Аҽыкәаҳа - 08

амаакырақәа аҭан иҟаҵан. Амра ашәахәақәа алԥхо,
абааӡатәы ҳаҭа ҿыц, абырфын рахәыц иаркны, ацҳа
иқәган иргон.
– Уаала, дад, аҩныҟа... Уаала, дад, – дҟәындҟәынд­
уа раԥхьа днеиуан ҭаҳмадак. Уи ишьҭалан еицрыхәхәа,
ацҳаҵәры иҟәашӡа ршьапы иаҵыԥшуа иқәлан инеиуан
ахацәеи аҳәсеи, ашәы рышәҵаны.
«Уаала, дад, уаала...» – уажәыгь ллымҳа иҭыҩуашәа
дыҟоуп Шьасиа.

Усҟан лара дгылан, аӡы иашьыз «иԥсы иарчыз»
аҳа­ҭа ҵа­ӷа дахәаԥшуан. Уи аԥра шкәакәа еиԥшын,
инарымпыҵ­ԥраан амшын еиԥш ииаҵәаӡа хыхь ирха­
гылаз ажәҩан ина­лаларашәа.
Шьасиа усҟан иаалгәалашәеит амшын ихны илбахьаз
аԥрашкәакәақәа. «Убарҭгьы зырчуа абысҟатәи уаа
аӡиасқәеи амшынқәеи иргахьоу, иршьхьоу рыԥсқәа
ракәзар ҟа­лап» ҳәа лгәы иаанагеит.
Аҭәа-ҵла дуқәа руак инхаз иахьа уажәраанӡагьы
аӡы иа­зымгацкәа иҟоуп. Аԥаҩ ҳаракы иалыҳәҳәоит аӡы
иаанар­ԥшыз адац дуқәа, зны иҟәашӡа зцәа зхырхыз
ацҳа­ҵәреиԥш ицәырҵәан. Амш цәгьақәа раан Уаамыр
анхыҵуа, аҭәа-ҵла ду ахыцәқәахь иҵысҵысуеит,
иқыџь­қыџьуеит, ҵаҟа иаҵыҩрны илеиуа аӡы хьшәашәа
ыртәыс иаман аҭалара иацәыԥсуашәа.
Шьасиа дгыла, дгыла, ашырҳәа аилаҳәара днаха­
лан хыма-ԥсыма иааԥлыртлеит. Акаба илаҳәан еи­
қәак. Аиқәа анаалыртла, ицәҩежьӡа тетрад-жәпа
ҩазак ылаҳәан. Атет­рад нарҳәы-аарҳәуа ԥыҭрак ил­
кын, аха ацәахьы изакәызаа­лак акгьы анымызт. Аар­
траҵәҟьа лзымгәаӷьуа днахан ахаҳә инықәылҵан,
аиқәа днахәаԥшит. Уи галифеины иӡахын, ашьамхқәа
рахь иххаахьан, ахәы ақәыҵхьан, аха макьана икы­
лымҵәацызт. Хәымџьаркгьы ҵәызӡа азхык ахь иа­
ҵыҳә­ҳәон. Ари Аџыр итәын имҩашьахуа, егьырҭ –
абгьы аԥагьы – ари рзыбзиахомызт.
Шьасиа илгәалашәеит, Аџыр акыр шықәса арратә
ки­тель еиԥшыз ԥхьарҟьак, аԥшьџьыбакгьы ҿарыԥхаа,
абри аҩыза аиқәа иақәҵаны дышныҟәоз. Убас ашкол
ахьгьы днеи­уан, зықә шьҭыхыз ихылԥагь ихарҟаца.
Аҵаҩцәа ракәым, ар рпарад идикыларц игәы иҭазшәа.

Аиқәа ааиларҵәины аӡы иалҭарц данынаԥш, аӷ­
ӷарақәа рахь ахаҳә шкәакәақәа аҵаҩҩ икеикеиуа
ицон. Даангылт. Даанаԥшы-ааԥшит. Нас, лара илбазар
аҟәара иалаӷьан ишьҭаз аџьтә уахәа дуӡӡа иқәиаан
иҟаз ацәырас инылалыршьшьит. Даахьаҳәын, лҿи
лнапи неиқәыԥсаны дырҩе­гьых ахаҳә шкәакәа аԥхьа
днатәеит. Ԥыҭрак ус дтәан қәа­цараҳәа лымаӡамкәа.
Аӡыжь агәахьы игәрымуан еибахәыҽ­уаз ацәқәырԥа­
қәа, аха урҭ арахь иааӡаанӡа аӡыжь ихыӡлон. Лывара­
ҿы, аӡы ҵысҵысуа ахаҳәқәа иахьрыҵаҵәоз, акәылкәыҷыҳәа ашәеиԥш ак аҳәон иааҟәымҵӡакәа.
Шьасиа ашьшьыҳәа лнапы нагӡаны акаба ааи­ҵыл­
хит. Ахҭыԥқәа днархьысит ахәрақәа реиԥш. Нас атет­
рад аашьҭылхын, ишылкыз лхы дҩахан днаԥшит:
Уаамыр хәыҷык иадамхаргьы аԥсы анҭоу ихнаҩо
аҭыԥ­қәа зегьы хтны, иҟәа­рашха иааԥшуан. Аӡиас цон,
иҭыӡ­сон, ицон, ицон, ицон...
Абри ҵыхәаԥҵәа змаӡам аӡы аиасра иарҵысуеит
ахәы­цра рацәа, агәалашәарақәа. Ауаагьы аӡиас ианын­
хықәгы­лалак, инкахәыцуа иаанхоит ԥыҭрак, из­хьым­
ӡаз, ирзышьҭымхыз ргәыӷрақәа, рыбзиабара, ры­на­
сыԥқәа еиҿыршәшәаны, аӡәгьы итәымкәа, ԥсра­гьы
рықәымкәа иҟаҵаны, уи ирывганы иаман ицошәа...
Шьасиа атетрад аалыртит. ИАРА иҩымҭа акәын!
ИАРА ианҵамҭақәа! Шаҟа иуашәшәыроузеи, нҵра
амамзи ауаҩ иԥсҭазаара... Абри ақьад ҵаӷа хәыҷы
мша­ҽнеиԥш иахьанӡа иаанагеит уи иҩымҭа, ианбанқәа
рсахьа, ихәыцрақәа рышьҭыбжь...
Аха мап, изуашәшәыроузеи уи иԥсҭазаара.. Ари аи­
башьра мшын бааԥсы егьаҩ рыӡбахә алаӡит. Аха рха­
ҭақәа нхахьеит. Рыԥсы ҭаны. Амала, абри аҟара шықәса
дыз­­зыԥшыз, иахьа уажәраанӡагь дыззыԥшу... Ззы­
ҳәа акы дамеигӡац, дамеигӡо, лқәыԥшра, лыбзиабара,
лгәыблра – зегьы ззылкыз, иззылҭаху ииҩыз, хыла

лара илзирхиаз лыз­дырам. Лара лтәык уа ианымкәа
ҟаломызт.
Лыԥси-лыԥси еихьымӡо ианыз днахәаԥшит.

