Аҽыкәаҳа - 16

– Аӡы дашьит, дашьит! – аҳәсақәа руаӡәы днасз­
ыҭры­сит. Саргьы аӡы сашьуашәа.
Егьи, акгьы лызмырҽеиуашәа анылба, лыҩнапык­
гьы лыхцәы иналалкын, дахон, дыҳәҳәон.
– Иаба?!
– Абан, абан!
Ииашаҵәҟьан, такәы инахараны хысла-гәысла еилаз ацәқәырԥақәа знык-ҩынтә иаарылызбааит ауа­ҩы
ихы, нас иӡт.
Ашырҳәа сҿынасхеит.
– Уаргьы уашьуеит!.. Иулшозеи, ауаҩыбжа! – днасы­
қәыҳәҳәеит зхахәы ыҵызхуаз аԥҳәыс, – уи аҵ­кыс уцаны аӡәы иаҳәа, изылшаша.
Ианбагьыгәалҭеи сышуаҩыбжаз, дагьанбазхәыци!
Аӡы иашьуаз дыӡӷабын… Лыхцәы данкны сахьлыхоз, шьыҵәра-шьыҵәра снацәкьарабжьарақәа иры­
бжьахо, аҟәа­ра днаган днықәысҵеит, деиҵыхәхәа.
Убас­­ҟаноуп ианеи­лыскаа саргьы салыршьырц аҷык
шсы­­гхаз, ҳҩыџьагьы ама­шәыр алыԥха ҳшеиқәнархаз.
Сыԥсы анызга сналыхәаԥшит, аха нақәацарак лы­
ма­мызт. Илхеибагәа дызкыз аҳәсақәа даарымсхын,

дласырхо-ҩасырхо, аӡы лҿысхит. Нас аҟәара деи­ҭаны­
қәысҵан, сналхыҵны сымаҭәақәа ахьышьҭаз снеин,
хыма-ԥсыма сҽеи­лаҳәан, сныҵашьшь сцеит.
Уажәы уи лҭаацәа, луацәа, лгәыцхәцәа еидибага­лар,
сры­ма иқәларын, снага-ааго: ҳаиқәзырхаз, ҳҿызхыз
ҳәа. Уи сара ибаны сынхом.

Ҩымш раҟара ҵхьан, еиҭах ҽыкәабара ҳәа уахь снеит. Уи аҽны ауаа еиҳа ирацәан.
Ҭынч аҽыкәабаха уаҩ ирҭом.
Аӡы сыҽналысшьын, аԥслымӡ снылатәеит. Ԥҳәыз­
бак дааин акәапаҳәа лҽынасывалыршәит. Аха аԥҳәыз­
ба ззумҳәара иҟада!
– Сузымдырӡеи? – деиҭаҵааит лара.
– Мап…
– Аԥси абзеи реиҩдыраара цәгьоуп, сыԥсы анҭала…
– Быԥсызҭгьы сара сызлабдырзеи?
– Уанцоз сыбла хыстит, аха уара уцеит…
– Уажәы бышԥаҟоу?
– Уажәшьҭа исыбаргәузеи! Сара сабоузаԥсоу…
– Бысзаԥсахап ҳәа иҟасымҵеит. Бара бакәзаргьы,
сара аӡы сашьуазар, ус бсыхәаԥшуа бгыларымызт.
– Даара усықәгәыӷит, аха… – дааччеит лара.
– Амала, уаргьы уашьуан… Аҽаӡәызар ус ҟаиҵо­
мызт. Аӡәы изы аӡы аҽаршьра цәгьоуп усгьы…
– Ацәқәырԥақәа алаапкқәа реиԥш ишишьҭаз, ихы
мша­ҭакәа, иԥсы мшаҭакәа, аӡы мшын далԥаан, ауаҩ
иԥсы еи­қәирхеит… Ари афырхаҵара, ари ахаҵара, ари
агәымшәара уи дины данынкашәа инаркны ицәеиижьи рыбжьара ибжьан, ида ишьа арныҟәон…
Днасыхәаԥшын дааччеит.

Сҩыза бзиа, Дигәа, ихоуҵару, абас аҩыз еиԥш иҿыз­
лаӡа ауп уахьахәаԥшуа ишыҟоу уи ҳаибадырра. Аиаша
уасҳәап, аҽаӡәызар лымԥын сықәломызт, аӡы дами­хын,
нас бзиа дибан, бзиа дылбан ҳәа аӡәы иаҳаргьы ԥха­шьа­
ран, аха уи зегьы схалыршҭит. Зегьы, зегьы, зегьы…
Уиаҟара зуасҳәарызеи, уара издыруа уакәзар, зегьы
еилукааит…
Ихоуҵару, Дигәа, раԥхьа ҳанеиниа ауха иҳаӡбеит
иза­кәызаалак, ҳҭаацәа ртәы, ҳазҿу, иаҳху-иаҳҵыхәоу,
ҳҭибам­ҵаарц. Уи лара лоуп иаԥшьызгаз, аха саргьы
акы еиԥшым­кәа исгәаԥхеит.
Хыхь – ажәҩан, ҵаҟа – адгьыл, хыхь – анцәа, ҵаҟа
– ҳара!
Ажәакала иахьа уажәраанӡа сара исыздырам уи да­
хьын­хо, илху илҵыхәоу… Анцәа иумҳәан, ҳаицәыӡыр
да­хьы­сыԥшаара…
Даара акраамҭа ҳаинион, ҳаицныҟәон, ҳаԥсы еилан… Акраамҭа… Абас хымз раҟара. Хымз закәызеи,
аха уи, ан­цәагьы-уаагьы, Дигәа, ԥсҭазаара наӡак иаҟа­
ра­хеит сара сзы.
Акырӡагь шԥаҟаз, иагьшԥакьаҿыз урҭ ахымзк?..
Аха уахык дмааит ҳахьеиниалоз…
Адырҩаухагь дмааит…
Адырхаухагь…
Мчыбжьыкгьы дмааит!
Иаха сара сыҟамызт, аха дшымааз здыруеит. Анцәаауаа, доуҳала акәушәа издыруеит. Аха данааиша, ҳаи­
ҭанеи­бабаша сыздырам… Исыздырам ҳаибабарц ҳа­
ҟоу, ҳаҟаму!..
Аиаша уасҳәап, Дигәа, уара удагьы ԥсы зхоу уаҩы
исы­­зиаҳәом, иагьиасҳәарц сыҟам, схы ахьызгара сы­

