Аҽыкәаҳа - 14

акгьы иалаҳәаӡамкәа уи аишәа иҽахарԥсны дшаха­
тәаз, иара дгылан дызцомызт.
– Дад, – иҳәеит Кадыр дызцәыԥхашьо акы иҳәарц
иҭахушәа, – уара иумдыруеи Басиаҭ иҵәақәа, ибаҳча?
– Ишԥасзымдыруеи…
– Изакә мазароузеи, изакә хааӡагоузеи! Иалихуазеи
уи, зцәеи зыбаҩи адӡылахьоу ауаҩы?
– Иалихырц иҟаз?
– Убри ауп иуҳәашагь. Иумбо ажәа шыгәнукыло,
ушаз­ҵааз! Аибашьра аан, ашьҭахьгьы, Басиаҭ иаб­

жьызгахьан, зныкымкәа, ҩынтәымкәа иҭирц, иҭи­
ларц… Иаҳҳәап, сара шьапықәҟьала исиҭар, иаргьы
исырхәон, саргьы схы иасыр­хәон… Аха, «алацәгьа иа­
гьафомызт иагьаҭиуамызт» ҳәа, уи атәык уҳәар иу­
ӡомызт… Иахьигоз уара идыр абысҟатәи ҵәа… Иа­
наамҭаз дашьҭалар, убри ибаҳча шықәсык иаҭ­ныҵуаз
акәын иаҭахыз иԥа иҿыхра.
– Уи ишԥа… Иҿыхра?
– Абиԥазаҵә… Уаҳа иаб дызхьыԥшуа уаҩ димам…
Аха уи деиҭазҳәо даҭахын. Еиҭазҳәо дуашьам, дуаҳә­
шьам, уара уахьуаҩтатоу азыҳәа ихы алеигалома уи…
– Аа… Ихы алеигалартә…
– Убри ауп иуҳәаша!.. Уажәы иара дынкаҳан дыԥ­
сыр, дегьызмаха игатәны, ифатәны иаақәхоит… Изым­
ԥыхьашәо­гьы уара идыр! Уи азкылԥшҩцәа ра­цәаҩны
иамоуп. Ара сара шьоукы здыруеит, ажьа аԥа­цәа ацәызӡо,
ахлымӡаах­қәа! Анҭ ас акы рбаны ираҩ­рыжьуа иҟахума?!
– Уи сара изсоуҳәозеи нас?..
– Уара иуҭахымхари убри умазарц? Иуҭаххар,
сара уаасыцныҟәар, зегьы ҟасҵоит. Кадыр дшубақәо
дыҟаӡам, иубо аҟыргә акы ичақьқәахьеит. Уаҳа акәым,
– иҳәеит уи, ихысга нацәа ҩаҩаӡа Дигәа инеиҿеикын,
– сара абри ақыҭа, ари ақыҭеиԥш акыр рҿы игылаз
ара-ҵлақәа ықәган ис­ҭихьеит. Ара-ҵла, ишубо иҟоу
џьумшьан – ихьуп! Уи агәаԥшь?! Даара ахашәалахә
асырҟаҵеит сара уи. Уиижь­ҭеи иабаҟаз арақәа, уа­жәы
ра-ҿарақәак рааӡақәеит акәым­зар… Ршьапы ишы­
қә­гылаз… Аԥара аҿҿаҳәа иааҭыхны изурбалак, аура
шаха баала ианыркуеиԥш, днадгылан ина­пала иҵы­
рҟаан иуиҭон. Ани зыӡбахә уасҳәо ҵәам, аха хьуп!
Ииашан ихьуп. Аӡын иҵәахы, аԥхын ицәырга… Сара
шьоукы здыруеит, уи еиԥш аамҭазы аҩынтәыхә, ахын­
тәыхә урҭоит, ажәа умырҳәаӡакәа. Уи атәы уара хьаас
иҟоумҵан, аҭира сара снапы ианыз, я знаю свое дело!

– Исзеилкаауам сара, иуҳәарц иуҭаху?
– Акы злыҵуа абасоуп… Ажәа гәникылоит, дазҵаа­
уеит… Уажәы иуасымҳәои… Басиаҭ дыԥсит, иаҳҳәап,
изтәыда закәанла инхара? Имаҭацәа! Урҭ ҩыџьа ыҟоуп.
Сара изуасҳәаз уара иудыруеит… Фыӡа рзы иҟамло
аҽыцқьақәа реиԥш! Дуҭахума – аиҳабы, дуҭахума –
аиҵбы…
– Урҭ уара унацәа ахьурхалак ицома?… – Дигәа игәхьаа изцәырҵӡан дыҟан, ари ииҳәоз ахымӡаах џьеишьа­ӡомызт, аха ихы дацәыԥхашьон дахьазыӡырҩуаз.
Уеизгьы акгьы ҟамлаӡазшәа азҵаарақәа иҭиуан.
– Аҳа, абри сара бзиа избоит! Цәгьа иубом, нас са­
ра излеилыскааз ала? Аԥсаҭазы иҳәа, убарҭ иреиӷьу
ӡӷабк Аҩӡыбжьара ҩнаҭак дыҩнагылоума? Аус? Уи уа­
ра узашьҭоу­зеи, иҟаҵоу акеиԥш иԥхьаӡа! Уара уажәа
сыҭ, уаҳа акгьы сҭахӡам… Егьырҭ… Аратәи унхара
саҳә­шьа даахылаԥшлап, аҭакәажәгьы даауҟәылкып.
Нас, уара аҵеи духшап, анхара умандаз, имыцхәхар
ҳәа ушәома? Адунеи уазнангьы анцәа уҟаиҵандаз!
Угәы иаанамгааит саҳәшьа лзы исҳәоит ҳәа. Уаҳа схәы­
ҷыжә­қәа рыцәгьара сымбааит. Уи лтәы уада­ҩым, уи
дахьыҟазаалак ауеит. Сара исҭаху – уара уеиԥш аҵеи,
абас исгәыцхәу аҷкәын, абзиа уақәшәар, унасыԥ уц­
ныҟәар ауп. Сгәы иалоуп абас хырҳага алаӡамкәа абри
еиԥш амазара ахьыԥхасҭахо… Насгьы, аҽаӡәы изи­
гары­зеи уи?.. Сара убри акыр алсхып ҳәа исҳәозар,
ҳаҩ­ны сымнаӡааит! Ус суцхраар, убри амал аҭыԥ иқә­
ҵан, уаргьы иухәартә иҟалар, сгәы ҭынчхоит. Убас ан­
цәа сишеит, уажәшьҭа иҿыцны схы сызшом сара…
Дигәа ихьаа ицәеи-ижьи рыбжьара аҳәызба ҵа­
реиԥш ибжьалон. Иахьа зегьы изеизарц иҟазу, мам­

