Аҽыкәаҳа - 07

Ҵәыцак азна аҩы ԥхеиԥхеиуа иааган иҩеилыркит
иҵәрышкәаӡа уа ирыдгылаз аӡӷаб. Уи рхәы аалгазар
акәхап. Лара Басиаҭгьы дидыруан. Абра ааигәаӡа ин­
хон. Хыгә иԥеи уи лашьеи еиҩызцәан. Аҩны ҳаргылоит
ҳәа иаҿызгьы, уи иҩызцәа ракәын, уааҳәра руан.
– Иа анцәа умшитәааит, дад, – иҳәеит Басиаҭ, инапы
ҵысҵысуа аҵәца кны дахьгылаз, – уаӡәыкызтәыз
ушәи­­китәааит. Аԥсҭазаараҿы ацәгьа абзиагьы маҷ­­

ӡам... Анкьа зны уани уаби рымца ахы ахьеиҿаркыз,
алҩаҵә ахьҩары­шьҭыз, еиҭа рымцахаара аԥсы ҭоу­
ҵеит, дад, анцәа уԥсынҵ­ры ҟаиҵааит! Уара уажә­
шьҭарнахыс зышә аауртуа аҩны ацәгьара аҟәыблааны,
абзиара­қәа ирҿархасырҭан, анцәа дақәныҳәааит!
Уҩны ашә анааурт аҽны инаркны, адунеи зегь ҩнаԥшуа
иҟоуҵеит, адунеи зегь алоурхәит. Асынтәи мҩа­коуп
игоу, аха мҩа рацәа арахь ихахоит. Агәырӷьараз убарҭ
амҩа­қәа ршьапы андыргылааит, уҩны зхы ақәкны
идәықә­ло зегь...
– Иҭабуп, иҭабуп…
– Капа! Еиҭаизҭаҭәа!
Капа дтартаруа лҿаалхеит. Зныкҟьара ада аҭахӡам,
аҵәца лнапсыргәыҵа иқәгылоуп иҭәны. Акы иазеи­
қәым­куаз аччаҩ, махәи-ҵыси еиқәызмыртәоз ашәа­
ҳәаҩ, акәашаҩ иахьа мыцхә лҽеиқәырԥшьыхаа дшы­ҟаз
гәеиҭеит Басиаҭгьы. Данцәажәозгьы, акы аныҟал­ҵоз­
гьы, али-ԥси рыб­­жьара, уи «махәҭа» змаӡамкәа изыз­
ҳаз аҷкәын лы­лаԥш неихылгон. Амацәыс еим­ҟьа­реиԥш
рылаԥшқәа ааиқәшәон, иааиҟәыргон… Аԥхашьараз
зегьы ҳхы рылаҳархә­уеит ҳәа иаҿын акәым­зар, ра­цәа­
ӡакгьы аӡә дырбо, аӡә драҳауа иҟамызт.
– Уаҳа зжәуам, сбаба! – иҳәеит Басиаҭ. Уи еергьҳәа
акәын дышгылаз. Капа дыԥхашьо Басиаҭ днаихәач­чан,
«махә­ҭа» змамыз илаԥш аӡәы илцәигар ҳәа дшәаз­шәа,
иа­разнак уахь дыԥшит.
Басиаҭ, деихо аҷкәынцәа днарԥырҵын, зыргылара
иаҿыз аҩны днакәша-аакәшан игәеиҭеит. Уи метрак
аҟара бетонла ишьҭыхын, амаҟагьы ахарҭәаны, ауас­
хырқәагьы ықәырҵахьан. Амзаша-фҩы рылҟьо, има­
зеины ишьҭан агыдра злаҩаргашагь, ахаҩа злыр­хшагь
амаҭәахә.
Басиаҭ еиҭа иныҳәа-ныԥхьаны иҿынеихеит, дар­гьы
агәырқьҳәа рус напы адыркит. Акыр шықәса иҿаҳаха,

ақәа иарбааӡауа, амра иабылуа ишьҭаз ақьаԥҭа, аӷьеҩаӷьеҩҳәа аихашьҭыбжь ықәыҩуан. Аг-аҿы аҳәо еиҭа­
ҟалахт ақьаԥҭа. Ԥыҭрак ашьҭахь ақәа леиуазаргьы,
асы леиуа­заргьы ибахҵәаӡа инхоит ахәышҭаара, иахь­
чаларц рымца. Ишаԥшаԥуа ахәышҭаара илоу, мыч ду
змоу уи ассир...
Басиаҭ уажәраанӡа ихәда еимаҳәахны ишыҟаз, уа­
жәы иҽизнымкылакәа ихараӡаны џьара иҵәахыз ила­
ӷырӡқәа аҽырҳәа рҿаархеит. Имаӷрала иблақәа ааҭи­
рыцқьаан, аккара дыҵалаанӡа, аҩны зыргылоз рахь
дыԥшит.
Аҷкәынцәа зегьы хҩаха рымамкәа акака ирҿын.
Ақьаԥҭа, аӷацәа рыла ихҵәаз, ауацәа рыла еиҭа
зшьа­пы иқәгылаз, зымца ахы еиҿазкыз, улаша, уԥха...
Зықьна­шықәса уеиҵаҩҩы уҟаз… Имыцәааит умцахә.
Ахи аҵы­хәеи амцоуп, амцоуп! Амцоуп ахи аҵыхәеи...
Алҩаҵә хәхәа­ӡа ажәҩан ахь изырхо, абригь-абригь
аҩнаҭа ажәҩан ду аҵаҟа егьырҭ зегьы рылымкаа
ишқьаԥҭам, аԥсы шҭоу зҳәо... Амцахаара.

Ш ЬЫБЖЬО НУи аахыс митәыкгьы ҵуам. Дигәа ашкол данҭала­ҵә­ҟьа зынӡа дхәыҷын. Усҟанҵәҟьа, абри дан­ҩеидаслак
абас дгәылҩрны, адауаԥшь еиԥш изҳап ҳәа уаҩ игәы
иаанагартә дыҟамызт. Афизкультура аурокқәа раан
зегьы рханы дгылан УИ, иара – зегьы рҵыхәан.
«Акы!» – Дигәа абыржәы иаҳауазшәа дыҟоуп, уи цас­
ҳәа даҵаҳәҳәа ибжьы ширгоз. Иҵарыхәҵәаӡа, аҟамч