мам, адунеи сазкуам… Уажәы-уажәы ахә иеиԥш сеи­
лашәоит.
Иуасҳәап аҵыхәтәантәи аҵх атәы.
Ауха апроспеқт агәҭаҵәҟьа аахәан ҳцон.
Ҳцоит ҳмыццакӡакәа, еиқәшәаны иго ҳшьапышь­
ҭыбжь­қәа, наҟ-ааҟ еиварԥшьыхаа игылоу аҩнқәа ир­
ныҩуеит, ҳа­­ра иҳаԥҟьаны инаскьаргоит, аха нас ҳара
иаҳзыԥшыз­шәа иааныркылоит.
Ана-ара иаацәырҟьалоит, шәарыцара иҭыҵыз ацы­
гә­қәа. Уахынла урҭ зегьы еиқәаҵәоуп, сапын шәах­
ла ирыӡә­ӡәазшәа машәырла џьара шкәакәак улаԥш
иныҵамшәозар.
Цгәы еиқәаҵәак ҳаԥхьа амҩа еихнаҵәарц имыц­
цакӡа­кәа аҿаанахеит. Сара сышнеиуа сшьапы рӷәӷәа­
ны инышь­ҭасыкшоит. Иаразнак ҳара ҳахь иааҳәын,
анеонтә лашарақәа реиԥш, аблақәа наҟ-ааҟ алашьцара
иаалагылоит. Нас иаразнак алашьцара иҩаныҵуеит,
урҭ аҩлашаракгьы.
Лара сара дсыхәаԥшны дааччоит.
Сара лара слыхәаԥшны сааччоит.
Шаҟа ҵуазеи уаха ҿаҳамҭуеижьҭеи! Ажәак ҳҳәар,
ҳашьҭыбжь ҳаргар, ҳанасыԥ кьаҿхар, иццакыр ҳәа
ҳшәоз­шәа. Уи нкылан иҳаман, иҳаман. Ҳаргьы аԥхыӡ
ҳалоу­шәа, ҳшьапқәа ықәмыркьысӡакәа, ҳаӡса-ӡсо ап­
роспеқт – аӡиас ҳаццошәа ҳнеиуеит.
Ана-ара адәқьанқәа раԥхьа итәақәоуп аҟарулцәа,
рхамқәа рыҽрылаҳәан. Шьоукы ахьтәоу ишьхныԥсы­
лаз­шәа, икаххаа ицәахьеит. Шьоукы ҳара гәрамгар­ҭас
ҳҟаҵаны ҳшьаҿа ахьааихаагалак иҳашьклаԥшуеит.
«Бзиа еибабозар акәхап… Уаҳа иадыруазеи аҷкәын­
реи аӡӷабреи, – ргәахәуазар акәхап ҳазбо, – аха уаха
аҵых агәы еиҩнашаанӡа абас аулицақәа реимдара
рыл­зыр­шозеи, ирылазҵаз ирылихратә…»

Ҳцон, ҳцон, ҳцон апроспеқт ҳанысны агаҿахь ҳхы
рхо, зны агаҿантәи ашьхарахь ҳхы рхо… Ҳцон аҩнқәа,
аҩнқәа, аҩнқәа, аҩнқәа ҳрывсны. Ажәытә ҩнқәа,
абыр­зенцәа рстиль ала иҟаҵақәаз, ахацәа дауаԥшь­
қәа, аҩн­қәа зыҽры­ҵыргәан игылоу, зымҵәыжәҩа­­қәа
кы­­дыжәжәахьоу амаа­лы­қь­цәа ргорелиефқәа рыла ирхиоу… Дигәа, уара узыҩнамӡаша ауада хәыҷқәа змоу
аҩн ҿыцқәа ҳрывсны… Ла­ӷәымла еиҟәыжәжәа амшын иҭарыжьыз Аԥсны аҳ ду Қьалышь ибаа ԥҽыхақәа
ҳрывсны… Иҳаваӷӷа иҳацуп ацәашь­қәа реиԥш игылоу, зиаҵәара зыциуа, изцыԥсуа аԥса-ҵлақәеи, есуа­жәааны ицәҳәуа егьырҭ ашәаԥыџьаԥи. Наӡаӡатәи
аԥсҭазаареи аԥсра ҿҳәарас измоу аԥсҭа­заареи урыз­
хәыцуа…
Ҳцон абас ақалақь ҳалалан.
Ҳцон, ҿаҳҭуамызт.
Лара лнапы сара ирӷәӷәаны искын.
Сара снапы лара далаԥсны илкын.
Хыхь – ажәҩан, ҵаҟа – адгьыл, хыхь – анцәа, ҵаҟа
– ҳара!..
Ашьҭахь саназхәыц ауп, арҭқәа еидысыҟәшәало,
еи­ды­скыло саналага, акәымзар, усҟан анасыԥ исыз­
кашәаз сатә­натәны саман.
Ашарԥаз, ҳахьеиԥылоз, ҳахьеиԥырҵуаз ҳаннеигьы,
лҽыл­мыԥсахӡеит. Дшыҟац дыҟан. Сгәы ҩыҭгәыр­
ӷьааит ас данызба.
– Уахатәи аҵх сара ԥсраҽнынӡа исхашҭуам! – лҳәеит
лара.
– Ԥсраҽнынӡа! – сҳәеит саргьы.
Абасоуп, Дигәа!..
Уаҳа сҳәомызт, уара уеиха уман абни аца-ҵла ашьа­
пы уадгыландаз… Уи ԥҟазар шысҭаху удыруеит, аха
уара унапала иԥуҟар зынӡа сгәы ҭынчхон…
Амҿы алҵрын… Уи сҳәеит ҳәа, имаҭәахәызар?

Маҭәахәрас иалоу аҽакы сыздыруам, аха ӷәы-аасас
иҟар­ҵоит ҳәа саҳахьеит… Аха уи ҳзазхәыцрызеи, Ди­
гәа! Уареи сареи ус ҳаҟоуп, егьа ауаҩы дҳаӷазаргьы,
инышәын­ҭра ҳахагыландаз, ҳнапала анышә игәы
иқәҳажьындаз ҳәа ҳаҳәом ианакәызаалак …

АХӘЫЛԤ АЗ ИНАРКНЫ. . .Амрагь ҭашәеит, амш хәар-чаруа иалагеит. Аԥсҭ­
ҳәақәагь рҽышьҭырхын, ажәҩан ааҵырҟьа­ӡеит. Аԥ­
шагьы на­ҵысы-ааҵысит. Аҵлақәа аҽанынархьна­ҳәа­
лак, еилыԥ­хаа­уа ирықәжьу ахьыҿырп, аҩҩыҳәа бӷьы­
жәны адәы цәҳә­қәа инарықәнаԥсоит.
Асҟак изычҳахьаз аамҭа, уажәшьҭа гәыбӷанс иау­
ҭозеи!
Шьасиа дышнеиуаз аԥша иҿнаӷәыхааз абӷьыжә аҳәи­
ҵә­ҳәа ианынлықәыԥса, дыҭрысшәа аҩада дҩаԥшит.
Амшә ақды анақәҳа ҿнамҭит, абӷьы анақәшәа
ибыбит.
Зыбӷьы кыдӷәыхаа ицаз махә хахақәак дрылыԥш­ны
ам­за алашара ҩежьӡа излаҭәаз аԥсҭҳәақәа лбеит. Лара
ак­кара дыҵагылан. Ари рыҩны аладахьы ахьацараҿ
акәын. Ашоура бааԥс еиԥш лгәырҩа дҭанагалан, лшьапы дахьагоз, лхы ахьхаз ддәықәижьҭеи шаҟа аамҭа цахьаз лгәалашәо­мызт.
Макьана инеиԥынкылан иасуамызт аԥша, аха ус
иаа­кыл­ҟьалон, иӷәӷәацәамкәа. Ахьацақәа ицәаны
иры­қә­жьыз абӷьыжә аҳәасарҭ еиԥш иҿҩырны аҿы­
ланахон. Уи аԥша, алаӷырӡ иабылны иҟаз Шьасиа лыб­
лақәа аархьшәа­шәан, еиҳа ицқьаны иаахылтит.
Шыхәлара ихәлахьан.
Шьасиа аҩныҟа лҿыналхеит.

