Аҽыкәаҳа - 20

еи­малан иҟаз ажыц нҵәаанӡа ус дцон. Абжьаҿараҿ
даннеи, уаҩышәара иҟаз аанда деихеигәо дыҩхыҵын,
аҵәаҭра дыҩҭагылт.
Аԥша аахыжьжьашәа иҟан. Аха абаҳча зегьы
«шьшьшьы» ҳәа Шьашькәа лгәылҽаннаҵар аҭахызшәа,
абжьы кашьшьы игон. Аҽыҩ бзиеиԥш зԥынҵа агәа­
ҩарақәа ҭбаа-ҭбааӡа иҟаз аԥҳәыс, аҵәа ҟала афҩы
аӡыжь еиԥш дналагылт. Лгәы акы ныҵалан, ихианы
иҟазшәа иаразнак лылаӷырӡ аҿыла­нахеит.
Дқәыԥшӡан, 18 шықәса лхыҵуан абра данаанагаз.
«Дзыргәаҟзеи ӡӷаб ҟадыџь, дабаццакуаз» – рҳәон иза­
ҳаз. Аха лара насыԥ лыман…

Уажәы дахьгылоу лцәеи-лжьи зегьы агәыр-сса алар­
ҵоз­шәа илыхӡыӡон, аԥхӡы хьшәашәа лықәнаҭәон.
Еицра­шәа­ны иҟаз лӡамҩақәа ирықәышьшь амалама
еиԥш лыхәрақәа ирықәҭәоушәа, лылаӷырӡқәа лгәы
дыр­ԥсаҳәон.
Ацәақәа днарымҵыс-аарымҵысуа дышнеиуаз,
УИ днад­гылт – АМҲАРА! Лнапы нагӡаны ашьшьыҳәа
ахьатә ӷәеи­ха­са инахьылшьит. Аӷәы џьаџьан, аха
ихьшәашәаӡа иҟа­мызт. Ашә даннаха, иаатит. Дныҩ­
налт. Аҩныҵҟа ҟәан­да­ран. Џьара қәацак ақәымҭәац­
кәа, асҟаамҭа амра зқәыԥ­хоз ахьатә ӷәы бахҵәаӡа иҟан.
Шьашькәа даанапыршьшьын ацәарҭаӷәы лыԥ­
шааит. Ашь­­шьыҳәа днеин, лҽеиҵыхны днықәиеит.
Лылаӷырӡқәа ааҟәымҵӡакәа алеира иаҿын, лхы-лҿы
иахьыкәкәаны лыхә­дахь иҭалон.
Уажәыгь уаҩ даламкьысӡац уи амҳара… Ҩбаҟа уар­
дын амҿы маҭәахә згаз, еихаки ҵәымҟаки рыла еилы­
шьны иааи­бырҭаз… Уи еибгаӡа игылоуп иахьагьы.
Убри амҳара лымбакәа, уажәраанӡагьы абас иҟоуп
ҳәа лоуҳәар илызхаҵомызт Шьашькәа.
Акраамҭа лыжәҩа ҭҟьаны, абра ааира лҭахны дшав­
нагоз, уажәы машәыршәа дақәшәазшәа…
Уажәы еиқәхаԥса иахьгылоу дыҩнаиоуп.
Лара абра ҿыц данаанагаз ауп. Абар, амҳара ҿыцҳ­
ҳа­раӡа уажәоуп ианыҟарҵа. Ацәыцә фҩы ҩнымҵыц
ма­кьа­на. Шьашькәа дызлаиоу аиарҭа акәзар, амра
афҩы алач, унылашәа уцоит.
Абри аҩыза аиарҭа знапы иазыркыда, абасҟаамҭа
ԥҳәыс дзыҩнагыламыз аҩнаҭаҿы?!
Нас ахыб ахь дыԥшуеит. Дыԥшаауеит, дыԥшаауеит,
аха џьара кылҳаракгьы лбом, аӡы кылымшәо ихыбуп.

Ҽыҭк ажәҩан уаҩы ибарҭазҭгьы! Аеҵәақәа ӷәӷәаӡа
дры­­лаԥшуа. Иаҳҳәап, ажәытә ҩнқәа рҿы алҩа царҭа
ша­­маз еиԥш. Усҟан алҩа царҭақәа рҟынтә аеҵәа
убомызт, алҩа иаҵәахуан.
Алҩа, ауаҩ имцахаара абираҟ, аԥсыԥ лагаҩагара,
аеҵә хнаҩон. Аха уажәы алҩа аҽаџьара ацарҭа анеиҭа,
аеҵәақәа рбарҭагьы ихамышҭыр акәын ауаҩы.
Ахәыцрақәа дрылаччо диоуп Шьашькәа. Дкараха­
гьы дыҟоуп. Абар, уахыки-ҽнаки зшьапы иқәгылан
ҭацара зуаз!
Ачара. Уи шаҟагьы икьаҿузеи, шаҟагьы еиҵыхузеи…
Ани аҵыхәтәан иааиз ауаҩаԥшь иажәа шԥанымҵәа­
ӡоз! Бзеирак ианиаша!
Уи ҽыкәашак лхаиршәит… Уаанӡагьы шаҟа рахә­
ҭиаа рыӡбахә рҳәазеи, ацәаӷәацәқәа рзааргӡа. Ус
аԥсышәан… Аха уи еиҳагьы еиӷьуп. Зыбзиабара атәы
ззымҳәаз аҷкәын­цәа рхәыцрақәа реиԥш, уахь адәы
иқәлан иҳәлап урҭ «ил­хадыршәыз» аҽыкәашақәа, ажә­
хьақәа, ацәаӷәацәқәа.
Зегь ссируп адунеиаҿ! Дахьааԥсоугьы ссируп!
Уии лареи аԥсаҭеи аџьыкаци реиԥш еизшаны аду­
неи иқәиҵеит, зегь здыруа, зегьы зымчу анцәа ду.
Шьашькәа лаб лыда димаӡамызт. Иара зыԥсы злаз,
ақыҭаҿ унеишь-уааишь ҳәа зарҳәоз аӡә иакәын. Амчра
ҿыц анааи, уи зныказ рацәак ибжьы ақәимыргеит.
Амала, иа­зеицәоугьы акгьы иҳәомызт, заҵа иҟаимҵа­
ра. Ҽырдагәа ҟаиҵеит рҳәан, ибжьы имырхырц иа­
лагеит, аха усҵәҟьа­гьы игәҭасра цәгьан, егьалымҵит.
Шьашькәа лаб бзиа дибон, зда димамыз иԥҳа. Џьа­
ра днеиԥыршәан ҟаломызт. Аиашаз, лара уаҩы иблаҿ
даа­иртә дыҟан…

Урҭ ргәылара Арушьан «аликбезаа» аирԥхьон.
Зны Шьашькәа уа днеит лыҽӡаны. Мчыбжьык маӡала
дны­ҟәон уи. Мчыбжьык ала аҿҿаҳәа аҩреи аԥхьареи
лҵеит.
Ус, лаб ианеиликаа, ҳаӷеимшхара, аҩны дыҩнеикит.
Ас шлыхьуаз лдыруан Шьашькәа, аха уажәы аҽакгьы
лыхьит – бзиа дылбеит Арушьан. Уи ибжьы гәхьаалгон.
Ауаҩы аҟыбаҩ бзиа иман дироуп, убри аҩыза абжьы
иха­зарц.
Ус, ҩымш аанҵәоны Арушьан ибжьы лыҩныҵәҟьа
ила­ҳаит.
Лаб азныказ ибжьы ирцәгьеит, аха нас акраамҭа
ҭынч­рахеит. Адырҩаҽны «аликбез» ахь ацара азин
лоуит Шьашькәа. Аҽа шықәсык ала Арушьани лареи
рчара аҿҳәара ԥыр­ҵәеит.

