дигәа уаҳа дмаангылакәа, ахәылԥаз аҽқәа ахьы­
нижьыз адәахьы иҿынеихеит.
Иара иҽеиқәа адәы агәҭахьшәа иҟан. Егьырҭ абна
ҳандақь ахь рҽеиларӷәӷәа еилагылан. Азхара азымфа­
ӡо ажәыр-жәырҳәа аҳәра иаҿын аҽан. Уи инацәыха­ран
иҟәиҭ­ӡа ахала игылан аҽҵысгьы. Ицәазар акәхап.
Дигәа дышиашаз иҽыҩ ахь иҿанынеиха, аҳандақь
зҽа­варӷәӷәа игылаз аҽқәа рҳан, аддыҳәа иааилагье­
жьит. «Ҭхырр» ҳәа рхы ашьа иаԥхьо иааӡырҩит.
Аҽан аақәырқәырын, исыгә-сыгәуа аҽҵыс ахь аҿы­
на­нахеит. Аҽыҩ ыцәаӡамызшәа ахы ҩышьҭнаԥаан,
иахьгы­лаз иахымҵысит. Абӷа инапы аннықәишь, ацәа
аахԥеит, иаразнак аԥхӡы-фҩы ӷәӷәаны иԥынҵа иҭаст.
– Уҽушьӡеит ҳәа сыҟоуп, – иҳәеит уи, – уадызцалазеи,
ашьшьыҳәа уҳәлар…
Аха гәыбӷанс иамоузеи… Ауаагьы аҽқәагьы ҳаниз,
акрыфара ҳахымԥсаарц, ҳазшьышаз аҽакы ҳшьа иа­
ларҭәеит…
Имаҟа ааимӷихын, ицәаакӡа иҟаз ақьышә иԥшаан,
асаса ааихыхны инаҿеиҵеит. Дҩаԥан, убриаҟара
дшы­ҳаракызгьы, акраамҭа иҽимырххакәа, аҽы азқәа
аҟынӡа дзым­ҩеит. Дҩақәтәан иҽааиҵихит, аҽыҩгьы
дышь­ҭкәыцәаа аҿы­нанахеит. Дигәагьы дласӡа даа­
ҟалан, иԥсы ааилалеит.
Аҽыҩ шнаҵҟьаз еиԥш, аҽҵыс абжьы ҵарыхәҵәаӡа
иаа­кьыр­кьырт, аҽангьы аагәрым-шәрымит. Уинахыс
акгьы иаҳауамызт Дигәа. Иԥрит аҽыҩ азқәаҿ ауаҩ

данаиу. Уи има­ҟа наҿеикыр иҭахын, аха амаҟа акәым,
аӷәра аҿазаргьы уажәы уи анкылара цәгьан.
Апыҟҟаҳәа аҽышьҭыбжь аҵх иҩаларпыҟҟо, амҩаду
ахь ахы археит аҽеиқәа. Убас иҭрысны иҵәиит, Дигәа
еергь­ҳәа аҽызқәа иҽахеикит.
Амала баша амаҟа аҿеиҵеит, иара иахьаҭахыз дагон.
Аха, анаарахьҵәҟьа ианнеи, ибжьы ақәирго, амаҟа
аҿым­шәартә ахы дахо, ииулак акәарахь ахы ирхеит.
Ҵаҟа аҭа­ҟьаҟьараҿ ианылбаа, ишьхәа аирбан, акәара
дахыԥарц аҿынаирхеит. Аха иара, аԥаҩахь инаӡарц
ԥыҭк шагыз иаа­ҳәын, аԥшаҳәа иаваршәны аҩада иҩит.
Егьа иундазгьы аҽинамҭеит. Иаангылт уи ҵыс
злым­ԥр
­ аауа инашьҭыз аршәыраҿынӡа ианнеи. Аура­
зоуроу еисуан, ацәа ахыԥан ицон.
Ари алагьы иҩашьом уи шажәыз. Ианааз, иахьа
хәлаан­ӡа иҩуазаргьы усыс иамаӡамызт, еиҳа-еиҳа
иаапкуан.
Ԥыҭк аԥсы анааиҭанак, еиҭахьаирҳәын, акәара да­
хы­ԥарц ахьиҭахыз ахь идәықәиҵахт. Иаргьы ахәда
ҭҳәа ду дықәиан ахыцеиԥш ирхәон, ихьеирҳәуан, аха
уаҵәҟьа иан­неи, ирҳазшәаҵәҟьа ганха иԥан, иҭрысны
нада-аада иа­­ҿалт. Уаҳагьы даазыбзиамхаӡакәа, аҩыз­
цәа ахьыҟаз адәахьы дагеит. Иаргьы дахымҟьарц аԥыр­
цәқәа инапы рыларԥсны икын, иахьиҭаху адәықә­­
ҵара даҟәыҵны.
Аҽеиқәа, Дигәа даман знык адәаҿы ианызҩеи,
ахәыл­ԥаз аҩызцәа еидцалан изларҩуаз амҩа аашьҭ­
ԥаан, адәы иакәшо иаақәлеит. Аҳандақь иавагылаз
аҽқәагьы аавҵын, рых­қәа шьҭыхны иԥшуан. Аҽҵыс­
гьы шәаны игылан, аин иадыӷәӷәала. Аҽан ааҟәымҵӡа­
кәа ажәыр-жәырҳәа аҳәра иаҿын.