аԥҵаҵеиԥш, апҟацаҳәа аҳауа иалатҟәацуан. Рыклас­
саҿ усҟан ҩажәиаӡәҩы тәан. Дигәа зегьы дреиҵбын,
дагьреи­ҵан. Дагьҩажәиаӡәҩын. Аԥхьаӡара иара иҿы
ианааилак, «ҩа­жәиак» иҳәон уи, ибжьы ныҵакны.
Усҟангьы дыԥхашьон, убри дҿаҳәаны даман. Дыԥха­
шьон, избанзар ани аԥхьа игылаз цас ишиҳәоз зегьы
ирдыруан. Аха уи арҵаҩы данирҽхәалак, егьырҭгьы
иацлаб­ны рҟырҟқәа ԥырҵәон. Ишырдыруаз дырҩегьых
ас аныҟар­ҵалак, Дигәа дахьгылаз дыԥхашьаны аԥсра
изаауан.
– Убжьы рга, убжьы рду! – диқәцәҟьон арҵаҩы.
– Ҩажәиак! – раԥхьа аҵкыс ибжьы неиҳеитәуан, аха
уи аздырхомызт.
– Убжьы рду ҳәа уасымҳәеи, уара уҿы акыма?! –
ашыр­ҳәа иара иахь иҿааихон арҵаҩы, – уҿы еилга!
Дигәа уи илымҳа икырҳәа дшәаны, иҩлымҳак­гьы
иҩ­напык рыла иааимлагәа, ишимчыз ибжьы наиргон.
«Ҩа­жәиак!» Уи зыбжьу иара иакәӡамшәа акәын ишибоз.
Ашәа ҳәо аҵла ушықәтәоу, узықәтәоу амахә уҵаԥ­
ҵәан, иаалырҟьан уҳәҳәар иаҩызан.
Зегьы аҟырҟырҳәа иааибарччон.
– Очко! – ибжьы ҵарыхәҵәаӡа инахиҳәалон аханы
игылаз. Зегьы еиҭаибарччахуан.
«Сара саҵкыс еиҳабацәами, сара исымбо акы рбозар
акәхап, сара исзымдыруа акы рдыруазар акәхап.
Аччарагь азин рымоуп, иззыччогьы рдыруеит», – игәы
иаанагон, дыԥ­ха­шьаны ихы ахьигара изымдыруа
дахьгылаз.
Чмазарак еиԥш ихигон Дигәа аҭаалым аурокқәа.
Абас анихьлак, акраамҭа игәы ихьухьууа иҭан, иха­
шҭуамызт. Убри азы акәхап, иара аспорт днахәаԥ­ш­

нык дызнымхоз. Ашьҭахь-ашьҭахь, уи имчи-иҟыбаҩи
зеиԥ­шрахаз ала, ихьӡ рҳәартә алшарақәа иоур ҟалон…
«Очко!» – уажәыгь игәы иқәыҩуеит уи ажәа. Усҟан
ари захьӡыз издырамызт Дигәа. Иара иччоз реиҳара­
ҩыкгьы ирзымдыруазар акәхарын, аха изҳәоз, изахьӡу
мацара акәым, усҟан амацасрагь идыруан.
Дигәа усҟан акәым, иара уажәыгь уаҩҵас амаца
дзас­уам… Адырраз идыруеит, аха иаҵаргалақәо аниба­
лак, дааилышшаны иидыруагь ихашҭуеит. Уимоу, еи­
гәыдырҵо анардҵәҟьа дзасуам.
Иудыруазар цәгьаӡам, ацәгьеи абзиеи аҿы ауаа
ахьааи­­д­тәало урыланархәуеит. Џьара маҵык ууазар­
гьы, аха анаа­уоуа, ихәмаруагьы рыхәаԥшшьа уақәшәо,
арахь ҟаҵатәы умамкәа, ухашәалашәа уаанхоит. Ус­ҟан
зегьы уара иухәаԥ­шуашәа убо уалагоит. Аԥхашьа­ра
мыжда шәыблак ахоуп, акы анаақәаца игәанаҭоит.
Аха ахәмарра, хәмарраҵас иҟазароуп. Гәанылагь
еи­қә­­ԥарак еиԥш иухумгозароуп. Мап, мап, уи урҭ ии­
ба­хьоу ахә­марцәа дрымаҭәам…
«Очко!» – илымҳа аҵу-ҵуҳәа иҭаҩуеит уажәыгь уи
аб­жьы. Дигәа УИ дихьӡеит хы-класск рҿы дыштәаз.
Хы­шықәса роума инеиԥынкылан класск аҿы дахахон.
Џьара маҷӡак ихы дзахәо дыҟазар, уи акы аҿы днаргон,
дахадыр­хо­­мызт иаб иаҳаҭыр аҟнытә, аха изакәызаа­­лак
акы сҵоит ҳәа игәы иҭамызт… Иагьизҵаҵәҟьомызт. Ус
рҽеиҿажьны, ашкол далымцакәа дааргон.
Дигәа иҭәыз ашкол ашҭа данынҭала, УИ зегьы дрыл­
ҵ­ны иара иахь иҿааихеит.
Изаазеи, мшәан, асҟак ианбеиҿархасырҭаз дара...
Шықәсы наҟьак рҿы еизырханы ианымеицәажәоз
ыҟан. Егьа­џьара еиқәшәаргьы, димбаӡозшәа дивсуан.

Дигәа ианакәызаалак уаҩ диаӷаӡомызт. Ус ҵасыс
иман. Аха ашкол еицҭанаҵы, иара ибла ишабоз УИ
убриаҟара амацқарара ныҟәигеит, «Ҟаитан Ҭамагә
ашәа аниҳәо, сара сыԥхашьоит» зҳәаз иеиԥш, иара
Дигәа иакәын уи гәныз­гоз. Диеисуамызт, диақәԥомызт,
аха ус иҟоу ауаҩы дзы­неиҿа­ԥшуамызт.
– Бзиала уаабеит! – иҳәеит уи инапы рххо.
– Бзиа убааит, Заур! – икьакьаӡа, ихәхәаӡа иҟаз уи
инапы аанкылан иааирӷәӷәеит Дигәа.
– Ушԥаҟоу, Дигәа?
– Сыҟоуп ус...
Иахьа амашьына ихы ҭырҳәҳәаны даныԥшуаз дим­
ба­ӡозшәа ҟаиҵеит, уажәы дхьаҳәны дызҿу закәы­зеи,
мшәан...
– Иахьа ҳаҷкәынра ааҳгәалаҳаршәароуп, Дигәа,
иҳәеит уи ибжьы ҵарыхәҵәаӡа, – аизара иалагаанӡа
хәмаррақәак ҟаҳҵап ҳәа ауп... Ана еизаны иахьгылоу
умбои, уб­рахь унеи!
– Рушьни дыҟаӡами... Дмааӡеи?
– Ани ара даауа дыҟоума... Аҩнынӡа данызнеи,
уина­хыс ашәи-ҭышәи дузнагом... – иҳәеит, нас, Дигәа
дааныжьны, диашахәҵәаӡа иныҟәашәа даҵаҽырбо,
ауаа рыжә­парахь дналалт.
Еицәажәеит, аха рылахь еиҵыхны изеихәамԥшӡеит.
Дигәа днеит урҭ еизаны игылаз рахь. Ара иара аш­кол
ицалгақәаз аӡәык-ҩыџьак ракәын иҟаз. Егьырҭ рахь
изым­дырқәозгьы рацәаҩын. Иҟан иара иқәлацәаз,
иҟан зарԥысымҭа иҭагылақәаз, инахыҳәҳәахьазгьы.
Аӡ­ӷабцәа рахьгьы убас.
Ҭаалымҟаҵара аурок аан еиԥш еицрыхәхәа агыла­ра
иа­ҿын. Дигәагьы днарылаԥш-аарылаԥшит, агәҭахьы
џьара дгылар иҭахын, аха иара иакәым, иаҟаразгьы
уаҩ дыҟа­мызт. Днеины зегьы рханы дҩагылт. Инеи­