– Абар, саргьы!..
Шьашькәа лгәы нҭыԥсаа ицеит, аха иара данынеи­
ҿаԥш, дааҭынчхеит. Уи икын ҵәа ҟаԥшь дук, уаҳа аҭа­
хым­кәа иҟаланы.
Днеины лаԥхьа днықәтәеит. Лара уи аҵәа илиҭаз
нар­ҳәы-аарҳәуа ԥыҭрак дахәаԥшуан. Ахаан ҵәа лым­
бацыз­шәа акәын дшыҟаз. Аҵәа уажәы илбазма, аха
ас иааигәа­ны, изеиԥшроу гәасҭапҳәаҵәҟьа дахәам­
ԥшыцызт. Уи азыб­жак уаркалеиуа иҟаԥшьын, нас гье­
жьырак ҩежьын. Иахьын­ӡаҩежьызгьы, иԥшқаӡаны
ашьеиԥш аҩныҵҟантә аҟаԥшьра аахыҩлон. Уи нахыс
ацхацәа шкәакәа еиԥш иҟан.
Шьашькәа лԥынҵа инадкылан даафҩын, иаха ҭа­
цара злалуаз акасы шкәакәа ахьықәыз инақәылҵеит.
Абас лханы дықәтәан изхара дизымбо дышлыхәаԥш­уаз

мацара, ашарахь инеигәеит. Убасҟан амҳараҿы иакыз
ацәашьы ыцәеит. Арушьан иҽеилыхны днышьҭалеит…

…Сааҭбжак аҟара ҵхьаны, Шьашькәа дыҭрысны
дҩықәтәеит. Амҳара злахыбыз аҟауар ҿыц, акы «аӷьеҩ»
аақәнаргеит, шәақьхысрак аҟара абжьы ҿацаны.
– Ҵәак алшәан ахыбра иқәшәеит, – иҳәеит Арушьан
дыччо, – ашарԥаз аҵәақәа нҿышәшәа-ааҿышәшәоит…
Уеизгьы ишԥабзиаз ахыб укылԥшны џьара аеҵәақәа
убарҭазҭгьы…
Ашьжьымҭан Арушьан иҽеилаҳәан дындәылҵит.
Ԥыҭ­рак ашьҭахь иаха икаԥсаз аҵәақәа аӡаӡа рыхьшы,
иҟәаҟәа-чаҟәан, инапқәа рызна иман дааҩналт. Ина­
ганы ахышә аҵыршьы инықәиҵеит.
Шьашькәа иаха илиҭаз аҵәа еибгеи, уажәы иааигази
неим­да-ааимдан днарыхәаԥшит. Аҵәа еибга афҩыхаа ам­ҳара хәыҷы азеимдомызт, егьырҭ иҟәаҟәан иҟаз
аҵәақәа рыфҩы зегьы аарыҵадырӡит.

Зылԥха ҳаура… Лхәыцра шанахама, мшәан!
Шьашькәа дыҭрысны дҩагылт. Акы «аӷьеҩ» аақә­
нар­геит амҳара ахыбра. Нас дырҩегь…
Иҟалаз анеилылкаа, деиҭанықәиеит. Аԥша аҽарӷә­
ӷәон. Иҿахаз аҵәақәа аҟәыбон.
Лылаӷырӡқәа бахьан.
Дырҩегьых аддыҳәа ахыбра нықәдырцәажәааит
аҵәақәа. Аԥшагьы, амҳара шьҭыхӡан иагарашәа, иаа­
рҵысҵысит. Амҳара аӷәтәы-ҭӡамц ааигәақәа аб­жьы

ҳәа акгьы рзын­кыломызт, адәы дықәушәа акәын
Шьашь­кәа зегьы шла­ҳауаз.
Агылара лҭахымызт, лааԥсарагьы, лажәрагьы лыхь­
ӡаны дықәиан.
– Ахара зду иқәнаго дақәдыршәоит, сзумшьызеи,
мшәан, усҟан! Дныҩныҵәааит Шьашькәа иаалыр­
ҟьан. – Уара узашьҭоузеи, уара уҳаракуп… Сара соуп
ашәиҳәаҩ ишиҳәара адәы иқәхаз, сара икаҳаз… Ис­
хароуп! Аха сара схала соума зегь зхароу?! Убысҟак
схы сзоуужьзеи уҩны сшьапы аныныҩнасыргыла аҽ­
ны инаркны?.. Бахҭала иааӡоу илеиԥшыз аԥҳәыз­ба…
Сҳәатәы иана­кәызаалак зны узахымсзеи?! Убзиа­
бара мацара сшаз­нымкылоз шԥоузым­дыри, зыб­зада
зыхәламыз, аӡәы иҳәатәы ахаҵарада акгьы ззым­дыр­
уаз аԥҳәыс мӡысхьа!
Уи сҳәеит ҳәа, исыздырам…
Иҟалап, ус анасыԥдара сшьа иалан сизар. Анасыԥ­
да уанлыднагала, уаргьы унасыԥдахеит. Уҩны-угәа­
ра қьаԥ­ҭажәутәуеит. Иқьаԥҭажәхеит сара сыгәгьы…
Абза игәыр­ҩоуп ауаҩы адунеи дықәызмыргыло.
Еиҳарак иара ихы игәырҩатәызар. Аԥсы игәырҩа за­
кәызеи!..
Анышә анрыбжьала нахыс, адгьыл ишықәгылоу
инхази, ҵаҟа иҵарҵази ртәы аҽакхоит…

Лыбжьы аԥша иаланаӡҩан, иууа иаман абаҳча иҵан.
«Уу-уу-уу» – рхылгон аҵәақәа, хьаа бааԥсык ршьа-рда
иҭа­лан иҭнарҩаауашәа.