Дигәа иҽы, макьана имтәацыз аԥша кылжәо да­ман
игье­жьы-хынҳәуа адәы иқәын.
Уи агәы иаанагозар ҟаларын, даҽа ҽык захьымԥ­
шӡакәа иакәшан аҭалара иаҿушәа. Убасҟак иԥырны
иахьнеи­уаз атрибунақәа рҟынтәи ауаа ршыкьыбжьы
алымҳақәа ирывыҟьҟьа аԥша иагошәа. Убри азы акәу­
шәа урҭ рыб­жьы иара алымҳа аҟынӡа изымааӡауа.
Иҩуеит, иҩуеит, иҩуеит... Агьежьырҭақәа рҿы еи­
ҭасны арахь иҩеиуа амза агәышҵа дныҵаԥшуеит
Дигәа. Уи, иҿыцәо аԥырӷеиԥш, ихиаҵәа-хиқәарааӡа
иҟоуп...
Иаангылом, ишзахәо ицоит аҽыҩ. Иашьҭам, иа­
вагы­лам, иҟам-иным аҽқәа ираԥхныҩло, иҟам атри­
буна­қәа рҿы, иҟам ахәаԥшцәа ираҩҟьҟьо... Иха­
ҵәицыԥ­хьа­ӡа ина­ҳәы-ааҳәуеит ажәҩан, изхагылоу
ад­гьыл ацҳаҵәры еиԥш иаҵаҵәиуашәа.
Абас акраамҭа, акраамҭа инаҳәы-ааҳәуан ажә­
ҩан, акраамҭа адәышкәаӷьаз иаҿасуан иххаахьаз аҽ­
еимаақәа... Ди­гәагьы дааԥсеит уаҳа иламкәа, уажә­
шьҭа иҽызқәа иҽизахакуамызт. Аха аҽы аангылара
агәы иҭаӡамызт. Иб­жьы ақәиргеит, аха ианамуӡа
дааилашәан, аԥырцәқәа аау­шь­ҭны ишим­чыз амаҟа
дахан ахәда анирҵәи, аҽыҩ ықәҟьеит. Иаргьы уаҳа
иҽизнымкылакәа дахҟьан, адыжәҳәа адәы днықә­
ҳаит. Исар­кьа­­лыхызшәа аӷьеҩҳәа абжьы ган, ажә­ҩан
иахькыдыз иҟәыбаса иааимышәшәеит амза. Инеи­
қәлашьцеит.
Ԥыҭрак ус дышьҭан Дигәа, иԥсы изҭымкаауа, ибла
из­хымтуа, ихы ҭууа. Ашьҭахьшәа зны ибла аахитит.
Зныказ дахьыԥшуаз акгьы еилганы ибомызт, нас
хәыҷы-хәыҷла аҭашәара згәы иҭаз амза ибеит. Уи

иакәыршаз аҽыкәа­ҳагь алаԥшҳәаа иҩалагылон. Ԥыҭ­
рак ус иҽмырҵысӡакәа уахь дыԥшуан Дигәа.
Аҽыкәаҳа. Уаха абри адәаҿы аҽыҩ зыкәшо аҭагьа­
гьеиԥш... Иԥсадоу алашара, ныха ҩазак, ныха жьагак
еиԥш, амза иакәыршоу... Аха уажәшьҭа дук мырҵыкәа
иҭахоит ари амза. Дук мырҵыкәа аӡара ҭырфаҷа,
икеикеиуа иҩагы­лоит амзаҿа. Уи иацгылап аҵаақәа.
Угәы зырҿыцуа, уеил­ҟьа-еилӷәыцәаа уҟазҵо. Ашьхақәа
инарықәнаҵап асыршәы, арахьгьы илбаанагап уи,
ахәыҷқәа «рыхәмарга» ԥшӡа, ад­гьыл ду ахәышәтәыга...
Аӡиасқәагьы акраамҭа ирымымҵәартә аҩҿеиԥш иҿа­
цаӡа асырӡ агьама...

