Аҽыкәаҳа - 18

– Мап, уажәшьҭа сцар сҭахым...
– Уи, уара узҿу атәгьы зны аамҭа анҳамоу ҳала­
цәажәап, – иҳәеит Аџыр ацралара иҭахымкәа, – сара
излазбо ала, уареи сареи еиҳа ҳаизынхоит ҳәа сыҟоуп...
Сара уа­ра уаҵкыс збахьеит, уара уаҵкыс урҭқәа сры­
лаԥш­хьеит... МАКЬАНА иҟало уаҩы издырам... Уаамыццакын...
– Ҳаб иашьа иԥа иакәзар, иҵәыуараҵәҟьа ҟаҳам­
ҵеит! – даҟәыҵуамызт Рушьни.
– Џьаракыр ӡәыр иуеиҳәама, уи дышьны дахькажьыз дыз­беит ҳәа?
– Ателеграмма?
– Уара уанысабиз џьара акы убан, убри иашоу џьу­
шьоит, упатҟалеиуа, – иҳәеит Леуа, илыжжуа дахьтәаз.

– Еимактәым, еимашәымкын, – иҳәеит Аџыр, – сара
ауа­ҩы дыԥсу дыбзоу сзымдыруа дысҵәыуартә скы­
дызҟьозеи... Дуҵәыуар – дыԥсит ҳәа угәы урҭын­чуеит,
сара сгәы сырҭынчыр сҭахым, еснагь иԥсы ҭаны даа­уа­
шәа сгәы иа­балап...
– Уажәы, иаҳҳәап, уаха ҳаикәаӷӷа ачара-ажәра ҳша­
хатәоу «уа хәлыбзиақәа» ҳәа даакылсыр УИ? – Рушь­ни
инеимда-ааимданы аӡәаӡәала днарҿаԥшит.
Зегьы леихаԥсы ицеит. Зегьы митәык идырбалаз­
шәа, уи ихәаԥшуа иаанхеит.
– Ус акыр уаҳама?
– Џьаракыр?
– Ухы иҭуҳәаау?!
– Уи шәара изышәҭахузеи... Аха дааир иашәҳәозеи?
– Уаҟәыҵи уара, уажәақәа ҭлапҟаӡа! – уи днаи­қәы­
ҵә­ҟьеит Заур, асахҭан ҟаԥшьқәа зҭаршәушәа иҟаз
иӡам­ҩа­қәа ааиаҵәахан. – Аԥсцәа, абзацәа... Ҳара аус
ҳалацәажәоит, иара аҽак иман давоуп.
Рушьнигьы ас иахьеилаӡыӡаз игәы иахәаны аҵәы
ала­ҵан дааччан, имырӷыӷкырц акәхап, инапқәа дыр­
ҩахеит «сыҽшәысҭоит» ҳәа аанаго.
Уи еиҳа иааирҭынчит зегьы.
– Уара, ари ихәы игахьеит, ихәы ифахьеит, – иҳәеит
Леуа дажәарҟазо, аԥша аҽарҭынчшәа аниба. – Ҳара
ҳзоуп изиҳәо акәымзар, иара акгьы иҭахӡам, зегьы
имоуп.
– Шәара шәзоуп, шәара шәзоуп, дадраа!
– Сара угәы нсырхарц сҭахымызт, саб... – иҳәеит
Рушьни.
– Уажәшьҭа уаргьы уԥшқам, – иҳәахт Леуа, – уҭаацәа­
рахап, ухәыҷы дҟалап, уду – иуҭаххаша рацәахоит...

Заур иакә­зар, убригь даарак дманшәаламызт, аха уажә­
шьҭа ихы далԥшны дыҟоуп... Иаԥхьаҟатәи ипланқәа
цәгьам. Сара сызлоугьы удыруеит, иахьеи-уахеи калаҭ­
хыла аҳәынҭ­қарра рԥара зымпыҵзыжьуа ауаа сры­
лоуп. Уи еиҳа ишәар­ҭоу абааугои?
– Уи шәарҭамкәа, ишәарҭоуп!..
– Нас уи шшәарҭоу удыруазар, егьи шшәарҭоу удыр­
уазар, узҿу закәызеи, ҳхы неилаҳкып... Зегьы ҳара
ҳарҭаху џьушьома, ҳареи ҳареи ҳашьҭибахроуп...
– Зегьы ракәым, ҳазҭахым шырацәоу здыруеит!
– Нас?
– Ишәҳәала, ишәҳәала, сара сӡырҩуеит...
– Уӡырҩла, уӡырҩла...
– Уҟәышхаргьы уздырам!..
Нас Аџыргьы, Леуагьы, Заургьы ҿымҭ иааихәаԥшит.
– Аҳа, сыццакуеит сара, уажәшьҭа ашьаԥахь сыр­
ҭаххоит! – иҳәеит Аџыр.
– Сара сусқәа бзиахеит, – иҳәеит Заур дцәыҵыччо, –
амала сзыцәшәо акы ыҟоуп, исцәаргамахеит.
– Ишԥа уара?! – иблақәа аацымцымит Аџыр.
– Ианбыкәу уара уаҩҵас акы аныҟоуҵахьаз! – адә­
ны­ҟала иҿаз аӷәышәқәа агәараҳәа аԥша ианы­ҩеи­
гәыднаҵа, зегьы низеилалан дҩаҵҟьеит Леуа. – Анцәа
иԥижәааите, изакә ԥша мыждоузеи уаха иҵысыз!
– Ишәҭахузеи уара?! – азаара изаазшәа дааҵҟьеит
За­ур. – Анс шәҳәа, ас шәҳәа сахьышәԥыржәгаша шәа­
шь­ҭоуп, ара сшәыдхалар ҳәа шәшәоит, хаҵа изымцаз
аҭажә леиԥш. Аха усҵәҟьа смариахом, ижәдыруаз!
– Иара итәы далагахт еиҭа! – инапы ааиҟьеит Аџыр. –
Уа­ра акгьы узмырҽеиуазар, ҳара иҳараӡа ҳәа уас­ҳәеит,
иуаҳазар! – уи илакҭа баӷьаӡа Заур ианынаиқәшәа,
ихәы-ижьы еиҳа иааиқәтәеит.
– Аҳәаха сышәҭоме нас, – иҳәеит Заур.
– Иҳәеи нас, иухьыз...