АУАҨ ЗНЫК ДИУ Е ИТ. . .
Сара ҩынтә сиит. Убри атәы ауаа мыцхәы ирҳәа­
цәо ианалагалак, еснагь сыԥсахы еибакуан (сгәы ԥыр­
ҵәеит), аха ашьҭахь саназхәыц еилыскааит уи шиашаз.
Раԥхьа сиит Аҩӡыбжьара, аа, абыржәы сахьаадәылҵыз
амаҵурҭаҿ. Изларҳәо ала, амаҵурҭа ахы инаркны
аҵыхәанӡа инагӡа-аагӡан игҿоу ацәар­ҭаӷәы аҿы. Хыхь
ахәыбли ахарԥеи рыб­жьара тәӷәаркалк ҩықәҵан,
ашаха ҩахадыршәын, аҩхыкгьы сан дҵәи-ҵәиуа ҵаҟа
ацәарҭаӷәы дахьықәыз иналдыркит.
Сан рыцҳа, ҩаха-ҩымш ашахақәа дырхьынҳалан
да­хьеихоз, лнапқәа хәырны, лыблақәа ҭыҵны ицо,
лқьышә да­хьацҳауаз ашьаҟәаҟәа ахьшы дгәаҟуан.
Исы­хьыз уара идыр, адунеи ахь саара уадаҩхеит. Усҟан
ақы­ҭаҿ аҳақьым дабаҟахыз. Илаԥш хәшәызаргьы, цәа­
шьыр­кыла уишьҭазар дузыԥшаауамызт.
Сан илхагьежьуаз аҳәса ҟазацәа егьрылымшошәа
аныр­ба, ишәеит. Иааилаҩынтит.
Саб дыҟамызт. Уи еснагь дыҟаӡамызт. Еснагь, ихы
ам­ца аркызар, арцәаха имамызт. Иааилацәажәан ирыӡ­
беит саб ҽырххыла ауаҩы дишьҭарҵарц... Аҳа­қьым
адунеи далазар дыԥшааны сан лыԥсы дахьигӡарц.
Аха лара ллым­ҳа ианҭас, аԥсраҩынҵәарада илымуит.
Саб, иара ихала данхынҳәлак, игәы иҽанӡамкәа гәыр­
ӷьаҿҳәашас сиԥылгаларц лҭахызар акәхарын. Насгьы
сан илдыруан саб иџьабаақәа уи адагьы ишыцәгьаз.
Абри ашьҭахь сааҭкгьы мҵыцкәа сиит. Зынӡа
сыбжьы смыргаӡазаап. Азныказ сыԥсыз џьыршьан,

аха зныкыр­шәа сҳәаҭ-маҭуа саналага, адәахьы аха­
цәа ахысра ҭар­ҵазаап. Аменшевикцәеи дареи анеи­
башьуазгьы усҟак им­хысзар ҟалап.
Аԥхьатәи сира абас иҟалеит.
Аҩынтә раан «сиит» даҽа быжьшықәса рышьҭахь.
Усҟан саб дыҟан, сан дыҟамызт. Сан зынӡа дыҟамызт...
Саб араиком аҿы аус иуан. Убасҟангьы, уахыки ҽна­
ки рахь, сааҭк еиқәкны аҩны дубомызт. Убасҟангьы,
ихы амца аркызар, арцәаха имамызт. Иахьа зны
дқьыԥа­ха, ихы ларҟәны, ҳзыҩназ ауада хәыҷы ашә
даахыҵуан уи. Игәа­ҭан исыман, минуҭк иадамзаргьы
саб иблаба­ра анлоулак, сан лҿаҳәатәқәа зегьы наӡаз­
шәа дааҟалон.
– Сара сҩыза биқәнагомызт бара... – иҳәон уи илахь
еиқәҵаны.
– Избан?
– Бысшьит. Быбла ҭраа аԥшьҭӡык быкәыршан
бтәоуп, быԥшуп...
– Сыԥшызар, уара узами сзыԥшу... Сыԥшуп – уаа­
уеит, сыԥшуп – уаауеит... – дыччон лара.
Сан наҟ-ааҟ агәаҵәыхь анлыхьгьы убас луан. Саб
тәам­ҩахә имаӡамызт. Ҳақьымкгьы дааигалон, ихалаҭ
шкәакәа хьшәашәаӡа, аха еиӷьхара лымамызт.
Сан агәаҵәыхь мацара акәмызт илыхьуаз... Аҳәса
рчы­мазаракгьы лзацын, ашьҭахь, еиҳа еилыскаауа са­
на­лага, изларҳәаз ала, сара сзыҳәа абриаҟара дан­гәа­
ҟуаз, ацәар­ҭаӷәы хьшәашәа дахьықәыз ахьҭа лылалан,
убри аахыс ачымазара лцәа иалан.
Зны шьыжьымҭанк, саб сан дшыҟаз ибон аҟынтә
аусу­раҿы схы надырбаны саауеит ҳәа дахьцаз, ԥыҭрак
даан­хеит. Сан аҩнашә аарты ҳәа салҳәеит. Ҳаҩнашә

улԥшны амшын ухыԥшылон... Ааԥнын. Хьшәашәа­ран,
аха амш бзи­ан, ажәҩан цқьан. Амшын ҭынчын. Ииа­
ҵә­ҟаҟараӡа, ашьац ҿа зқәиааз адәеиԥш ишьҭан.
– Ишԥалашьцоу, мшәан, иахьа... – лҳәеит сан еергьҳәа.
– Илашьцаӡаме!..
– Ааи, ишԥалашьцоу, ишԥалашьцоу... уааи, сукәых­
шоуп са сҟынӡа!
Снеит...
Ергьҳәа лнапы аалыгӡан схы аалшьшьит. Ишԥа­
хьан­ҭаз иҩежьӡа иҟалахьаз лнапы... Ишԥахьшәашәаз!
– Ааи, ишԥалашьцоу иахьа, ишԥалашьцоу...
Лыблақәа санырхыԥшыла уамашәақәа избеит, сара
сырбаӡомызт, аҽаџьара ихан. Џьарак мацара иԥшуан.
Сара сшәан, сҩаҵҟьан ашә ахь сҿынасхеит. Саби сареи
ҳаиҿаҳаит. Уи ԥшшәы ихаӡамкәа снаихәаԥшит...
Сан даныржуаз аҽны амш бзиан. Адунеи зегьы
шәҭны иҟан, ибыбышӡа...
Аԥхын зны, ахәыҷқәеи сареи амшын аҟәараҿы аԥс­
лымӡ ҳахьцәыԥсалаз, саб ҽыхәа дук кәадырны, аҿы
ианк­ны днеит.
– Уара Баҭал, сынтәа ашкол уҭалароуп. Ара сара
усызбарым. Уи аҵкыс ақыҭахь, аҩнду ахь узгап, –
иҳәеит уи.
Сиҽхьынҵаны сигон. Амҩа ҳшықәыз хәлеит. Амза
ажәҩан агәаҟныҵәҟьа иҩеихьан. Ҳахьцоз ҳамҩа ҟәаш­
ӡа иҟанаҵон. Инымҵәаӡоз амҩа бнакы илган иган.
Аҳәынҵәа цәгьан. Иааигәаӡаны абгахәыҷқәа еи­бар­
хьусууа рыбжьқәа гон. Аха сара сшәомызт, из­бан­зар,
наҟ-ааҟ саб имаҟ­ҿаҳәара ӷәӷәа шаҳәшаҳәуа сыҩ­на­
пыкгьы аларԥс искын. Насгьы, уажәы-уажә ихьа­нҭ­ аӡа,
снапы инадсылон имаҟа иаркыз инаган та­панча.