заргьы есымша абри Кадыр иҩызцәа ауаа изымдыр­ӡо,
днарылс-аарыл­суа, дрыхәаччо, џьара ргәы нхар ҳәа
дшәаны ажәала ижьжьо дрылазу?!.
Акраамҭа ҿымҭ дтәан. Кадыргьы дӡырҩуа, Дигәа
ииҳәарызеишь ҳәа дтәан.
Дигәа дҩагылт. Кадыргьы иқьышә инҭасызшәа даа­
нас­кьеит.
– Ее, дад, аԥсҭазаара мыжда… Ауаҩы иԥсы анҭоу
адыӷаџьа инаркуеит, данԥслак игәы ашәҭ ықәна­ҵоит…
Уб­ри аҟнытә…
Уи иажәа алгаха имҭакәа, уаҳа акы мҳәакәа, дыц­
цакы-ццакуа дындәылҵны дцеит Дигәа.Амра акыр ианыласкьа, асы зҿаӡамкәа ицәыббылӡа
Аҩӡыбжьара иачхынгылоу ашьха-бжьарақәа, иҟазаӡоу
фа­кирк иеиԥш аԥҭақәа рыхәлырхуа иалагеит. Урҭ аԥ­
ҭақәа за­ҵааира ажәҩан ахь иҩаскьо, ахџьаџьеиԥш
ижә­­паҳаҳа­раӡа, ипатҟәыр мацараха иааҟалеит.
Ашкол аҿы еизаны иҟаз ажәлар, «шәыҩнал» ҳәа
ҷкәын­­цәақәак нарылалт. Даргьы «агәырқь» дырган, аш­
кол иамаз азал ҭбаахь рҿынархеит. Иаадырҭәит.
Азал аԥхьаҟа, аклассқәа рҟынтә иааргаз апартақәа
гы­лан. Уа инеины инатәеит Аџыр рҵаҩыс дзоухьаз –
аҩ­ӡы­бжьаратәқәа, изаҳаны иаақәаз, изаҳәаны иаар­
гақәаз.
Ҳәарада, уи рҵаҩыс дзаухьоу зегьы ара иҟамызт.
Урҭ ара иҟамыз рахьтә зынӡа иҟаӡамызгьы рацәаҩын.
Ашьҭахьшәа џьара днеины днатәеит Марица. Аҷ­кәы­
н­­цәа, аӡӷабцәа, зарԥысрахь инеихьаз, иҵегьгьы ина­хы­
ҳәҳәоз, апартақәа ирзымкуа, ирыбжьамӡо, лы­шь­­­ҭа­хьи
лаԥхьеи итәон, итәон, итәон. Лара днаԥ­шы-ааԥшуа­мызт,
аха иҩашьо­мызт исыватәарыда ҳәа дшы­ԥшыз.

Ахәыҷқәа рзы иҟаҵаз апартақәа иҷыжьҷыжьуан.
Марица ус ԥыҭрак лхала дтәан. Лышьҭахь итәа­қәаз
ҷкәын­цәақәакгьы алафқәа налгәыдырҵеит. Даа­ԥы­
шәырччеит, аха уахь дымнаҳәит.
Ус ҷкәынцәақәак, стол хәхәа дук аарган, апарта­
қәа зынӡа ирзааигәамтәкәа, инаскьагашәа инадыр­
гылт. Шьытеи аҽа ӡӷабки ақәыршә ҟаԥшь ааган ина­
қәдыршәит.
Акраамҭа Марица лывараҿ иҟаз аҭыԥ ҭацәын. Ус
дааҩ­налт ԥҳәыс наӡааӡак, дҭәы-дыԥха. Дмыццакӡакәа
зегьы днарылаԥшуа, шьоукы днареихырхәо дшааи­уаз,
Марица дагьлыхәамԥшӡакәа, лывараҿ аҭыԥ ҭацәны
иахьылбаз дна­тәеит. Марица уи лахь ихаз лызварак
лым­ҩаазшәа дтәан лыҽмырҵысӡакәа.
Ашьҭахьшәа уи аԥҳәыс машәыршәа дахьаахьа­ҳәыз,
лылаԥш Марица иналыдхалт. Марица уи гәалымҭа­ӡоу­
шәа, дыхьшәашәаӡа лаԥхьаҟа дыԥшуан.
Егьыгь лҽырхықәымҵан акраамҭа ус длыхәаԥшуан.
– Марица! – лҳәеит уи зныкыршәа, лҽыргачамкуа –
ббеиахоит, бысзымдырт. Бышԥаҟоу?
– Сыҟоуп… Шәара шәышԥаҟоу? – лҳәеит Марица
деи­хаԥсы-еиҵаԥсы.
– Ус… Слеиҩеиуеит макьана…
Нас, иеисны итәоушәа, еихәамԥшӡо наҟ-ааҟ иԥшуан.
Марица цқьа дылгәалашәоит уи… Аҭоурых арҵаҩы.
Да­ра рышкол аҿы данааз дыӡӷабӡан, аха иаразнак лхы
длыр­дырт зегьы… Џьара акы зымпыҵҟьо, иакәым
зам­ха­ҟаҵоз ахәыҷқәа зегьы зыцәшәоз лара лакәын…
Адиректор изгьы лара илҳәон, акласс анапхгара азҭоз
рызгьы лара илҳәон… Зегьы лнапы ианызшәа… Зегьы
рзин лара илырҭазшәа. Аизарақәа рҿы? Уи ажәа ауаа­