Шьашькәа, азаара ззааз леиԥш, зны ацәарҭаӷәы
лыҽнықәлыжьхит, нас уантәи аӷәрахьы лҽаллырҩрит.
Лыб­жьы неиҵыхны, дагьацәымшәакәа, дқьызқьызуа,
лгәы ԥыжә­жәо аԥша далаҵәуон.
Акраамҭа дҵәуон.
Лҽанааиқәылк, дырҩегьых уи лаԥхьа дгылоушәа
лбоит. Уи шлаԥшҵашәароу лдыруеит, аха лабҿабагьы
еиԥшуп, дзацәцом.
Ихахәы ҟәашӡа ишлоуп, ихоуп ипилотка иахьын­
ӡаҵыԥ­шуа. Лара дызлыхәаԥшуам, хара џьара дыԥ­
шуеит. Аха уи игәаӷқәа зегьы ихыԥсаахьоушәа, ибжьы
татаӡа иҟоуп. Ибжьгьы лаҳауеит. Лоуразоуроу лцәа
дҭаӡыӡоит аӷәра да­хьықәжьу.
Узыршлазеи асҟак?
Аибашьра…
Аибашьра уара удагь ауаа ыҟан, аха?..
Аибашьра, аибашьра…
Ииашоуп, урҭ рыԥсы ҭаны ихынҳәит.
Ауаҩы данбзоу ауп зегь анихьуа, данԥслак – акым­
зарак...
Аибашьра, ҳрыцҳара ззымгаша!..
Бара ибцәалаӡыда… Усҟак бгәы иҭнымҵәо?
Уара… уами, уара иуеиӷьу исымадаз, мшәан?
Сароу?
Саргьы… Сара схаҭагьы сҭахеит хьыӡда-цәада!
Бароу?
Дааԥышәырччеит уи. Дырҩегьых зымҩа дыԥ­шуа
дала­гоит, лара димбаӡошәа. Ларгьы уи лаԥхьа дгы­
лоушәа дыл­боит, аха дылцәыхароуп, дылцәы­хараӡоуп.
Насгьы илбац иакәӡам. Уи зынӡа аҽа уаҩуп. Уи лара
лҩызцәа ауаа сса-мыссақәа иреиҳәогьы имам, рахагьы

имам. Уи дахьынаԥш­лак, лара лаҵкыс ибоит. Лара
илҳәо зегьы ԥсажәоуп, ак­гьы лбаӡом, длашәуп.
Агәы ауп акры збо акәымзар, абла акры абома!
Аџьма ахәда ԥуҟаргьы, аблақәа ааԥшуеит…
Сыбла ахьааԥшуа сыԥсы ҭоу џьушьоума, сзум­шьы­
зеи, сгәаҟуа адунеи сзықәурхазеи? Уара аӡә заҵәык
уакәын аду­неиаҿ уи азин змаз…
Бароу? Ибымаскузеи бара рыцҳа, быԥсы бзаԥ­сыр­
хозеи! Быԥсы ахьҭоу бахыччалап… Аӡәы ишьра азин
аӡәгьы имаӡам!
Сара анкьатәи уԥҳәыс сами…
Бароу? Мап! Уи аҽаӡәын, уи аҽаӡәын! Уи дыԥсит.
Ауа­ҩы иԥсы анихыҵуа еиԥш, днабылԥраан дцеит.
Уажәы убри лыԥсы анкьа изхаз ажьымаҟа мацароуп
избо! Уи бара дбызгәамҭаӡацызт, сара сакәын иб­
зиан дыздыруаз. Уи дссирын, аха дыԥшқацәан. Аи­
башьреиԥш иҟаз ахым­ӡаах лызхымгеит… Хаҭала уи
лышьра иалахәқәазгьы ԥыҭ­ҩык бдыруеит…
Дыздыруеит… Сыгәнаҳа зықәшәаша,дзыздыруазеи?
Дзумшьызеи усҟан, адунеи цқьамхозиз!..
Уи ихала иакәӡам… Баргьы… Еиҳарак бара… Дбы­ҵаԥ­
сит сара бзиа избоз, зысаби дызҵаԥсыз аԥҳәыс леиԥш.
Издыруеит…
Уажәы еилыбымкаазар…
Уажәраанӡагь, аха уажәы саазқәылаз – еиҳагьы…
Сыԥҳа илырдыр ибулак, убри еилыбкааз, бацәымҩа­
шьо еилыбкааҵәҟьазар…
Сара сакәызма убри зықәнагоз, уара уакәымзи,
сара азин сымоума зынӡаскгьы, уи аӡыхь снацәа аӡаа­
кылара?! Ша­ҟа иҳаракузеи убла ихызбало аҟәышра!
Иабоудыруеи абасҟак, абри адунеи ду абасҟак иҭшәа­
хазшәа узқәыԥ­шуа?!
Аибашьра, аибашьра… Аԥси абзеи, ацәгьеи абзиеи.
Уи збаҵәҟьаз, еилызкааз адунеиаҿ изымдыруа ин­

хазеи? Ама­ла, ибдыруаз, ацқьареи аиашареи ирыз­
ԥымҟо акгьы аду­неиаҿ иҟаӡам – хшыҩ дугьы, ма­
зарагьы…
Абыржәы уԥсы ҭаны уҟазар, уԥсҭазаара урҿыцуазар
акәхарын!..
Ҳәарада! Аха исцәуадаҩхашан… Иҟаларын иаму­
ӡаргьы… Аха иасыруан! Ма схы еиҭақәысҵон…

Убри аамҭазы, дырҩегьых амҳара ахыб аддыҳәа
аҵәақәа анаақәԥыҟҟа, иаразнак даалҵит Шьашькәа.
Хыма-ԥсы­ма дҩагылан амҳара дыҩдәылҟьеит.
Аԥша ӷәӷәаны иасуан. Ахьаа рымоушәа «уу-уу-уу»
зымшыз аҵәақәа, лара илықәмақаруазшәа лаҳауан.
Иаа­лырҟьан ашәаӡыӡара лзааит. Дыццакны лхы ахьы­
нахаз лҿыналхеит.
Уажәы-уажәы, ҵаҟа иамҵаԥсаз аҵәақәа лшьапы
иаҵа­ҵәи­уан, ма абаҳчара иҵҟьан иааиуаз аԥша аӷьыра
данам­ԥы­хьашәалак, дырблаҟьан аҵәа ашьапқәа днар­
гәыднажь­лон.
Ус, дышцоз мацара, абаҳча ааимшәан, аанда днад­
гылт. Амза хызҩаз аҵла рхыцәқәа аԥша ианааԥ­хьа­
наҳәа, алашара ҩежь дналылбааит агәара анхыҵ, ам­
ӡырхаҿ ишьҭаз ауаҩы…
Шьашькәа лыԥсы налхаҳан, лышьҭахьҟа дыҩит.
Лаԥшҵашәаразар акәхап, аха зынӡа алабҿаба иш­
ԥеи­ԥшхо уи зны-зынла.
Аххы дцәыҵасуа, дкаҳарц данбырлак, аҵәашьап­қәа
лнап­қәа аарыкәыршо деиханы дцон, дцон, аха абаҳ­ча
нҵәо­мызт.
«Уу-уу-уу» ҳәа аԥшеи дареи напышьашәала иа­хьеи­
баку, лара илықәмақаруашәа лбоит.

