Аҽыкәаҳа - 04

наара иқәиба­ҳәа инаган аҵәа-ҵла ршьап хьышьашқәа.
Урҭ макьана рбыӷьқәа ааилашлаахьан ауп, уаҳа егьырҭ
ашәаԥыџьаԥ рыб­ӷьеиԥш имцәацызт. Уахьыԥшлакгьы,
еиҳарак хыхь-хыхь, аҵәа ҿан. Еихәлыԥха-еихәлыԥхо
аҵәа ҟаԥшьқәа, ақар­уеиԥш иҟоу аҵәа ҩежьқәа аб­
ӷьы цәышла иалԥшуан. Басиаҭ ихаҭа аҵәа изым­ҭаа­
уеижьҭеи акрааҵуан. Акьыба кыдыргы­лан дҩеиуан
аҵәа ахьҿазынӡа, аха ишьапқәа дрызнымкы­лакәа
иқыџь­қыџьуа, нас ишнеи-шнеиуа иҵԥан ицо иалагон.
Сын­­тәагьы убас иуацәа, игәыцхәцәа, игәылацәа над­
сыла-ҩад­сылан, ԥыҭк ҿырхит, аха ирацәаны иҿахеит.
Сынтәа ишақәнаго ишаҿамызгьы, ари абаҳча ахәы
арӡуамызт, аха ҵаҟа шаҟа аҵажьузеи, ибаахьоуи еиб­
гои еилаҩҩы.
Иҟаԥшьшьӡа иҩагылаз амра, аҵәақәеи иареи ры­да,
хыхь – ажәҩан, ҵаҟа – адгьыл, акы ыҟаӡамшәа абаҳ­
ча ныҵнарҭәааит шәахәала. Иҭынчӡа, абӷьқәа зыҽ­
рылакны иҟаз аҵәақәа, ааикәаԥха-еикәаԥхеит. Аиреи,
ашәреи, аҿ­шәареи рзакәан, адгьыл аҿы иҟоу, зегьы
рзы иаԥу дара зынӡа иацәыхароушәа.

Басиаҭ иашҭа уанықәгылоу иккаӡа амшын ухыԥ­
шы­лоит. Арантәи иубомызт, уи агәы ихыршәлан га­
рак еиԥш алаԥшҳәаа шарҵысуаз, ажәҩа инаҵакшо,
нас ацәқәырԥа­қәа рыбжьара иныбжьархәашо. Сахьа­
ҭыхҩык иқыцә ду ҩагӡаны ажәҩан ашҵа ашәыга иа­
ҵәа жәпаӡа инаҵишьыз­шәа акәын асынтәи ишубоз.
Амала ес-хәылԥазы уи ссир­шәақәа аҽаԥсахуан. Иара
амра ахаҭа ҿыҟаԥшьааӡа, «анапы ахьынаӡо» амшын
анаиулак, ес-минуҭ ԥшшәы хкыла еилыџь­џьаауаз
«цәҩы­чала» еиланаҳәон. Иарбан шәаԥшь хкымыз уи
иа­шә­намҵоз? Зны еергьҳәа аԥшьра аахыҩло иҵа­
ӷа­ӡаны, зных – ицәаԥшьны, ижәпаны, аҽазных –
ақәыршыҩ аиԥш ашәахәақәа рыххьа иарганы… Аԥсҭ­
ҳәа гәаҩарақәа амра рыӷроушәа иҟанаҵон.
Агәашә уахьынҭыҵуа икажьу ақдыхсаха ду дықә­
тәаны, илабашьа ахыкәымпылаара ицламҳәа иҵар­
гылан да­зыԥшлон Басиаҭ амра аҭашәашьа. Амшын
убасҟак ишыхаразгьы, иара дахьынхоз иҳаракцәамкәа,
илаҟәцәамкәа убри еиԥш ҭыԥын, аӷбақәа рыбжьы
азаа­қьҳәа иааҩуан.
Калам зҭаԥсам ажәытә уардын абарбал еиԥш,
игьежьӡа ам­шын кылблаауа иныхгылон, нас хәыҷыхәыҷла, ина­лашьшь ицон… Егьараан дахәаԥшыргьы,
уардын барбалз­шәа акәын игәы ишабоз… Игәы инар­
хьуан уи ыҵашьшь иахьцоз… Нас зынӡа имбо амшын
иналашьшь ианцалак, даалҵуан, иқәымбацыз амра
ашәаԥшь иқәыԥхо иҩныҟа иҿынеихон.
Анкьа зны, иҷкәынамҭаз, рабиԥарак аԥсҭа аха­
ҩаӡара абна иахьыланхоз дрылҵт. Дласкьаны, аду­
неи дықәыԥ­шуа, абри архагь аҿаҩагь ирзеиԥшыз аҳа­