хәаԥшқәеит, иначча-ааччақәеит, аха уи иаха рыма­
мызт цқьа, зегьы акы иазыԥшын.
Ус, апатреҭ еиԥш деилаҳәа-еилаца, ауаа дрылсны
урҭ рахь иҿааихеит Аџыр. Дааиуан дмыццакӡакәа.
Џьара ишьапгьы ааиласуаме! Дигәа иакәзар ариа­
ҟара­ҩык шихәаԥшуа идыруазар, уажәшьҭа ишьацә­хы­
ԥ­қәа зегьы хижәжәахьазаарын. Аџыр иахьихәаԥш­уа
еиҳагьы ихы ир­ҽеи­уеит.
Дааины даагылт раԥхьа. Дааԥышәырччеит.
– Уа, мшыбзиақәа, дадраа! акаҩ ааҭиргеит уи.
– Уа, бзеира жәбааит... Жәбааит... Жәбааит.... Жәба­
аит... – еинҟьа-еиныруа инарылсит. Абахә ианыҩуа­
шәа... Ачараҿ раԥхьа ирыларҵаз аҵәцеиԥш.
– Акы! – иҳәеит Дигәа ибжьы рмаҷны.
– Убжьы ҳаракы, убжьы рду! – ҿааиҭит Аџыр. Аҟырҟыр дырган, аччара цәқәырԥа, аҵәцақәа, аҩбатәи ана­
пы еиԥш инарылсит еицрыхәхәа игылаз зегьы.
– Акы! – иҳәеит Дигәа ибжьы ныҭганы, ишьагьы
шуа, иӡамҩақәа ҭыблаауа инарҿыст.
«Ҩба». «Хԥа». «Ԥшьба. «Хәба» – аҳәызбахәмарра
аны­­ҟарҵо еиԥш, игылаз рыбжьқәа тар-таруа Аџыр
иаԥ­хьа иҵакшозшәа ибон Дигәа.
Ус ишиаҳауаз аӡәы «ҩажәиак» ҳәа ибжьы геит.
Иаразнак уахь днаԥшит Дигәа. Уи диздырамызт, шәа­
гаала ишаана­гара иҟаз, ашлац злашәахьаз аӡәы иа­
кәын. Кьаҿ-маҭәала деилаҳәан. Зынӡа интерес има­
ӡамкәа, ауаа рҟынтә ҳәа акәын дышгылаз. Уи, даҽа
убриаҟараҩык инаҩс игылан. Иҳәашьа иахыччар, дагь­
хьамԥшыр ҟаларын. Дигәа илаԥш иааҵашәан ихаҿы
инхеит уи иԥшышьа. Ари ацуҭеи еиба­гозаргьы усыс
имамкәа. Уи зынӡа игәаламшәозар акәхап ихәыҷра.
Иахьа дыззаазгьы, ихәыҷра, игәалашәара, иҩыз­цәа ра­
ҳаҭыр аҟынтә акәӡам. Аџыр еицырдыруа уаҩуп... Ауаа
аауан, иаргьы дааит.

Ауаҩы ианакәызаалак ихала ихәыҷра изшьӡом...
Днаскьа­га­­ны харантәи ихы дзахәаԥшраҳа. Уи ихәыҷра
аҽаӡәы ирҟьацуеит, иара изтәу ихаҭа изгәамҭаӡакәа,
аԥсыӡ амгәа­цәа мырҟьаӡакәа, аӡсага-рчқәа анаӷра­
ԥырҽуеиԥш...
Иԥхьаӡонаҵы, Дигәа зегьы рханӡа дахьгылаз игәы
иқәыҩуан абжьқәа – игәаҩаӡа, иҵарыхәҵәаӡа, итатаӡа,
ихааӡа... Иҟан зегьы ирылкьны игоз – аихаӡабжьқәа,
абҩа­бжьқәа, амҿыбжьқәа...
Дигәа дгылан дӡырҩуан. Уи илымҳа аҟынӡа иааҩ­
уан ана-ара еилургартә ишрылыҩуаз ианхәыҷызтәи
угәа­лазыр­шәоз абжьқәа. Аиҳараҩык рыбжьқәа уи иа­
цәы­харан, аҽа дунеик, аҽа ԥсҭазаарак иатәын, уахь
ииа­­нагаӡахьан.
Иԥхьаӡо ишнеиуаз, аҵыхәаншәа џьара иаҳаит аӡә
иб­жьы. Дагьааҭрысит. Даныхәыҷызтәи ибжьы акәу­
шәа ибеит. Деиҭанаԥшит, уи анкьа зны зегьы рҵы­хәан
идыргы­лоз аҷкәын хәыҷы, даан уажәыгь дахьгылац
дышгылоу ибарц иҭахызшәа. Аха уи зыбжьыз диз­
гәам­ҭеит. Еицрыхә­хәа игылаз рахь иҭәы-иԥха иҟаз
рымгәацәақәа ракәын иибоз. Урҭ дызрывԥшуамызт.
Аԥшра дшаҿыз Шьыта илаԥш налықәшәеит. Зныказ
игәы нҭыԥсааит, аха нас драҳаҭӡа, ихы игәы ақәыбзиан
дааҟалеит. Данааизгьы зегь раԥхьа ииԥшаарц ииҭахыз
уи лакәын, имаӡеит акәымзар.
ШЬЫТА! Ари еиԥш ахьӡ ссир ианакәызаалак има­ҳа­
цызт уи. Уажәы еиҳагьы еиликааит ус шакәыз. Шьы­та
иа­ра изы ихьӡымызт. Уи – дунеин. Ихы-игәы ақәы­
бзиан, игәы раҳаҭны, игәы изырхьуа, дзырԥхашьо