Дигәа деихан дҩагылеит. Уи иалкаан џьаргьы ижьы
ица­ны дыҟамызт, аха деилаххаа, дхьанҭаӡа, адгьыл
дахьы­қә­гылаз иҭаирҽыларашәа ибон.
Иџыџӡа иахьыҩагылаз игылан иҽыҩгьы. Днадгы­
лан абӷа инапы нықәишьит, аԥхӡы макьана иаламба­
цызт. Инап ҟьаҟьа дуқәа ҩақәырӷәӷәан, аҵыхәа ашьа­ҭа
аҟынӡа инықәишь-аақәишьит.
Ахгьы хьарҳәны инаихәаԥшит. Егьи аганахь диасны
ава­ра инапы анынахьишь, дырҩегьых дахьгылаз ахь
ихьаҳәит. Дигәа иџьыба дынҭалан асԥычка ԥшааны
иааихьишьын, иара иахь ихаз абла инхирԥхалт. Аҽы
ахы амырқәа­цеит. Уи абла аш хын, еимаҩызны акгьы
абаӡомызт.
Даҽа сԥычкак аиркын, егьи абла ианынхирԥхала,
ашыр­ҳәа ахы аашьҭнакәыцәааит, игазго ихыжьлаз
агәырҩеи ааԥсареи еимырҽҽаны инаихәаԥшит.
Абри акәзаап акәара аԥаҩ ахь изықәымлоз, иажә­
ӡеит рыцҳа...

Аҽы азқәа дырҩегьых инапы нықәишьын, уа иаа­
ныжь­ны адәы дықәлан иҿынеихеит Дигәа. Амза азы­
бжа ам­шын иаҿыҵыҳәҳәон. Аҽыкәаҳагьы акыд­ба­
лара иаҿын. Аԥша еиқәтәахьан. Аԥсабара ҟәызгаӡа,
икараха ихырсы­суан. Аҳандақь ахь игылаз аҽқәагьы
рыҽдырҭынчит. Аҽан­ҵәҟьагьы аҳәра иаҟәыҵт. Зегьы
ацәа рҽарҭон.
Икараха иҟоу аҽыҩгьы ыцәозар акәхап, еибганы
инхаз азблак хҩаны...
... Ишгылоу!
Дигәа амҩахь данкылс, амза ҭашәеит. Иаалашь­
цашәа ауит, аха уажәшьҭа ацәылашара аԥсы ӡаны
џьара аҵых аҿаҟәахьан. Шьыжьынӡа иҟаиҵара, дахь­
цо изымдыруа ам­ҩа дананхала, ихьыз зегьы изеи­
зыкәкәо иалагеит.
Иацы ашьыжь инаркны уажәынӡа, уахыки-ҽнаки
акәым, шықәсык цазшәа ауп ишибо.
Лара... Лара лакәын ассир, дышԥаччоз лкьатеиах
ԥҵәо... Уажәшьҭа игәы ахьыԥсыз иԥсит: Убриаҟара
акәын уи ииҭахыз... Уиаҟра иара изы егьымыцхәын.
Уажәшьҭа лара иааҟалҵалак, илҳәалак, илулак – иара
изы зегьы дара ракәын...

Уа игылан иччоз, избаз еиҳараҩык ирхашҭхьеит.
Иргәалашәаргьы, «митәык ҟалама» рҳәашт. Аха иҟалаз
урҭ иабардыруеи! Урҭ дыршьа рымаӡам, урҭ рыблақәа
аҽа дунеик иқәыԥшуеит, иара дызмоу адунеи рбар­
ҭаӡам. Уа урҭ лашәуп, идагәоуп... Аха лара ус ды­ҟоуп