Аҩны даннеи, дышиашаз луадахь дныҩналан, ала­
шара­гьы амыркӡакәа, напыршьшьыла аҟәардә лыԥ­
шаан днықә­тәеит.
– Шьасиа, – лҳәеит Шьашькәа, ауада лхы нылакны, –
ала­шара абмыркуеи, мшәан?..
Уи алашара аркыга лыԥшаан, аҿақҳәа абжьы рганы иаалыркит. Шьасиагьы ашәақьхысыбжь еиԥш уи
дацыҵҟьа­ны даахьаҳәт. Шьашькәа лыԥҳа даны­нал­
ҿаԥш, илкыз лҩым­саг налымпыҵшәан, аӷәра ины­
қәшәеит.
– Ибыхьзеи?.. Макьана бзаазеи?..
Шьашькәа илбеит, ацәа бзиа илхаз, лгәыԥшқара уҳәа
еилалан ирҵәахуаз Шьасиа лықәраҵәҟьа шхынҳәыз.
Уажәы уи лаԥхьа итәаз, илбахьоу лыԥҳа ԥшӡа, еснагь
иӡӷабхоз, анацәа ҭыԥ зынхалоз лыԥҳа ҟәымшәышә
лакәмызт.
– Сааԥсеит, мама, сааԥсеит, – лҳәеит Шьасиа, лан
ла­кәымкәа, иара ааԥсара ахаҭа убра игылазшәа. – Уа
сахьнеизгьы сҿи-снапи еиқәҵаны сзымгылеит, акы
ныҟасҵа-ааҟасҵақәап сҳәан... Насгьы, ауаа рацәан,
ауаа аныра­цәоу акгьы ҟасымҵаӡаргьы сааԥсоит...
– Усҟак ирацәоума ауаа?..
– Ҵҩа рымам... Ишԥарацәоу, ишԥарацәоу ауаа!..
Шьашькәагьы уи лаԥхьа аҟәардә наргыланы днықә­
тәеит. Шьасиа лнапы налыгӡан, арадио алыркит. Арадио аблагьы ҭыԥсаауа иааиаҵәахеит. Зныказ џьаргьы
иқәыл­мыргылеит, ус ашшы ахго абла иаҵәа ҭыԥсаауан,
иҭыԥсаа­уан, иҭыԥсаауан.
– Бааԥсоу бааԥсаму сара исымбо… Зынӡа сгәаҵәа
ҭҳәоу џьыбшьома!.. – Шьашькәа лыбжьы каҳаӡан иҟан.
– Мама, барамыжда, изхабымҵозеи, сара исҿашәа­
лак сҳәома нас?!

– Саргьы сгәы ажәит акәымзар, макьанаҵәҟьа
ас сеихәлаҳауамызт… Бара бансоуз, хәыҷык сыԥсы
анеиҩыз­га сазхәыцуан, бандухалак еиҳәшьцәак, еи­
ҳа­би еиҵби реиԥш, ҳаицны џьара ҳаннеилак, ҳаи­ба­
дырбо ҳшыҟалаша ҳәа. Ус­ҟан сыӷәӷәан. Ҩажәа шықә­
са сырҭан. Ҩажәа шықәса ры­ла аԥҳәыс лакәым, аҵәа
еихауҳар ишақәнаго иҿалартә изыҟалом…
– Мама, бара уажәыгь сара саҵкыс быӡӷабуп... –
лҳәеит Шьасиа, аха лҿы еилымго акәын дышцәажәоз.
– Сара ҽырбашақә акәу џьыбшьома уи зысҭахыз…
Ба­ра бгәы алаҭызгап ҳәа. Насгьы сгәы иаанагон бара
бгәы иааҭабкуа зегьы, бҩыза ӡӷабк лыҟны еиԥш сара
сҟны ибӡарым, иаацәырган исабҳәалап ҳәа. Аха сгәы
сажьозаап… Зегьынџьареиԥш…
– Мама!
– Шьыта… Уи аҽакала дыҟоуп. Уи бареи сареи ҳаҵ­
кыс лгәы ӷәӷәоуп… Бареи сареи ҳакәыз џьысшьон еиԥ­
шыз… Аха уеиԥшызаргь хәарҭамзар, уеиԥшымзаргь
хәарҭамзар…
– Мама, сара бара ибцәызӡо, ибцәысҵәахуа акгьы
сы­маӡам, аха бгәы ԥысҵәар сҭахым… Ибгәалабмыр­
шәан акгьы, бааи урҭқәа усыс иҟаҳҵарым… Иҳалша­
рым ҳара, џьа­ра хык мҩасны ицозаргьы, ҳгәы иҭашәаз­
шәа, иҳалҟьан ицазшәа ахьаа ҳзыннажьуа иалагар…
Нас ԥыҭрак ус итәан ани аԥҳаи… Арадио абла иаҵәа
ҭыԥсаауа, жәа злаӡамыз ашәак еергьҳәа иаанагон.
– Сцапи, аихаҵә дуқәа нылажьны аԥенџьырқәа
асыркы­пи… – Шьашькәа дҩагылан, лҩымсаггьы уа
иш­каршәыз дындәылҵит. Ԥыҭрак ашьҭахь ашәаркыга
еихашәқәа аӷь­ӷьаҳәа иааилалт.
Аӷьеҩ – актәи аԥенџьыр, аӷьеҩ – аҩбатәи аԥенџьыр.
Аӷьеҩ – аԥхьатәиқәа рахь акы…