– Акымзарак смыхьӡеит! – иблақәа аакамкамит
Заур. – Лара хьаҳәшьа лымам шьҭа. Лхы еилазгаӡеит,
дыс­ҟаҭәеит... Ҳаԥхьаҟа ҳшыҟалаша, иҳанхашьахаша!..
Уик зынӡак лхылԥа аҵыс ҭаԥыруа дҟанаҵеит. Ажәа­
кала, дыхиоуп!..
– Изакәызеи дыззыҟоуҵаз? – Леуа дҩаҵҟьан хымаԥсыма днеины аԥенџьыр аартны, аԥша иднажьлоз
адәны­ҟатәи аӷәышәқәа аиркит.
– Уара ҳаҩнаҟәыкуеит абааԥсы, изакәызеи иҟау­
ҵаз? – дааӷьаҵәыӷьаҵәит Рушьни.
– Ашьшьыҳәа убра утәаны уӡырҩлеи, еиҳа иузеи­
ӷь­хап! Уаргьы аҟамчы увакымкәа зхала акы иаԥсоу
уакәӡам!..
– Лаҳәшьа ҳшеицәажәоз ҳалбеит... Аклуб аҿы... –
иҳәеит Заур. – Дҳашьклаԥшуазу!..
– Ус акәзар, исыҵабгеит уҳәар смаҳаи, аҩсҭаа иҭәа
рхны амца ацреиҵон ҳәа, аус унапала иҟаҵаны унапала ихур­бгазаапе!!!
Рушьни, макьана иҟоу ҳәа цқьа изымдыруа, ихы
иқәыжь­­ны дырзыӡырҩуан.
– Мап, уи уажәшьҭа ихыбгом! – иҳәеит Заур.
– Ани Дигәажәгьы иаҳап. Уи ажәа илҭахьеит ҳәа са­
ҳахьан...
– Убригь аҵыхәа ԥҵәоуп!
– Ус акәзар, лара рыцҳа макьана илдыруазеи, да­
хьур­хо дцоит. Иахьа иналҿацәажәаз дитәуп...
– Ма-аап... Гәыбӷан сумҭан!
– Ус ахьы даҩызоуп, дқәыԥшуп, дыԥшӡоуп.
– Сара сыцәгьоума?..
Дигәа ихьӡ анырҳәа нахыс, Рушьни игәы иҵаххны
дӡыр­ҩуан, аха цқьа еиликаанӡа ахалагалара иҭахы­мызт.

– Уи уара уаҵкыс еицәоу дышицымцо удыруа­­зааит,
– иҳәеит Леуа.
– Дигәа иҩызцәа?..
– Имоукузеи уара Дигәа уаха?! – изымчҳаит Рушьни.
– Аа, исхашҭыз, уии уареи шәеиҩызцәами, аиеи,
аиеи, Аџыни Кәаџыни! – дааччеит Заур.
– Уара хьаас иҟоумҵан... Амала, шәара излашәҳәо
ала, уи аԥҳәызба уажәы хԥарарыла дхухит, аха
хԥарары­ла мацара дузынкылару?
– Уара иудыруама сара сгәы иҭоу, бзиа дызбауоу дсым­бауоу? Уара урҭқәа ртәы уздыррым, уԥынҵа
шурыц­қьо уахнагоит... Саб, абри изыжәуазиз аус
ҳахьалацәа­жәоз, дцааит наҟ!
– Уаб усҟак ҳаҭыр иқәуҵондаз, ԥҳәыс даазгоит, на­
ны­кьара ҳәа уидтәалозма!
– Уцәажәашьоузеи, Рушьни, усоума сара шәшы­
саа­ӡаз?! Анкьа акы ыҟан, аха ҳара уажәы ҳаԥхашьоит
ҳәа ҳнеивыс-ааивысуа ҳалагар змаҭәоузеи?! Уаргьы ус
угәы акы ан­ҭоукуа раԥхьа сара исоуҳәароуп... Уи, нас,
ауаа рахь, зегь иҟарҵо ҟаҳҵароуп, ҳәарада!
– Аҳәашьақәа акуп, иҩбоуп!
– Уаҳҟәаҵи уара уаха, ҳгәы кылуҵәеит! – Рушьни
днаиқәцәҟьеит Леуа, нас Заур иахь: – Угәы ишԥаҭоу
уара?
– Сгәы иҭац ҭоуп. Уи лаҳәшьа лтәы аахтны илас­
ҳәеит. Ишԥазури?! Ираҳар дахьдырхәырц ишалагоз
здыр­уан, заа аԥҟьаԥца шьҭысхит. Ирҿалкша лымоуп. Убас лгәы иҵаххны иҟоуп урҭқәа, лаҳәшьеи лареи
анааидыс­ла, лаҳәшьа абиблиотекаҿы дынхеит.
– Аибашьра дәаҿы!
– Ааи, ааи!
– Иара агәықәха сҳәатәы дахыԥарым, – иҳәеит
Аџыр, – иеиҵаҟәаҟәақәа акыр дрылзгақәахьеит. Уаха
ара дыҟами, мшәан, иара?

– Дыҟамкәа, ашьапызаҵә!
– Абхәа изы уеиқәшәоуп, – иҳәеит Леуа дааччан.
– Уи ус дубоит, аха «дсаби ԥшӡоуп» дызшаз ди­
сасуп!..
– Ус акәзар – уаха! – иҳәеит Аџыр.
– Уаха ишԥа?! – Заур дахьтәаз дҩаҵыззеит.
– Уаха даагатәуп, иҭыӡшәахаанӡа...
– Ус акәзар, саб, сара усхыҽхәартә сыҟоуп, саргьы
убас сыӡбахьан. Ддәылызгахьеит. Абра иагьыхарацәам­
кәа, лы­маҭәақәагьы ларгьы џьара деикәаҳәы-еикәаԥ­
са дтәоуп!..
Леуаҵәҟьагьы иџьашьаны ихы ааирҵысит. Рушьни
дҳаш­ҳатәарахазшәа, дцәажәар, ицәеи-ижьи абаҩ алаԥ­
ҵәаны иа­хьыҟоу иалакьакьан ихьуазшәа игәы иабон.
Дигәа иоуп, егьырҭ зегь усым, аха... Уажәшьҭа бласгьы ихәаирԥшрызеи?!
Арҭ иара ианимаҳауа, «Рушьни ҳалахь ада ԥызҵәаз»
ҳәа рҳәоит, аха дара роуп иара илахь ада ԥызҵәаҵә­ҟьаз.
– Ииашоуп, – иҳәеит Леуагьы иҽырҟәышны, –
уажә­­шьҭа ҳабгьы ҳизхәыцроуп, ҳахгьы. Убригьы абас
днаҳаҵгәо мацара илшарым, ҳара ҳхьасаҟәаӡа ҳантәа,
уажәы ҳазлаҟоу акы ҳалаҟаӡамшәа жәбап. Ауаҩы да­
лаҟаӡамзар еиҳа еиӷьуп, далаҟан ицәцар аҵкыс. Убас­
ҟан ауп лак аҟа­ра пату аниқәымлогьы. Егьырахь – ала­
ҟазаарагь қәԥароуп, шаҟа узықәԥаз ауп...
– Иҭабуп, дадраа, сыҷкәынцәа, унацәақәа иреиӷьу
иреицәоу ҳәа иузеилыхраҳа, шәеилыхны шәызбом...
Зегьы сара стәқәа шәоуп. Сеилышәкаауеит!..