«Уажәы ҳнапқәа ҭацәым акәымзар, ибҳарбарын,
аҵәа баҳаргарын!»
Шьашькәа лгәы ҭыԥсааны ицоит, деихоит, деихоит,
аха џьара ҭыҵырҭак лзыԥшаауам. Дышнеиуаз, аԥша
иҿнар­шәаз аҵәақәа руакы лхагәҭаҵәҟьа иақәшәеит.
Иҟалаз лзымдырӡакәа дныҩныҵәаашан, ганха ды­
ԥеит. Ашьҭахь аҽакы лҟәаҟәа ахыҵәҟьа иақәшәан,
ахьаа лхыԥ­саанӡа аҵәа ашьапы кны ус дгылан.
Ухҩаауа, ҽааны умиуа!..
«Уу-уу-уу» – имақаруеит аҵәақәа.
Зныкыршәа аҳандақь дазнеиит, уаҳагьы иахьеиӷьу
ҳәа дашьҭамлеит. Ажыц лшьапқәа цәнаԥит, шә-наԥ­
хыц хԥарак реиԥшҵәҟьа. Илшәыз кәыкәны, лшьап­
қәа цәыжәжәа, цәгьа­ԥ­сы­шьала дыҩхыҵын, наҟ адәы
днықәлеит. Убри аҳандақь даавымшәаӡакәа мацара,
амҩаду ахь дкылсит.
Лхьаақәа, уажәтәи лшәарақәагь анааидылхәыцла,
Шьашь­кәа илзымычҳакәа дырҩегьых инеималҭәеит.
Акыр иласкьахьаз амза иакәыршаз аҽыкәаҳа, ажә­
ҩан аб­жа амҽхакны иахьыҟаз аҟынтә, ажәҩан зегьы
хышәҭыз­шәа унарбон уахьҩаҵаԥшуаз. Аҽыкәаҳа аԥш­
шәгьы еиҳа илҵны, еиҳагьы ихәашьны ажәҩан иа­
ныԥшуан.
Аԥша шасыц иасуан.Аҵыхәтәан иааргеит инӷыҵысыр ицәаӷәашаз цәҟатак. Уи ашаха икын жәаҩаҟа-жәахаҟа шықәса зхыҵ­
уаз ҷкәы­на хбыџк. Ацә-ҟата зкыз аҷкәын игәра агон,
ахы наидшьы­ло игылан. Егьырҭ заҳәызба цырцыруа,
змахәарқәа еилыхны инеиз усыс иакӡамызт. Аԥхӡы
зқәыҳәҳәы иҟаз ақьышә хышра алашара нықәырԥхо,
аҵла амахә ихшьыз афымца лампа арахь даахеит аӡәы.

– Уара унаскьа, баба, – иҳәан излан иҟаз арԥыск,
ина­пы ӷәӷәақәа рыла ацә-ҟата атәыҩақәа нҭарсны
иаа­ни­кылт. Ицхыраахагьы уаҩы даламгаӡакәа, ахәда
ааир­­ҵәин ианымҩаниҵа, адыжәҳәа зқәала анышә
инықәҳаит.
Ацә зкыз аҷкәын наҟ днаскьан, изқәа арахь ирханы
дҩагылт.
Икаҳаз ацә-ҟата даҽа ԥыҭҩык назыҩит.
Ацә анкаҳа, ҳәызба змаз зегьы азыҩуан…
Урҭ аԥшьшьапык ааилышьны иааныркылт. Ацә
ныҩны­хәааит.
– Анцәа уисасуп! – иҳәеит ацә иахагылақәаз руаӡәы
дааччан.
Аҷкәын хәыҷы дахьгылаз инацәкьысқәа илымҳа
ин­ҭарӷә­ӷәа иџьгәеит.
Иҽааиреиџьит изқәа аӡәы дықәсызшәа. Ԥыҭрак
ашьҭахь, илымҳақәа шьҭны данаахьаҳә иалыҩрны
ашьа еи­қәаҵ­әҳаҳараӡа ицәҳәхьаз анышә иқәтәон.
Ҷкәынцәақәак кәызҭхак аарган, ахәда ахьԥжәаз
ина­ҿыршь-ааҿыршьит.
Аҵла амахә иахшьыз афымца лампа гьалгьало,
ицә ақьышә хышреи, изхҵаалазшәа инхаз аблақәеи
инархыс-аар­хысуа ишарлашоз дахәаԥшуан аҷкәын
дахь­гылаз.
Ацә зшьыз аҷкәын ҟата, ихы-иҿы ԥшьырқцаӡа,
кьаҿк, има­хәарқәа ахьынӡеилыхыз ахәы рықәыссы,
ишәпа-шәпаӡа, иаҳәызба ду ашьа аҿашәы иара да­
хагылан. Нас иҽылаирҟәын, инапы ӷәӷәала агәышԥы
дҩыҵалан, ахәлам­шәы аҟынӡа ацәа ирҟьеит ҳәызбала.
Даҽа ҷкәынакгьы ичақ ду аҿы ааиртын, имаҟа азхык
ааиҵыхны, инахьшьы-ҩахь­шьны, маҷк иааирбыз­
тәын, иҽырхәашәа азганк ацәа ахыхра далагеит.

Ашьтәақәа знапы рылакыз ирцәыхарамкәа ақәаб
дуқәа ҩба рызна акәац жәуан. Ҷкәынцәақәак аҵа­
гьежьны амца аҵар­ҵон, аха аԥша иаҵхны иагон. Дар­
гьы гәамҵуан.
Ашьаԥа уахьыныҩналозҵәҟьа, аҩынаҳацәа зыԥса­
хырц иҟаз хыма-ԥсыма акрыфара иаҿын, хыма-ԥсыма
аҩы еи­мар­куан.
Аҷкәын хәыҷы аҵла ашьапы иҽадҵан, ацә иахеи­
багәа ажәжәаҳәа ацәа ахызхуаз дрыхәаԥшуан.
– Ари зиҭизеи уаб, шәашҭа иазымки уара? – дҵааит,
иара аҷкәын хәыҷы иеиԥш, аус зуаз ирыхәаԥшуа игы­
лақәаз руаӡәы.
– Сыздырам… Уи еснагь ауалҳәацәа ишьҭоуп.
Ари заҳаз ааибарччеит. Ацә зшьыз аҷкәын ихы дҩа­
хан, ҿымҭ уи днаихәаԥшын дааԥышәырччеит.
– Ауала атәы цәгьами, дадхеит… – иҳәеит аӡәы.
– Изакә рахәызиз, анаџьалбеит!
– Ацыцаша, чара-хбыџк ахала еилнаргоит.
– Ари еиԥш акәац ҟалом, аԥшқажьы еиԥшуп.
– Аԥшқажьы изфо рзы ибзиоуп, аха аԥшәма изы?
Уа­жәы абри назымҵоуҵаз, акы нмыжькәа ифоит, аи­
шәа иаа­қә­хауа ҳәа акы нхом…
– Ифарц ами нас… Ауаҩы данаауԥхьа, ахәыцха
иҿоу­ҵоума!..
– Мап, мап! Уи азы акәым изысҳәа…
Ас егьырҭ еицәажәонаҵ, урҭ аҩыџьагь ацә ацәа
ахыр­кәыцәааит. Нас ахы аахыхны уа ирыдгылаз амжәа
аим­ҿа­ԥара иҩыбжьарҵеит.