Шьасиа днаскьаны арадио днадтәалан, архиага
иналырҵәи-аалырҵәиит. Иарбан бжьымыз, иарбан
му­зыка­мыз, иарбан ԥшамыз уи ауха аҵх иалԥаан ара
иаанамгоз! Иара иҵәи-ҵәиуа скрипкак абжьы еин­
ҟьа-еиныруеит, аӡаӡ еиԥш аҵх кылнаҵәоит. Раԥк дӷы­
зыӷызуа иашәаҳәабжь ааҩ­уеит, аҽаџьара џьазк ҵәааҵәаауеит, иԥси-иԥси еихьым­ӡо игәы ԥжәома уҳәартә
аӡәы иашәаҳәабжь алыҩуеит. Нас Шьасиа ил­ма­ҳаӡацыз
бызшәала аӡәы дцәажәон... Егьа абызшәа узым­дыр­уа­
заргьы, еилукаартә иҟан уи гәыԥ­жәарак шимаз...
Абри зыбла иаҵәа ҭыԥсаауа ԥшь-ӷәыцәмаҟьа еидсалак иры­бжьакыз амеханизм хәыҷы, агәы аԥсаҟьааԥсаҟьа еисуа, зегьы ирзеиԥшыз анасыԥи анасыԥдареи
рбызшәала, ан­цәа ихьӡ еиԥш иҭыкка иҟоу ажәҩан ду
иаҵаршәыз адгьыл цҳаражәҳәара азнауан.
Шьасиа лан ашәқәеи аԥенџьырқәеи злалыркуаз
аиха­қәагьы рышьҭыбжь азыӡырҩра даҟәыҵит, уаҳа
изакәызаа­лакгьы акы дазыӡырҩуамызт, ашәа ада. Аха
убригь ра­цәак аамҭа лзаламгеит. Ацәқәырԥа кьаҿӡақәа
рахь ииалган, аԥшаара дналагеит.
Ус, иккаӡа аӡәы ибжьы ааҩит, иааигәаӡаны џьара
дцәа­жәозшәа:
– Я – 18-833. Вошел в зону. Высота 8000 метров.
Сильная болтанка. Путевая скорость 670 км в час. Разрешите подход. Условие посадки...
Уажәы-уажәы ибжьы ԥыҵәҵәон, арадио иаанагоз
егьырҭ ашьҭыбжьқәа, уи ибжьы рыҵадырӡуан.
– Я – Терек... – игеит аеродром аҟнытәи абжьы, нас
аҽакы бжьалан, Шьасиа дгәаҟ-гәаҟуа дшашьҭазгьы ак­
раам­ҭа илзышьақәыргыломызт уи абжьы.
– Погода ниже минимума. Прилет запрещаю, следуйте на запасной... – аҵыхәтәаншәа иааҭыҩит уи аи­

цәажәара ацыԥҵәахақәа. Дгәаан, ихыжәжәа-хыжә­­жәа
иҳәон, еиҭеиҳәон аҵыхәтәантәи ажәақәа аерод­ром
аҟынтәи ицәа­жәоз.
Абри даназыӡырҩуаз еснагь лгәы иаанагон ИАРА,
аибашьҩы-ԥырҩы, итәагашоурахаз ажәҩан иалар­
шәыз изы акәызшәа аеродром зцәажәоз... Иара, Баҭал
арра-ҳаиртә ҵараиурҭа ишналгаз еиԥш еибашьра ицаз.
Аҳ, анаџьалбеит, анаџьалбеит...
Ажәҩан аҵаулараҿы џьара, ахҿеиԥш аҳауа ацә­
қәыр­ԥа­қәа ирылҟьо, аԥшеиҿасырҭақәа ирылоуп аҳа­
ир­­план. Уи ицәа­жәо аԥырҩы-арадист ишьҭахь иҭә­ны
итәоуп ауаа…
Аԥсҭҳәа цыԥжәахақәа бааӡажжыраӡа, ихьшәа­шәа­­ӡа
иҟоу аҳаирплан аварақәа инарыхьҳәазоит, нас иҩа­­­
ԥы­ра­ҳауеит. Иаргьы аԥынҵа ҵарӡа аԥсҭҳәақәа ина­
рыл­ҳәан, икыл­жәан инарылсуеит, аҽа ԥсҭҳәа­қәак
ирылаҳәуеит, ирыл­суеит, аҽа ԥсҭҳәақәак инары­ла­ҳа­
уеит, инарылсуеит… Шаҟа, шаҟа, шаҟа ирацәоузеи урҭ,
нҵәара зықәӡам аԥсҭ­ҳәа­қәа…
Аԥырҩы уажәы игәы ҭыԥсаауа дазыԥшызар акә­
харын адгьыл аҟынтәи ирҳәарызеишь ҳәа. «Мап»
рҳәеит, аха агәыӷ­ра нхоит… Издыруада, издыруада,
из­­дыруада!..
Уажәы ари еиԥшха, ихынҳәны аҽаџьара ацара мар­
иоума?!.. Насгьы уа иахьнеиуагьы ирыдрымкылар?
Џьаргьы ирыдрымкылар?! Иаҳҳәап, зегьынџьара еи­
ԥш­ны амш цәгьа­зар!
Абасеиԥш аан шаҟа иаԥсоузеи «уҳадаҳкылоит»
рҳәар, «мап» иазымҵәахуа агәыӷра наӡар. Шаҟа ахә ду­­
хозеи ус­ҟан уи еиԥш агәыӷра. Уи еиԥш агәыӷра иа­накә­
заалак, иахьакәзаалак акырӡа иаԥсоуп!

Усҟан, уи аҳаирплан аҵх иаалнакаарын, аӡаӡа зы­
қә­шы иҟоу акаҭран мҩақәа зылдоу аеродром. Знык
аҳаирплан агьежьқәа рыла адгьыл ианнықәслак, аԥыр­
ҩы иԥсы ааивга­ны, иҩызцәа днарыхәаԥшрын. Урҭи
иареи ааихәаччарын. Нас, ауаа ҭыҵырц ианыҩагыла­
лак, ашә аартны даарылаԥ­шрын.
– Бзеила, амҩа бзиа!
– Абзеираз!
Хыма-ԥсыма иахьналбаауа, ршәарақәа, рыԥсы­л­
мыт­­кра­қәа зегьы рхашҭны раԥхьаҟа иԥшуеит, ари­
нахыстәи иазхәыцуеит урҭ. Убриаҟара иӷәӷәоуп адгьыл – уи ирлас­ны зегьы уханаршҭуеит.
– …Разрешите подход… Разрешите подход! Условие
посадки, условие посадки! – арадио иҭыҩуан аԥырҩыарадист ибжьы ԥыҵәҵәа-ԥыҵәҵәа.
– …Прилет запрещаю… – Запрещаю… – ҵәҩан­ҵәы­
ҟатәи абзарбзан еиԥш аеродром аҟынтәи уи «деихс­
уан» аӡәы.
Ус, иааиԥхьбеит урҭ рыбжьқәа. Шьасиа дырҩегьых
илыԥшаар лҭахын, аха уаҳа дақәымшәеит. Нас арадио
лыр­цәан, ԥыҭрак ус дтәан. Шьашькәа лышьҭыбжь ҳәа
ак­гьы гаӡомызт. Ҭынчран зегьынџьара. Шьасиагьы,
лара дзыҩ­натәаз ауада аамҷыдарахаз, егьирахь аҩ­
ны ашәқәа аԥенџьырқәагьы ывҵашьыхаа ишар­кыз
анаалгәалашәа, аҳа­уа лыцәмаҷхозшәа лгәы иабо далагеит. Лыҵкы ахәдагь ааԥлыртлеит.
Дҩаҵҟьан, ауадақәа аҩбагьы даарыҩнысын, азал
лхы ныҩналкит. Шьашькәа дхәыцуа астол ду да­
хатәан. Лыҩна­пыкгьы наҟ-ааҟ лыцламҳәа рын­ҵаны,
лыблақәа ааихмыр­сыӷьӡакәа астолқәыршә жәпа да­
хәаԥшуан.