– Амала, уи аҭаҳмада иҵәа еиԥш ҵәа сымбаҵә­ҟьац,
уб­ра убас ианаалт... – иҳәеит Заур, аҽыҩҳәа Леуа­гьы
днаиалацәҟәыст. – Ҵәам, аха ихьуп!..
– «...Аха идыруеит анцәа, – иҳәеит Аџыр дааҭгылан
ажәеинраала даԥхьошәа, ибжьы ҩышьҭыхны, – убри
агьа­­ма аныжәбо аҽны, ишыхтуа шәара шәыблақәа,
шәар­ҭгьы анцәа шәышиеиԥшхо, ацәгьеи абзиеи аилкаараз...»
Леуеи Заури еихәаԥшны иааччеит.
– Сара ԥыҭрак адинхаҵаратә школ сҭамзи... –
иҳәеит Аџыр. – Анцәа сихьчеит акәымзар, спапхаргьы
ҟалон.
Уи иԥацәа лаԥшыла иааимидан, иманшәалан лафк
иҳәаз­шәа дааччеит.
– Иҟалап ус еиӷьызҭгьы... Анхацәа аҟәыд шәфала,
аҿбаара шәыҵаз ҳәа роуҳәаларын, уара аҩны утәаны
акә­тыжь уфаларын...
Убри аамҭазы аӡәы ашә дасны, иаавҵраан ихы
аакылирҳәҳәеит.
– Аџыр, зегьы тәаны уара иузыԥшуп! – иҳәеит уи,
ибжь ду ауада ҩнырцәажәаауа.
– Сара сцеит, сцеит, сцеит... Шәаргьы шәҽыншә­
мыр­хакәа уахь шәнеи! – уи днықәгыла-аақәгыло дын­
дәылҵит.
– Ҳаб уҳәеит ҳәа, – диашахәҵәаӡа дҩагылан игәыш­
ԥы кьакьаӡа дынцәыҵыччеит Заур, – аиқәа ишьоу ахы
амат­реиԥш ишыҟоу убоу?! Иацы дыхшәеит, мшәан,
иацы!.. Аҩсҭаа итәарҭа ацәҟьа аԥыреиҳап! – дны­қәгы­
ла-аақәгы­ло, иаб иныҟәашьа ҟаҵо Леуа днаидгы­леит
уи. Уара уаз­хәыц, иуаркалеиуа, акака кьылак-кьылак
инаӡо, зқьы-ҩнызықь-ҵәа – анцәа идырааит уи абаҳ­
ча ду шаҟа аҿало! Уи ҵәам, аха аҩныҵҟа ахьы агәы­
лоуп... Аԥарагьы арахь иқьаадуп, аха ихараны ахьы
иахьыԥшыми, уи афҩы ахыми. Убасҵәҟьоуп арагь. Уи

ҵәам, аха ԥсҭазаароуп, бзиабароуп! Ҵәам уи, аха хьуп!..
Лара лакәзар, уаҳа назҭахым... Иуфа­ша ажьы лықәуп!
Уи хьым, аха уара узы еихатәхоит! – иҳәеит Рушьни.
– Уи закәыхи?
– Уи аҵәа згарҭам, изыхәҭам инапаҿы ианнеилак
еи­хаӡахоит... Ажьакца иафан иҟоу... Убри азоуп уи аи­
хатә ҵәа ҳәагьы изашьҭоу!
– Уи уара уҩызцәа ианрымԥыхьашәалакоуп иан­
жьак­­цахо, сара сеиԥш иҟоу рнапаҿы уи хьхоит!
– Иаабап!
– Ара ҳаҟами… Бзеила, сашьцәа. Идышәныҳәал
шәа­­шьа иахьарнахыстәи иԥсҭазаара, ибзиабара ду!
– днықәгы­ла-аақәгыло Аџыр иныҟәашьа ҟаҵо дын­
дәылҵны дцеит Заур.
– Абар, шәара зегьы шәгәы ҿызкааз уи абзиабара
за­кәу... – иҳәеит Рушьни.
Уи бырзен-нцәаԥҳәыс Афродита иблахкыгаз лыԥ­
шӡараз илеиӷьаршьеит аҵәа ҟаԥшь, аҵәа ссир. Афродита – адунеи иқәыршааз аԥшӡара нцәас иамазгьы
– илыгымзаап ацәых­цәыфара. Лҵәа цасҳәа идлырбеит егьырҭ анцәа-ҳәсақәа. «Ари збаз ҳара ҳаума, уи
ҳара дышԥаҳалыр­кааи, ҳара ҳзеицәадаз?!» – рҳәан
еилаҩынтит рхацәақәа-анцәақәа еиҿарыжьит. Еибашьрахеит. Абас ажәҩан ҳа­ракгьы иагымзаап адгьыл
ҟьыҵәыра иқәу ауаа рыгра бааԥсқәа…
Аԥша еиҭаӷәӷәахан, аца-ҵла ахьеилнахуаз аӷәышә­
қәа­гьы абжьы рзынкыломызт. Леуа иқьышә дацҳауа
лаӡара имамкәа дтәан.

– Абри Заур дышсашьоугьы, – иҳәеит Рушьни даал­
ҟьан, – сиеигӡомызт, сиеигӡомызт, инеигәыдҵан дысшьуан!
– Ишԥа уара?! – ицқьамкәа дааччеит Леуа.
– Алажә еиԥш... Аԥш ахьафо азы иршьуа алажә еиԥш!
Леуа дҩаҵҟьан, инапы рҟьаҟьан Рушьни апҟаца
ааи­ҿиргеит. Уи инапы ахьақәшәаз, ахәац иадрызшәа
иҟаԥшь­шьӡа, еилыбзаауа иааҟалеит. Рушьни дымҵыс­
ӡеит. Аха убас иԥшышьа ыҟан... Леуагь даанаскьеит.
– Уара дахьуеиҳабу мацарагь азымхои, ишԥоугәа­ӷь­
ӡеи абри аҩыза изҳәара, уламысдахама зынӡаск?! – аԥ­
ҟьаԥца шьҭыхны далагеит Леуа. – Ушлеи-шлеиуа ҳаб
иҿы­н­ӡагьы унаӡар ҟалап уара избо!
– Зегь шәеиԥшуп, сабгьы шәаргьы, слымҳа саркьа­да
избараҳа анцәа шәсимырбааит! – иҳәеит Рушьни.
– Иара адунеи иқәу зегь реиҳа дҟәышуп, адунеи
иқәу зегь реиҳа еилицоит... Ус ргәы иаанагоит аԥын­
ҵамрыцқьа­цәа зегьы, аха нас акы еиԥшхан, машьынакгьы рыҵҳәан иандәықәлалак, уаҩ дрыхәаӡом!
– Зегь реиҳа адырра акәым аус злоу... Зегь реиҳа
здыруа уаҩ дыҟаӡам, аха аламыс ауп иаҭаху... Маҷк
иадам­заргьы уи зыԥсоузеи!.. – иҳәеит Рушьни.
– Аламыс, ацқьара! – дыҳәҳәар дзымыҳәҳәо, дыкшар
дзымыкшо, игәахы еиҟәыҷҷо иашьа дихәаԥшуан Леуа.
– Макьана ран лкыкахш рҿыжжы «аламыс» ҳәа игы­
лоуп икәаӷ-кәаӷӡа. Ижәдыруазеи, ижәбахьоузеи шәа­
ра ацәарӡга­қәа?! Сара сызҭагылақәоу, исхызгақәаз ус
наԥшыхақә иу­базшәа уҟандаз... Усҟан иубарын аҷ­кәын
цәаҭачшәа иҟоу!!!
...Иагьиеиҳәеит Каин Авель, иара иашьа: ҳцап адәы
ашҟа ҳәа. Адәаҿы ианнеи, дизыҵҟьеит Каин Авель,
иара иашьа, дагьишьит уи.