Ҳцон, ҳцон – ҳамҩагьы нҵәара ақәӡамызт. «Ҭхырр»
ҳәа ахашьа иаԥхьон аҽыхәа, аԥхӡы иалҵыз афҩы
уԥын­ҵа ҭнашьаауан. Аха ҽы ӷәӷәак акәын, џьара
иааи­­ҵамхаӡакәа ҳашьҭҳәа ҳама ицон. Саб алмҩанык
даа­ҟәымҵӡакәа дса­цәажәон. Уи исабжьигон ашкол
сан­ҭалалак нахыс схы шым­­­ҩаԥызгаша, нас иҵегь са­
ныҩеидаслак, уахь Агаҟа сшиго... Уаанӡа аквартира
ҿыц­гьы шҳауша, сара сышәҟәқәагьы саргьы ҳазкыша
ауа­да хазы ишсзалихыша ртәы уҳәа.
Акыр ҳныҟәахьан, абна ааимҟьан, аӡаӡа ықәш
дәык ҳнықә­сын, еиҭах абна ҳнылалт. Уа аҳәынҵәагьы
еицәан, абнагьы ҳханыҵәҟьа еималон. Саб ихы лар­
ҟәӡаны икӡан.
– Уажәшьҭа иааигәоуп, умшәан, егьа уааԥсазаргьы
уажәыҵәҟьа ҳнеиуеит, – иҳәеит саб.
– Смааԥсаӡеите!
Аӷәра зкымыз инапала схы ааишьшьит уи.

Џьара-џьара амза лашара зынӡа иазааиӡомызт, аб­
на еимаҷыҩны иҟан. Аха аҽыхәа ҭуӷан, аҩблак рцын­
хәрас ҩ-фонар лаша дуқәак азҭазшәа, џьара иа­гьаа­
шьацәхнымс­лакәа ицон.
Абри аамҭазы, амза цәыҵыԥхан иахьрыхәаԥшуаз
иар­шкәакәан, зшьапқәа акартоф цәашьқәа иреиԥшха
иҟаз ашә ҟьантазра ҳныҵалт, аҽгьы шәан, ахашьа
иаԥхьо ган­ха иԥеит. Сара сахҟьон, аха саб ицнап сыхь­
ӡан саан­накылеит. Аҽгьы днақәыҵәҟьан, ашырҳәа
ита­панчахь инапы ндәықәиҵоны, идыдызшәа саҳаит.
Сшәан, сыҩнапыкгьы ааусышьҭит. Сабгьы иаразнак
дыхбыкьын, уаҳа акгьы дакӡамшәа адыжәҳәа ҵаҟа
дынкаҳаит. Сара знык ԥсра сыԥсхьан. Снапқәа ахьаа­

с­ҟьаз, машәыршәа акәа­дыр ашьҭахьтәи амаха сым­
ԥы­хьашәан, сналаԥсны искит. Аҽы дырҩегьых ганха
иԥан, нас иҩаҭрысын сымҵарсны ам­ҩа аахәан аҿы­
нанахеит. Ицон, аха иԥырӡаны. Сара сыбз сыхәлашәан,
аҵла амахә иқәтәоу акәтеиԥш, снапқәа акәадыр ама­ха
иалаԥсит.
Абна ҳнылҟьан, надаада бааԥсык ҳнаҿалт.
Аҽыхәа убас ицон, саԥхьа ахәы иавҵалоз амза ацәы­
бжа уажәы-уажәы санҟьаны сԥыххаа сагоз џьысшьон.
Иш­иа­шаз аҩны ашҭаҿ агәашә ианнадыххыла, ауеи­ма­
да арган икьыркьырт, еиҭакьыркьырт. Аҩны иҩни­ба­
ҳәан ианаасыдых­хыла, саргьы акәадыр амаха аасым­
пыҵышшан, схьышьшьы сҿынасхеит.
– Баба дыршьит! – сҳәеит. Сыҿгьы акит.

Нас, сагьԥсымкәа, сагьбзамкәа ацәарҭаӷәы сахь­ны­
қәырҵаз, аеҵәа кыдхуа иахьыҳәҳәоз сгәы иқәыҩ­­уан.
Аха шьыжьынӡа акы еилыскаартә сҟамлеит. Ашьы­
жьым­ҭан санааԥш ҳәсақәак еимацәыххаа, схахьи
сшьа­­­пахьи итәан.
Аҳаҷаҳәа исгәалашәеит зегьы.
– Баба! Баба!
Арҵәаа ааҭсырган, сҩаҵхахеит. Аҳәсақәа ҩеибар­
гылан иаасыкәшеит.
– Мамоу, нан дукәыхшааит, – лҳәеит руаӡәы, – ан­
цәа ҳихьчеит. Уи иԥсы ҭоуп, дырхәит.
– Дабаҟоу?!
– Агаҟа дыргеит, нан, дырхәышәтәырц... Дшыбзиа­
халак ара даауеит.
Ирулак сдыргәыбзыӷит.