Уарҳалк еиԥш ихьанҭазар ҟалап абри астолқәыршә.
– Мама!!!
– Аа… – лхы дҩахеит уи.
– Ибыхьзеи, мама?
– Саргьы сааԥсеит, аҩны зхагылоу аԥҳәыс… Аҩны
абаҩ шьҭызхуа шаҟа хаҳәтә-шьаҟа аҵагылоузеи?! Сара
аӡә соуп…
– Аиеи, мама…
– Аиеи, усоуп… Аха сара сыӷәӷәоуп, бымбои… Абас­
ҟатәи хаҳәтә-шьаҟа ирылшо аҟара сылшоит…
– Аиеи, мама…
– Ус, схашыгә иқәгылоуп, абраҵәҟьа, – лхагәҭа аҟыгә
аахлырган, дааччашәа луит, – инаԥшуа уа иқәгылоу саароу џьишьартә, ма гәыгәыму…
Нарҭ Сасрыҟәагь ԥҳәыск лхы иқәгылаз саарак
данӡа­леит…
– Мама, сара ашкол аҟынӡа сцап, – лҳәеит Шьасиа,
– макьана цәыкьоуп... Иара абиблиотека ацаԥха аӡәы
иҭах­харгьы ҟалоит...
– Ара бтәазаргьы иҟабҵозеи, аҩны гәгәаӡа. Игәгәаӡа
атәара цәгьоуп... Бца, бца!
Шьасиа амардуан дналбаахьан, Шьашькәа ашә
хьан­ҭаӡа, иаартны, лыбжараҵәҟьа ҩдәыллырҳәҳәеит.
Ажәырқь­ҳәа аԥша аалҿасит.
– Лашьцоуп, бхала бызцару?
– Уажәы избама, алашьцара... Ахәылԥҵыс саҩызоуп,
хьаас ибымкын...
– Рацәакгьы илашьцамзаап... – Шьашькәа лхы
дҩахан, ажәҩан дҩаҵаԥшит. Уа ажәҩан иаҵашьыхны
иҟаз аԥсҭҳәақәа иҩежьӡа ирылԥшуаз амза, АҼЫКӘАҲА
гьагьаӡа иакәых­шан.
– Амза аҽыкәаҳа акәыршоуп!..
– Ишаҟароузеи, – лҳәеит Шьасиагьы – лхы раҳан
дҩа­ҵаԥшын.

– Уаҩ дук дыԥсуеит...
– Аӡынра цәгьахоит...
Шьасиа уи уаҳа даламцәажәакәа агәашә дынҭыҵит.
Аӡынра. Бзиа илбон Шьасиа аӡынра. Иҵаарҷҷо, уа­
наа­дәыл­ҵлак егьа уцәалашьшьы уҟазаргьы, иараз­
нак уарыцқьоит. Укеикеиуа ашьха уқәушәа уаа­ҟа­­­
лоит. Аҵаа азныказ уӡамҩақәа, уԥынҵа, улым­ҳақәа
ҩыҿнаршәаауеит, аха иа­раз­нак ушьа аусура ҩба­на­
тәуеит. Нас урҭ зегьы шуеит, ам­ца рыхҟьо – уӡа­мҩақәа,
улымҳақәа, уԥынҵа. Иҟәашкка­раӡа убла хна­куеит асы.
Аԥшшәы рацәа иашьцылоу убла­қәа арааԥ­соит. Ахьҭа
рҿышәшәоит сыла иҷыҩны арахь иааԥ­­шуа ашьхақәа.
Аха ишԥаҟало урҭ амра ангыло, ианҭашәо, иԥхеи­
ԥхеи­уа аҩы иӡаарҵазшәа.
Абиблиотекаҿ дтәоуп. Аԥенџьыр аҟынтәи илбоит асы аҳәылыҳәа ишлеиуа. Асаркьақәа ракәзар,
баҳҭ-баҳҭ ашәҭ шкәа­кәақәа ақәыԥсоушәа иҟалоит.
Асы ихнархәаз аҭәаҵла амахәқәа ишаҟә-шаҟәӡа ина­
рылатәоит ар­дәына еиқәа­ҵәа самсалқәа. Амахәқәа­
гьы аддыҳәа ашәыб рықәыҩрны икаҳауеит. Ардәына,
ахәда ахәы бымбыл иалацалан, аԥынҵа ҩежьӡа арахь
иалыԥшуа иқәтәоуп… Асы аҳәылы-ҳәылыҳәа алеира
иаҿуп, иа­ҿуп, иаҿуп.
Абар, ардәынеиқәаҵәа еиԥшҵәҟьа, иуапа еиқәаҵәа
дҭашьшьы аӡәы дахьнеиуа, аха уи иаарласны дҟәаш­
ӡа асы иқәнауит. Ардәына сы-цыракгьы ақәыршәым,
еиқәаҵәаӡа ацәҟьареиԥш асы шкәакәа иларшәуп. Нас
инеиҭаԥан арахь ахы архоит. «Ҿықә-ҿықә» ҳәа ишәа­
ӡыӡо абжьы нар­ганы, ахҿеиԥш аҭәаҵла иалԥраан, еимагылан илеиуа асы иҩалаӡуеит.
Иаандаз, иаандаз аӡынра!

Шьасиа дууӡӡа, ддысӡа дшыҟоу, лхы нахга-аахго
дыш­хәыцуа акәымкәа, лхьаа аалызцәырҵуан, лгәы
кылҵәо. Ахы злахаз диеиԥшын. Лхәыҷрагьы, лыбзиабарагьы – зегьы акраамҭа инымҵәо ԥхыӡны дшалаз,
дшалаз мацара, уажәы дыккаӡа даалҵызшәа лбон.
Зынӡа илзымдырӡозҭгьы уи зны зыԥсы ҭаз анасыԥ!
Аха мап! Егьа гәаҟра аԥеиԥшхазаргьы, уи насыԥын,
на­сыԥын уи…
Дырҩегьых лқәыԥшра, лыбзиабара аԥсы ҭалан, мцаны иҩалыжәлеит. Дцон, дцон, дцон, аха амҩа нҵәара
ақә­ӡамшәа илбон. Дцон…
Аӡы шцара… Аӡы шцара, аха дызцоме, инҵәоме…