Рушьни уаҳа уи илаҿымҭкәа дҩагылт. Ашә ҟьаҟьа­
ӡа иаартны наҟ еиҭадижьларц иҭахын, аха аԥша инам­
ҭеит. Ача­рауаа ршыкьыбжь алыхәхәа ауада иааҩна­
ҳаит аԥша абжьы. Леуа ахагара изаазшәа дҩаҵҟьан,
ашә ааникылан, ишимчыз иҩыдыжьлан иаиркит.
Дааины астол ихы нықәыжьны дахьынатәаз, адә­
ны­ҟа иаа­п­кны иқәыз аԥша, аҩны аҭӡамцқәа кыдыр­
ӡыӡаауа абжьы дагәаӡа илымҳа аҟынӡа иааӡон.
Ачарауаа рыбжьы уаҳа иааҩуамызт.
IV
Еибашьрак аҿы ӷәӷәала ирхәит ҩыџьа аишьцәа, ҩыџьа
афырхацәа, ҩыџьа адауаԥшьқәа. Аҽысакаса рзыҟа­ҵа­
ны, руапақәа ирылаҳәаны, амра аҭашәамҭаз рашҭа
иааҭаргалт.
Аамҭа абаҟаз, аҷаԥшьацәа абаҟаз, еибашьран. Аҟа­
заареи аҟамзаареи ҳәа азҵаара ықәгылан. Аишьцәа еи­-х­
ык-еиҵыкны инышьҭаҵан, иаазгаз нархибаҳәа ицеит.
Ран днеины рыгәҭа днатәеит.
– Ҳан, ахымаа!..
Иааӷызит игәаҟуаз лԥацәа.
Ран днеины ахымаа аашьҭылхын, дырҩегьых лҭыԥаҿ
днатәеит.
«Ахрашәа!..»
«Ахрашәа!..»
Ахымаа арахәыцқәа иҵәиҵәиуа инархысит уи ашәа. Ан
уи иақәылҳәон ахра иагаз иашәа… Ахра ду, ахра цыӷь­цыӷь
иархынҳәырц қәыԥсычҳарак еиԥшны, иҵаӷаӡа иблаҟьо уа
икыдхалаз ашәарыцаҩ иԥсы… Даҳәон, да­шьапкуан, ажә­
ҩан иаларсу, аҭыԥҳацқьа леиԥш зыхәда ҵҟәашааӡа игы­лоу
ахра, хаҳә хәыҷык еиԥш дамҵаршә­ушәа.

Лыҷкәынцәа – ҩыџьа адауаԥшьқәа, ҩыџьа аибашь­
цәа рыӷӷаны иахьықәыз игәаҟуан, игәаҟуан. Ашәабжь гон.
Иҵәи­ҵәиуан ахымаа арахәыцқәа ақәасаб адақәа рҩаны
ирылхыз ахымаа арахәыцқәа. Иҟәаҟәаса иҟаз аишьцәа
рда­қәа урҭ ирыԥсахырц, еиԥыршьырц рҭахызшәа.
Ус, ахымаа арахәыцқәа ауаҩ иеиԥш иныҩнаҵәаан,
адых­ҳәа руакы рылаԥҵәазшәа иаангылт, ангьы дааиҵа­
қьын лыбжьы налыхәлашәеит.
– Аа, сан!.. – иҳәеит ларӷьарахь игәаҟуаз лԥа. – Сан,
ба­ҟәымҵын, иарҳәала, иарҳәала, иарҳәала…
Аха иабаҟаз – ан лармарахь игәаҟуаз лԥа дыԥсит. Уи
деиқәктәын. Лнапала иблақәа хылҩар акәын.
– Аа, сан, сан! – дӷьаҵәыӷьаҵәуан егьи.
Ан дналагеит ахымаа арҳәара. Ахра ду даҳәон, да­ҳәон.
Ақәасаб адақәа ирылхыз рыбжьы арахәыцқәа ауаҩы игәы
иҭалан иҭысуан. Ан ашәа лҳәон, даҳәон, даматанеи­уан
ахра ду. Лылаӷырӡқәа, ахра дуқәа ршьапқәа рҿы еилало
арҩашқәа реиԥш, еималан ицон, ицон, ицон…
Иҟьаҟьаӡа ианаашоз, егьыгь иԥсы ихыҵит. Ан лхымаа
нықәҵаны дҩагылан, лнапала иблақәа аахылҩан, дааи­
қәыл­кит лыҷкәын. Егьи иҿгьы днеины даалырҽеин, еим­
даны ры­лахьқәа днарыгәӡит. Ҩыџьа аибашьцәа, ҩыџьа
адауаԥ­шьқәа. Ан лзыҳәа иахьа уажәраанӡа урҭ хәыҷқәан,
аха иахьа ирызҳаит, иарԥарцәахеит… Рыԥсадгьыл рыԥ­
сы ақәыр­ҵан, ихәхәа-хәхәаӡа абра еивоуп.
Ашә аалыртын, адәахьы дындәылҵит. Нахьхьи дан­
ԥшы, иаха дзыҳәоз ахра аҩызак днаҿаԥшит. Уи ақә­цәа
иҟәашкакараӡа анаҟәоу ықәжьын. Иаха уи илнам­ҭаз
лыҷкәынцәа рыԥсы уахь иханагалазшәа лгәы ил­наҭеит
ан, аӡиасқәа рыԥсы ҭазҵо, ԥсра рықәӡамкәа иҟазҵо
наҟәоуны. Уи уажәшьҭарнахыс лыԥсы рыҿҳәараз ана­
ҟәоуқәа. Уаанӡа дрызҩагашам иажәыз, агәаҟра збаҩ­
лаша ҭнарҩааз лшьамхқәа, лнапы налзықәшьышам ихь­
шәашәаӡа уа иқәжьу анаҟәоуқәа ргәы…