ра уаҩы илҭомызт. Егьараан дубаргьы аӡәы ицәа
ихылхуан, аӡы далҭон, диқә­мақаруан. Ианакәызаалак
уаҩы имаҳацызт, уи, дҩагылан, лара илыдкылан илы­
маз, илывагьежьуаз рахьтәгьы аӡәы изы ажәа-хаак,
гәыҟаҵагак лҳәеит ҳәа… Уи дцәажәо­мызт, дышуан…
Лыхәда адақәа ҭыҵны ицо…
Аха урҭ зегьы рзы мацара акәмызт Марица уи лыҟ­
ны агәала хьанҭа злымаз. Ашкол лалгамҭаз ҷкәынак
бзиа дыл­беит. Уи ҭеиҭԥшла жәҩахырла далырхуамызт,
аха лаф­ҳәаҩын, ҵарык иакәын, дахьаауқәшәалак уир­
гәырӷьон. Марица аҷкәынцәа рацәак илышьҭа­мызт,
лара лцәаҩала, аиҩызаразы мацара дахьрылаҳәцәоз
акәу. Урҭ иабардыр­уаз ианакәызаалак ҷкәынак дшыл­
мыгәӡыцыз – аҽакакәым! Аха дыздыруаз аҷкәынцәа
бжаҩык, убри аҽакгьы далаҟоуп ҳәа агәра ганы иҟан.
Лҽеилаҳәашьа рзышьҭыхуамызт. Урҭ ирҭахын ақы­
ҭаҿ, шамахамзар, зегьы шеилаҳәоу деилаҳәазарц. Зе­
гьы иҟарҵозар, уи бзиоуп! Ус иԥхьаӡан. Аха лара – Ма­
рица, ицәа­наалази ицәанааламзи еиҳа илдыруан, зе­
гьы иршәыр­ҵоз лзышәҵомызт. Уеизгьы-уеизгьы зе­гьы
среи­ӷьхап, схы ӡырызгап ҳәа акәмызт ус зыҟал­ҵоз. Да­
ҽакала дахәарҭа­мызт. Уи лара акы амоуп ҳәа дыҟа­
ӡамызт, аха зегьы ры­лымкаа акы аҟаҵарагьы аха­ҵара
аҭахызаап… Уеизгьы акгьы ланармыжьит дызлаз ауаа…
Уи аҷкәын амашьына дақәтәан, иныҟәицон. Лара
ԥшәымарҭаныс дахьыҟаз даннавс-аавсуаз, ес­нагь има­
шьы­на асигнал днақәыӷәӷәон. Лара днеидгы­лаан­ӡагьы
даҟәыҵ­ӡомызт. Акәша-мыкәша инхозгьы ндәылԥш
аадәы­лԥшлон. «Аҳа, дылзаахт» рҳәон ԥыҭҩыкгьы.
Иареи лареи шеицәажәоз, ишеихәмаруаз, инеиха­
шәы ихәлон.

Зны абас иахьеиниаз, ахаан зылахь еиқәызымҵа­
ӡоз аҷкәын иқәшәацәгьан дшыҟаз гәалҭеит.
– Марица, – иҳәеит уи аҵаахагьы даламгӡакәа, –
Марица, сара ус схы аԥша ҭоушәа сыббоит, аха усҵә­
ҟьа сыҟаӡам… Саргьы схәыцуеит, саргьы сгәырҩоит…
Суаҩуп.
«Иҳәа иуҭаху, сгаӡа хәыҷы, сгаӡаҟәыбҷа, схьыр­
ҵәаҵәа! – лгәы ҭгәырӷьон лара, – усҟак абаҭаху, уаҳа
ухала иузгәамҭаӡои?!.»
– Сара издыруеит бара бшысзыҟоу… Бара ибасҳәо
засҳәо ҩыза дсымаӡам…
– Иҳәа нас!
Иагьлеиҳәеит уи… Абыржәы абра илыватәоу бзиа
дшибауаз… Раԥхьа даақәлыргәыӷшәа ҟалҵан, уажәы
инаҿаршәӡаны мап шицәылкыз.
Абзиабара лашәыҵәҟьоуп!
Аурокқәа данрылгалак иақәыршәан, дааны ҵаҟа
дылзыԥшлон иара еснагь. Лара уи данылбалак, наҟ
лҿы хьарҳәны, лԥараҭра хьанҭа лнапы иахьахаршәыз,
ирлас-ырласны лыгәчамах ианҟьо, асолдаҭ реиԥш
лҽеи­дыԥсалан, ирӷәӷәаны днаивсны дцон. Нас иара
имашьына агаз анеиҭалак, аматор гәамҵ-хамҵуа ал­ҩа
ықәырч иаархынҳәны, ахагара ззааз иеиԥш агәа­раб­
жьара дныбжьахәашон.
Иара зны Агаҟа дахьцаз, амҩақәа ахьеихагылаз
аш­­лагбаум шарктәыз рхашҭзаап, дыҭҟьа аихамҩа са­
хысуеит ҳәа дышнеиуаз, наҟстәи иаакылҟьаз апаровоз
днанҟьан, имашьынагь иаргьы уадышххыраха ицеит.
Шықәсык лҭыԥ дзықәломызт Марица. Шықәсык
ҩныҵҟала ашәы лшәын. Аха аамҭа иафеит, ихыжьжьеит лгәырҩа.

Аха абри илыватәоу лҵыхәала, зны лгәырҩа еи­
ҭа­ҿыц­хан, дырҩегьых акраамҭа лгәы иҭыхо дар­
гәамҵуан.
Иахьа уажәраанӡагьы илхашҭуам. Усҟан, ари илы­
ватәоу дганы акомҿар араионтә комитет акадр­қәа
реи­ҳабыс дҟарҵахьан. Лара Марицагьы ара ахәышә­
тәырҭакаҿы даарышьҭын, ашкол ашьҭахь илҵаз лза­
нааҭ ала аус луан, медеҳәшьас. Шықәсык аҟароуп Аҩ­
ӡыбжьара дахьын­хаз, аха дыҟанаҵгьы аколнхараҿы
акомҿар организациа акомитет далан. Зны араиком
ахь акомитет иалоу аӡәы днеиразы аҭел иасит. Еиҳа
базыманшәалоуп рҳәан, Мари­ца дрышьҭит.
– Аа, Марица, бара боума иаарышьҭыз?..
– Сара соуп.
Иабалдыруаз аус ахьлымаз абри лҿы шакәыз акәым­
зар, арахь аара мап ацәылымкуаз.
– Бҩагылан, шәара шәорганизациа акарточкақәа
зҭоу аиашьчик ԥшааны, иҟоу иҟам, ицахьоу иаахьоу,
седроу, иԥс­хьоу – зегьы ԥхьаӡаны, иҩны сара исыҭ.
Марица аиашьчик лыԥшааит, лус лнапы алыркит.
– Бласы, амарџьа, сшеф атчот имоуп, урҭқәа зегьы
ир­ласны иҭахуп. Абра хыхь иҽыҩнакны ажәахә аҩра да­
ҿуп… – Уи уажәы-уажәы лсаркьа аацәырган, лԥынҵеи
лӡамҩақәеи асақә нарықәлырчачон. Зыхәда хьарҽрақәа
ҟатҟато, жәашықәса рышьҭахь змода цахьаз лыҵкгьы
аалырҽеиуан. – Ҳшеф, Марица, ҳақалақь аҿтәи аӡӷаб­
цәа рхы еивигеит… Иаргьы иԥшнуп… – дааччеит уи, –
бара бҿы исымҳәаргьы ҟалон, аха еснагь ҳҵаҩцәоума,
ҳар­ҵаҩцәоума, ианбатәи усу!..
– Дыбзиахашт нас шәеиҳабы, ацәгьа ара ддыртәо­ма.
– Иусураз акәу џьыбшьома… Аусгьы уи иеиԥш изуа
ан­цәа дҳаиҭалааит, аха изиҿынҵәаауа аҽакуп… Иб­