амрирақәа дыр­цәыхьчан, илахь еиҵыхны днаԥшыааԥшыртә дҟазҵо.
Уажәыгь, уи дааигәаны ара џьара дшыҟаз аниба, ихы
дҩа­хан, ирыкәшан игылаз ауаагьы цқьа даарыхәаԥ­
шит. Раԥ­хьашәа ҭаҳмадцәақәак рлабашьақәа рыҵар­
гәан игы­лан. Урҭ егьыччомызт, рылахьгьы еиқәымызт,
ус иԥшуан. Иҟа­лап, уажәы аҽаџьара иҟазҭгьы. Аӡәы­
заҵәык, қәралагь ма­кьана иаҩцамыз ауаҩаԥшь ԥшӡа
Џьарма, дҵәи-ҵәиуа, ира­зынԥсараха иҟаз имаҟа
аҟәы­нақәа ахьхьа рыхго, икәымжә ӡырӡ даҵаҽырбо,
урҭ днарылҵны, арахь дааскьаны дгылан.
Урҭ рнаҩс Дигәа изымдыруаз уаа еилаҳәақәак рых
ҳаҭыр ақәҵан иԥышәырччон. Наҟ ауаа рацәаҩын. Хәы­
ҷи-дуи еидҵәаҵәалан, еихеигәо, зегьы абрахь ааԥшра
иашьҭан.
– Уажәшьҭа шәеимпы, иахьак аурок намыгӡакәа
шәсы­шьҭуеит! – иҳәеит Аџыр дааччан. Нас дмыццакуа,
иблақәа ларҟәны, ишьапы акы адибалазшәа ԥыҭрак ус
дгылан. Даргьы ус игылан. Аҵыхәтәан, Аџыр ирласны
даахьа­ҳәын, иныҟәашәа иацымҵо-иагмырхо, рханы
игылаз Дигәа днаивсны дцеит. Игылазгьы зрахәыц
ԥҵәаз аимхәыц еиԥш иааилаҩҩит.
– Шәааи, «Ахԥатәи дхашәалоуп» ҳахәмарып! – иҳәеит
Заур ибжьы ҵарыхәҵәаӡа.
Аҿарацәа алҵит,егьырҭ наскьа-ааскьан урҭ ирыхәаԥ­
шуа инагыла-аагылақәеит. Амаҟа зыблуз иақәҵан
изым­ӷаз аӡәы иааимӷихын, еикәшаны иаагылт. Дигәа
иԥшааит Шьыта дахьгылаз ианааиқәшәа иаразнак
абра днеирц.
Амаҟа зкыз Заур иакәын, ихашәалаз дыԥҳәызбан.
Рацәакгьы ҵуамызт лара ашкол далгеижьҭеи. Ақалақь

аҟынтә дааны Аҩӡыбжьара уарҭанык даагылан, аш­
кол дҭалт. Ирҳәон лаб ҳаҭыр зқәыз аӡә иоуп, ицәа
ԥылҽуа да­налага ақыҭахь «ахгара» лықәырҵеит ҳәа.
Уи еснагь ашәҭыц еиԥш лҽеилаҳәан акәын ашкол
аҿы дшаауаз, иа­хьа илшәыз уаҵәы илшәымызт…
Абас деилаҳәа-еила­ца, зҵаҩы маҭәа харӡаақәа зшәыз
лҩызцәа аӡӷабцәа да­нынрылагылалак, ихьшәашәаӡа,
ируа-ирҳәо иақәымшәо маӡак рҳәоны лара илаҳар ҳәа
ишәозшәа иааҟалон. Лара лакәзар, лҟазшьа мыцхәы
ибзиан, еснагь аҩызцәа дрышь­ҭан, зегьы дыр­ҟәын­
ҷаблон, зегьы рыкәа дҭалон. Аха ашкол дал­гаан­ӡагь,
аҩыза бзиаҵәҟьа длымамызт…
Абар, уажәы леиԥка ҭшәа дамышьҭуа, рыкәшара
даҿуп уи. Заур дмыццакӡакәа, имаҟа еиҩырҿа, инапы
иахаргьежь­уа длышьҭоуп. Лара даара дыҩыр лҭахуп,
аха леиԥка дашь­ҭуам… Арахь лшьаҵатәқәа… Уи шәа­
гаала рацәак дыҟа­мызт аҟнытә еснагь зышьхәа ҳара­
кыз ашьаҵа ныҟәылгон. Знык дакәшеит, аха џьаргьы
дымгылт. Амаҟа лгар лҭахы­зар акәхарын, аха арахь
Заургьы длымдыруаз, дицәшәон.
Дигәа уи еснагь даара ҳаҭыр лықәиҵон. Лара мыц­­
хәгьы дқьиан, аха шаҟаҟалалак леилаҳәашьала зе­
гьы дахьрылыԥшуаз аҟнытә лыгәра рызгомызт, цас
иҟалҵозшәа днар­бон. Уи ианакәызаалак ишакәым
ҷкәы­нак дицныҟәо, диа­цәажәо уаҩы имбацызт, аха
уеиз­гьы аӡӷаб ласы ҳәа илышь­ҭан.
Ус, џьара дымгылошәа аниба, диашахәҵәаӡа
адыхҳәа дналышьҭаԥалт Заур.
– Марица, быҩ!
Ларгьы ҿымҭ деиханы дцон. Дыччон дахьцоз.
– Быҩ акәымзар, сбысуеит! – ибжьы ҵарыхәҵәаӡа
иналықәиргеит Заур.
– Усыс… – лҳәеит ларгьы. Аха усгьы дышзахәоз
деиханы дцон.

Аҩӡыбжара абаа хыҽҽырақәа рҿы иҭагылан шәҭыҵ­
ла дук, Дигәагь дахаанын уи. Ес-ааԥынра иҟәашкка­
ра­ӡа иақә­ҳауан ашәҭ. Аԥхынра акыр инаскьаанӡагь,
уахь­цалак улаԥш иҵашәо игылан иара быбышӡа. Аха
наџьнатә аахыс уб­ри аҵла шәиуеит, шәҭык ҿызхызгьы
иҵыхәтәа бзиахом ҳәа азырҳәон. Дигәа игәалашәоит
ианхәыҷқәаз, уи анышәҭ­лак, рыблақәа шырзаҟәымгоз.
Убасҟак иссирын. Аха иазыр­ҳәахьоу анааргәалашәалак,
ихьамԥшӡакәа ахәацаҳәа рҿынархон. Убас есышықәса
ишәҭны, иниасны ицон. Ашь­ҭахь, иажәны акәу, ус из­
лагылаз ахаҳәра афатә амҵәоу, иныхҩаа ицеит. Ари аԥ­
ҳәызба дибацыԥхьаӡа убри аҵла ааи­гәалашәон Дигәа.
Уажәы лара уаҳа лыламкәа данааԥса, дышнеиуаз
даангылт.
– Усыс! – лҳәеит уи, Заур иахь даахьаҳәны.
– Быҩ!
– Усыс!
Апҟацаҳәа ашәақьҭҟьареиԥш игеит амаҟабжьы.
«Ауу» – ааилдыргеит игылазгьы. Дырҩегьых аҽыԥ­сах­ха
лымҭакәа длысит. Дигәа изааигәаӡан урҭ ахьеибарххоз.
Ибон уи лылабжышқәа ҩхаддылан лыб­ла ишынхгы­лаз,
аха усгьы сыччоит ҳәа даҿын. Заур икаиршәыз амаҟа
аашьҭылхын, аха дызмыҩт, убасҟак лжьы лцаны иҟан.
Ус ныҟәашәала лҿы­налхеит. Заур рацәак дымцакәа,
адыхҳәа Шьыта лаԥхьа днагылт. Шьыта лышьҭахь игы­
лаз аӡӷаб лҿаныналха, Мари­ца уи дналыхьӡаны кьац
ҟалҵозшәа амаҟа аалҟьан, длы­хәа­ч­­­чан иналлыркит.
Амаҟа згаз аԥҳәызба Аҩӡыбжьаратәын, аа-класск
да­налга, аколнхараҿ аус луан. Мышкы шә-кьылак