Уажәы, лыбла ишабоз амра ҟаԥшьшьӡа иҩагылан, иш­
ны иҟаз алахь урҭ анаҟәоуқәа ирыдкылан иарыхьуан…
Харантәи иааҩуан «Аиааирашәа».
Хәы шԥарымаӡам аиааира ашәақәа…Аӡәы ихьӡ ҳәаны ҿиҭызшәа дҿыхеит Басиаҭ. Даара
дхәарҭамызт.
– Ҳаи, анаџьалбеит…
Ауадаҿ илашьцан, иблақәа хту ихтыму цқьа издыра­
мызт. Ишьапқәа аҵаа еиԥш ихьшәашәан. Нас уантәи
уи ахьшәашәара ирҳәарах аҟынӡа иҩаӡошәа ибон.
Ирԥҳақәа алуқәа ирыбжьигозшәа акәын иԥсеивга­
ра шицәыхьан­ҭаз. Иҟәартәрақәа зегьы ихьуан, убри
ахьаа­гьы иӷрахьы иҩаӡа­ны иҭагьежьуан, нас игәы
аҟын­ӡагьы инеины иҿна­каауан.
– Ҳаи, анаџьалбеит...
Аҵаа иакыз алу еиԥш иҽмырҵысыкәа диан. Быжь­
рабыжьҵәантә иҵыҵуашәа илымҳа аҟынӡа инаӡон
аԥша аб­жьы.
Иара илымҳақәа ԥыҭк ишрыгхахьазгьы, абжьы ас
иааҩ­уазҭгьы, аԥша ӷәӷәан.
Акраамҭа ус диан. Дагьԥсымкәа, дагьбзамкәа. Игәа­
ҟәыш­ра иагмызт, аха еиҳа-еиҳа ихьанҭахон ирԥҳақәа
зыб­жьахоз урҭ «алуқәа». Мҳаҵәк азна аҳауа иқьышә
инықәшь­ны инеиқәаҳауан.
– Ҳаи, анаџьалбеит, аҳауа ду икажьугьы...
Лашьцан, лашьцан.
Ахышә аԥша иднажьлазар акәхап.
Ус, аҭӡамцқәа еимнаршәшәап уҳәартә аԥша аб­
жьы иаҳаит. Акрызхыҵуаз, аӷәтәы ҩны аахыџхыџит,
«аҟәар­тә­рақәа» аҿҿа аарылгеит.

Аҩны. Уи злыху, анкьа зны зшьапқәа ирықәҟьҟьа
ила­рышьҭыз аџь-шьап дуқәа, ахьақәа, уажәы иҩахьоу,
иԥс­хьоу... Уаха шаанӡа ахәарш зыӷралан иҭырфаауа...
Мыш­кым­зар-мышкы ашылеиԥш ихәашхәаша ицашт.
Аха аҩнқәа рҭахара шамаха уаҩы изгәаҭаӡом, мамзар­
гьы ирласны ир­хашҭуеит, иргәалашәаӡом...
Аҽазнык аԥша амч зегьы еизыркәкәаны аҩны иан­
над­сыла, ахышә аартны аӷьеҩҳәа иныднажьылеит.
Басиаҭ дым­ҵысӡо дахьықәыз аԥша неиҿасит. Ила­
цәақәа аарԥсаҳәеит. Ирԥҳақәа зыбжьахаз «алуқәа­гьы»
еиҳа иааласхеит.
Басиаҭ иԥсеивгара еиҳа-еиҳа имариахон, аха
иҟәартә­рақәа, ихәарҽхахьаз иҟәартәрақәа еиҳа-еиҳа
ихьаауан. Уи ахьаа ҩаскьаны иӷрагьежьуан. Нас, мцабз
зхылымҵӡо, ицәоушәа-ицәамшәа ауаџьаҟ иҭоу аԥырӷду еиԥш, изҭаз игәы ҿнакаахуан.
Адгьыл дугьы џьара хьаак амазар акәхап, ала-аҿы
ҭакәаҳа, аԥша-даас ахылҟьо изықәу. 500 миллиард
шықәса инарықәгәыӷуа изхыҵуа уи «аҟәартәрақәа»
егьа рхьаа цәгьоуп. Аха ес-уажәааны акәхап ас ажә­
ҩан аԥшшәы аха­ҳан еиқәыхьшәашәа ианахагылоу…
Амзақәа, аҩар зҭа­тәаз аҽышьҭеиԥш, ажәҩан ԥыҭ­
рак инанхалан, нас иныбжьаӡ ианцо, амзаҭахамҭа­қәа рзы…

Ес-уажәааны адгьыл иқәгылоу ашәаԥыџьаԥ риа­
ҵәара ԥсуеит, ибӷьыжәхоит.
…Аха иаауеит ааԥын, ааԥын аауеит… Ашәа­ӡы­
ӡареиԥш ахьаа зыӷралаз адгьыл иалнахуеит убри еиԥш
ахәшә-баа­ӡатәқәа, абасҟак зхызгахьоу «аҟәар­тәрақәа»,
иара иа­нылахьоу ахәрақәа зегьы леи­машьшьы иар­
ӷьоит. Адгьыл еиҭаҷкәын­хоит. Аԥсҭазаара аҩы еиԥш
ишуа ацәеижьи ина­лалоит. Ибзарыбзаруа аҽыхна­
ҟьоит адгьыл. Иԥшқаӡа, ита­таӡа, ииаҵәа­ӡа иқәиаа­
уеит ашьац, рбыӷьқәа џьаџьа-џьа­џьаӡа ина­рықәҳа­уеит
кәрыжәаа ирықәлоу аџь еихаҩаӡа дуқәагьы…
Адгьыл ду ахьаа ибаҩқәа ирылалазшәа, дхьаа ма­
цара­ха дышьҭан Басиаҭ.
Аԥша еиҳа-еиҳа аҽарӷәӷәон. Зны-зынла аҩны ахаҩа
ах­нахӡома угәахәыртә иааҭҟьон, нас, еиҭааиқәтәа­хуан.
Имзаҭахамҭан.
Басиаҭ дӡырҩуа, дӡырҩуа мацара, аԥша абжьы еиҳа
еи­лыкка иаҳауа далагеит. Раԥхьа еилиргеит иҩнаш­
ҭа иҭагы­лаз аҵлақәа рышьҭыбжь. Басиаҭ идыруеит
урҭ аҵлақәа ака­кала «рцәажәашьа». Урҭ ҟәызгаӡа,
ихырсысуа ишгылоу аԥша анааҵыслак, зегьы рыг-рҿа­
ҳәон, мыцхәы ишәаны, ма игәырӷьаны ицәажәаз аҿаҳа
иеиԥш.
Абжьы ҭахәаҽ рзаа-рзаа игон агәашә илагылаз
аҳа-ҵла ду. Уи қәыԥсҳан. Иҿалоз ашәыр заа иҟаланы
ииасуан. Аха абжьааԥынгьы, ҭагалан нықәҵны ицаан­
ӡа, абӷьы иаҵәа­ӡа ус иақәжьын. Уи егьыҵла дун. Басиаҭ
ишиҳәалоз еиԥш, арԥысымҭа, аӷәӷәамҭа иҭа­гылан.
Уеизгьы, амахә рацәеи аб­ӷьы жәпеи аԥша ан­рылачлак,
даара аџьа абон.