лақәа! Мцоуп! Ихахәы еиларша иахьихагылоу… Ины­
ҟәашьа! Ажәакала, ҳара ҳаҳәсахәыҷқәа бзиа ирбо дыр­
дыруеит…
Марица дыԥшаауа, дыԥхьаӡо, иԥкаауа дышнеиуаз,
ани амашьынаныҟәцаҩ икарточка аалымԥыхьа­шәеит.
Ԥыҭраам­ҭак ус икны дахәаԥшуан. «Дыԥсит» ҳәа анын…
– Ари ишԥазаауеи?
– Ари зтәыда, ди-мыжда? – Баб итәыми, бан-мыжда.
– Иабазгари, ди-мыжда? – Шьаршьаф ақәыршә, банмыжда… – Санду иҟоу зегьы лдыруан, шаҟа слырҵахьаз,
аха исхашҭхьеит, – лҳәеит уи акарточка аалымхны
дахәаԥ­шуа, – хәылак, дылҭахәаша дышԥацеи… – иԥыл­
жәарц иа­нааидылкыла, Марица ажәырқьҳәа иаалы­
мылжәан, ирҽ­ны лџьыба инҭалҵеит.
Уажәы дхаҟәӡа ара дахьлыватәоу, лывара кыдшәаа­
уашәа лбоит. Усҟан зыӡбахә лымаз лшефгьы длеихьеит,
аха лара дыҟоуп.
Аҵыбра зцәымӷу иԥынҵа иҭиаауеит ҳәа, дызлыз­
гагоу­зеи абри лара, лшьапы ахьааихылгалак?..

Ус, ашә аатын, иааҩналт: Аџыр, араионтә ҵара аҟәша
аҟынтә инспекторк, апартиа араиком аинструктор,
агазеҭ акорреспондент Суслик, ақыҭа аиҳабыра. Урҭ
рахьтә аӡәы-ҩыџьа рҟамчқәа еиҩырҿа иркын. Ашь­
ҭахьшәа дааҩналт Ездора, деиҩаҳаҳа, ихахәаԥшь аш­
лара иахьаҿыз аҟнытә еиҳагьы инаало, деилыԥха-еи­
лыԥ­хо, ихы шьҭкәыцәаа. Уи иаԥхьа иааихьаз зегьы
дры­­лыҳәҳәон…
Аҵыхәтәан, адиректори рҵаҩцәақәаки ааин, ашь­
ҭахь­­шәа џьара инатәеит.

Аџыр деиқәыԥшьыхаа астол агәҭа дшахатәаз дҩаҵ­­
ҟьеит. Уи Марица илыватәаз лахь ихы наирхан, напы­
ла-шьапыла илирбеит уахь днеирц.
– Сыҟаз… Ара сыҟаз! – лҳәеит уи лыбжьы неиҵыхны.
Зегьы аахьаԥшит.
– Уаҳа баргьы бымсит, абарҭгьы мсит!
Ларгьы лыҽмырххакәа дҩагылт, лҽеидыԥсалан
уахь лҿыналхеит. Инеигәа-ааигәақәан Ездореи Аџыри
рыгәҭа днадыртәеит.
Марица аҵыхәтәан лылаԥш еиҵылхын днаԥшыааԥ­шит, аха илдыруаз, ҳаҭыр зқәылҵоз, аҵара лыцыз­
ҵоз рахьтә уаҩ длымбеит. Ахәыҷқәа хәыҷқәан, урҭ
иац ихшәаз ракәын, аҭаҳмадцәа ҭаҳмадцәан… Егьырҭ
илдыруаз аӡәы ҩыџьа ыҟа­заргьы, урҭи лареи еицәы­
харан, аӡымшын ирнакыз реиԥш нырцә-аарцә игылан.
Ашьшьыҳәа дҩагылан, апартақәа дрыбжьысуа, ашә
ахь лҿыналхеит. Илбон астол иахатәақәазгьы, арахь
итәақәаз ԥыҭҩыкгьы рылаԥш хьшәашәаӡа ишлышьҭаз.
Дын­дәыл­ҵын, ашә ныдлыжьлеит.
Ашҭаҿы, арахь иҩнамлақәаз шьоукгьы ана-ара еи­
кәа­­гылан. Ҷкәынцәақәакгьы рхылԥарч гьежьқәа ыр­
наан, абыр­жәы икәашаны иаақәҵызшәа, ршьапқәа
на­даада иргылан, ӡӷабцәақәак кҿацалан ирацәажәон.
Аӡӷабцәагьы рҽеибар­кны иахьгылаз, ицәыҵаччо, зны
армарахь еицызазон, зны – арӷьарахь. Урҭ рыхцәқәа
қамызуа, зны арахь ирыцза­зон, зны – наҟ. Ишԥаԥшӡаз
аҷкәынцәеи аӡӷабцәеи уа еид­гылаз! Урҭ данраҩсуагьы
дгәарымҭаӡеит, зынӡа ихеи­багалан иҟан.
Даара акыр днаскьаанӡа лыбла ихгылан урҭ аҭыԥ­
ҳа­цәеи арԥарцәеи рсахьақәа. Ихараз, игәыҿ­каагаз
акы лгәа­ла­дыршәон урҭ. Илгәалашәошәа илгәа­лам­
шәошәа… Лгәа­ҟынӡа инеиуан акы афҩы-хаа. Аф­ҩыџьба­ра лԥынҵа ар­чыхә­чыхәуан, лыблақәа арцәаа­
куан… Лқәыԥшра акәхап уи…
М а р и ц а: Хадара зуа ауаа ирхьыԥшны, хадара
злоу ҳәа ирыԥхьаӡо ахҭысқәа џьара-ҩыџьара инары­
лыҳә­ҳәан, нас инабжьаӡуа сиеиԥшуп сара. Уажәы
ашь­шьыҳәа снықәлан сцоит амҩаду аҟынӡа, уа ма­
шьынак саашьҭна­хыр, закәыхи, сааҭк ала Ага сна­
нагоит.
Нас, иахьахәлаанӡа амшын ахықәан игылоу апо­
лик­ли­ника хәыҷы сыҩнатәаз… Ачымазцәа рчымазара
аҭоу­рых­қәа зыҩлап, урҭ ирыхьуа лаҭын бызшәала иан­
с­гәаламшәа­лак, ажурналқәа аарҳәны, ԥаса изыҩ­қәаз
снарыхәаԥшны исгәаласыршәалап. Ҵыԥх узхыс­уаз
сын­тәа уаҵԥоит ҳәа… Насгьы, ишԥеиԥшу ауаа ирыхьуа
ачы­мазарагьы, ҵыԥх ирыхь­қәозгьы, сынтәагьы, ҽаан­
гьы ус акәхап… Цахәгьы!..
Аҩны санааилак, саби сани макьана ирыланы, ргәы
бзиа­ны адиван татақәа, акресло татақәа ихәаԥ-хәаԥӡа
иахь­рынтәало снарыватәалап.
Саб исеиҳәалап аус ицызуаз рахь, иара аӡәзаҵәык
шиакәу хьаҳәа-ԥаҳәа змамкәа апенсиахь ицаз, изықә­
нагоз апенсиагь заҭәаршьаз.
Санқәыԥшыз, џьарак атәара сара сзы ԥсрак ианаҩы­
заз, сындәылшәан руӡомызт… Уажәы сара џьаргьы
ацара сҭахым, дара мчыла сдәықәырҵоит…
– Ибымоу иреиӷьу бышәҵа, «аӡәызаҵәык ирымоу­
гьы дрызныҟәымго» ҳәа ауаа ҳхыччо ҳҟабымҵан! –
рҳәоит урҭ, сара џьара санцо.
Урҭ рҳәара сҭахӡам, сара сҽеиласҳәароуп, аха дыр­
ҩе­гьых аӡәы акы рзиҳәар, рыхьӡ ирцәгьар ҳәа иах­
ӡыӡаауа иа­налагалак, исцәымыӷхоит. Аха уеизгьы
ирыцҳасшьоит… Урҭ роуп исымаӡоугьы.
Абар, иахьагьы абра саан, схы надырбаны сцоит, сыз­
гәалашәо, сызбахьоу рхәыҷра, рқәыԥшра атәы иа­хьаз­