Ҩымз рышьҭахь дааит саб. Уи игын, иԥшшәы цаны,
еергь­ҳәа дыҟан. Насгьы кьаҿмаҭәала деилаҳәан. Абыр­
жәа­да аԥсуа маҭәа ишәымкәа дсымбацызт.
Наҟ-ааҟ сӡамҩақәа кны, акраамҭа сыблақәа дырхыԥ­
шы­лон. Схәыҷын, аха убасҟан еилыскааҵәҟьеит аду­
неиаҿ зегь реиҳа саб дшеиӷьасшьоз. Дсыхәаԥшуа, дсы­
хәаԥшуа, иблақәа цәаакхеит. Нас ҩ-лабжышк ԥхашьаԥхаҵо наҟ-ааҟ иблақәа иаарыхгылт.
– Уан лыблақәа ишԥареиԥшу ублақәа, даанӡа ум­
неи­ааит, – иҳәеит саб, нас сгачамкны сихәаԥшуашәа
аниба, дааччеит, – сыхәрақәа макьана имӷьац, суашә­
шәыроуп... Унацәақәа ахьҭа анырҭалалак амца иа­
хоу­­кыр, ма аӡырҟәан­да иӡааукылар, ахьҭа рылҵуа
иа­­­на­­лагалак ишухьуа умдыр­уеи? – деиҭаччеит сгәы
ирӷәӷәарц.
– Исымдыркәа! – сҳәеит сара.
Иара дҩагылт.
– Изусҭцәада УРҬ?.. Ирзуухьоузеи цәгьарас? –
сҵааит сара, – изуаӷоузеи?..
– Урҭ сара сакәӡам изаӷоу, аиашоуп. Дунеик ауп
иҟоу, уи аиашаз акәын изыҟаз, аха ахәахәа инкылан
иаман ак­раамҭа, уажәы ианацәыӡ – ицҳауеит, – иҳәеит
уи хара џьара дыԥшуа. Нас иҽылаирҟәын сыб­ла­қәа
деиҭанырхыԥ­шылт: – Уара уоуп, Баҭал, урҭ ха­ҵала­
ҵәҟьа ирыцәцаз…

ИХӘ ЫҶ Ы МКӘА ИДУХАХЬАДА . . .
Ари ҟалеит абас: зны саб аус ицызуаз иреиуаз сас­
цәа­қәак ицны аҩны дааит. Саб иашьа Аџыр (уи сара
дсыр­ҵа­ҩуп аҟнытә, зегь реиҳагь сицәыԥ­хашьоит,

ами шьҭа, сицә­шәоит) дрывагьежьуа рымаҵ иуан.
Саб иашьа иԥ­ҳәыс Мараса лакәзар, лшьапы да­хьы­
қәгьежьаауаз убаӡо­мызт.
Афатә рхианы астол ианынахатәа, саб ивараҿы
снаган сдыр­тәеит. Уи акраамҭа сибомызт аҟнытә, да­
нааилак минуҭк сиԥыршәар иуамызт. Асасцәа ԥыҭ­
кгьы рфахьан, ԥыҭкгьы ржәхьан еиԥш, Аџыр урҭ рны­
ҳәаҿақәа аанкылан даналга, Мараса дналы­хәаԥ­шит.
Уи дналыхәаԥшыр, уаҳа лҭахӡамызт, зегьы ажәада
еилылкаауан. Дааиқәҟьашан, али-ԥси рыбжьара илы­
ман даакылст УИ.
– Ацәхьа! – сҳәеит сара иахьыздырыз сеигәырӷьан,
– ахы шԥачаԥоу!..
– Ацәхьа акәым – аԥаҭхь, – иҳәеит Аџыр, ашкол
аҟны аурок анаҳзеиҭеиҳәо еиԥш дааҭгыла-ааҭгыло. –
Ауар­дын мҿыжларц азы алыра иаҵыршьуа зҭаҟарҵо,
изланыҟәырго ауп ацәхьа (уи аларгыла иахыршьуеит,
ахахьы наҟ-ааҟ икылблаан, адаҷ аҵдан); аԥаҭхь – аҟаза­
цәа иҟар­ҵоит (ацәхьа ауардынхьчагьы ицәаб­лагәуеит,
усҟак иуадаҩ­ӡам), даара иацклаԥшны иҟарҵарц рҭа­
хызар, ахахьы араӡны акәыршаны идырԥшӡоит.
Абас дмыццакыкәа, иԥкаауа, саб иашьа исирдырит
ацә­хьеи аԥаҭхьи шеиласырҩашьаз.
– Саб гәышьа, – иҳәеит Аџыр, – абри аԥаҭхь ала
ины­­ҳәаҿа никылон ашықәсан зегь реиҳа зхымҭа
хиахаз, ажәеиԥшьаа дыззылыԥхаз. Уи дшәарыцаҩын,
ашәа­рыц­цәа нцәеитәуан. Ҳаб – ҳаб иоуп, аха ҳара
ҳшәа­рыццәам. Аԥаҭхь нхеит, усҟангьы уажәыгь иҭаҳ­
ҭәо ҩуп, аха аныҳәа­ҿа аҽакхароуп... – Нас ашырҳәа
дҩагылан, аԥаҭхь ахи аҵыхәеи аанкылан Мараса лахь
инаирххеит. Уи аҭыџь гәыгәым ахы лалырхан, аҩы
нҭалҭәеит.
– Иахьарнахыс абри аԥаҭхь аҩны ашә зшьапы нхыз­
го зегьы ирымкыр ада ԥсыхәа амамкәа иаԥҵахоит!

– иҳәеит Аџыр, Мараса димҵасны ицәылгар ҳәа
дшәошәа аԥаҭхь ҳаракны, ибжьгьы шьҭыхны. – Абри
ала иныҳәаҿа скуеит сашьа еиҳабы! (Саб дахьтәаз ак
иҳәар иҭаххан, сыхәда иқәкны иикыз инапгьы аақәи­
хит, аха Аџыр уи имбаӡаз­шәа ҟаиҵеит). Сара са­шьа­
раҟны мацара дынханы дыҟазар, уажәы ара усҟак
шәыс­мырӡырҩыр ҟалон. Аҵеи дыцәгьа­хар, иҭаацәа
дыр­зынхоит, дыбзиахар, жәлары зегьы дыртәуп! (Саб
иашьа ажәаԥҟақәа бзиа ибоит. Аурокқәа раангьы сааҭк
ала жәабаҟа иҳәон. Аха, «ажәлар ирҳәоит», «анкьа ир­
ҳәон» ҳәа абжьааԥны иацырҵақәо ациҵаӡомызт, ус
ишиашоу иааҭырҟьаны иҳәон, уа дышгылаз иааи­ныр­
слан ихәыцызшәа).
– Уи мцым, иашоуп! – аӷу ааилдыргеит ҳасасцәа.
– Иухьзеи уара, ас убахьоу? – саб санынаихәаԥш,
аӡәы иқьышә дҭасызшәа дтәан, иашьа иажәақәа
игәы иалсны. Аха Аџыр ииҳәоз саргьы исгәаԥхон,
ииашоуп уи ацә... аԥаҭхь иакуа аҩы сара сҩагылан
исзышьҭыхуам, за­ҵа исымжәра, аха саб данырныҳәа
саргьы сахьтәоу маӡажәала аныҳәаԥхьыӡ иацыс­
ҵалап... «Ажәлар зегьы дыртәуп» иҳәоит саб иашьа,
аха зегь раԥхьа сара дыс­тәуп. Уи иеиӷьасшьо уаҩ
дсымаӡам!
– Ҳара ҳныҳәаҿақәа нибакылалап, ҳара-ҳара ҳаи­
баны­ҳәалап, – иҳәеит саб, дааччашәа.
– Уаҟәыҵ уара, уи ауаҩ аиаша иҳәоит. Еснагь аиаша
ҳнахыкәша-аахыкәшо ҳдәықәзаарыма... Аԥаҭхь убри
аҩыза азин ҳнаҭоит... Иаахтны иуаҳҳәарц...
– Уаасҟәаҵ уара, иршьуагь жәак ирҭахьеит... иаа­
сараӡа, – иҳәеит дыччо Аџыр. – Егьирахь, ҳара уаҳтәуп
ҳәа ма­­цара изааӡарызеи, жәлар рзы уааԥсахьеит, жәлар
рзы уҟоуп... Уара ухьӡ инаԥшьны абри аԥаҭхь ала рны­
ҳәаҿақәа ныскылоит, жәлар зхы рҭаху, жәлар рзы зхы
зҭаху зе­гьы!..