Аҳандақь иаваӷӷа, ахәада ҭаԥҵәахьы иҩагаз аҷан­
дар хаҩаӡарақәа аԥша ахьрысуаз, рымахә акалам
реиԥш ахьхьаҳәа еидыслон. Ашьжьымҭан урҭ кеикеи­
уа, бӷьыцк рҿаршәымкәа, рыҽрыцқьан ишгылоу иба­
лон Басиаҭ.
Абӷьаӡеи аӡахәеи ирыҵақь ашҭа иқәгылаз амжәа­
қәа рыбжьы изеилыргомызт уажәы, аха урҭ аԥша
анрыслак, ес­нагь аҟанҷкәа рзы икарҿалоз аҟата, еи­
лажәжәа ишырхагылоу ибалон.
Абар, иаҳауеит дырҩегьых аҿҿаҳәа акы абжьы.
Идырт. Уи аҩны ашьҭахь, ахҵысҭа уахьынхшәо игы­
лоу алакациақәа роуп. Урҭ руакы иҵегь ианҟатаз,
ишшәырӡа аҩызцәа ир­хыҳәҳәо игылан. Зны, уахеиԥш
ԥша ӷәӷәак ааҭҟьан, егьырҭ иахьынархыҳәҳәозҵә­
ҟьа иласын, зынӡа иазхымжәакәа, ихырҟәыҿшәа аԥ­
хьаҵә­ҟьа игылаз аҩыза аимҿаԥара иҩыб­жьанажьт.
Иҟа­тамзи, иахьытҟәацыз хӷьаа-ҿӷьаашәа иҟалан, махә
ҟатақәакгьы ҩылнагеит, аха уеизгьы уаҳа аҽазышь­
ҭымхит. Цәарҭала изхызгаз ахәыҷы чмазаҩ иеиԥш, уа
иа­хьыбжьажьыз иазҳауашәа иаҿын.
Абас ԥшак анасуаз, уи зыбжьажьыз аимҿаԥара
иҭар­гьежьуа иама иаақәлон.
Абар, абжьы ахьго уажәыгь, иқьуа-иӷызуа, аҿҿа ахга,
уажә ҿыц ахжәара иаҿушәа. Зны-зынлагьы, ззарза­
қәа жьак­цахьоу ашә анаадыртуеиԥш, ҷыжь-ҷыжьҳәа
абжьы еиҵыхә­хәа акраамҭа игоит.
Изқәыжьугьы иақәжьугьы аԥша иахьеихьнашьуа,
аҩба­гьы ҭыфаа-ҭыфаан, рыхәрақәа ҿыцхоит. «Ҿыжҿыж», «ҷыжь-ҷыжь» ҳәа аҵх ашьал ҵаӷа ԥыржәоит.
Убри иахьытҟәацызҵәҟьа наҟ иԥҟазар… Рыҩбагь
наҟ рыԥ­сы ргарын…

Ус, дшыӡырҩуаз илымҳаҟынӡа иааӡеит зегь реиҳа
бзиа иибоз ашьҭыбжь. Иҵәақәа рышьҭыбжь. Урҭ
ахьын­ӡа­ҟоу има­хәажә-шьахәажәны иҟоуп, аԥша иа­
хьа­ҭаху иазыр­хом. «У-у-у-у» ҳәа инеиԥынкылан акы
рҳәоит, гәырӷәӷәагас ашәак аацәырыргарашәа.
Урҭ рыбжьы раҳаҭра хәыҷык изаанагеит Басиаҭ.
Ина­па­ла зыԥсы ҭеиҵаз, ииааӡаз урҭ ақьиақәа, дзыҩ­
наиоу аҩ­ны иакәшан, ихьаа хыжьжьарц, азы ахәра­шәа
изырҳәа­ра­шәа игәы ҟалеит.
Аԥша аҭҟьамҭаз аказарма иахагылаз аҵәақәа руа­­кы
иҿышәшәаны, аӷьеҩ-аӷьеҩҳәа аҟауар иҩықәпыҟҟеит.
Аԥшагьы аламала иазҟәыбомызт, аха анапы рыг­
хазар акәхап… Уажәшьҭа иҿахаз аҵәа рыцҳауп… Сын­
тәа иҭааз­ма урҭ?! Адурақәа-адурақәа роуп…
Аԥша ҿааихак ҟанаҵом. Ицәҩежьӡа аҵлақәа иры­­қәу
амза лашара зны иацҵҟьоит, зны зымҩакы еиз­наҳә­
ҳәоит. Аԥ­ша аҽаԥсахцыԥхьаӡа аҵлақәагьы «рцәажәа­
шьҭыбжь» рыԥ­сахуеит.
Басиаҭ илымҳа иахьынӡалнадоз аԥшеи ашәаԥы­
џьаԥи «реицәажәабжь» мацара акәӡан игоз. Аԥша ас­
уан, иасуан, иасуан…
Ԥыҭрак ашьҭахь уи еиҳа еихсыӷьт, ашәаԥыџьаԥи
иареи реицәажәара дырмаӡеит.
Амзагь ҭахоит уажәшьҭа дук мырҵыкәа. Ианааи­
лахәа­гьы асы ауеит.
Мҿы-мцаҳәа акы идгалан дыҟаӡам Басиаҭ сынтәак.
Сынтәак зегьы изеилалт… Ачымазарагь ихьӡеит.
Ижь­­­қәа рыбжа ус иҿыттеит. Иҵәақәа ракәзар – ус…
Ҵыԥх ҵыԥх­цәа дышгылаз ииҟәыбоз араҿарақәа ду­
хеит, адунеи иазнахан, иахьцара рыздырам. Ҵаҟа
зхала иҿ­шәаз акы аашь­ҭимхызар, урҭ зынӡа рыԥхь
рымбаӡеит.