хәыц­уа срыцхраарц сҭахны, уаҳа ус сымамшәа. Сара
схәыҷ­ра, сқәыԥшра агәаларшәара аҭахым џьу­шьап.
Уажәыгь, арҭ ахҭысқәа схы аарылсырҳәҳәашәа зун,
нас снарылаӡ сцеит, сцаӡеит… Уаҳа уажәшьҭарнахыс
ара ис­хызгаз, схәыҷра, сқәыԥшрахь схынҳәӡом, ауаҩ
избжа ани­мнахуеиԥш, сыԥсҭазаара иаҟәыԥсаауп. Аха,
иара им­ԥсааз избжак ауаҩы иблала ианибо, иши­хьыз
акакала иши­гәалашәо еиԥш, зегь збоит, зегь сгәа­
лашәоит, зегь еилыскаауеит. Ирҳәоит, азҩа маӡа уаҩ
дагоит ҳәа, аха азҩа умҵәахӡакәа уагаргьы, иу­ӡаргьы
– зегь дара роуп.

Уажәы убра иааҟало зегьы здыруеит, убри аизараҿ.
Шаҟа еизара, шаҟа еилатәара, шаҟа ажәа ԥсада ауар­
дын абар­балеиԥш иахысхьоузеи уи «исымҩан иҟоу»
сыз­бжак.
Уажәы уа аизара ааиртуеит ашкол адиректор. Уи
дна­хыкәша-аахыкәшашәа иҳәоит акыр шаҵанакуа,
рҵа­ҩык изы­ҳәа абасҟатәи уаа ршьапы иахьықәгылоу.
Иахьа шгәыр­ӷьа­роу, иахьа шиубилеиу Аџыр изы, дар­
гьы иахьала ирха­дыр­шҭырц шырҭаху уи апенсиахь
дышцо…
Аха иара Аџыр дахьтәоу иҽмырҵысӡакәа, ихы-иҿы
иан­­мырԥшӡакәа, игәаҿы иаацәыригоит адиректори
уи иҩыз­цәеи рзы иҵәахны имоу аихаҵәы хьшәашәа.
«Угәыр­ӷьоит сахьуԥыруго, уи акәын уаргьы иуҭахыз,
аха баша угәыр­ӷьоит… Уара уҭыԥан сара исҭаху аӡәы
дықәыргы­лан, уа­ра дырҩегьых ааҵрахь уаан­смы­
жьуазар, Аџыр са­кәым…» – игәы иаанагоит уи.
Ишьҭеиҵарц иҭахӡам уи иҩныҵҟа иҵәаху аихаҵәы
хьшәа­шәа.

Акыр шықәса уии иареи маӡа-аргама еишьҭан. Ус­
ҟан директорс ашкол иамаз Аџыр иакәын. Уи зныказ
убасҟак дҭыргеит, араион ахь ақыҭа азы акы еилыркаар
рҭахы­зар, иара иакәын раԥхьа изызҵаауаз… Иара
ииҳәоз иагон. Избанзар, ауаа иман, насгьы анкьа аш­
кол аҿы идкылан имаз иҵаҩцәа аӡәы-ҩыџьа «ауаа
рахь икылсит». Ездора иакә­зар, зныказ араион аҿгьы
ишьа­пы ықәмырсӡакәа, дыш­иашаз Аҟәа дыргеит.
Аџыр, архатәи ашкол быжь-класстәи школны иаа­
ҟаҵан, абжьаратәи днахан, иара рҵаҩыс дахьыҟаз ахь
иҩеигеит. «Ароуп раԥхьаӡа ашкол ашьапы ахьаҳкыз,
аӡы ахьышь­ҭрахь ицоит!» – иҳәеит уи усҟан. Иаарласны
директорсгьы иара дҟарҵеит.
Уажәтәи адиректор ашкол аҿы аҵара аҟәша деи­
ҳабын, аха сара стәык сҳәоит ҳәа даналага, Аџыр уи
даамихт. Уи аҵаҩцәа рзы дыбзиан, рҵарадырра, ркуль­
тура, рыԥсшьара – зегьы ишақәнаго иҟаиҵар иҭа­хын…
Ахәыҷқәа аӡәаӡәала идыруан, дрызҿлымҳан…
Аха уи иҳәан, егьи имуит… Иагьалагеит бӷарҵахьы
аиқәԥара… Аҵаҩцәа згәалашәодаз, аурок урокын, иҩ­
налон, иҩныҵуан, кәрыжәаа ирықәлаз хәмаррақәак
рыхәмаруан. Аколнхара аплан рзынамыгӡар (уи ес­
нагь ирзынагӡо­мызт), агәырқьҳәа амхқәа рахь ицон…
Аха араион аҿы ашколқәа зегьы дырҩегьых аҵа­­ра­хьы
ихынҳәуан иара ҳашкол еиҭа мызкы аӷьа­ра­қәа ирхын,
ачаи радқәа ирыбжьан… Аџыр зегьы дреиԥ­шхар ҟа­
лозма! Нас, ахәшьарақәа рҿы ианнеилак, идыд­мыр­
ҵазгьы аларҵон, изхьымӡазгьы рыԥ­хьаӡон. Аџыр дыз­
хагылоу ашкол аҵара ахьӡаразы 100% иреиҵахар ҟа­
лозма!
Абас, уажәтәи адиректори, иара идгылаз аӡәи-ҩы­
џьеи Аџыри бӷарҵахьы еиҭеибакуан…
«Ҩ-рык еибашьуан Кәымӷьас дрыбжьаԥсуан…»