Акәац аиҿыхра иалагеит.
Ацә зшьыз аҷкәын иаҳәызба наиркаанӡа иагон.
Раԥ­хьа амгәацәа ирҟьан, алҩаҵә ахызза амгәа ааҭирб­
геит, иԥакьал мацараха.
Егьи аҷкәын аԥакьал ахыхра дналагеит.
– Акьатеи иуцәакьымсааит, ауаҳәа амгәа аҟьа­
шьып, – иҳәеит ус иԥшуаз рахь аӡәы.
Аҷкәын, ҿымҭ, инап ҟазақәа рыла, аҳәызба ахьным­
ҩаниҵалак иахьаҭахызҵәҟьа иақәшәон.
Аԥакьал анхих, амгәа ҩышьҭыхны акалаҭ иҩҭары­
жьит. Нас, ахәламшәы аарсалан, ихнацәак ҭаршәны
дан­ҩаха, арҳәарах – агәы, агәаҵәа, арԥҳақәа – зегьы
шеимаз иааҭиҳәеит. Иаҳәызба хьанҭа ду ала махәык
нҿиҟьан, инкнеиҳаит.
Абас хәыҷы-хәыҷла ацә, жьыхәҭа-жьыхәҭала иааи­
ҿырхын, қәаб дук иҩҭажьны ахшьапы инықә­дыр­гы­
леит. Ацәа ҟьанташӡа ашьа ақәыжжы ҵаҟа иаашь­ҭахеит.
Ацә зшьыз, еиҿызхыз аҷкәын аӡы изаарган, инап­
қәагьы иаҳәызба ццышәгьы инархьиршеит. Иаҳәызба
рбаны, деиҷаҳауа аҭра ианҭеиҵа, дцан мшьамбак
ааигеит.
– Абри амца ахьчартә ианаҳзыҟамҵа, – иҳәеит уи, –
кәацкгьы ҳзымжәит, ҳмаҵурагьы ҳамырхуеит…
Уара уалагеишь, даба, нас ҳара иҟаҳҵалак убап, –
иааибарччеит ақәаб иакәшаны итәаз, ԥасагьы иши­
шьуа агәаҭараз иаазшәа иахәаԥшуа игылақәаз.
– Шәабеизыргеи уаха абысҟатәи аашьацәа, ауаҩы
иҽазҵәылхны дашьҭазар изымԥшааша ауаа! – дааччеит.
– Дырҩегьых уареи сареи акы ҟаҳамҵозар, арҭ
рзыҳәа иахьа акәым, уаҵәгьы иҟалом, – дҩагылт ацәа
ицахыз­хыз.

Аҷкәын хәыҷгьы урҭ днарыдгылт.
– Умбои ибаҩ шеиламгыло, мышрак ианиаша уара
узыхшаз аԥҳәыс!
Уи ҿымҭ дааччеит.
– Ани аҷкәынгьы ицә ажьы рзымжәыр ҳәа дшәоит,
умбои, дҳаҵҳаҵо дшыҟоу.
Амшьамба зланыркылашаз алабақәа анадырс, егьы­
р­­ҭ­гьы ҩеибаргылан, урҭ инархадырԥеит. Амца ахы
ианақәиҭха, ақәабқәа иҩарыҵачын, «анапқәа иаа­ры­
қәнаргылт».
Амца иаакәшаны иаатәеит зегьы. Аҷкәын хәыҷгьы
дым­цакәа, дара рхахьшәа днатәеит.
– Уара узмырцәозеи, баба, уаха?
– Исҭахым…
– Ма арахь амцахь уааскьа!
– Исҭахым…
– Дганы џьара акриҿаҵазар акәын. Ахәыҷы игәы
ҵшьаауа дрыцҳауп.
– Исҭахым…
Зегьы ааибарччеит.
– Ицә игәы иалагәышьазаап…
– Ахы еибгоуп макьана, ахәамц ауп акәымзар!..
– Умшәан шәыжә-ӷра еибгазар, уи еиԥш егьа цәы
уза­рип…
– Ҳажә ӷраӡам ҳара!
Зегьы ааибарччеит.
– Нас?
– Еиқәаҵәоума?
– Мап!
– Иаԥшьуп!
– Мап!
– Иҩежьума?
– Абыржәы иаԥшшәу аԥшшәуп!
– Ишьаанӡатәиу?..

– Мап, уажәы?..
– Уажәы? – инеихәаԥшы-ааихәаԥшит.
– Ишьаанӡа иӷран…
– Уи – иршьаанӡа!
– Уажәыгь иӷроуп!
– Мап, ауаа роуп ҩныҵҟала иӷроу, арахә – адәа­хьа­ла
мацароуп…
Зегьы ааибарччеит. Ацә зшьыз уи аҷкәын ихәда
ина­пы ҩакәыршан, иара иахь дааихеит.
– Уара, ииашан, уҷкәына шьахәзаап…
Амца агәгәаҳәа ақәабқәа ирыҵагьежьуан. Аԥша
ахәы их­ҟьаны арахь иҭаҳауан, аха ари агәаҩараҿ ра­
цәак аҽазы­шәо­мызт. Уеизгьы, абӷьыжә амч ақәхартә
иааӡон.
– Уажәшьҭа иаап ҳәа сыҟоуп аӡын…
– Сык ҳзаундаз, иаҳауеи…
Аҷкәын хәыҷы ашьшьыҳәа амца дахәаԥшуа дахь­
тәаз иаҳахьаз алакә игәалашәон.
Дыҟан шәарыцаҩык. Уи зны дханагалт ашьхақәа
рықә­­цәан. Ажәеиԥшьаа итәарҭаҿ. Арахә реиԥш еи­
лаарцыруа ашәарах ҳәуа адәы иқәжьын. Ашәарах
ԥш­ӡақәа, абнакәты ӷрақәа еилыбзаауа инеилыс-ааи­
лысуан. Ишәаӡомызт.
Ашәарыцаҩ дангәарҭа, дрыма Ажәеиԥшьаа дахьтәаз
днарган дидырбеит. Иреиӷьыз қәасабк изыршьын,
ажәҩа­шәаҟьа наимҵарҵеит. Иаҳәызба акәац шала­
ԥиҟоз, ажәҩа­шәаҟьа иахьналаиҵаз ихашҭит.