– Амин! Амин! – рҳәан, рнапқәа ааинырҟьеит асас­
цәа. Мараса лгәыгәым нықәлыргылан, лнапы ааи­ныл­
ҟьеит. Саргьы снапы ааинысҟьеит.
– Шәаанҿас, макьана зегь сымҳәац! – ихәнацәкьа­
ракгьы ааидкылан, инапсыргәыҵа ҳирбарц иҭахушәа,
иҽышьҭихит саб иашьа. – Зныҳәаҿа ску дагьсашьоуп,
дагьсеи­ҳабуп. Ари аҩнаҭа зтәугьы иара иоуп. Иара уск
дашьҭоуп, ара рацәак даабалом, аха ихаҭарнак хәыҷ
ара дҳамоуп... Баҭал! Ҳаҩнаҭа аҳәынҭқар иԥа! Убри
иныҳәаҿагь абра иалоуп...
– Ихәыҷымкәа идухахьада... – рҳәан, исыхәаԥ­ш­ны
иҩеибарччеит асасцәа. – Принц!
Урҭ сабгьы даргьы еиманы ишааз еиԥш ицеит. Аха
сара сынхеит. Саб ихаҭыԥан.
– Принц! – иҳәалон саб иашьа уи нахыс. Насгьы, уб­
ри нахыс, џьара сасык аҩны даакыдгылар, абри ацә...
аԥаҭхь шьҭыхны аныҳәаҿа иацыз ҳәаны ижәыр акәын.
Саб ихаҭа данырымбоз, иара итәы иҵегь инеиҵыхны
иалацәажәон. Раԥхьа иргылан, уи ахаҵа гәы змоу аӡә
шиакәу, уажә аԥ­хьа, абри аус азы («абри аус» ҳәа изҿыз
Асовет мчы акәын) ақәԥара данаҿыз астражникцәа
мацәазшәа икәшан ишыҟоу, аҟәҟәаҳәа ишишькларҵо
(«ишишькларҵо» ҳәа анырҳәоз алапҟьақәа ишьклар­
ҵозшәа сгәы иаанагон сара) еилаххаа еилаҵаны дыш­
рыцәцалоз. Аменшевикцәа рхаан, дызкырц ишь­ҭаз
ԥшьҩык ауаа рабџьар рымхны, еид­цаланы иш­кеицаз...
Ахы шиқәшәахьоу, аӡы дшаанахәа­хьоу. Уа­жәы араи­ком
аҿы ауаа иахьрыхьуа гәаҭаны знапы адыз­кыло, ауаа
ртәы здыруа иара иеиԥш уаҩ дшыҟам. Ахәа­хәа баны
дшаҩымсуа... Ирҳәон, ирҳәон, ирҳәон... Аҩгьы аҽҽаҳәа
рҟырҟқәа ирҭачуа илеиуан. Аӡлагара аӡы ианацлалак

еиԥш, рыҩныҵҟа ахуҳәа «илаго» ирзахаз «рылу ду­қәа»
– рыгәқәагьы еиҳа иццакны аусура иалагон.
Саб ас дыҟазар «принц» ҳәа баша исышьҭамзаап
сҳәан, саргьы схы самхабзиахеит!

Ш ӘЕ ИБАДЫР. . .
1. Саб – Дауҭ Гәадала-иԥа Ангәуа. Шьҭрала дын­
хаҩуп. Дкоммуниступ. Ԥшь-класск ргимназиа да­
лым­­гацкәа дҭыр­цеит. Аурок аан «Ҳара ҳаб анцәа ду»...
ацынхәрас «Интер­национал» данаԥхьа, апап иԥ­сы
илшәшәан, аӡы иҿадырхә­хәо мацара цәгьала иԥсы
ааргеит. Абольшевикцәа рпартиа араиком аҿы аус
иуеит. «Иаҳҭынраҿы» мызкы-ҩымз рахь знык даакыл­
ҟьаны дцоит... Еснагь ихы амца аркызар, ар­цәаха
имам. Уи итәы хазы уаҳа сааҭгылаы салацәа­жәом...
Бзиа дахьызбо аҟнытә, амцхә сҳәар ҳәа сшәоит. Еи­
ҳаракгьы, уи иара ихаҭа иҭахым...
ъ/

2. Аџыр Гәадала-иԥа Ангәуа. Ԥшь-класск ргимназиа
далгеит. Дырҵаҩуп. Дкоммуниступ. Уи ҳҳаблаҿы аш­
кол ашьапы зкыз иара иоуп ҳәа акәын ишырдыруаз.
Аурокқәа раан, игәы аналаҟаз ажәабжьқәа рҳәара бзиа
ибон: сара саби иареи агимназиаҿы ҭауади-аамсҭеи
рхәыҷқәа ишатәа­рымбоз, аха урҭ рцасҳәагьы зегьы
иреиӷьны ишырҵоз. Нас иара иашьеиҳаб (сара саб),
агимназиа данҭазгьы иакәым ибаны дшаҩымсуаз, ашь­
ҭахь убри аҵыхәала дагьш­ҭырцаз. Нас иара ихаҭа абри
ҳқыҭантәи ашкол аартра дшашьҭалаз, еиҳабырас иҟаз
зегьы (ҳәарада, гәаныла даара ицәымӷын) аӡәы дын­