Уажәы уа аизара аилашыҩкымҭаҵәҟьа акәхап.
Ара­ион аҟнытә аӡәы дықәгылашт. Нас, ақыҭа аиҳа­
быра рахьтә – аӡәы. Иҟамчы еиҩырҿа икны, ԥсахра
зықәӡам ақыҭсовет ахантәаҩы иакәхап. Нас, ахәыҷқәа
рахьтә – аӡәы, уи Аџыр рҵаҩыс дызмоуц, харантәи
дыздыруа. Ахәыҷы дхәы­ҷуп, уи лажәа иалаҵан ил­
ҳәашт: «арҵаҩы», «аҳәыҳә», «анасыԥ...» Нас дықә­
гы­­лап аҳәса рахьтә УИ… Лыхәда ада­қәа алҵны арахь
иқәтәашт. Лара, хымԥада, илым­ҳәарц залшом ихьа­­
ҳәуаз, имараҳәуаз, арымала ашьапеих­гара ҳәа изышь­
ҭоу ахәыҷы «чмазарақәа» рақәԥараҿи Аџыр ихы шим­
шаҭоз, иламыс дшамеижьоз. «Ақәԥара» ҳәа аныр­­ҳәо,
сара иаразнак сцәа сааҭаӡыӡоит, бӷарҵахьы ақә­ԥара
аасгәалашәоит. Аламыс! Шаҟа ирыцҳаузеи уи изабалак
бзы-рхаагас ианыҟарҵо.
Нас, ҳәарада, дықәгылашт Ездора… Ҳаҭыр ақәҵа­
ӡан, аиубилиар (ари ажәа имҳәар ҟалаӡом уи) абзеира
иргаӡа­ны. Аха егьа ус акәзаргьы, урҭ зегьы ирҳәо акоуп…
Иахьу­галак… Урҭ ражәақәа ҩызхьеит, еихаԥсыхәк ззым­
хӡо амақьеиԥш. Иазыӡырҩуагь ус илбаардоит…
Ацәгьара атәы акәзаргьы, абзеира аваргылатәуп
иадкы­латәуп. Цәгьаразаргьы бзиаразаргьы иара иа­ҿа­
гылоу, иаԥырхагоу анаацәыругалак, ахышәара-аҵы­
шәара зегьы шеибгоу уаԥхьа иаацәырҵуеит.
Аха изимҳәозеи, ианаџьалбеит, иҟаз аиаша, иԥыр­
хагоу­зеи, днызкылозеи, дҿазҳәазеи?! Абас, игәы иҭам
ихы иҭам уалбагас изиҳәозеи уи адиректор?!
Абар, аҵыхәтәан еснагь иқәгылац рахь аӡәы ибжьы
аӷьара-ӷьараҳәа слымҳа ҵнахуеит.

Иаҳәац аҳәоит, иаҳәац аҳәоит…
– Бабараа, – дналагоит Џьарма, акраамҭа ихәыҷ­
қәа имбацкәа, дахьааҩналаз ихәда рҽахарԥсазшәа,
– дадраа, схәыҷқәа, сашьцәа, суаажәлар, шәыххь сара
из­гааит, дад­раа! Сахьшәыхәаԥшуа сгәы азҳауеит, сеи­
ҭаҷ­кәынхандаз ҳәа сыҟоуп!
Узашьҭамзеи!
– Убасҟак шәыбзиоуп, убасҟак шәхаауп, убасҟак
шәыԥ­шӡоуп! Сара адунеи хызфаахьоу ҭаҳмадак, иа­хьа
сахьшәы­хәаԥшуа сшәеигәырӷьоит…
Ихуфаахьазаргь ҟалап…
– Сылаӷырӡ мыждақәагьы арахь ишәсырбарым,
шәара шәгәырӷьара сырхәашьрым, аха уеизгьы урҭ
аҳә­ҳәыҳәа сыҩ­ныҵҟа иҭаҭәоит. Сара схаан, дадраа,
цәгьаран. Ииааи­уа-еиҵеиуа ҳәа еилан. Ҭауади-аамсҭеи
ҳа­хәда иқәтәан, аҳәынҭқар дықәтәан, абжьарауаа, ин­
кыдҳәыла-аакыдҳәы­ло идәықәыз амцәаӷәача – зе­гьы,
аха змаз зегьы, зытәӷәы ааим­ҿызхуаз зегьы…
Анхаҩ ауӷә даҵакын, аихатә уӷә. Алашьцара ды­ҵа­
кын аҟәарҭ еиԥш. Дгәаҟуан, дрыцҳан!
Уажәы, дадраа, аҿар, жәҩангәашәԥхьара шәзыл­
бааԥ­­­шны шәыҟоуп. Шәахьцалак шәымҩақәа аартуп,
илашоуп шәнапы ахьышәҟьалак ишәҭаху шәԥыхьа­
шәоит, қәашьс ишәы­маз ҳәа адунеи шәырҭеит.
Абас Аџыр иеиԥш иҟоу ауаа роуп, дадраа, шәгәахә­
тәы шәахьӡо аҟаҵара иацхрааз. Аџыр, анхаҩ иԥа, аԥх­
ӡа­ша здыруа, амазарагь здыруа, амамзаарагь…
Сара, аиаша шәасҳәап, схәыҷы (уи анцәа дсимҭеит
акәым­зар) абри иеиԥш иҟоу ауаҩ инапаҿы даныҟоу
сар­ӷьажәҩа сықәиоит, сгәы раҳаҭуп.
Аџыр иҟаиҵаз ахаҵара, ахаҵара ду ҳәа изышьҭоу
ауп. Уи ашәа зхырҳәааша уаҩуп, аԥхьарца ианырҵа­ша,
ачамгәыр ианырҵаша!