ачаи бӷьы лыз­хомызт… Лхы шьҭацалан дцон, аха
дыш­ԥацоз, аҽыҩ џьба­реиԥш. Дзышьҭаз аҷкәынгьы
длыцә­цар иҭахын, ра­цәак хара имгакәа дихьӡан, ама­
ҟа лҟьеит. Аха иара убас иманшәалан дышьҭыԥеит,
иагьикьимырст. Уи аҷкәын дкәа­шаҩ бзиан. Илҟьан –
дыԥеит, еиҭалҟьан – деиҭаԥеит: Акәашараҵәҟьа да­
ҿын. Аҩыџьагь ччон, иччон…
– Укәашала, укәашала! – иааибарччеит зегьы.
Уаҳагьы акы аалызмырҽеиӡакәа, амаҟа лымихын,
дкәа­ша-кәашо длышьҭалан иҿынеихеит. Уи ашьҭахь­
гьы акраам­ҭа иакәшон, амаҟа ашьҭыбжь гон. Шьоу­
кы-шьоукы ԥырӡон, ԥсы­хәа амҭаӡакәан иакәшон,
иакәшон.
Шьытагь ҩынтә-хынтә раҟара илықәшәеит, аха
усҟак лҽадмырхалакәа, ачеиԥш дҳәырҳәыруа ааигәа
днагылон.
Дигәа иааигәара агылара анлықәшәалак, дыхҭамк­
цәа­кәа лылаԥш дашьҭалон, аха лара дихәаԥшуамызт.
Ауаа рацәа ахьыҟоу дыԥхашьозар акәхап… Зегьы
еиԥ­шым.
Уи игәы иахәон ари ахәмарра. Акыр аԥсҭазаара
иалаԥ­шхьаз абарҭ ауаа, рхәыҷра ԥшааны, ирцәымцарц
иакәшан, ирыбжьакны иркушәа ибон... Абла аҭаԥшыр­
ҭа рибамҭо.
Ус зегьы аҟырҟырҳәа ианааибарчча, даахьаԥшит.
Дҟаԥшь­ӡа, иӡамҩақәа кылпыпӡа, деимҿаҿо дыҩны
дааиуан уаҩ шәпа-жәпак. Акәариал еиԥш дишьҭахх
дишьҭан иара иԥҳәыс. Ԥҳәыс аса хәыҷык, дхырҩышәӡа,
дҵарыхәҵәаӡа. Лхаҵа ишимчызҵәҟьа дыҩуан, уа­жәыуажәы дхьаԥшны, иб­лақәа ҭыҵны ицозшәа иҽыҟа­ҵа­
ны уи дылзыԥшуан.
– Иагьарааны исҳәахьазаргьы иахьа сшьа зуроуп,
аҽыҵга сымоуп, сгәы сырдароуп! – дыччо дкәалаауа уи
дишь­ҭан иԥҳәыс, лыбжьы хааӡа, ачча алыжжуа.

Лхаҵа иԥсгатәы иман дҳақь-ԥсықьуа дшааиуаз,
Дигәа игәышԥ ҟьаҟьа ду иҽнавеиҵәахуан еиԥш, лара
дааиқәҟьа­шан, иҟәаҟәа шыҟаз иҩкыдлыршааит.
– Дигәа иухьзеи абааԥсы, сахьыршьуа умбаӡои?!
– Макьана уабаҟоу, уеиҭасымԥыхьашәахара уҟоуп!
– дыччон иԥҳәыс.
– Иааг, мшәан… Алабгьы саарханы амаҟагьы бго, ус
иҟалома!
Аха уи дцахьан.
– Ани абанс дубоит, аха лнапы шҿацоу уздырам,
дҳақь-ԥсықьуа Дигәа иахь уажәы-уажәы дхьаҳәуа, «усҭ
игәыӡы» иҳәарашәа, иқьышә жәпақәа ҭырқәацәаа­уа,
ацәажәара да­ҿын ашьхааӡаҩ, – дахьыноухьысыз ибыз­­
бызуа иноуцра­лоит. Сыхәмаруашәа ҟасҵон, аха сшәа­
ҵәҟьон. Џьара зинк лоуны, лнапы сылало даны­ҟала,
цәгьароуп, ацәтәыҩа сҭал­цалоит. Заур ацәикк иоуп
уи дсықәшәартә иҟазҵа, – ихә­да ажьеизыҵәарақәа
амырзакан еиԥш еихала-еихыҵуа ач­чара даҿын уи.
Аха Дигәа алаҿимҭуашәа аниба, иччара-мгәа акнопка
дақәыӷәӷәазшәа дааҟәыҵт.
Шаҟаҟалалак, аҵыхәтәан Дигәеи Заури еиқәшәеит.
Аҩ­ра Дигәа иқәшәеит. Ҽыбӷаҟазаҵас имаҟа нарҟәны
икны, дишь­ҭахх иҿааихеит Заур. Уи иҭахымызт Заур
ицхәмарра. Џьара сгылап ҳәа игәы иааҭеикуан, «ап­
ҟаца» аргеит ижәыҩ­шәаҟьа шыҟаз. Еиҭа, еиҭа... Аҽыԥ­
сахха даламыгӡаӡакәа...
– Уас, уас, иалаӡартә иҟоуп! – ачча изнымкыло иб­
жьы гон зыԥҳәыс илыцәшәоз.
Дигәа зныкыршәа даақәгьежьааит, аха Заур дҵа­
рын, акраамҭа амаҟа изимымхит. Аҵыхәтәан, ама­ҟа
анимԥыхьа­шәа, иааимикәыцәт. Убасҟан иккаӡа Заур
иблақәа днарҭаԥ­шит.
Игәаӷс имоузеи уи абасҟак... Иблақәа ирҳәеит уи!..