мыжькәа дышрыҳәоз, дшырчоз... Ажәакала, аҵыхә­
тәаны жәҩангәашәԥхьара аатын, игәҭакы шынаӡаз...
Уи арҵаҩ бзиа ҳәа ихьӡ неиҭарҳәоит ақыҭаҿы,
арҵаҩ бзиа ҳәа изырҳәоит араион аҿы. Ус акәхап... Зегь
ус рҳәоит, аха ҳара аҵаҩцәа ҳицәшәаны аҩ ҳаҵалоит.
Аурок аан џьара уанаақәаца, иику – ҵәаӷәанҵагоума,
журналума, шәҟәума – акы уаҩиго дыҟам. Ма улымҳа
дамҵасуеит, ианимԥыхьашәагьы ҳаӷеимшхароуп...
Сара ашкол санҭалаз аахысгьы, классцыԥхьаӡа иа­ра
уи ихала иакәын рҵаҩыс исықәшәоз... Еиҳарак уадаҩ­
рас иҳамоу аҩроуп. Иара ихаҭа, аандашыш бзиа еиԥш,
алар ықәҵан, џьара еилшәарак амаӡамкәа дыҩуеит.
Ҳаргьы убри ҳадицалоит. Сара дсылакьысуамызт.
Знык «принц» ҳәа саҳәаны иажәа еилеигар ҟалозма!
Аха егьырҭ џьара иааиласыр, ишимчу цәаҳәанҵагала
рнапқәа дрысуан. Згәы ԥшқоу ахәыҷқәа рыбжьқәа
мыргакәа ианҵәуо, рылаӷырӡқәа ртетрад иақәҭәар
ҳәа ишәаны, рхы хыркуеит. «Убас ҟа­сымҵар, аӡәы акы
иҵо дыҟаӡам, – иҳәо саҳахьан уи аҩны данцәажәоз,
– иаҳҳәап, араион аҟынтәи ауаҩы ҳгәеи­­ҭарц дааит...
Сара, апартиа иалоу ауаҩы, изсырҵо ахәыҷқәа акә­
ты иабӷьаҭызшәа ирҩит ҳәа идсырбар, сых­гьы сырԥ­
хашьеит, сашьагьы дсырԥхашьеит».
Иашьа итәы аҳәара дахашәалом, џьара еимгеим­
царак ибар, уи ныбжьеигалоит. Аиашаз, ақыҭа аиҳа­
быра, апартиа иа­лоу аҿар, анхацәа – аӷарцәа, абжьа­
ранхацәа – аӡәыр­ҩы аауан уи иҿы, ражәа, рышшԥхьыӡ
саб илымҳа аҟынӡа инеигарц.
«Принц!» ­– иҳәон уи дыччо, иахьа ҳахьааиҿаҳалак.
Ашкол аҿи, ма ани аԥаҭхь аникызи ракәын сара уи
ааи­гәа данызбоз. Мышкахьы ԥшьба-хәба сааҭ ашкол
аҿы ихи­гоз рынахыс, аҩны дыҟан. Аха сара, хыхь ак­
гьы анамуаз, шамаха адәахьы ашҭа анҭыҵ сыҟан. Иа­
науазгьы еиҳарак, сара суада – «аҿаԥара» ҳәа изҿу аҟны

сыҩнатәаны ашәҟәы саԥ­­хьон, асахьа ҭысхуан, сиарҭа
сықәианы, аԥсабара ахьатә-ӷәы ианнаҵаз аџьуҳар
ҭыԥқәа гәаныла еиқәыршәа­ны асахьақәа рылсхуан.
Ажәакала, уии сареи ҳаиқәшәара атәы шыҟаз абас
акәын: ашкол – аԥаҭхь, аԥаҭхь – ашкол...
Ҳара ахәыҷқәа акы ҳгәаԥхаӡом акәымзар, уи дыцә­
гьан­даз зегьы дыбзиоуп ҳәа изырҳәозма. Сара схы
шьышьуа «принц» ҳәа сқәарах-қәараҵо сима дықә­
лоз­ма. Амала, илеишәа ахьыцәгьаз ҳзышь­ҭыхуа­мызт.
Са­ра дышсыламкьы­сыцызгьы, сӡыӡо стәан. Аха убригь
иамуазар?..
Саб иҩызак, лафҳәаҩык, лахҿыхк, дыхәмарны абас
сеиҳәалон: «Амшә ашьҭахьтәи ашьапы уамҵасны
иануклак, иумнахуа иалагозар, уҽумырххан...»
.... Уҽумырххан!..
3. ...Мараса... – уи иԥҳәыс. Шьҭрала... Анхацәа дрыл­
ҵзар акәхап. Партиа далаӡам. Дыҩнԥҳәысуп. Уахгьыҽынгьы дааԥырымшәаӡакәа – аҩны, аҩны, аҩны...
Аха сара иааигәаны данызбоз акранаҳфоз акәын. Уб­
рагь лхы амца аркызар арцәаха лымамызт. Уи лых­цәы
ҵалкуан акәымзар, аҳәахаҵәҟьа деиӡомызт. Данааб­
жьашәоз, илҿы­шырц лкасы аалхыхны, аилыргара да­
лагон. Акәкәыҳәа дац­рыхон, рагәа-рагәа иҵыхны лаԥ­
хьа ацәарҭаӷәы иқәыл­ҵон, дшәиуан-дыԥшьиуан иш­
кыдцәҳәыша, ишкыдҵыша ҳәа.
Гәыбӷанс илуҭозеи, еснагь дыццакы-ццакуеит, анахь
дыҩуеит, арахь дыҩуеит. Асасцәа дырхагьагьоит, аҭаа­
цәа дырхагьагьоит, аӡәӡәатә, аҳәҳәатә – дгьагьоит,
дгьа­гьоит, дгьагьоит...
Амала сара зны акы гәасҭеит. Ауаџьаҟ азы амҿы
хыҵә­­ҵәаны гәыла ҷкәынцәақәак иаҳзышьҭарҵан, ла­

реи сареи иганы аҩны аҵаҟа иҵаҳҵар акәхеит. Дбыжь­
ҟьаны амҿыр­ҟә
­ арахь даауан, дбыжьҟьаны аҩнаҵа­
ҟа днеиуеит. Сара смыццакӡакәа сыбжьан, избанзар
амҿы рацәан, ус салагар сааԥсон. Уеизгьы, шаҟантә
ҳцан ҳаауаз аагәасҭан, лара жәиԥшьынтә дцан дааит,
сара ҩажәихәбантә. Ажәохәынтә рзгьы, иаанхаз зегьы
сара ишьҭыхны ишаазгоз лхашҭыз­шәа, амҿырҟәара
аҟынӡа усгьы дцеит...
Уеизгьы иахьа шар хәлаанӡа абас дгьагьон... «Аа,
ра­цәа дыԥҳәыс гьагьоуп!» – рҳәон дызбоз. «Ари ԥҳәыс
гьагьаӡак лакәгәышьоуп, аха дхәызжәаӡеит, акгьы
умаӡам­заргьы аҩны аума аҭахуп,» – иҳәалон Аџыргьы
ауаа аныҟаз. Нас ларгьы, убра дахьрыдгылаз инаркны,
дгьагьо лҿынал­хон.
Дгьагьоит, ажәакала, дгьагьоит.
Амала, сара сзы дыбзиан, шаҟа сҭахыз ахақәиҭра
сыл­ҭон. Лара лԥацәа хәыҷқәа – Леуеи Заури ашҭа иааҭ­
шәа­ны илуӡомызт, «аки-аки» ҳәа ҿыҭуа дрышьҭалон,
џьара агәа­ра инкылшәаргьы, иааганы дырҩегьых ашҭа
иҩықәлыр­гылон.
– Абра шәыхәмарла, ашҭа шәанҭыҵ шәыԥсы
ҭысхуеит!
Даргьы хәмаруан.
Сара ашҭа сҭыҵны сцон, сыԥсы аҭыхрагьы уаҩ
дашьҭа­мызт.4. Леуа – урҭ рԥа. Фышықәса ихыҵуеит. Уи уахгьыҽынгьы дҿамҟәоит. Иааирҭалак, иааимԥыхьашәа­
лак ифоит. Ацламҳәаҭыԥ ыӡуам, иаргьы иныԥшын.
Дпыр­қьаӡа, дӡыӷраԥшьӡа дыҟан. Дтәаа-маауа ашҭа
да­хьықәыз, сааиахәмарып, инапқәа дрынкны дсыр­
гьыжьып ҳәа уалагар, акгьы алҵуам. Дахьгылоу дузыр­
қәацом. Иифо зегьы тса рҭәаны уа иӷрахошәа.