Аџыр, дад, сара, ақыҭаҿтәи анхаҩыжәлар, иахьу­
хьуа дырны знапы ақәызкуа, аиҳабацәа рыхьӡала
иуас­ҳәоит: иҭа­буп, ҳҩыза, ҳаԥхьагыла… Иҭабуп, аџыр
иа­ҩызоу иҭабуп, дад, иҭабуп, ҳаҷкәын, иҭабуп, ҳахьӡ
шьҭызхыз, ҳҵеи!
Уи дкәашаны даақәҵызшәа, итәарҭахь дцашт.
Аха, сишь, изакәызеи аууҳәа еилоуп. Инцәыҵаччааацәыҵаччоит. Аизара мҩаԥызгогьы, иникылар, ир­
ҭын­чыр иҭахуп, аха изоуҳәода… Аԥхьаҵәҟьа итәоу
ауаҩ бырг нырҳара, илабашьа иахарсу аихаӡа аҽыҩҽыҩ­ҳәа аӷәра иалаикшоит ирыцҳамшьаӡакәа…
Ибзиоуп, иахьа иубилеиуп, аха уаанӡа акәзаргьы
знымзар-зны иҩагылан изырымҳәозеи абри дықәы­
жәга наҟ ҳәа. Уи еизарацыԥхьаӡа икәымжәӡырӡ даҵа­
ҽы­рбо дықәгы­лоуп, еснагь абыржәы ииҳәаз ауп ииҳәо.
Ицәгьаразаргь, ибзеиразаргь, игәырӷьаразаргь,
ила­хьеи­­қәҵаразаргьы, – уи далхны дрымоуп… Иқәгы­
ло рахьтә, абыргцәа рахьтә аӡәы ҳәа…
Нас?...
Нас иара Аџыр иоуит ажәа…
– Суаажәлар, сҵаҩцәа, асасцәа шәыххьзгеит, – дԥы­
шәырччо дналагоит уи, – иахьа абра, сара саԥса­ӡамкәа,
абри аҟара ҳаҭыр сықәҵан, – дааҭгыла-ааҭгылан, ади­
қ­­тант дирҩуашәа, «абри цқьа игәнышәкыл, шәхы иҭа­­
шәыг­ӡа» иҳәарашәа даҿуп, – суаажәлар, ишәеи­ӷьа­сым­
шьаз сыла­шара хәыҷы, аҟара ахаргылан шәах­цәажәеит,
сҳарашәкит, сгәы ҭыжәгеит… Зегьы насхар­шҭны, сша­
жәызгьы насхаршҭны, абасҟак пату зқәырҵаз сџьабаа
сеиҭахысын­даз ҳәа сгәы аҳәо сҟашәҵеит.
Анцәа иумҳәан!.. Анцәа иугәеимырԥхааит! Уара
уеиԥш иҟоу ауаа ихәмаршәа ирҳәо аныхәмар-хабыҟә­

хо еиҳауп… Анцәа ирыцҳашьа, аҷҷаҳәа абра иҩнало,
зышәҟәҭрақәа иркапануа, згалстук ҟаԥшьқәа зхы-зҿы
амцеиԥш ианыԥхо ахәыҷ­қәа. Иазхоуп! Урҭ ргәы цәым­
ҟьароуп уажәшьҭа!..
Аха анцәа имшала уи иажәа ааирҳәит.
– Ахьышәҭҳәа сҩаҵҟьап ҳәа сгәы иааснаҭеит, аха…
– изыӡырҩуа иччаԥшь нараҭәеишьоит уи, – саныҩеи­
ха, сшьамх­қәа сара ишысҭахыз исхымхәыцт.
Сгәы ҷкәынзаргь, схаҭа сымч ишсыцнанамгоз
снардырт.
Аха, сара исҳәарц исҭаху убри ауп, иахьа абра иаар­
ҳәоз зегьы шаҟа сара исызку аҟара, шәаргьы ишәыз­
куп, избанзар, ҳара еилых-еилаҵа ҳамаӡам, ҳаибааӡа­
хьеит. Ԥуҭк инеиҳангьы аџьыка еицаҳфахьеит шәареи
са­реи, сшәы­кәыхшоуп, сызлоу суаажәлар!
Саргьы саагылазар, сҩыҵшәазари уажәи рыбжьара,
скәыкәы-цыкәуа сызҿу, аӡәы ихәарҭахаша, суаажәлар
реидара зырласыша, ргәы ҭазҵаша акы џьара исзы­
ҟаҵан­даз, ашьапы сызкындаз ҳәа акәын. Убри акәын
исыҵасуазгьы, аус сзыруазгьы.
Сара схы здыруа саныҟала инаркны, насыԥхәрас
ис­шьон еҵәак. Уи аеҵәа иахьӡуп аиаша. Уажәы сар­
гьы ҿыӷә­ӷәала сгылан исҳәоит уи ахьӡ, уи аӡбахә.
Аха аҿарацәа ирдыруазааит УИ ахала ишымаа, даара
ишуа­даҩыз, ишыцә­гьаз аиқәырхара, аус азура. Хаала
акәымкәа, мчыла иангатәыз аамҭа шыҟаз. Ажәа­кала,
сара саагылазар сызҿу, сҽыз­зысшәоз аиаша аиқәыр­
хара акәын. Абри сџьабаа хәыҷы зынӡа имыӡит ҳәа
сыҟоуп, уи наунагӡа агәра снар­геит иахьатәи амш,
иахьа абра ирҳәахьоу. Уи агәра сшәыр­геит иахьа абра
итәоу, абыржәы исҳәо заҳауа, суаажәлар, схәыҷқәа,
сысасцәа.
Уажәы абра итәоу дырралагь, лашаралагь, иаах­жәа­
ны иуҳәозар, сара саахәан сызҭиуа сҵаҩцәа рылагь

агәра угартә иҟоуп сџьабаа шмыӡыз… Ус анакәха, сара
насыԥ змоу среиуоуп!..

Сара шаҟантә дахьтәаз снеиԥхьахьаз… Шаҟантә,
ихи­мхӡоз ихылԥа абарҵа дыҵыԥшны дсыхәаԥшхьаз,
ҳаӷеим­шхара, абыржәы ашкол амца нацраҵаны сныҩ­
налазшәа. Шаҟантә, шаҟантә, шаҟантә!
– Ибшәу шԥаӡаху, бышԥеибыҭақәоу!
– Иахьа акаридор банбжьагылаз, бышԥаччоз!
– Баб азин сиҭеит бара ибылсыцҟьаарц АНИ…
(Иарбан АНИ… Иарбан?!)
– Ишԥыкәу!..
– Ишԥабгәыӷьи!..
– Ибшәу шԥаҟоу?…
– Ибхоу шԥацәыршәагоу?!..
Аизарақәа рҟны снаԥхьан зегьы ишраҳауаз, исеи­
ҳәоз аҵкыс еицәоу сеиҳәон.
Сызбжак смыхәо сҟаиҵазаргьы, уи сара схаҭа си­
зым­шьит, сгәы изԥымҽит, аха сара егьырҭ рҿы си­шьит,
егьырҭ рыҩныҵҟа, рхәыцрақәа, ргәыблра аҿы…
Зегьы лахә-лахәы исышьклаԥшуа иҟаиҵеит.
Иара убас шаҟаҩы ыҟоузеи, зхәыҷра зыӷреишьыз.
Урҭ ахьуԥылалак, иахьақәшәалак, рҿы анааихырхуа,
рыбжьы аҵ­лагәаҩа иҭыҩуашәа ауп ишуаҳауа, иараз­
нак иудыр­уеит. Иуԥылоит, иувсны ицоит, иуԥылоит,
иув­сны ицоит… Арахь, рыхқәа хьыхәхәа ахәыҷқәа
шьны урҭ рыҩныҵҟа иҭоу­шәа убоит. Дара уажәшьҭа
ахаан­гьы ирзеилкаашам иры­хьызҵәҟьа… Убри азоуп
уаҩы изреимҳәогьы…
Убарҭ роуп иахьа иара хыла идныҳәаларц иааз рыб­
жа­ҩыкгьы.