Амаҟа Дигәа ианига, Заур деиҭаԥеит дицәцарц.
Дигәа ахаан ихы иадимбалацыз акы мцаны иҩаисын,
иблақәа ашәа­ҳаит. Али-ԥси рыбжьара уи днаихьӡан,
амаҟа иҟьеит. Иԥшуазгьы, ихәмаруазгьы ааиқәтәеит.
Ааҭынчрахеит. Дигәа ишибоз Заур дааиџьит, иԥсы
из­ҭымкаауа, дыҩыр дызмыҩ­уа, дгәаар дзымгәаауа
даақә­хеит. Дигәа даанымгылакәа даҽазнык иамха­
ҟьар, ахыԥҳәа иара убра днаимҵаҳауан.
Заур ииулак ичҳан, днахыԥхыԥын, амаҟа имхра
далам­гакәа инаҩс игылаз аҩыџьа раԥхьа иҽааникылт.
Аха ахәмарра зықәшәаз аԥҳәызба арҵәаа ааҭлырган,
дырҳаны игылан ирыхәаԥшуаз рахь дыҩт.
– Бысҭ, бысҭ, ус ибымаз, – иҳәан, амаҟа ааирххеит
ла лахь, аха уи уаҳа дхьамԥшӡакәа, наҟ днарылашәкәа
дцеит.
Ус, Заур ишьҭахь игылаз аҷкәынгьы, дналҵны, иџьы­
ба инап­қәа ҭаргьежьуа иҿынеихеит. Заур ихаҭаҵәҟьа
дзымцеит. Ивараҿ игылаз аҩыџьа рахь диаст. Урҭгьы
наидҵын, ӷәара-пара рҿынархеит. Абас зегьы еимпуа
мацара, Заури Дигәеи ааизынхеит.
– Усҭ амаҟа… – иҳәан, Дигәа Заур иахь инеирххеит.
– Сара изсуҭои, изтәу иҭ! – иҳәеит уи иблақәа кам­
камуа. Иԥсы илалахьан.
– Унапы ахаҵкы сцааит, иурҟамчит, – иҳәеит уи
амаҟа зтәыз имӷаҵо, – аҽазнык иуҟьар сҭахын.
– Уи – иҳәеит Дигәа, – хәмаршақәоуп...
Хәмаршақә акәзаргьы иақәнагон!

Шьыбжьаахьан. Амрагь ҩежьӡа иахькыдыз иахмыр­
ҟьа­цәакәа иԥхон. Ажәҩан акалҭқәа рахь ԥсҭҳәа хәашь­
қәак аахы­лан, аҽышьҭыхра иаҿын.

Ауаа неилыҵ-ааилыҵқәеит. Ана-ара гәыԥ-гәыԥла
еид­гылан еицәажәон.
Ахәыҷқәа хазы иалҵны џьара ихәмаруан. Ашкол
аҩныҵҟантә иааҩуан иахьа аизара ашьҭахь иқәгыла­
ран иҟаз ашкол хәыҷқәа рашәаҳәабжь.
Заур, ани зыԥҳәыс илыцәшәоз, Кәыпта ҳәа аҽыҩқәа
ирықә­тәало аҷкәын уҳәа ԥыҭҩык Џьарма икәшан игы­
лан. Дигәагьы уахь иҿынеихеит. Кәыпта, Дигәа дши­
баз еиԥш, еснагь иикыз иҟамчы аԥҵаҵа изиацкқәа
инарыхҟьо дааид­гылт. Зықә лаҟәыз ихылԥарч гьежь
ырнаан, дахьындәылҵ­лак ишәыз икаба кьаҿ ҟьаԥшь­
шьӡа, дахьынеимаз – жәиԥшь­ҟа шықәса зхыҵуа ахәы­
ҷы иаҟара акәын дахьыҟаз. Убри азы акәын уи даны­
хәыҷыз инаркны аҽыҩқәа дызрықәдыр­тәозгьы. Аԥша
доуҭар дагон.
– Дигәа, сынтәа уара уҽеиқәа суҭар, аԥхьахә асыр­
гон! – иҳәеит уи.
– Аҽеиқәа уажәшьҭа иазгом, иажәит.
– Ажәымҭыҽха ахьӡ асмыргоз…
– Уи ахьӡ иамоу иара иазхоит, – иҳәеит Дигәа аҵәы
аламҵакәа. – Иҟоу уи ауп, Кәыпта… Уи ианааз хар
ама­мызт, уара иудыруеит, аԥхьахәгьы агахьан, уахьа­
хәаԥшуа­гьы ицәгьамызт… Уажәы ирыцҳахәха аҳәын­
ҵәа наҿаҟьаны ишаԥысуа збар сҭахым…
– Уара ҩ-ҽыкгьы урзышьҭыхуам, акы акәым, –
кьакьа-кьакьа дааччеит уи. – Зеиԥш мархәацу иаасхәаз
уахәаԥ­ши, – уи зегьы ишәнарбара шәыҟоуп, – инапы
нархханы, нахьхьи агәара зыӷәра ахаршәыз амархәац
инақәикит. Уи аԥырцәқәа, аҵыхәа – зегьы цаха ҟаԥ­
шьыла иԥаны, ахәмаррахь ирго аӡӷаб хәыҷы леиԥш
еиқәышәшәа игылан.
– Уажәраанӡагь иумзар акәын, – иҳәеит Дигәа, –
уа­ра уеиԥш аҽыбӷаҟаза… Еснагь ауаа ртәқәа рыххо
изумо…

– Уҽыбӷаҟазазар, убасгьы ҟауҵароуп, егьысгьы, –
иҳәеит уи, иҟамчы аԥҵаҵагьы апҟаҩҳәа изиацк аԥын­
ҵа инаниҟьеит.Дигәа днаскьан, Заур ижәҩа инапы нықәиҵан даа­
хьеир­ҳәит. Заур уи инапы днахан, ижәҩахыр ины­қәи­
хит, изышь­ҭымхыртә ихьанҭоушәа.
– Заур, угәы иалымсааит. Уи хәмарроуп… – иҳәеит
Дигәа.
– Ухәыҷума, уара... Ахәмарра хәмарроуп!
– Усоуп, аха сара…
Заур уаҳа дхьамԥшӡакәа Џьарма дизыӡырҩуа даа­гылт.
– Сара абыржә сшубо сыҟоуп, уаҩ илаҿ сааиуам, –
Џьарма дцәажәон деилаҳан, – аха ақәԥараҿ аӡәгьы
дсы­­­хәар­ҭамызт. Абыржә сахьыжәбахьоу сааихьеит,
ма­­­кьана адгьыл уаҩы саимырбац. Уаҩабаашәа саныр­
балак, исақә­ԥон… Рҽынасыдыршәылан. Иараз­нак
ҭаршә аныҟасҵа­лак, уи акәхон…
– Уажәы абра игылоу иаҳиааирыда? – даарылаԥшит
Заур.
Зегьы Дигәа инаихәаԥшит.
– Иҵегь ҳанеиҵаз зегьы Дигәа дҳаиааиуан, – иҳәеит
Заур.
– Данеиҵазымкәа, уажәы дкаужьып… – иҳәеит
арԥыс наӡак, хәыҷык днарылҵызшәа дахьгылаз.
– Уи нырҳарыла иҟоу џьушьома! – иҳәеит Џьарма,
икәымжә ӡырӡ амаӷрақәа днарыха-ҩарыхо.
– Сара сықәԥаӡом… Саҟәыҵхьеит… – иҳәеит Дигәа.
– Уааи, Дигәа, ҳаиқәԥап! – иҳәеит Заур.
– Сара саҟәыҵхьеит, Заур... – аха уи игәы нханы
иҟазар ҳәа дахьшәо аҟнытә, ииура издырамызт.