Ас дҿаҿкәызӡа дахьыҟаз, аҩны иааиуаз зегьы ры­
лаԥш дыҵашәон. Дгәыдыркылон, дхыдыркылон!
Иџьоушьашаз, сара дангәыдыскылалак, ибз кы­лыр­
ҳәҳәан исирбон, егьырҭ дангәыдыркылоз дрыхәач­
чон. Уажәшьҭа аҩызара сзиуртә дыҟан, аха егьазундаз
ашәи-ҭышәи дсыцымцеит.
Ажәакала, уи «спринцра» амч даҵагыломызт, мап
ацәи­куан.5. Заур – уи иашьа. Ԥшьышықәса ихыҵуеит. Еиқәа­
кы, ҵаӷакы иоуп, ибла еиқәаҵәақәа ҭыршәшәааны.
Ибз цәгьоуп, ухы илоумгалароуп акәымзар, иааиҿыҵа­
шәо зегьы уеиҳәоит, уан дынижьуам, уаб дынижьуам.
Изҿиҵааз уара ддыр! Уаҩы измырқәацаӡоз Леуаҵәҟьа
иԥсаҟны днеигон. Дыҩны Заур дишьҭалон, аха уи ажьа
даҩызан, Леуа дизкуа дыҟазма!
Сара Заур шамаха схы илазгаломызт, ацәгьагь сҳәо­
мызт – абзиагьы, избанзар сан лыӡбахә ала акы иҳәар
ҳәа сшәон...
Леуеи иареи рыгәқәа нибархон, уажәы-уажәы аӷьӷьа
аарыхгон, аха иара убас ирласынгьы еинышәон. Кәыр­
ҷыжьк рымоуп, еиҭныԥсахлан иақәтәо, иахьа хәлаан­ӡа
иаа­ҭымҵӡакәа, илага-ҩаго ирыман иқәуп.

АД ГЬ ЫЛ ХӘЫҶ Ы ЗАРГЬЫ , АЖӘ ҨА Н ДУ
АХАГЫЛОУП
Дгьылла са «саҳҭынра» иаҵанакуеит ҩ-гектарк. Уи
иахьаҵанакуа иқәсны ицоит аӡыхь. Аӡыхь – ӡыхь дууп.
Саргьы шьҭа схәыҷӡам, аха аӡыхтарҭа лахыс џьара
сынҭоургылар, сшьамхы иҩахысуеит. Изызӡарызеи, уа

ра­цәак, рацәак акәым, зынӡа сшьа­пы нӡаасымкылац...
Избанзар, уахьынӡааԥшылалак, иҳәыр­ҳәыруа аҽы­
ҵыр­бел­қәа ҭоуп. Ус сахьахәаԥшуа иша­ҟароу гәҩарас
исымоуп.
Уи аӡын иԥхоуп, аԥхын ихьшәашәоуп.
Дгьылла рацәак ҳаҟаӡам, ишыжәбо, аха уи иахагы­лоу
ажә­ҩан агәҭа ааҩшаны икыдлан ицоит амра. Уахынла
акәзар, хыԥхьаӡара змам аеҵәақәа зҿажьу ажәҩан аха­
ӡоит. Ашьхацамҩа акәзар, ауаса шкәакәақәа реиԥш
аеҵәақәа ықәыӷӷа, зынӡа ҳашҭа «иҭганы» игоуп.
Аԥхьаҵәҟьа исхашҭит, аха уажәшьҭа исҳәарц сҭа­
хуп, ари «ҳҳәынҭқарра» еиԥш «аҳәынҭқарра ду» иаҵа­
накуа зегьы рыхцәажәара сара сымчгьы шақәым­
хо, егьшысҭахым. Ус, иналк-ҩалкны, раԥхьа сылаԥш
иҵашәаз, схәыҷы хшыҩ иԥнаҟаз роуп зыӡбахә ара
исымоу.
Абасала ауҭра... Уаҳа аҽак акәым, ес-ԥхны ара
иҩежь-ҩежьӡа аӷбақәа реиԥш ихаззала ихыжьлоуп
ашьынкақәа... Рыфҩы лаҳа-лаҳауа.
Аҳа дуқәа, сабду даныҷкәыназ еихеиҳаз. Урҭ руакы
аиа­ҵәабӷьы ахьыссы, ашәпарахь џьара иҭагәаҩоуп.
Агәаҩараҿ аиашқәа ҩба амоуп. Уи маӡоуп, избан­
зар, ҳа­ра ҳаҩн ду ауадақәа руак аҿы аҭӡамц икыдык­
наҳалоуп зеиԥш уҭаху ашәақьқәа. Насгьы ашәарыцаҩ
ду ишьа злоу ауаа... Еиҳарак, ахысразы саб иашьа уахь
дыҟоуп рҳәоит... Ииашоуп, изласаҳахьоу ала сабду
ша­махамзар дшәа­рыцомызт рҳәоит, аха иудыруазеи
ашәарыцаҩ ишьа ихылҵыз рахь ианиасуа аҽшаԥса­