ракыраҿы дын­хеит Басиаҭ. Иара Басиаҭ абрахь нха­ра­
ҳәа дылбаанӡа цәышьхәа аӡәгьы иаимыркыцызт, чаӷьа
ықә­иаауам ҳәа иа­ҟәыҵхьан. Ашьацҵәҟьагьы ыҟа­­мызт,
ацуҭа рырахә ашьап­хыц иадыргахьан, цәԥыран.
Аиашаз, Басиаҭ раԥхьа инкаиршәыз акы аалымҵит.
Аха ус ирласны згәы цоз уаҩымызт уи ианиааз. Ажьы­
ра ааиртит, адгьыл инапаҿы иааигаанӡа иааицир­
хыраарц.
Абарҭ ацәԥырақәа, адгьыл хҩаарақәа ирӷьарц
ашәыр еиҭеиҳаит, аӡахәа ԥашәиркит, аха азныказ иа­
ра убарҭгьы нықәҩаа ицеит. Иҭынхацәа рҳәатәы ан­
хеимҵа, ауаа иныр­ҵеит, рабацәа уи иабацәа ахьын­хоз,
урҭ рыбаҩ анышә иахьамоу адгьыл ахь дхынҳәырц.
Аха иара инаҿаршәны мап икит. Даргьы иҟәаҵт. Згәы
иамуаз аӡәы ҽырххыла аҩадахьы ахәы даақәыххлон.
– Уаа, Басиаҭ!
Басиаҭ даадәылҵуан. Ҿызҭызгьы, уи деибганы дани­
балак, дагьаадымгылаӡакәа иҽы дасны дыҩхапҟала
дцон.
Ашьҭахьшәа, зегьы ԥышәо дышнеиуаз ауп абри
аӡын­ҵәа, аԥсуа еихатә ҵәа ахы шинарбаз. Есышықәса
ахаҳа­ҵәаҳа ахьыҟаиҵоз убри амахәқәагьы ааиган
ҵәа­­шак иахаи­ҳаит... Шықәсык азы иаахьыҭҟәыҭит,
аха адырҩашықәсан иаразнак аҽагеиит, дгьыл бзиак
иқәиаазшәа итәӷәырԥсан, иџарџаруа иҟалеит. Егьырҭ
ихҩаа-ҿҩаа игылаз зегьы инары­либааит. Даагәыр­
ӷьеит. Адырхашықәсан, уи кыдҳа ишәҭит. Абри адгьыл
малаҷыр ашьапы ахьынакыз аҽаларԥсны иа­лаз ал­
нахт. Ҭагалан, ишаны иҟаз ҵәа ҟәазла ихыбны игылан...
Ари збаз Басиаҭ, даалаган, абыржәы аҵәа баҳча
ахьыҟоу зегьы дамеигӡакәа абынҵәа еиҭеиҳаит. Игәы­
ла­цәа дҩарылалан иреиҳәеит аихаҳатә рацәаны иши­
ҭаху. Аӡын­ҵәа мацара. Дҿыц нхаҩымзи, иара дна­
мышьҭкәа знапала изаазгазгьы рацәаҩхеит.