Уажәыгь мап икыр, Заур игәы нханы дцар ҳәа дшәон.
Иа­хьа иҟалаз иара ихаразшәа акәын ишиԥхьаӡоз.
– Шәеиқәԥа, дад, шәара макьана шәхәыҷқәоуп, ҳара
аҭаҳ­мадцәагь ҳаҷкәынра ааҳгәалашәыршәап, – иҳәан,
игылаз днарыха-аарыхан, ақәԥара аҭыԥ ирмазеит
Џьарма.
– Уааи, Дигәа, – иҳәеит Заур дҿаԥха-ҿаччо, – ҳкаҳар,
ҳгылап, иҟаларызеи... Ахәмарра хәмарроуп.
Ас акгьы игәы иалаӡамшәа иҽаныҟаиҵа, Дигәа уа­ҳа
мап изымкит.
Иааибакит. Дигәа иҽыриашаӡан, уи иҽииҭеит. Заур
да­хьынӡазҩеиуаз, арыҭәеиԥш инапқәа ааиԥигалан,
Ди­гәа ибӷаӡара дналаԥсны икит. Аха ианааибархха­
қәа, инапқәа акы иакӡамкәа иааимышәшәеит. Ди­
гәагьы уи аҵысхәеиԥш даашьҭихын, анышәаҟынӡа
днаган, зын­ӡа уа дынмыжькәа, дышьҭыхны ишьапы
дҩықәиргылт.
– Ҭаршә ҟаҵа, уара, ҭаршә! – ибжьы иргон Џьарма.
Шьоукы ааибарччеит.
Дигәа, Заур данынаихәаԥш, уи иԥшшәы ԥсахны
дыҟан.
Иабаҭахыз, зынӡа даламгаӡар акәын. Узынҟьаз аҵ­
кыс, узынԥаз ҳәа. Уажәы даҟәыҵыр уи игәы нхахуеит.
Еиҭааи­барххеит, аха Дигәа иҽиҟьомызт. Иҭахын ԥыҭк
ианеидха­ла­лак, наҟ доуишьҭрац. Еиҭахаз ахьӡзааит
нас, зегьы да­ра рами.
Еиҭааибарххақәеит.
– Ҭаршә, ҭаршә! – ибжьы иргон Џьарма.
– Уаҟәыҵ, Заур, уаҟәыҵ... Узҿқәоузеи? – иҳәеит
игы­лаз рахь аӡәы..
Убри аамҭаз Дигәа дахьаахьаҳәыз Шьыта илаԥш
налықәшәеит. Уи лхы шьҭацаланы ҵаҟа акәын дахьыԥ­
шуаз, икаҳауа, данкаҳауа игәы дықәыԥшырц лҭахыз­
шәа. Иааицәымыӷхеит.

Наҟ иалгатәуп, иаарласны, дадызцалазеи.... Зегь иара
дышԥарылаҳауеи... Изакә қәԥароузеи, ахәыҷқәа реиԥш...
Дигәа иаахьаԥшымҭазы Заур иарӷьа шьапы хар­
ҟәа­лан, ишимчыз Дигәа итәӷәыбжьара дыбжьаст. Иа­
разнак дар­хәеит ахьаа бааԥс, иӷра иҭалан зҿыназхаз.
Икьатеи­қәа зегьы ҳәызба ҵарыла ихдырффошәа акәын
ишибоз. За­­ур аҽазнык идәықәиҵахт ишьамхы. Уажәы
Дигәа иҽыр­­хәан дахьыҟаз азы уи еиҳагьы иманшәалан
иқәшәеит.
Дымтәар ада ԥсыхәа имамызт, аха ичҳаны дышь­
ҭых­ны дсыршәып игәахәуан еиԥш, агәырқьҳәа аччабжь
ааҭҟьеит.
Ихы шьҭыхны даныԥшы, ибеит иччоз рхы-рҿқәа.
Шьы­та­гьы! Убригь дыччон, иара ихьыз, дымкаҳар ада
ԥсыхәа ахьимам дахыччон. Уи имбо дыҟазар ибаргәыз,
ибла аҵәеиԥш иҭамсуа, насгьы еилимкаауа, лыччаԥшь
егьиза­ҵым­баауа!..
Ари ҟалеит али-ԥси рыбжьара. Уи илшон иақәԥоз
даан­кылан, ицнапык ала диршәыр, аха еиҳагьы дыч­
чархәхар ҟалон.
Икаҳаз, икамҳаз, иаҵахаз, ииааиз – зегьы дара
ракә­ӡами...
Дааилышшеит. Заур аҽазнык иҩеигӡеит ишьамхы,
Ди­гәагьы иԥсы изҭымкаауа дааизҟәыҿит. Дахьыԥш­
уаз ибон зыхқәа хыршәҭны макьана иччоз.
Ахаԥыцқәа, ахаԥыцқәа, абҩаш хаԥыцқәа, аџьаз ха­
ԥыц­қәа, ахьы хаԥыцқәа, иҟәаш-ҟәашӡа иҟаз...
Шьытагь! Шьытагь! Шьытагь!..
– Аа, уара! Абриоуп сара ҭаршә ҳәа сзышьҭоу!.. –
дыч­чон Џьарма, иԥаҵа ԥшӡақәа уажәы-уажәы иқәҳәо.
Дигәа ихьаа иӷра иҭалан ицон ҳәызбаҵарыла икьа­
теи­қәа ԥырффо. Ус иҽырхәан дтәан, ихьаа дазыԥ­шны.
Иаԥ­хьа, ишьҭахь – уаҩ дыҟаӡамшәа акәын деизҟәыҿы
дыш­тәаз.