Дышнеиуаз, аҳәынҵәа шьҭаҩаны, икыцха иахьы­
ҟаз џьа­ра длышьацәхныслан, лжьы лцан даангылт.
Даа­наԥ­шы-ааԥшит. Раԥхьа дахьыҟаз лзымдырӡеит.
Цқьа даныԥ­шы, лашарак ҭааӡа иааигәаны џьара илбеит. Даа­ӡырҩит. Адгьыл иҵыҩны иааҩуазшәа, ауаара­
цәа хәыҭхәыҭла еицәа­жәозшәа, хәыҭхәыҭла игәын­қьуа
шьоукгьы амыткәма рҳәо­шәа лаҳаит.
Аҽазнызар Шьасиа дшәаргьы ҟаларын, аха уажәы
«цатәуп, изакә уаау еилкаатәуп» ҳәа ауп лгәы иаанагаз. Ахәа­цаҳәа лҿыналхеит. Ԥыҭк данынаскьа ауп ианылдыр, анышәынҭрақәа рҿы шакәыз абжьқәа ахьгоз.
Даангы­лахт. Дааӡырҩит. Аха уажәы ауаа рыбжьы еилыкка иааҩуан.
Лгәы аалыԥсахын уахь днарыдгылт. Ауаа маҷҩы­
мызт. Иналаршә-ааларшәны ирҳәоз мыткәмақәак
ракәын акәым­зар, уаҩ ҿиҭуамызт. Ԥҳәыск дқәар­қәа­

шьеиуа, длаҳәны ды­ҟазшәа дӷызы-ӷызуан. Лашьцан,
аӡәи-аӡәи еибадырыртә иҟамызт, аха усгьы Шьасиа
гәаныла еилылкаауан илдыр­уаз ауаа шырацәаз.
Алашьцара лхы иархәан, ауаа днарылс-аарылсуа,
ижны ҿыц иҭырхыз анышә днылагылеит. Ҩыџьахҩык раҟара ржыгақәа кны агәгәаҳәа анышәынҭра аи­
маԥсара иаҿын. Акәы­ба уажәшьҭа уаҩы ибомызт, аха
макьана иақәрыжьуаз анышә ашьҭыбжь аныҩуан. Шьоукгьы (агәыцхәцәа ракәхап) ашьшьыҳәа уаԥсҵәыкуаԥсҵәык анышә шьҭыхны уахь иҭарыԥсон.
Анышәынҭра азхык ахь фонарк ҭааӡа икны дықәгы­
лан хаҵак. Убри афонар алашара хәыҷы акәӡан ауаҩы
дыз­жуаз ирбоз.
Урҭ аԥсыжцәа рхы-рҿқәа афонар алашара-ҭаа
алашь­цара иахьалнакаауаз аԥс-ԥшра рнаҭон. Афонар
зкыз ибла­қәа ҟаԥшьшьӡа, аҭәра иаҿыз анышәынҭра
дазыԥшын.
Шаҟагьы дааигәоузеи анышә иарҭаз ауаҩы, изакәы­
зеи ҩба-хԥа рагыд анышә аҿыгҳара?.. Аха шаҟагьы
дхароу­зеи!..
Абас еизааигәоуп... аԥсреи аԥсҭазаареи... Егьа ԥан
бзиа ԥшааны аԥсҭазаара – аӡиас урыргьы, уахьныруа
аԥ­с­роуп иҟоу...
Иӷызы-ӷызуаз аԥҳәыс алашьцараҿ длызгәамҭеит
Шьасиа. Дырҩегьых ауаа дрылсны шьҭахьҟа днаскьеит.
– Ашьшьыҳәа ушьапы уаԥшны еихгала, анышәынҭра
уҵабгоит, – иҳәеит Шьасиа илывагылаз рахьтә аӡәы,
иҩы­за иахь.

– Ирхадыркааит, ҳала-ҳҿы ҭакәаҳа абас абра ҳзыр­
гы­лаз… Лыԥсы аҵаҟа рыԥсы ҟалааит, – иҳәеит егьи,
игәы ԥыжәжәо, – ирҭаху ҳаларыгӡоит урҭ!..
– Дарбан «урҭ?»
– Дарбан, иуздыррым дарбан!… Шьоукы дара
ахьын­­хонӡа алашара наганы иаҟәыҵт, ақыҭа азыбжак еиқәы­лашә иныжьны… Иҟаӡами урҭ рҩызцәа
уара аус ахьууа? Иахьа угәы аҳәо, уеихаччо аусура уа­
хьынҭы­ҵуа, иҟарҵалак џьара иноуԥықәсылан, умала уҽузымшьуа уааныжьны, ухы угәы ахыршәаны,
иноуԥырҵны ицоит… Иузымдыруеи урҭ?..
– Адунеи ҟыба-ӡыба агхаӡом, урҭ зегьы схы рныс­
ҟьоит ҳәа уалагар…
– Сгәы иахьамуа исҳәоит акәымзар, угәаҵәа иш­
залым­суа аҟара сымдыруеи…
– Ишԥоуҳәо, џьушьт… – дымгәаакәа дааччеит егьи.
– Агантәи аԥсы дҳаман ҳааит. Ара алашара ааргеит ҳәа агазеҭқәа аҳәарҭа рибамҭо ирыҩуазижьҭеи
анбатәи аамҭоу!.. Уныдыххылан џьара цәашьык аау­
гартә иааигәаны уаҩ дынхом…
– Ани ауаҩ ҳаԥсы даԥшәмахеит…
– Аиеи-гәышьа, аха ара иҟаиҵоз?
– Иҟаиҵоз зыхьӡузеи, иҷкәын хәыҷы дицәымԥси.
Шықә­сыки бжаки шихыҵуаз. Жәашықәса иԥҳәыс хшара длоуӡо­мызт. Иаалырҟьан абас изылашан дшыҟаз,
еиҭаизы­лашь­цагәышьеит.
– Анышәынҭраҿ цәашьык аиркырц дааизар акә­
харын…
– Ааи, ус акәхап. Уи иакәымзар, напыршьшьыла
ҳаԥсы даажыр акәхон.
– Ее, насыԥцәгьа, абни амаалықьгьы аԥсра абаиа­
ҭәаз. Иара ихадыркуа алашара инап хәыҷқәа рыла
икны, абри иаажыз аԥҳәыс бырг лымҩа дықәиҵозар
акәымзи…