ҳәа ԥхыӡ ибаргьы ихеиҵомызт. Убасҟан, аҟама аҿы
еиԥш, уи лыбла ибла ихылымшьылар...
Ииашоуп, усҟан иҭаххар, ихьаа анаахыжьжьа дҩа­
гылан, УИ даашьҭыхны анышә днанҟьо, даашь­ҭыхуа,
деи­ҭананҟьо... Ауаҩы амш илагара зеиԥшроу иир­
барын, цқьа-цқьа... Аха уи аҩыза ауаҩы ишԥаҟаиҵо!
Егьи драхәхаргьы, уара уеизгьы-уеизгьы урахәхар
аума! Ишԥаҟало зегьы еицлабны ирахәхар! Арахәра
ԥха­шьароуп, еиҭаԥха­шьароуп, рыцҳароуп! Шәарҭа
дууп!..
Аха уа игылақәаз рзы уи аилкаара цәгьоуп. Лара
лыб­ла зегьы рзы ихтыз џьимшьоз, мшынзаргьы аҵан­
ӡа дҭаԥшуаз џьимшьоз...
Ииашоуп, зегьы рыблақәа хтын, ирбон. Аха баша ир­
ҳәом, ахьшьгьы хара иабоит, аха ауаҩ иибо азбом ҳәа...
Игәы урҟьар акгьы убаӡом, аха иара ида уаҩ изгәам­
ҭо игәы аҵәымӷ алаԥҵәеит. Иҽанааирҵыслак уи
аԥҵәахақәа наҟ-ааҟ илакшалашт... Акраамҭа.

Ашарахь еигәо ианалага, хьшәашәарахеит. Ахьшәа­
шәара Дигәа ихы-иҿы арԥсаҳәан, амца зхылан иҟаз
иб-л­а­­қәа хнатуан.
Дышнеиуаз, акы ааигәалашәан даангылт. Даахәыцхәыцын, ирӷәӷәаны иҿынеихеит. Дахьнеиуаз убас
ишьа еилашуан, адыжә-дыжәҳәа игәы еисуан, ихы
ицәым­ӷнатә­уан ииӡбаз. Аха еиликааит, абас дшы­ҟаз
уи игәаламшәар акәын, ианигәалашәа ихы шиз­ным­
кылоз… Иара иакәӡамшәа дҟалеит.
– Иарбан сара уаҩ игәнимгара зыгәнызго, зегьы
среицәоума?!. Ма зегьы среиӷьума?! – даҿын уи ихала
ацәа­жәара, игәы ишамуаз.

Иҭаҷкәымқәа ааираҵәеит, ихаҭагьы иааџьеишьеит
ибаҩ-ишаҩ, ицәа-ижьы иазымкуа, гарҭа змамкәа иҟа­
лаз имч ду.
Дҩаҵҟьан, дыҩны иҿынеихеит. Амарда ашьапа­ҿы
игы­лаз Цуца лыҩны днахьыԥшит… Дшыҩуаз уахь ихы
рханы дцон.Зны-зынла, аӡәгьы изымдырӡо, Цуца лхы ныбжь­
ганы џьара дцалон. Мышкы-ҩымш данымааӡоз ыҟан.
Ақыҭантәи абызҳәацәа ихтны ирҿыҵашәалак аҳәара
иалагон, дхы­н­ҳәны данырԥыхьашәалак.
– Уаҳа ишԥазури, шәара зегьы шәыԥсызар! – лҳәон уи.
– Жә-камбашьк сыман, – иҳәон абызҳәацәа рахьтә
аӡәы, – ақыҭан акамбашь-цәаӷьқәа ҭәны ишыҟазгьы,
уи, ианазаалак, абарҭ аӡқәа зегьы ирырны архақәа
рахь икылымсыкәа иаангыломызт. Нас уатәи ацәа­ӷь­
қәа анаслак ицәтәны, иқәач-мачуа ашьшьыҳәа ахала
игәарлон.
– Ҳа-ҳа-ҳа! Сара сакәым, шәара шәыҳәсақәа егьа­
рааны ишәыҵыҵхьазаарын, царҭа ҳәа акгьы рбом
акәым­­зар… Анышә уашьын, ушынкашәара угылоуп, иза­­
кәыхи нас сара сҿы убз узасуа!.. – ирҿалырцеиуан уи.
– Уааҳә аауп, нас, уааҳә!!!
Ддоухазшәа акәын ихы шибоз Дигәа. Убысҟак имч
ижәлан дыҟан. Амардуан аҿҿа алго, хыма-ԥсыма
дҩыхәнан, абарҵа-кьаҿ хәыҷы ҭарҽыло дҩықәгылт.
Ашә дагәеит, аха наҟстәи аихаҵәы ылаҵан иаркызар
акәхарын, наҟ-ааҟ аҭӡамцқәагь шамаз иаахыџхыџит,
нас днас-насит. Иар­ма­рахь џьара аԥенџьыр аатит.
Цуца лԥынҵа аакыллырҳә­ҳәеит. «Ҟоҳ» ҳәа ақьреиԥш

лыҩныҵҟантә акы ныҭҟьеит уи. Аԥенџьыр дадымҵыц
иҳәоны, ашә аӷьӷьа ахган иаатит. Дигәа ишьаҿа
неихиган, иԥхаӡа, иҟәазгаӡа иҟаз аҩныҵҟа­тәи аҳауа