Алԥхынрак, зхыԥхьаӡара ихашҭхьаз, зыхәрақәа аӡы
рыбжьамлартә нышәаԥшьла ишьыхны, цахала иҿа­
ҳәаны иҟаз аҵәа хәыҷқәа днарылс-аарылсуа дрыб­
жьан. Урҭ ир­хеиҳаз ашыҵра хәыҷқәа рхықәцәақәа рахь
ибаҟә-баҟәӡа ичуан. Нас уахыкала ипытуан, абӷьқәа
қыцә-қыцәӡа илыр­гон. Иара зыԥсы ҭоу шьоукы реиԥш
дрыхәаччо дрылан, иԥсызи ибзахази гәаҭо, ԥсибзеи еилырго… Хәбаҟа-фбаҟа ҩеит, аха егьырҭ зегьы
бзахеит.
Аҩышықәса рзы ааԥын иҵәақәа гәеиҭарц даннеи,
ана-ара ашәҭқәа ҟәаш-ҟәашӡа инарылшәшәа-ҩа­рыл­
шәшәо ибеит. Мчыбжьык ахи аҵыхәеи рыла иаара­
ҭоумшьартә ижәпаны ишәҭит, урҭ макьана зыхәрақәа
зманы изызҳауаз аҵәеихаҳа ҟатақәа. Аҽа ҩышықәса
рышьҭахь, ицәҩажә­ӡа, арахә ршьапхыц иагахьаз ацә­
ҳәыра иахылашаауа ашәҭ нықәҳаит.
Шьапыцыԥхьаӡа жәабаҟа-жәабаҟа ҵәа рҿалт. Из­
ҿам­­лазгьы ыҟан, аха изҿалаз еиҳан.
Басиаҭ инапсыргәыҵа иқәҵан дрыхәаԥшуан урҭ
зҷапан хым­шәацыз, иазыхәхәашәа иҟаз аҵәа ԥш­
қақәа.
Ирласны ирызҳашт, ишәыгә-шәыгәӡа, шьыжьым­
ҭанла аӡаӡа цәыкәбарқәа пҟыш-пҟышӡа ирықәыжж.
Ҭагаларахь ианнықәла, ршьа рылԥхо иалагеит.
Жәохәҟа ҵәа-шьапы ирҿалаз уамашәа ибаны еснагь
игәеи­ҭон Басиаҭ. Урҭ ирзымҳакәа ишыссаз инхеит.
Нас аԥхын ишыссаз ианԥсала, игәҩара шыҵабыргхаз
еили­кааит.
Арҭ ҵәахаҳақәамызт, ҵәашақәан. Аихаҳатәқәа зна­
пала изаазгақәаз шьоукы ирыбзоуран…
Убри анеиликааз аҽны инаркны, уи шықәсы наҟьак
игәы иҭынҵәомызт. Усҟан дыҷкәынан, абасҟак ацәгьа
зыӷ­рагәоу ауаа, анцәа дылбааԥшны иранаижьрым ҳәа
игәы иаанагон. Аха уи аахыс акыр ҵуеит.

Ацәгьагь абзиагь акры ибақәеит. Уажәшьҭа уи аҩыза
џьеишьомызт.
Еизҳаит, идухеит иҵәақәа...
Амшын аганахь акгьы еиҭеимҳаит Басиаҭ, ишыхтыз
иаанижьит. Есышьыжь амшыни иареи ааихәаԥшуан.
Арахь иааскьаган, иҵаҟа џьара аихамҩеи амашьына­
қәа рымҩа­дуи неихыс-ааихысуа, еивалан ицон.
Шьыжьла данааԥшлак, ладантәи амшын иԥенџьыр
илаԥ­шуеит, аҩада дыԥшыр – ашьхақәа иҩны иҩна­
ԥшуеит.
– Басиаҭ! – ҿырҭуашәа иаҳауеит амшын агәы иаҵәа­
ра зышьҭа ҟәашӡа ианхало аӷба дуқәа.
– Басиаҭ! – арҵәааҳәа рыбжьқәа хҵо асыԥсацареиԥш
иааигәахоит адәыӷбақәа рышьҭыбжь, аха наскьа ахәы
иахьнаваҵәиуа иаразнак иахәаҽуеит.
– Басиаҭ! – ҿырҭуашәа иаҳауеит аҭшәарраҿ изеи­
вым­суа аидара шьҭыхга машьынақәа.
Абарҭ ихысхьоу зегьы иара дрылахәӡамкәа, рхала
иҟа­ланы, инапала еиҭеиҳаз аҵәақәа реиԥш рхатәы
ԥсҭа­заара аархәазшәа ибоит Басиаҭ. Аха дахьцалак
ицуп урҭ ихәыцрақәа, иахьеи-уахеи ииасуа иԥсҭазаара
аҟнытә игәалашәара иалнаҟәшәо…
Иахьак ихы ахьигара издырам. Џьара дцар цәгьа
ибом, аха абри есымша изааигәара игылоу, ииасхьоу
иԥсҭазаара аҵыхәтәаны убасҟак ихьамҭахеит, измыр­
қәацо… Дахьцо изым­го, изышьҭымхуа, имгар дзымцо.
Амҽыша. Басиаҭ мчыбжьык ахь иҩагыло амшқәа
зегьы реиҳа ицәыхьамҭоуп. Амҽышазы зегьы рхы
иахашәалом, ацәажәахаҵәҟьагьы рымам...
Зегьы иреиӷьу – акы унапы алакызар ауп, аха иа­
баҟоу иара хәыҷы-хәыҷла убригь далхәдаахоит.