Уантәи дшаауаз қәасабк ибан, инагәыдҵан ишьны
аҭыԥ аҿы дааит. Акәац ржәын, имҵарҵаз ажәҩшәаҟьа
ала­ԥиҟарц иаҳәызба данашьҭала, аҭра ҭацәын. Аҽа
ҳәыз­бак ирҭан, акәац ыфо дышнеиуаз, иӡыз иаҳәызба
ажә­ҩашәа­ҟьа иаалихит.
Ажәеиԥшьаа иара ишьны иифо акәзаап, ауаа ҿаҵа­
хәыс ирзыԥҟоу…
Акәац агәараҳәа ажәра иалагеит. Аԥша аапкӡаны
ара аҭаҳараҿгьы аҵла рхыцәқәақәа кыдӷәыхаа иагон.
Ашьаԥа аҟынтә иаауаз ашыкьбжьы акыр иӷәӷәа­
хахьан.
Уажәшьҭа иаамҭоуп ҳәа анигәахәуаз, Рушьни ашьа­­
ԥахь днеит. Уахьҵәҟьа дыҩнамлакәа, амаҵуцәа да­
хьырԥыр­хагамыз џьара даавҵагылт.
Уи иҭахын иахьыкәашо дрыхәаԥшырц.
Аха уажәакәын аҩы анрыларгалоз. Аџыр, дҿаԥхаҿач­чо, аҩы ихы-иҿы иқәлан дахьтәаз, икәша-мыкәша
уаҩ ды­ҟаӡамшәа, џьарак мацара дыԥшуан. Иармарахь
Лаз дтәан. Уи ԥыҭк анижә, иблақәа зынӡа ихәыҷхан,
ақәыцқәа реиԥш илакыҵа иҭыҳәҳәон. Иарӷьарахь
дидтәалан Ез­дора. Уи зегьы уаҩы дрылибаауан. Ашлара
иалагахьаз ихахәыжәпа, ахылԥарч еиԥш ихаргылан,
ихы-иҿы ҟьаҟьа ду шкәакәаӡа ашьшьыҳәа дтәан.
Аҩы «ҽааныбзеила» ҳәа ианеимырдақәа, Аџыр аҵә­
ца шьҭым­хӡакәа дҩагылан, ашьаԥа ыҵырҭәаа итәаз
днарылаԥ­шит. Аууҳәа еилаз ашьаԥа, хәыҷы-хәыҷ­ла
иҭынчхо, еиқәышьшьы иааҟалеит.
Аџыр аҵәца аашьҭихит.

– Шәыххь згеит, сықәлацәа, суацәа, сҭынхацәа,
сгәы­­лацәа! Џьара ҷышәк зсырҵахьаз, сџьабаа хәыҷы
ҳаҭыр ақәыз­ҵаз, иахьа абра шәеизеит… Шәхы аџьа­
баа ашәырбеит. Иҭабуп, дадраа, сыҟанаҵ шәара шәзы
сыҟоуп!
– Абзеира узыҟалааит, дад!
– Уажәымҭа шкәакәахааит…
– Анцәа уиныҳәааит.
Инеиларыԥсеит. Ԥыҭрак ашьҭахь еиҭааиқәтәеит.
– Абра иахьа ачеиџьыка хәыҷы шәызхатәоу зыр­
ԥшӡаша, аҩгьы зжәыша, ишәзыржәыша, ашәа­ҳәарагь,
акәашарагь шәгәазырԥхаша аӡә ихьӡ сҳәоит… Сгәы
иаанагоит шәсықәшаҳаҭхап ҳәа!
– Уныҳәазааит!.. – Ездора деиқәхаԥса дахьтәаз ихы
неиқәикит Аџыр.
Изуҭац иҭала…
Рушьни, уахь аӡырҩра даҟәыҵын, уажәы ашьаԥа
рҭәны итәаз ачара уаа дрыхәаԥшуа далагеит.
Атолбашь аԥхьатәи аныҳәаҿақәа икит. Ездора деи­
ҩа­ҳаҳа ашьаԥа аханы дгылан. Ихы дҩахан, иаҵәца
астол иаа­ҟәыхуа маҷк иҩышьҭыхны, зныҳәаҿа икуаз
дрыхәамԥш­ӡакәа дцәажәон уи.
Рушьни дырҩегьых уахь днаԥшит.
Харантәи дгылан ихы дахәаԥшуашәа, ажәацыԥ­хьа­
ӡа иааи­ҳәоз зегьы, даҽаџьарантә дгылан дазыӡырҩуа­
шәа, дааҭгыла-ааҭгыло, дацклаԥшны дцәажәон.
Аҵәцақәа дрыхныҳәан, акакала ишьҭыхны иҭар­
цәуа, инапы шкәакәа дуқәа рыла, ирссаны ахаҵгыла­
цәа иаԥ­хьа иқәырҵаз акәац, асыӡбал инахьшьыҩахьшь­ны иҿы иҭеиҵон. Уаҳа иҽалажьны акгьы ифо­
мызт.

Аҵәцақәа анижә, лахьы даԥшны ҳәа акәымкәа, заа
иалихыз ицхыраацәа ириҭеит. Дара жәҩахыр-хыла
идәы­қәыр­ҵарц.
Уинахыс икәша-мыкәша иҟарҵоз иара зынӡа иус
ала­ӡамызшәа дтәан. Ачара иара атәы ҟанаҵон.
Ачара даара иааилашыҩкхьан. Раԥхьаҵәҟьа ачара
иахатәоу зегьы акрыфара иахашәалом. Зны ахыхьмыхь напы адыркуеит, акәтыжь, амгәа-чаԥа, зеиуа
уҭаху аҵәыҵәырақәа, зеиуауҭаху ачашәқәа.
Иҟоуп асасцәа рзыҳәан ирӡыз, ишәы мацараха, ита­
таӡа. Егьырҭ ачашәқәа мышкы рхыҵыр икәамԥахоит.
Ахы рылымҟьо. Урҭ рахьтә иҟоуп агәыла ҳәсақәа уал­
багас иаар­гақәаз. Хыхь-хыхь ашә нақәыршәшәан,
асахьа шьахәқәа анҵаны, алаԥш-ҿаԥшы аҟны иааиратә
иҟаҵоуп. Аха иааԥу­ҽыр, аҩныҵҟа мажәа мацароуп.
Иааз­газ руа дарбану уа­ра идыр…
Ҳәарада, иҟоуп аҳәсақәа, аӡәы изгьы зхазы аҵкыс
иацклаԥшны иҟазҵақәо, иашьцылахьоу.
Ахыхь-мыхь ахацәа рацәак рҽадырцалом. Аҳәса
роуп уи зчысхәроу. Урҭ ачашә анаарымҵарҵа, иԥҽны
иахәам­ԥ­шыкәа иацҳаӡом. Уалбагас иааргаз акы рықә­
шәар, ирыва­тәақәоу инарымҵакны иддырбоит: «Еи­
ӷьу ҿаҵахә бмоу­ааит уи зӡымҭоу!» «Шьоукы иҟа­рым­
ҵо, рхы иаҭәарымшьо ҳәа акгьы ыҟам…» – рҳәоит
егьырҭгьы.
Ҿызымҭӡогьы ыҟоуп.
Ахыхь-мыхь ашьҭахь абысҭа рыларгалоит. Ҩыџьахҩык аҷкәынцәа ркалҭқәа рымӷыҵарҵан, абысҭа