– Ҳара иҳамчгәышьоузеи… Уажәраанӡа узҿызгьы
убри аԥсра еиԥшуп. Аԥсра уаҩ дзаиааихьазар, убригь
даиааиуеит. Ԥсыхәа амам… Зегьы ҿҳәарак ҿҳәарак рымоуп. Уи уаԥыҩлан акгьы узыҟаҵом, аԥсҭазаара ахала
аҽыҟанаҵа­роуп.
– Аа, ушаҟәыҵра наҟ, уаргьы усзацлахт уажәы,
– иҳәеит згәы ԥжәаны ицәажәоз. – Абри амҩагьы,
абри алашарагьы мҩабжара инрыжьт, убарҭгьы рхала
иҟалоит, уԥшыз… Снапы ахьынаӡо џьара акәындаз,
анышә даргьы саргьы ҳамахгьы, аха иабаҟоу!
– Урҟәаҵ, ирзууазеи џьаҳаным рҭыԥхеит. Уи аҵкыс
ҳдәықәҵа, заа ҳалбаар амашьынаҿ аҭыԥ ылаҳхуеит
акәым­зар, ҳашгылоу ацара ҳақәшәоит. Иабадгьылу?
Ана акәым, ара акәым. Амҩа акәзар – ахырзаман…
– Иҵегь еиҵаршәшәазар акәын уара уеиԥш иҟақәоу,
абарҭ амҩақәа ирынгалан… Усҟан иуҳәоз саҳара сыҟан.
– Уара уҩызцәагь ирҳәо рыфеидоуп…
– Ма иаҳҳәо аӡәы имаҳари… Ауаҩ ихәрақәа ашша
анрыбжьашәлак нахыс, аҽада изурҟааргьы ишьҭахь
дуз­хьарԥшрым, иаԥхьаҟагьы акгьы ибом.
– Уаала, уаала! Уи сара исаҳауеижьҭеи!..
– Иаахҵәаны амҩа удыруама?
– Ишԥасзымдыруеи! Арҭ уа илеиаанӡа, знык
аҭыҭынгьы ҳахоит.
– Иара абрагь зегьы урывымсыр ууам…
– Уара уакәӡами, мшәан, уажәы исышьҭаланы
икәата­леиуа ицо?
Урҭ еибакы-еибашьҭуа, амҩахь идәықәлахьаз ауаа
рыжә­пара ԥҟаны, ахәы ахыҵырҭахь рҿынархеит.
Иҭааӡа афонар зкыз, ԥыҭрак анышәынҭра ҿыц
дахагы­лан. Нас арахь иҿааихеит. Шьасиагьы дахьына-

гылаз дадыр­сызшәа, ус дгылан. Шцатәыз лдыруан, аха
дгылан.
Уи дшааиуаз, Шьасиа данаалыдгыла, ифонар дҩахан
иналҿаирԥхеит.
– Шьасиа?!
– Ауаа анызба сымҩахыҵын...
Шьасиа аҽаӡәы иҳәоны дазыӡырҩуазшәа акәын
лыб­жьы шлаҳауаз.
– Ауаҩы мыжда, иахьа дыҟоуп, уаҵәы дыҟам, –
иҳәеит уи, даақәыԥсычҳан, – знык анышә хьшәашәа
ан­шәы­-б­жьала, нас... Аха ауаҩы иблақәа ааԥшуанаҵы
деи­ха­ла­роуп.
Шьасиа ҿымҭ дгылан.
– Шьасиа, бнаскьазгап бшәозар?..
– Сзыршәозеи, мзашәагьы акы ыҟоуп...
Абри ауаҩ, зхәыҷы-згәыӷырҭа абра анышә дамоу,
ми­нуҭк иадамхаргьы игәы зырҭынчша акы иалҳәарц
лҭахын, аха уи даара ицәгьан.
– Алашара аҭыԥ аҿы иҟасҵап, наҟ ала схыҵуеит.
Ари аны­шәынҭра рыцҳагьы гәгәаӡа иқәхеит, џьара лашарак аага­ны иасыркырц сҭахын.
– Сара машәыршәа ауп сшақәшәа, уаҩгьы иазҵаа­
шьа сақәымшәеит...
Афонар зкыз илеиҳәеит иржыз дызусҭаз, нас уаҳа
ды­м­ԥшыкәа деихо иҿынеихеит.
Шьасиагьы аҩада лхы рханы лҿыҩалхеит, убри игәы
ҟазҵашаз џьара ажәа ҟәандак ахьылзымԥшааз, иа­
хьылзым­ҳәаз лгәы иҭыхо.
Иржыз аԥҳәыс бырггьы ус ааигәа длыздырамызт,
аха лхи-лҵыхәеи лаҳахьан. Урҭ аханатәгьы Ага инхон. Лхаҵа дыԥсыӡкҩын. Уахык иҩызцәеи иареи ам-

шын агәахьы ишы­ҟаз, амшын цәгьахеит. Уаҳагьы урҭ
арахь аӡәгьы дыхным­ҳәит... Лыҷкәынцәа рҩыџьагьы
арра иҭахеит. Лара дан­ԥсы, уа дызваржуаз уаҩ длы­
мамызт усгьы, дааганы абра ланхәеи лабхәеи дры­
варжгәышьеит.
Шьасиа аҽазнык даахьаԥшын, уажәшьҭа илымбоз
анышә ылҳәыгәра шыҟоу днаԥшит.
Шаҟа дзаҵәузеи уажәы абра иржыз!.. Лыԥсы анҭаз­
гьы шаҟа аамҭа дзаҵәны дыҟазиз! Зхаҵа, зыҷкәынцәа
зцәы­ӡыз аԥҳәыс!
Егьырҭ лыкәша-мыкәша иҟаз ауаа, илыцхраауаз,
лгәы нызкылоз, дзыжьжьоз?
Урҭ егьа днырмыжьзаргьы, егьа лымаҵ рузаргьы...
Дры­ц­ҳаршьазаргьы... Лгәаҿы лхаҵеи лыҷкәынцәеи
рҭыԥ ахьҭацәыз, уаҩытәыҩса уаҳа изҭырҭәаауамызт.
Абри агәырҩеиԥш ицқьазҭгьы, анарха рымазҭгьы
абзиабареи ақьиареи… Усҟан аԥсҭазаара аҽакала, аҽа­
калаӡа иҟалон.
Ари ахәы хә-дуун. Аԥсыжрақәа рацәаны иаман.
Иҟан зынӡа иажәхьаз аԥсыжырҭақәагьы. Урҭ зтәыз
ажәлантәқәа, ма амҳаџьырра ицеит иқәҵны, ма аи­
башьрақәа раан иҭахеит… Урҭ рабацәа рнышәын­ҭра­
қәагь амаӷ-ажыц рхиаа­уан, абаҟа кьоу-шәоуқәагьы
хәаш­хәаша иагон аамҭа.
Анкьаӡа, ада ԥсҭазаара аныҟамыз инцәартәуаз
ахаҳә, уажәы ажәытә ҳаҭгәынқәа рханы иахьарсыз,
убри анкьа­ӡатәи рҵакы рзыхынҳәуан. Ашыц­ламҭә
рықәышьшь, ауаҩ ибаҩқәа зфаз адгьыл иахьы­ҵыҳә­
ҳәоз, ҵысра рымаӡамкәа, имбаауа-имԥсуа иахьыҟаз
инахәаԥшуаз, даздырхәыцуан аԥсреи аԥсҭазаареи,
ауаҩы иаамҭа акьаҿреи, наӡа­ӡазтәи аҟазаареи.