ЕГЬЫРҬ, иахьа ара иҟам, уи ашкол ашә зшьапы
хга­­ны, акгьы иаҵамхакәа ицаз рахьтә шамаха, иара
ақыҭаҿ инхоны ус инеиқәаз рыда, уаҩ дыҟамызт. Урҭ
реиҳара­ҩык ыҟам, зынӡа иҟам, аибашьраҿ иҭахеит…
Ма аҽаџьара. Ишиашаз, ишыцқьаз… Урҭ рыԥсҭазаара
хәҭа-хәҭала еиҿы­ршәшәаны – рхәыҷра, рыҷкәынра,
рарԥысра – ар ду, ирыкә­шан, еиҩшаны, еицәырӡны
ианындырҵәо еиԥш, иуз­шьуам. Ианыҟоугьы ишеибгоу
иҟоуп, ианҭахогьы ишеибгоу иҭахоит. Урҭ рахьтә
зыԥсы ҭаны инхазгьы иахьа ирҭаххо­мызт, ҳәарада,
аха ирҭаххазаргьы ааха роуамызт. Урҭ иреиԥшу еснагь
хырԥашьа змам уск раԥхьа ишьҭоуп…
Адунеи зыԥсазиз урҭ иреиԥшу ауаа рыда!..

Сара ароманқәа рҿы хҭыск иадҳәало аӡәы сиҩы­
зоуп, схы ҩалырҳәҳәан, сҽаадсырбоит, нас сеиҭаналаӡ
сцоит, уаҳа уи нахыс џьаргьы схабар уаҩы иаҳаӡом.
Еснагь, исҭахын сцамҭаз ажәеинраала саԥхьар. Сара
саниз исыцизар ҟалап ажәеинраала. Аха уи сыҩныҵ­
ҟа иҟан, абжьы саҳауан, арахь ахала ицәырҵуамызт,
сара сах­ӡыӡаауан, сқьышә инықәыххыр, инықәшәар,
иахьынка­шәо иԥсыр ҳәа сшәо, убасҟак иԥшқан, убас­
ҟак исабиин уа макьана, аӡҟы иан лымгәарҭа аԥхара
шиҭаху еиԥш, сыԥ­ха­ра аҭахын, аира аанӡа иир ҟа­
ломызт…
Мап, сара исҭахӡамызт, ароман ахы инаркны аҵы­
хәан­ӡа иалоу, ахадара змоу аӡәы сиеиԥшзар. Сара ис­
ҭахын џьара сахьцәырҵуа, ажәеинраала сҳәарц…
Ацә­ҳәыра иқәнакыз, аӡаӡа иқьышә аналаирцәаак­лак,
иӡышра еиҳагьы ишац­наҵо еиԥш, иазӡышо даԥ­шаартә…
Ишԥасҭахыз ажәеинраала саԥхьарц… Аха сықә­хацәеит,

сара ус иаабжьар­шәны иадырбо аӡәы соуп… Макьана,
ишыжәбо, хадара змоугьы абжара имнеиц…Амра аҭашәарахьы ахы анарха, ашьхақәа «ирҿыр­
хыз» аԥсҭҳәақәа еиманы игәагәо ажәҩан иааҵалт.
Амраҭа­шәара ианубаартә икылԥхаз ашәаԥшь, хараб­
ӷьара ажәҩан иаҵаз аԥсҭҳәақәа ахьымӡацкәа, иҵыкка
иҟаз амшын аҵа иҵаршәын.
Дигәа аҩны дандәылҵ, џьара ихы ақәымкыкәа,
амҩа­ду данылан дцон. Шьоукы анивсуаз аԥсшәа иар­
ҳәеит, шьоу­кы ишьҭахьҵәҟьа амашьына ааныр­кылан,
ицәҳашҳауа, амҩа ахыцԥахьала ивсны ицеит, аха изус­
ҭцәаз ҳәа днары­хәамԥшит. Акрыфарҭа дазааигәахо
даналага, ауаа рацәа рышьҭыбжь иалҩны, акаҩ-акаҩҳәа
Цуца лыбжьы иаҳаит. Иа­разнак амҩа дым­ҩахыҵын,
адәеицарса дахьнықәсыз, аккара дныҵалт.
Заҵа днаскьацыԥхьаӡа еиҳа-еиҳа ҭынчрахон акка­
раҿ. Ԥыҭрак дцахьан еиԥш, ҽқәак рышьҭа ҿыцӡа
даахагылеит. Еилалан аккара иҵажьыз ҵыԥхтәи аб­
ӷьыжә ҭарҽыло, аҽеимаа сахьақәа гьежь-гежьӡа иан­
ҵаны, ҽ-гәарҭак ииасхьан абра.
Аккара дҩылшәарц акгьы игымкәа, аҽқәа рышь­
ҭыбжь иаҳаит. Дааҭгылан дӡырҩит. Иналкааны уажәыуажәы аҵықь-ҵықьҳәа ҽык ааҩнакьыркьыруан. Гәыр­
ӷьа-еилахара дук ианиазшәа уи қәырқәыруан, икьыр­
кьыруан.
Ақьақәақәеи аҽанқәеи еишьҭоуп…
Аккара дахьҩылшәаз, адәеиужь хҩаарашәа иахьы­
ҟаз днықәылт. Шьыжьымҭанла аӡиас ҵаӷаӡа ианахачу
еиԥш, акы ықәчын адәы.

Аҽы-ԥхӡы фҩы ҵәыҵәӡа иԥынҵа иҭасит Дигәа.
Адәаҿы ҽ-гәарҭак аддыҳәа еилан. Зныкыршәа иаа­
ры­либааит, ахәда ҭҳәа иара иҽгьы рылагьежьуа иахь­
рылагы­лаз. Аԥхӡы иарцырцырыз агәчама ҟьаҟьа­ӡа
днахьыԥшит. Икьыркьыруазгьы иара акәын. Иб­жьам
амархәацқәа, ҽан ма­ҟа дук еишьклыкка аҽҵыс ад­
гьыжьыло, планлагьы хар змамыз даҽа хԥа-ԥшьба
ҽы ирылыҳәҳәо ирылагылан иара иҽеи­қәа. Егьырҭ
зегьы, аҽҵыс аҿашара атәы умԥхьаӡозар, ҽы-зар­
дагьқәан.
Урҭ зегьы, иара иҽы аламҵакәа, аӡлагарахь иры­
ла­цон, џьара цәгьарак-бзеирак ахь, амашьына ахьзы­
мнеиуаз инхоз рҭахцәа-руацәа рыларбон, џьара аӡәы