ха­­рапан изҭоу ачуан ду аакылыргоит. Аҽа ҩыџьахҩык арԥарцәа, рмахәар­қәа еилҳәа, рымҳабысҭа ҟьа­
ҟьақәа ирзыҭго, ма ишиашоу аишәақәа ирыхҟьаз
агазеҭ иқәырҵон, ма асасцәаҵәҟьа ахьтәаз ачанахқәа
ирнырҵон.
Абысҭа анызҵоз ирышьҭалан рҿынархон акәац­ша­
цәа, саара дук, ма калаҭк азна акәац рыма…
Акәацшаҩ иус зегь реиҳа ихьанҭан, ЛАХЬЫ даԥшны
ишароуп. Акәац еиҿызхуазгьы идыруеит уи. Заа жьы­
хәҭа-жьыхәҭала иԥиҟоит. Нас ашаҩы изымҵаиҵо шаҟа
дсасу, дсасымзаргьы, дзеиԥшроу ала ишо иҿынеихоит.
Убри аҟынтә, акәац анимҵарҵо, дарбанзаалак, иҭа­
хы иҭахым, ихәахьы дымԥшыр ҟалаӡом… Амла деи­
қәынҵәо, иԥсы цәгьаны акәым, еиҳараӡак илахь иша­
ԥшыз, дшырԥхьаӡаз гәеиҭарц…
Уажәы, акәацшацәа асасцәа ахьтәаз аҟынӡа иан­
неи, ажьыхәҭа бзиақәа рыԥшаауа, еиҳа иннакыло
иала­геит. Ездора ианынаидгыла, ирхианы ирымазар
акәха­рын, аԥылгыды наимҵарҵеит.
Иаргьы иахьа абра дахьтәоу ачара дахганы, ихәыц­
ра­қәа хара днаскьаргахьазаргьы, икәац-хәы илаԥш
нақәимкыр амуит. Агәра ганы дыҟан аԥылгыды, ма
аԥымаҵә шиа­ҩ­рымгоз. Ҿаҵахәыс иара аԥымаҵә еи­
ӷьишьон аха уеизгьы аԥылгыды еиҳа ахьӡ аман. Уб­ригь
игәы ааҟанаҵеит.
Ҿаҵахәыс зынӡа иҭахымзаргьы, ҿаҵак налим­фаа­
ӡаргьы, иахьжьыхәҭабзиоу аҟынтә, изаҭәаршьаз игәы
ианахәо­гьы ҟалалоит.
Ездора Аџыр иахь днаԥшит. Уи дҿаԥха-ҿаччо дтәан,
аха иара иеиԥш убригь аҽаџьара дыҟан, деиԥхь­
хәыцаауан.

– Абри сара сакәмызт изыхәҭаз, – имҵарҵаз аԥы­
лгыды, акы ицәамшәар ҳәа дшәоушәа, иҩнапык рыла
иаашьҭихын, Аџыр иаԥхьа инықәиҵеит.
– Уара умсит!
– Уара умсит!
– Уаҳа, уара умсит! – Ездора инапы ӷәӷәақәа рыла
Аџыр инапқәа ааидкылан днарнахан, асаби иҷапан
анхыр­ҵәо еиԥш, уа иааҿахиҵәеит реимак.
Аџыр даалак-ҩакшәа иун, иара имҵаз авара-ахы­
шра наган Ездора инаимҵеиҵеит.
– Ус ҟоумҵандаз, ухәы суҭарц азы акәызма… –
иҳәеит Ездора ажәаны, иҽмырҵысӡакәа.
– Акәац мачхәума, – иҳәеит. Аџыргьы, «уи азы
иҟоу­ҵо­зар, амҟәындыр мҵаа уҿашәааит» иҳәарц
иҭахызшәа, – кәацымзар иҳамоузеи…
Ездора, уаҳа ацҳәа мҳәакәа, иаԥхьа иааган иқәыр­
ҵаз ҳәызбала ирыссо, акрыфара дналагеит.
Егьырҭ еиҳа уаҩ ибарҭамыз ачарауаа, чарабжара
ааи­ҩыршахьан. Адәахьынтәи аԥша абжьы ӷәӷәаны
иааҩуан, аха ашьаԥа рацәак иаԥырхагамызт иааб­
жьыр­ҟьашәа, аҽ­ныҵ­ган арыжәтә зыжәхьаз ауаа инар­
ҿасуан, рыԥсы дырго.
Аҵәцақәа раԥхьатәи анапы неины иахьыҟаз аууҳәа
еилан. Изыкқәаз ҩагылан аныҳәаҿақәа анырҳәоз
иаазы­ӡырҩуан, нас ма гәыԥ-гәыԥла акы иалацәажәон,
ма аӡәа­ӡәала рхәыцрақәа рҽырзыркуан.
Асасцәеи аԥшәмацәеи рыгәҭаншәа, ана-ара итәоуп
абыргцәа. Урҭ ԥыҭ-чыҭқәак рфон, иржәуан. Нас, рԥа­