Арыԥхьҵәҟьа уаҩҵас иҟоу измырхиеит. Жәаха акәа­
ра дырны дахьыҩкыдлаз, ҿыбгарак аҿы раса ҟата­қәак
ибеит, аха изакә рыԥхьқәоузеи ирылоу…
Руакы убасҟак идууп, ҵаҟа ушгылоу мацара ишаа­
нагара иҟоу рак уҟәыбоит. Егьи еиҳа икьаҿуп, аха ара
уанықә­ла, убас иҟоу акьаҿ укымзар, амахәқәа акы аау­
дырҟаҵом.
Рцәақәа рхырҵәрааны иаарԥшшазар, жәашықәсагь
ур­гоит. Ԥҵәара рықәӡам, избанзар аҩбагьы ҵаҟаҵәҟьа
ишь­ҭиааит. Ус иҟоу арасыкәыгә адац иқәиааӡом, иҿ­
шәа­ны инкашәаз араса-рыц иахылҵуеит. Иара аха­тәы
дац-ԥашә ҟа­наҵоит.
Адац иқәиаауа, ҳәарада, акаҿарах аҵкыс еиӷьуп,
еиҳа итаруеит, акаҿарахеиԥш ихыдды ицаӡом, аха уи
ҵаҟаҵәҟьа ишьҭиаауа абжа азычҳауам.
Урҭ арыԥхьқәа уажәыгь уа иаҿагылоуп. Ианибазҵә­
ҟьа­гьы ҵаҟа днеин днаҵаԥш-ҩаҵаԥшқәеит, аха уахь
дышзымыхәноз аниба, игәы хьаблаауа длахынҳәны
дцеит.
Басиаҭ ахәыцра данаалшәоз, ихы дахыччон.
Аҩсҭаа дышԥаихыччо, анаџьалбеит…
Аха уи дыҟанаҵ иџьабаа иџьабаан, иџьабааи иԥсҭа­
заареи еицҭашәар акәын, уаҳа иҟаломызт…
Аҽа ԥыҭрак анҵы, Басиаҭ ихьаақәа еиҳа ихыда­
хазшәа ибеит. Убасҟан даара иҭаххеит иԥа ипатреҭ
днахәаԥшыр, аха иабаҟоу.
Ацуҭа зегьы лашарада инрыжьт. Иахьа иҟаҳҵоит
ҳәа иа­налагагьы иамуит...
Адәныҟа аԥша ааҟәымҵӡакәа иасуан.
– Ее, анаџьалбеит, изакәытә мчызиз иамаз шәақьк
акыл­хәыхәра инҭҟьаз ахызаҵә...

Ауаҩы дани, аҷкәынра шибаз еиԥш арԥысрагьы
иба­роуп, ажәрагьы дахьӡароуп, иара ихылҵыз ибазар,
уаҳа иамургьы, дара ирхылҵызгьы ма ибароуп... Уи
ажәҩан иаԥ­наҵеит, аԥсҭазаара иаԥнаҵеит... Изакә
гәнаҳаузеи иҟало урҭ анеиларгалак...
Ианакәызаалак иара дахьнанамгац адгьыл хара­ҿы,
иԥа дзыцәнымхарц илҟьаз ахьаацәгьа, дунеик иахыс­
ны абраанӡа иааӡеит. Иаб игәаҟынӡа...
– Ишԥашҳамыз уи, анаџьалбеит!
Ес-ҭагалан абаҳча иҿало ашәыр, абӷьыжә икаԥсо
иац­каԥсоит, анапы ахьрыгу азы.
Ажәҩан акы анааҿыҵшәа, иԥа изку лаӷырӡушәа,
икылнаблаауеит аҩнқәа рхыб...
Иҵегь ишьамхы дақәгәыӷуа даныҟаз дықәлон,
иқәир­­шәқәон, аха уажәшьҭа убригь ахәом. Амш аны­
бааԥсӡа­халак, аҽҳәа анарцәаакуа ыҟоуп...
– Ишԥашҳамыз...
Ишьҭа адунеи ианнахит. Асынтәи игоуп иҭӷәыхаа,
усын­тәи арахь иаагам.
– Аа, анаџьалбеит, анаџьалбеит...
Уажәшьҭа ихи иԥаҵеи ааилашыҩкуа аҟынӡа дҟалон.
Аха иагьа иундазгьы изхаҵом, жәымҭацәгьа. Убас­
ҟак дыҷкәынан уи арра данцоз...
Ишәарҭан, ицәгьан, аха згәы иаанагодаз ас ам­
ҟәыл изыҟалоит ҳәа. Ауаҩы мыжда гәыӷрала деи­
баркыми...
Иашоуп, ашьҭахьгьы знык дибеит… Дибеит ахьӡуп,
аха ихәаԥшыха имаӡаӡеит…
Басиаҭ иԥсы ицәырацәахон. Аԥша еиҳа-еиҳа иӷә­
ӷәа­хон дырҩегьых. Уажәы еиҳагьы еилыкка уи илым­ҳа
аҟынӡа иааҩуан алакациақәа рқьыбжьы.

– Дад, – иҳәахт Басиаҭ даақьын, – иуҭаху сызу, иу­
ҭаху сызҳәа, уда дызмам уаб хлаҳәацәгьа, убасҟан сум­
бар еиҳа еиӷьын!..
Еиӷьын, еиӷьын, еиӷьын…
Еиӷьын дмааӡар, иԥси-иԥси еихьымӡо, агәыр­ӷьаҿ­
ҳәа­шеиԥш саарызкылсып ҳәа амӡырха даақәымлар…
– Жәымҭацәгьа сара, уӡбахә шысзымдырӡозгьы,
ауха сцәа акы алашәан сыҟан. Акраамҭа сзыцәомызт,
сбар­џьеиуан.
Уи аухагьы ахышә дахькылԥшуаз ажәҩан агәы
зегьы ҭаҳаҳан, амза аҽыкәаҳа ҩежьӡа иакәыршан. Уи
ауа­дыхә ҩежь ду еиднарӷәӷәалазшәа, амза иацәыхара­
шәа еиҵәақәакгьы кылԥшуан… Урҭгьы ҩежь-ҩежьӡа.
Ала ашҭа агәҭаны итәаны абни амза ахы ақәкны ауу­
ра иалагеит. Игәырмаҷгаха игон уи абжьы. Аха агыла­­ра
дацәԥсуан. Акәаса еиԥш дхьанҭаха ииарҭа дылан.
Иаргьы, игәы бжьысны аҽыкәаҳа иагәыларшәыз
амза дша­хәаԥшуаз, инеихашәы ихәлаанӡа анышә иа­
хоз ауаҩы ааԥса дыцәеит. Аха аҵх даара инеигәахьа­
ны, уахеиԥш, аӡә ихьӡ ҳәаны ҿиҭызшәа дааԥшын,
ашырҳәа дҩықәтәеит.
Хыма-ԥсыма иҽааилаиҳәан дындәылҵит… Ишԥа­
ҭын­чраз зылԥха ҳаура, ишԥаҭынчраз! Бӷьыц ҿҩаак,
ԥша шәшәык ахьасуаз, ихәархәаруа илымҳа ҵнахуан.
Ашҭа агәҭаны дгылан ИАРА... Иԥазаҵә, ихәшәыц
заҵәы, Арушьан! Аибашьра ашымҭаз, амца иаларшәыз,
ԥшьымыз раахыс зхабарҳәа акгьы изымдыруаз!
АҼАӠӘГЬЫ дибеит уи… Илабақәа иҽрынҵо агәашә
дахьынҭыҵыз даавагьежьын, аҵх ҩежь дналахәаша
дцеит.
ИАРАЗНАК ИДЫРТ ИҞАЛАЗ ЗЕГЬЫ!