хуа! Аиашқәа ахьҭоу ан­гәеиҭалак, иҽизнымкыла­кәа
ашәақьқәа еихышьны ауарҳал иахьақәыкнаҳау руа­
кы аакнихыр... Иҽӡаны аҳа ашьапы иҽнавеикыр...
Аиашқәа ҳәырҳәыруа, рҵыхәа баба хәыҷқәа ҵәҩан­
ҵәыҟа ирханы аҳа-гәаҩара иааҭыҵны, алашара анаа­
рызцәырҵуа «аҵықь» ааҭгар... Еиҭах «аҵықь» ааҭгар...
Изакәу еилдыргаанӡа, абриаҟара идмыргәаҟуаз адунеи,
аԥ­са­бара кшаԥаны алашьцара инахәланаршәып, уаҳа
ианакәы­заалак алашара рызхымтӡо, наӡаӡа инарыз­
кацәап...
Абас ҟалар ҳәа сшәаны, сыԥсы иахырӡаан уаҩы
иас­ҳәаӡом. Аӡәы сгәеимҭарц азы, скылԥш-кылӡырҩуа
мышка­хьы ҩынтә-хынтә снеины срыхәаԥшлоит. Уи
уаҳа ԥсыхәа амам... Апринцҵәҟьагьы иара иҳәынҭ­
қарраҿ инагӡаны ихы дақәиҭны дзыҟамлозаап...
«Сыпринцымхар» абригь сзеилым­каар ҟалон...
Аиаш ахәы ианакәызаалак сахьымсыц, аха харан­
тәигьы сацәымҩашьо еилыскаауеит, сцәа ианыруеит
уи шаҟа иԥшқоу. Амш анеилго ажәҩан ихыло аԥсҭҳәа
быбышқәа реиԥш...
...Арақәа... Ес-ԥхынра урҭ рымахәқәа рыжәпараҿ,
рымҵақәа рҿы иҵәаа-ҵәаауеит арашәыгақәа. Есхкаара­чан, асахҭан-рҵәы еиԥш иҟаз рыбӷьы-хәхәа
дуқәа ахьхьа-хьхьаҳәа иахьрымҵаԥсоз, иҟәаш-ҟәаш­
ӡа игәылшәан инеиз акаканқәа рылԥшуан. Изакә цәацқьа, цәа-ҵаӷоузеи урҭ ака­кан-шақәа ирхоу! Аџьын­
џьыхәа рыԥхны икнарҳауан, аԥшаӡеи аҩызи иадыр­
кылон. Сасык данааиуаз, ма аҭаа­цәа рзы иналаршәны
кәтык аныршьуаз, арашы хыҵәҵәала акакан сыӡбал
инӡаарҵон. Изакә бзабаази убарҭ арақәа алшықәса­
нык иаарылаабаауаз! Дара рхаҭақәа урыхәаԥшыргьы,

аҭыԥ­ҳацқьа илеиԥшын, рцәақәа ҟәаш-ҟәашӡа аҩсҭаа
дреилаҳарын.
Егьырҭ ашәырқәагьы рацәан: аҵәақәа, атамақәа,
ажь шкәакәа, аиқәаҵәа...
Ҳашҭа аҩныҵҟеи анҭыҵи ԥшьба-хәба хыбра гылан.
Ахьатә кәаскьа ду. Ари сабду иргылеит. Ирҳәоит, абри
ама­ҭәахә зегьы, уаҳа зда царҭа амам аԥсҭахаҩаӡарантәи
иҭганы иааигеит ҳәа. Акәаскьа ԥшь-ҿык амоуп, аха
аԥшьҿык анырҳәо ахыԥхьаӡара иалам ҿаԥарак амоуп
ашьҭахь. Уброуп сара стәарҭа. Уа сышьҭалоит, сҵатәқәа
ҟасҵоит, асахьа ҭысхуеит. Астол ацымхәрас аҟәардә
сымоуп, ҟәар­дәра скаруаҭ исызнауеит... Бзиа избоит
сара стәарҭа!..
Уа, зны-зынла, ҩба-хԥа сааҭ, қьаадкгьы џьара из­
кыдыр­ҷаблам ахьатә ӷәы иану асахьақәа срыхәаԥ­
шуеит. Уи ус инахәаԥшлакгьы изгәаҭаӡом... Амшәқәа,
ашьабсҭақәа, урҭ ираҩаӡо ашәарыццәа... Дарбан урҭ
зсахьақәа рнумбаало! Нас ашә ахаҭаҵәҟьа иануп шьха
ҳаракык аҿы иқәгылоу ҩнык, ашҭа гәарала икәыр­
шаны, ашьац ықәышьшь, амра акә­зар, аҩны иахыҳәҳәо
ауаџьаҟ ду иааҭыҵызшәа ахыб иқә­тәоуп...
Зашәа зхы зҭаху тәарҭа иоуша!..

Акәаскьа ду агәҭаҵәҟьа ажәытә хаҳә уаџьаҟ ду
амоуп. Уи ҟазҵаз Агатәын рҳәоит. Ижакьа ҟәашӡа,
ҭаҳмада хәыҷык иакә­заарын. Уи ауаџьаҟ аныҟаиҵоз,
«сыԥсыргьы, абра ам­­ца анеиқәу шәахәаԥшлар, ссахьа
шәзааиуеит» иҳәало­заарын. Саб иашьа иԥҳәыс илыр­
зацәом акәымзар, уи аҩсҭаацәа иқәтәан ҳәа лгәы
иаанагоит. Аӡын амца шоу­шоууа изҭоу ауа­џьаҟ иа­
наадтәалалак, уи иӡбахә ааргәала­шәоит.

«Шьашәы уҭарблааит!» – дҟәындҟәындуеит лара.
Изҭаху ииҭаху иҳәалааит, уи ауаџьаҟҟаҵаҩ есҽ­
ны ам­ца сныҽҳәатәацыԥхьаӡа исахьа сзааиуеит сара.
Аха аҩсҭаацәа ҳәа аӡәгьы диқәтәан дызбом. Иԥа­
ҵақәа, ихы-иҿы уаркалеиуеит, имца блақәа рыла дсы­
хәаччоит, дсалацәҟәысуеит, сгәы ирԥхоит... Егьа ихьҭа
бааԥсызаргьы, даннахәаԥш, дшыччо мацара иахьцаз
иахьааз умбаӡо иныҵаирбоит...
Жәаба-жәохә ҩнаҭа рҿы иҟаиҵаз ауаџьаҟқәа, ам­ца
агә­гәаҳәа иҭаҵаны иахьыҽԥынтәалоу исахьа рзааи­
уеит, сара сҩызцәа хәыҷқәакгьы... Имца блақәа ры­ла
дрыхә­лаччо, ргәы рԥхо, ргәы ҟаҵо.
Акәаскьа иавагылан амаҵурҭа. Алҩақ алсны, аҟа­­
уар иа­қәыз, алак ықәдыршазшәа, аҩныҵҟа ала еи­
қәаҵәа цыҩ­цыҩха. Амаҵурҭа аԥхьеи ашьҭахьи ӷәы­ла
иҟаҵан, аварақәа – хәажә быцала ишшын. Аҩ­ныргәы
агәҭаҵәҟьа ахчныза ду ыҵан. Аӡынра, абри ахчныза
рыхқәа ықәкны, амца рыц­ралон амҿы ршьшьа дуқәа...
Ар рымца ҳәа изышьҭоу «агәгәа» ахга еиқәын... Аха