ҵа-шла­қәа рнапқәа нарыхьшьны, ирывагылаз рла­
башьақәа аашьҭыхны, аӡәы – уи акәымпылра иц­
ламҳәа иаҵаргыла, аҽаӡәы – ижәҩа инаҵарсшәа,
аҽаӡәы – иара ус икны, аԥ­сеиԥш иахарсу аџыр анышә
иҵакшо днатәоит. Зны-зын­ла ажәақәа еимырдоит, аха
ацәажәара рҽаламҵацәа­кәа.
Иудыруазеи урҭ зызхәыцуа. Ирхырымгац иҟоузеи!
Егьа гәыӷра, бзиабара ргәы аҵаа еиԥш иҭахьшәашәан
инха­хьеит! Егьа гәаӷи, рыцҳареи, лаӷырӡи лбаарда­
хьеит. Уажәшьҭа мычхара дук злам рцәеи-ржьи егьа
шәахсҭа рнуп. Икәадахеит геи-шьхеи еимзырҟьоз
ршьамхы ҵарқәа. Ркәым­жәқәа, иркыду аҳазырҭрақәа,
асахьаз ирҭоу аҳазырқәа хәшәы рҭам… Рыраӡныцқьа
ҟамақәа, рымсаҟеи ҟамақәа, абаҩыш-хәы змоу рҟа­
мақәа ҭынчӡа рыҭрақәа ирҭоуп…
Зыԥсы ҭоу амузеи еиԥш икаххаа унарылаԥшуеит
уахьнеилак… Кәрыжәаа ирықәлоу аҵла дуқәа изқәиааз
ад­гьыл шырдыруеиԥш, ирдыруеит урҭ аԥсҭазаара.
Ахыҭҟьареиԥш амҩа рацәа ианысыз рыҷкәынра, уа­
жәы ихьаҳәны иҭырҷҷаауа еиҭархәыцуеит, еиҭеи­­гәыр­
ӷьоит, еиҭарџьа­боит, иршәоит, ирзоит…
Ауаҩы ибырграан, иԥсҭазаара дазхәыцыртә аамҭа
иза­хашәалоит. Даара ирацәаҩуп, зыԥсҭазаара мҩа
ан­ҵәамҭа­зы, «адунеи сзықәызиз, сыԥсы зҭазиз» ҳәа
иазхәыцхьоу. «Акрыфараз мацараз?..» Ауаҩы, егьа
дбаа­ԥсызаргьы, акры­фара мацараз адунеи дықәым!
Иҭа­хы-иҭахым, џьара иза­кә­ы­заалак акы зыҭнымхо уа­
ҩытәыҩса дыҟаӡам.
Аха дышԥаҟаларишь ауаҩы, дызхысыз иԥсҭазаара
аб­жеиҳарак ҭыкка, аҵла гәаҩеиԥш ишынхаз еиликаар?!
…Ауаҩы џьара машәыршақәгьы абзиабара дна­
хьым­ԥшызар, ма аԥсҭазаара аҽинардырратә иԥш­
қаӡа аҽихьнам­шьзар?.. Иара агәаҟрагьы ахы инамыр­
дырзар?..

Итәоуп аҭаҳмадцәа хи-хәшәи зҭам рҳазырқәа, рҳа­
зырҭрақәа ирҭаӷӷа, иҭынчӡа зыҭра иҭоу рҟама хьан­
ҭа­қәа, рмаҟақәа иларыхо… Иаангылаз аамҭеиԥш. Аӡы
зым­ҵәаз алу еиԥш, иҟәызга-ҟәызгаӡа рыбла ихгылоуп
иаангылаз, итәаз рыԥсҭазаара, ираҩсыз амҩақәа,
ашы­­қә­сқәа, амзақәа, амшқәа… Дара заԥхьаҟа акгьы
ззыԥ­­шым абыргцәагьы, урҭ еиԥхьышьшьаауа, иртытуа
ирылоуп.
Ана-ара иаалырхлоит, ахымҩас еиԥш рцәа-ржьы
иала­хан, иалаԥсаны иҟақәаз агәырҩақәа, инамӡаз
агәыӷрақәа… Аха урҭ уажәшьҭа иџьхьеит, ибылхьеит,
мычгьы ры­мам.
Ана-ара ирԥшаауеит, иԥсхьоу, иканӡахьоу рыб­
зиабара «ашәҭқәа»… Мшаҽны ирхыз афҩы рхыр­каа­
рашәа, урҭ «инарыфҩы-аарыфҩуеит».
Итәоуп аҭаҳмадцәа…

Урҭ ирышьҭанеиуа, макьана ажәрахьҵәҟьа иузым­
ԥхьаӡо, шьҭа зарԥысрагьы иахыԥахьоу шьоукы, зегьы
реиҳа акрыфара-акрыжәра хҭакны ирымоуп.
Урҭ унацәа узрыламҵо, рыҿқәа еизырханы еила­
ҵәаҵәа итәоуп. Аӡәы аҵәцақәа икуп, аҩы лашьцаӡа
аҵәца иҭоуп, аха уи дахәаԥшӡом (аҩы ахьугалакгьы
ҩуп, ижәыр ибап).
Ауаҩы ажәрахь ихы анкыдиҵалак, ихаҵара анҿаҟәа­
халак, аӡымлага еиԥшу имч ахашәало иалагоит. Убри
имчхашәала, уажәшьҭа аҽаџьара изнымхуа, афараажәрала еиқәигәоит.

Аҿар ахьтәаз уажәшьҭа рымч еиҳа-еиҳа ирыҵас­уан.
Аҩыжәхагьы рнаҭомызт, акрыфахагь.
Аҳәатәы рацәа шрымазгьы, аҳәаха рымамызт.
Амаҵ зуаз аҭыԥҳацәа ракәзар, ршьапы иахьықә­
гылазгьы, уажәы-уажәы рылаԥшқәа арԥарцәа рахь
идыршә­уан. Аха уахьынтәи, аҟамаҿ еиԥш иццышәха
зҿаазхоз, аҩы иаршхьаз алаԥшқәа рзымычҳакәа
ихьаԥ­шуан.
Ус, «Ачарашәа» ааҭдырҟьеит.
Рушьни дшьахны дахьгылаз, ишьапқәа ааԥсах­шәа,
иԥ­сы ааивигеит.
Ҷкәына ҵәрышкәак, иԥынҵагә ырхәан, ихәда ҭҳәа,
џьа­баа мыцхә мбаӡакәа иркьыкьуан. Ашьаԥаҿы зегьы
ина­рылсны, иаахьанарԥшын, нас индәылҟьеит уи
ибжьы. Иа­ԥыҩлоз аԥшагьы, акраамҭа амч ақәымхакәа
хара инаскьон.
Нас иҭҟьеит анапеинҟьара.
Иара убри ахапа зҳәоз акиҳәа ибжьы ирган, дак­
ӡамшәа аишәа дахууааны, ашьаԥа агәҭа аҽыҩҳәа
шьам­­хыла днықәсит. Аӷырӷынеиԥш ави-ви дгьежьуа,
ашьаԥа абжарак нарганы даақәлеит.
Ачарауаа иаразнак рҽырыԥсахт, зегьы агәырқь­
ҳәа иҩа­гылан акәашара иалагарашәа. Зҽеиҵыжьшәа
итәа­­қәаз, рӡарақәа иашаӡа, иҟацаӡа иаразнак рҽааи­
ҵырхит. Зыбӷа хәаз иаԥхьаҟа днеихеит, аишәа днад­
сылартә. Уи иҽеиҵи­хыз аҟара ицхрааит. Игылаз, амаҵ
зуаз, иаԥхьатәиқәа дырхыԥш­ны акгьы анимба, ишьап­
ԥынҵа дықәгылт.

Ашьаԥа иахатәаз асаркьеиԥш иныԥшылартә рбаз­
шәа, иара иахь ихьеирԥшит уи. Акәашаҩ!
Рушьни дахьгылаз иааԥсара ааихашҭын, ихьуаз
ишьап­гьы ласхазшәа, иԥсы ҭалазшәа дааҟалеит.
Акәашаҩ шьамхыла мацара идәықәигалаз аҭар­