Абра джын Арзаҟангьы... Ес-уажәааны, уи инышәын­
ҭра, аҵаа ҟәашӡа иақәҟанаҵан, аҵәақәа шықәыз рба­
лон. Машәыршәа арахь иқәнагалоз ахәыҷқәагьы ир­
зыгәаӷьуа­мызт асҟак зхыҵуаз анышәынҭра ҭабга
аханы иҟаԥшь-ҟаԥшь­ӡа иқәыз аҵәақәа рылакьысра.
Ус, жәык баҟы-саҟуа џьара арахә ршьапхыц змаахац ҳаскьын збозар ҳәа ақьышә нышьҭакуа ишнеиуа, аҵәақәа ианынархагылалак, иазгәам­ҭаӡакәа аӡы
иныҽԥынгылазшәа, иаразнак иаангылоит. Иџьа­шьа­
ны инарфыҩуеит, нас абз џьаџьа ду ашырқьҳәа инар­
хь­шьуа, уи ианҵаны руакы шьҭнахырц аҭахуп, аха
акраамҭа аҵәақәа ахьҟәазу аҟнытә аҿы иазҭагӡом.
Аҵыхәтәаны, иаулак, аҵәақәа руакы ҟәаҟәа-чаҟәан
аҿы иҭанаҵоит. Ахы раҳан, аԥынҵа гәаҩарақәа ҭыр­
чаауа, акыр иаадха­лоит уи арҟәыцра. Нас, ашәах аҿы­
ҵач, иагәарԥханы аҿамҟәара иналагоит.
Арзаҟан итәы анаалгәалашәа, Шьасиа илыӡбеит
иахьа уажәраанӡа Хьыфа лхала дызхыз аҩны шыҟоу
илымҩатә­ны дцар. Ла лышҟа анеира лзымгәаӷьыргьы,
иамуӡар ма лаш­ҭа дынҭаԥшып.
Абриаҟара шықәса ҵхьеит, аха иахьа уажәраанӡа уи
лымӡарха лшьапы налзықәмыргылацызт Шьасиа... Да­
цәшәон уи лынасыԥ дахькылнагаз, илзаанагаз абара…
Шьасиа убарҭ ахҭысқәа рахь дхынҳәны дрызхәыццыԥ­хьаӡа, еиҳа-еиҳа агәра лгон, Хьыфа Арзаҟан бзиа
дшыл­боз.
Аҩны гәгәаӡа, иаакәыршаны иҟаз ашәаԥыџьаԥ
инарыл­ԥшуан. Аҵла дуқәа рышәшьырақәа ихырҩаӡон.
Аԥенџьыр аҟынтә иҭааӡа лашарак кылԥшуан.

Шьасиа игәаӷьны ашҭа данынҭала, еилылкааит уи
лахь анеира шлылымшоз. Унеир, улацәажәароуп. Уи
лацәа­жәара зхызго дабаҟаз! Шьасиа илылшомызт, еи­
ҳарак уажәы...
Аха ус лхәынгак џьара днахәаԥшыр цәгьа илбомызт.
Лыԥсы ӡаны илашоз аԥенџьыр днадгылеит.

Ажәытә уаџьаҟ излаҟаҵаз ахаҳәқәа ана-ара еилабганы ишыҟазгьы, лҩа аунашьҭуамызт, амца лаша-лашо иҭан. Хьыфа, ҭаҷкәымк даҟарамшәа лҽеимаџь­
гәан, лхы лықәы­жь­ны уи ауаџьаҟ аԥхьа асқам лаҟә ды­
қәтәан. Лылахь иҭа­халаӡан илхаз лкасы еиқәара, лхылҿы ҟәашӡа иаҵԥш­уан.
Ауаџьаҟ акәша-мыкәша нышәыргәын, аԥенџьыр
иахьа­зааигәаз ихӷәын. Убри аӷәрахьы игылаз астол
дад­тәалан Хьыфа лашьа.
Ихахәы жәпа хәыц еиқәаҵәа аламкәа ишлахьан.
Шьа­сиа уи раԥхьа данылбахьаз еиԥш деилфаҷа ды­
ҟамызт, ицны, имгәацәа кылышьшь дтәан, ихы-иҿа­
хьгьы акыр деихә­лаҳахьан.
– Уажәоума санышәгәалашәо, Миха? – лҳәеит Хьыфа. Уи лыбжьы лымӡааӡан, ихымыжьжьаӡаз, илиааиз
агәырҩа ишаҵазгьы, итатаӡа иҟан.
Шьасиа лылаӷырӡқәа лгәы инықәҵәеит.
– Убас иҟоуп, саҳәшьа рыцҳа, аԥсҭазаара… Сара
сдоу­ҳала иҟалаз џьыбшьома? Ауаҩы зны дҳәаԥсахоит,
зны – длаԥсахоит…
Уи Шьасиа данылдырқәоз еиԥш аҿаца-ҿацаҳәа
дцәа­жәомызт, ибжьы ақыдреиԥш еиқәаҳан иҟан. Уеизгьы угәы ааб­жьнахыртә, угәы иныҵаххратәы АКЫ
алҩуан уи ибжьы, икәша-мыкәша иҟоу рҭынчра, риа-

шара, рқьиара еснагь иа­­­ла­цәиршәаларц азы амгәар­ҭа
иҭганы адунеи иқәигалаз­шәа.
– Ус акәзар, саргьы шәысҟәаҵ, аиашьареи аиаҳәшьа­
реи зшаз дсыман суҳәоит… Уажәшьҭа дук нызҵуа
сакәым, сышәмыргәаҟын, сыԥсхашәымшьын цәгьала,
иҭышәым­хын ишәыцәҭахаз сыԥсы ацәаҳара! – Хьыфа
лхы шьҭымх­ӡакәа дцәажәон, аха еиҳа-еиҳа деилашәон.
– Убри ами саргьы исҳәо… Бхала быгәгәаӡа ақьаԥ­
ҭажә бахуп, арахь быԥсы ахәыц иакуп, уаха бахь­
нышьҭало ак быхьыр?..
– Зегь дара рами…
– Егьа бҳәаргьы, сара башьа соуп, еиҳаны згәы
бзыбы­луа уаҩ дбымам… Иахьа уажәраанӡагьы ас бын­
сыжьуа­мызт, аха быҷкәын игәы сшаҭон.
– Уаҟәыҵ, Миха! – лхы ҩышьҭыхны лашьа днеиҿаԥ­
шит Хьыфа. – Усшәиуам. Уԥсыр сҭахым, «Ашьа ул­
ҵааит» ҳәа гәанылагь исымҳәац. Уара сыхәда уаӷра­
гылазаргьы, унапы сыхәда иакәуршошәа исыԥхьа­
ӡон… Ҳаиҭымцәан, ҳаи­бааӡахьан… Иугәаламшәои, уа­