Аччара иаҿыз инарыха-ҩарыхан Заур иааидгылт,
арԥыс наӡа дназлаз ҷкәынцәақәак. Урҭ ччомызт.
– Ақәԥашьа удыруазар ус акәым, џьым!.. – рҳәеит урҭ.
– Ҩыџьа еиқәԥар, аӡә дкаҳауеит, – иҳәеит Џьарма,
ҳаҭыр ақәҵан дыччо, – уи ҭаршәоуп. Ҭаршә ус адыруеит!
– Ҩ-ҽадак еиԥхныҩлар, ак аԥхьа иҩеиуеит! – иҳәеит
уаҩ ԥагьак дыҽхырччо.
– Уара, Дигәа, ус ишакәым укаҳама?! – дҵааит Заур.
Уи иқьышә дацҳауа иҽникылон акәымзар, ачча ԥсцаха
имҭакәа дакын.
– Уара иуздыррым дышкаҳаз! – рҳәеит урҭ аҷ­
кәынцәа.
– Амилициа рҿы саныҟаз маана гәарҭак сдырҵа­
хьан, акаҟара иаармариашәа иҟасҵеит, – иҳәеит Заур,
– иҟала­зеи митәыс... Дкасыжьзар?..
– Дкаумыжькәа, Дигәа уара дкаужьуеит...
– ... узыҿаҟәом!
Дигәа иҟынӡа урҭ ирҳәоз быжьрабжьҵәантә игоз­
шәа акәын ишнеиҩуаз, насгьы ус иаҳауан акәымзар,
рҵа­кы дазхәыцуамызт. Мчыла деиханы дҩагылт.
Уи иҽирӷәӷәаҵә­ҟьар, инмырԥшыкәа дрылҵуан, аха
убригь дазхәыцӡо­мызт, иҽанириашалак икьатеиқәа
руакы егьырҭ ирыл­жәан дахозшәа ихьуан. Иҽырхәан
дшы­ҟаз, деиҵакы-еиҵакуа, ауаа днарылс-аарылсуа
иҿынеихеит.
Акыр днаскьаанӡагьы иаҳауан абжьқәа, иара изы­
ҳәа уажәы ҵакы змамыз.
– Уааи, усҟак ухаҵазар, сара усақәԥа! – ибжьы гон
аӡәы, игәы нхаӡаны.
– Уаҳа ауаа ахьыхәмаруа шәымбаӡаци, уара? Дкы­
лымҵәеит. Иареи сареи ҳаиҩызцәоуп, ҳаибабап! –
ибжьы гон Заур.
– О, уара, ҭаршә убас адыруеит, ҭаршә! – ибжьы гон
Џьар­ма.

Анцәа иџьшьоуп иара аӡәгьы дахьишьҭамлаз...
Дижьжьарц.
Ауаа реилачра дҩалҵын, ашкол ашьҭахь ала ах­
ҵыс­ҭа дыҩхыҵын, урҭ ршыкьыбжьгьы, реизарагь,
ра­шәаҳәабжьгьы, рыччарагь ныжьны, ихы ахьынахаз
иҿы­неихеит.Шьасиа, уаҳа даанымгылакәа, дныҵышьшь дцеит.
Дакәшан аҳандақьаҿ днеин, аилаҳәара ахьылҵәахыз
илыԥ­шаан, мҩахәасҭагьы зылгамыз аккара лҽалҭеит.
Акраамҭа дцон ус, ихҩаԥшьааӡа игылаз ахьацақәа,
аџьқәа дрыҵсны. Урҭ ирыҵиаан иҟаз адыӷаџьақәа,
амыӷқәа аалыцрыхо, лкапрон калԥадқәа рыблақәа
ҭжәо, лшьаргәацәқәа ирылакьакьон. Ана-ара, абнара
кылжәан амра ахьаауаз да­нақәшәалак, аҳаԥы лашьца
дааҵыҵызшәа, лыбла хнакуан. Нас дырҩегьых ацәаа­
кыра зҵашьшьы иҟаз аккара дныҵалахуан. Џьараџьара, ахыкәшарҭа амамкәа, аарҩара­гьы иазҭмырҩааз
абааррақәа дрықәшәон, аха акгьы агәхьаа мкыкәа,
урҭ ирҭиаан иҟаз апҟыз рҽны днықәгыло, ҳа­саб ушәа
дрылсуан.
Абас амыӷ дафан, аҳәынҵәа лышьклатата, абнара
дахьнылшәаз, «оуффф-оуфф» ҳәа Уаамыр ақәыԥ­сыч­
ҳабжь аалԥаҳалеит. Амра хыԥхало дынхыԥшылт.
Аԥшаҳәахьы данкылс, даангылан даанаԥшы-ааԥ­шит.
Аха ара уажәааны акәым, аԥхынгьы аҽыкәа­бараз уаҩы
иҿархасырҭамызт. Дынҭалан, аҟәарахьы дыл­бааит.
Илкыз леилаҳәара лаԥхьа ахаҳә шкәакәа инықәылҵан,
даа­гылт. Уи ахыртлара лзыгәаӷьуамызт. Иара ИХАҬА
имаҭәа­қәа ылаҳәазар ҳәа гәҩарас илыман...
Лаԥхьаҟа ԥаҩ ҿҟьаран, илашьҭын, хыхь цәеихаҿык
аҟа­ра анышә ықәын акәымзар, егьи зегьы уаҳа лаԥса

ама­ӡамкәа аӡаҟынӡа сыпран илбааган. Абри асыпра
аҵаҟа аӡыжь дуқәа, аӡеилашырақәа ҟаҵаны иаман.
Уажәы аӡы акыр ишагызгьы икеикеиуа ишыцқьаз­
гьы, урҭ аӡыжьқәа рыҵа ааимҟьангьы џьара иубомызт.
Иҵамҵамуа ҵаҟантәи аӡеилагьежьрақәа хашыло,
уахь­хыԥшылозгьы уаашәарын.

Шьасиа дахаануп абри аӡыжь егьызеиӷьым аҷ­
кәын данашьыз. Ара аӡы шыбааԥсыз рдыруан аҟынтә,
ахәыҷ­қәа ҽыкәабараҳәа инарышьҭуамызт, аха уи ихы
дақәгәыӷ­ны, аҩны зҭоургылар изҭымыҳәҳәо аӡыжь
данынхәыҵ­ҵә­ры, аҵа иамаз аӡеилагьежьыра даашь­
ҭнаԥаан, асып ыҵ­жаан иахьыҟаз дынцәы­ҵанагалан,
имч мырхакәа дашьит.
Уажә еиԥш илгәалашәоит, иҵагь иҳараку нырцәтәи
аԥаҩ ихықәыхх иқәгылаз аҭәа-ҵла хаурақәа руакы
ԥҟаны, ацҳаҵәры хданы иԥсы аӡы ианҭыргоз. Ааԥыни
аԥхыни реи­лыҵымҭазыҵәҟьа акәын. Аҵла ацәа џьара
ирсалан узахар, иҟьантазӡа алаҳарҭеиԥш иҩыхыҵә­
раа ицон. Убри ацҳа­ҵәыргьы ацәа ахҳәаны, иара аԥсы
иеиԥш иҟәашккараӡа, еиҳа аԥаҩқәа ахьеизааигәаз
нырцә-аарцә иқәын. Иқәцәны, ауаҩ ишьапы акыртә,