Аԥсра дақәгәыӷуан акәымзар, иҭаца ус длықәгәы­
ӷуа­мызт…
Иаразнак ишьапқәа неиҵҟаан, убасҟан игәы ахьын­
ҭаҳаз инхеит.
Уахь иҿынеихеит. Аҽыкәаҳа иагәыларшәыз амза
лашара ҩежьӡа дҳашҳатәарахазшәа дахьгылаз Ару­
шьан даақәацеит. Басиаҭ илаӷырӡқәа адунеи зегьы
ршәаҳаит, акгьы имбо. Иҽынеигәыдижьлеит.
Рнапқәа ааикәдыршеит. Арушьан инапқәа изным­
кылакәа иҵысҵысуан. Иҵегь иҽанигәыдирӷә­ӷәала
ауп иангәеи­ҭа, уи иоуразоуроу ицәеижь мацара акәым,
ҟәартәрас имаз зегьы ҭышәшәарашәа дшықыџь­қы­
џьуаз.
Аԥхӡы фҩы злачны иҟаз иԥа ишьнел ҩаза, ахәыԥш­
қа-цәа еиԥш акәын иӡамҩа адҵан дышгылаз…
Ишиазҵаатәыҵәҟьаз ихашҭит… Уаашьоузеи егьи ҳәа.
– Сыхәны сышьҭан. Сангыла, мчыбжьык соурышь­
ҭит, сыӷәӷәахаанӡа… – иҳәеит Арушьан.
– Ҳаи, дад, сажәымҭа шԥауршкәакәеи, ҳаи, дад!
Уажәшьҭатәи сыԥсра ԥсроума… Сажәымҭа шԥоурш­
кәакәеи!
– Саб…
– Дад, иубахьоу сакәӡам сара. Уажәы уара уҿы аҽыр­
бара сзалагом. Уахгьы-ҽынгьы сышузхәыцуаз сааԥ­
сеит, сгәашахеит…
– Усҟак ушԥахәыцуеи!.. Хаҵа дызнымио акгьы
ыҟаӡам. Ҳалаӡароуп!
– Шаҟа иурмариоузеи, дад, Арушьан… Анцәа им­
ҭоуп, сразҟы зынӡа имцацзаап!..
– Ҳара ҳхала ҳаума, зегьы рҵеицәа убра амца иала­
гылоуп… Изакәы шьоузеи, изакәы рыцҳароузеи адгьыл
иалаӡо! Ауаҩыҵәҟьа илаӡо уҳәар…
– Шьашькәа, Шьашькәа! Бгыл, бгыл, иааз дыббома,
иааз!

Уи даадәылҵит агагеиԥш… Амаҵурҭа аҟынтәи.
Ашә­­хымс дахьаахыҵыз дуауаӡа уа даанхеит…
Ауха, иара дшеилаҳәаз ииарҭа дахьнықәтәаз, уаҳа
лацәааихьшь ҟаимҵеит. Шаанӡа ҭынчран, ҭынчран,
ҭын­ч­ран. Ауха шаанӡа ахышә илаԥшуан амза, ажәҩан
агәы ҭаҳаҳан аҽыкәаҳа зкәыршаз.
– Анаџьалбеит, анаџьалбеит…
Ашаха амҭакәа данындәылҵ, аҩны истребитель­
ныи ба­тальон ҳәа изышьҭаз акәшаны иҟан. Шьоукы
наскьа аҵәа­қәа ирымҵагылан, аҵәа перақәа ҿыхны
ицәаҳаҳан аш­ҭа иқәрыԥсон. Шьоукых ашә уахьаахыҵуа
ршәақьқәа цырцыруа игылан.
Арушьангьы ддәылҵын иҿааихеит. Убригь иҽеи­
лимх­ӡеит ауха. Ибон даара ишигыз, иԥсахаара иқьышә
иқәкны дшыҟаз, аха цқьа ихәаԥшыха зауада?!
Узынҟьаз аҵкыс узынԥаз ҳәа!
Урҭ рыбжаҩык Арушьан иидыруаз, дхәыҷны даа­гы­
лазаргь аус ицызуаз ракәын. Аха уажәы ахаан­гьы имбаӡа­
цызшәа, изымдырӡошәа акәын дыш­ры­хәаԥшуаз. Иаба­
цеи, иабеицәыӡи итатара! Ахаҳә еиԥш дышәны дгылан.
Иџьыба дынҭалан идокументқәа ааҭыхны ина­
рымҵеи­кит.
– Агәра жәгама, сара сыбналаны сшымааз?!
– Ус згәы иаанагодаз, аха…
– Иаажәг арахь!
Идокументқәа рымхны иџьыба инҭеиҵан, уаҳа
дры­лам­цәажәаӡакәа даахынҳәит.
Уи ЗЫМШАЛА иҟалаз аҩыџьагьы дырдыруан…
– Еиӷьын, дад, убасҟан зынӡа умааӡар! Еиӷьын, еи­
ӷьын убасҟан уҽаабжьаршәны умаар, иахьагьы уеиб­­гаузҩыда ара усымазаарын… Сара, жәымҭацәгьа, сара!..

Хымш ииулак аҩны иҽникылт уи. Иҩашьомызт уа­
ҳа акгьы имбарц, илацәа хҩаны дықәҵырц шиҭахыз.
Аха хымш ичҳаит.
Уаҵәы дцараны иахьеиԥш, Басиаҭ ихы алахигарц
абаҳ­ча дахьынҭалаз, Арушьан дааидгылт. Инапы наг­
ӡаны иҟала­ны иҿаз ҵәак ааҿихын, еилыԥха-еилыԥ­хо
иахьикыз, ҿыц­ба­рах ибаны ԥыҭрак дахәаԥшуан.
– Уԥшыр, адгьыл иқәыӷӷа аҵлақәа гылоуп. Шьоукы
бӷьымзар акгьы рҿалаӡом, уимоу егьышәҭуам. Ари
аҭыԥҳа­цқьа леиԥш иахьгылоу иубоит изакә ссиру иах­
шо… Уарма иа­кызар, уарӷьа иауркрым. Изабалак рха­
ԥыцқәа ҩалыршь­шьны иацҳауеит, изабалак…
– Иреиӷьқәоу-реиӷьқәоу ԥыҭк узҿысхит, уанцо
иугарц...
Иара аҽны дышҵәыуара дыҟан, иара жәымҭацәгьа.
– Сара сымҩа даара ихароуп... Иҟәаҟәап, ибаап,
иназ­гаанӡа.
– Уи уара уацәымшәан, – иҳәеит Басиаҭ аҵәа ашьа­пы
акы адибалазшәа дааҟәымҵӡакәа дахәаԥшуа, – амахә
ырхәан иааҿухызшәа ухьаҭра иааҭугоит. Аламала акы
зы­хь­уа ҵәаӡам ари.