Адунеи иҟоу зегь реиҳа ауаҩ изы ираҳаҭуп ааԥсара.
Ауаҩы хәлаанӡа аус ииуз данарааԥсо...
Аха...
«Амшә скит!»
«Арахь иааг!»
«Уахь снанашьҭуам!»Иаха аҵла амҵан дыԥхьаҵәҟьазшәа, шаанӡа ауаҩы
дырҭааит Аџырраа.
Аҭаацәа зегьы ракәым, аха Аџыр иԥҳәыси иареи
еснагь ашацкыраз игылон. Иара ашкол ахь дцар
акәын, лара ихәы-иԥхь ҟалҵон, имаҭәақәа идылгалон,
раԥ­хьаӡа ашкол ахь инҭыҵуа, актәи акласс аҿы иры­
дыркылаз хәыҷык еиԥш.
Иахьа, ҳәарада, аҽа мшын. Аџыр игәы дарцәозма,
аб­жьааԥны аасҭагь заа дгылеит. Уи дыԥшқам-дҳасым,
аха иахьа иԥсҭазаараҿ иҟало закәыҵәҟьаз цқьа дзаз­
хәыцуамызт. Иахьа ашкол аҿы иҟалаша, «ҭабуп» ҳәа
иаз­ҳәаз «ҭабуп» ҳәа реиҳәарц уаха еидигало ауаа
рхәы-рыԥхь, аҩы дзыржәуа уҳәа рзы ахәыцрақәа уҳәа
ра­кәын уи дхагалан дызмаз.
Ианакәызаалакгьы, анаԥхьара-ааԥхьарақәа, аҩы­
жә­ра­қәа шьоукы рыҿгьы иара иҿгьы дазгагамызт
Аџыр. Иамур ихы ацәихьчон, аха иахьа бзиа ибаны
акәын дшазхәыцуаз. Ҩышәҩык иреиҵамкәа изкуаз
ашьаԥа хианы игылан. Ама­ла, иахьазгьы аус рацәа
ыҟан, иӡымыз ӡтәын, ижәымыз жәтәын, зҳәазеиԥш.
Аха уажәы иааизар, иаразнак акәыртәып.
Саса инапы ианын урҭқәа реиҿкаара.
Иацижьҭеи иныбжьырҟьа-аабжьырҟьан Аџыр даз­
хәыц­лон иахьа аизараҿ ииҳәаша ажәа.

Уажәыгь абри дазхәыцуа дыштәаз ауп агәарабжьа­
рахьтә амашьына абжьы шгаз.
– Бындәылҵишь, дарбану ас шаанӡа иаҳҭааз, гәыц­­
хәык иакәымкәа дыҟам… – еснагь еиԥш аҵәы нала­ҵа­
шәа даацәажәеит Аџыр, иааиҿыҵымхӡакәа иҿы­ҵа­кыз
имышҭықь ихаԥыцқәа ирыбжьарӷәӷәа. Уи хын­ҩажәа
шықәса ихыҵхьеит уҳәартә дыҟамызт, иӡа­мҩақәа ашьа
рылԥхо ихы-иҿы пашәӡа, макьана ауаҩ-ҿа замана иа­
кәын. Иԥаҵа хырҟәыдаақәа, аџьыка гәӡа аладырҳә­ҳәыз­
шәа иахьеилышлаахьаз, ицизшәа акәын ишинаалоз.
Аџыр иԥҳәыс Мараса, ԥҳәыс шәпа-жәпак, кьаҿк ла­
кәын. Дыццакы-ццакуа абарҵахь дындәылҵит. Абар­
ҵаҿ даангы­лан лнапы лылахь инаԥыракны дыԥшит:
аӡәы «Москвич» аарҵәины, наҟ ахы рханы аанда иаа­
дырӷәӷәала инадиргылт. Нас, амашьына дҭыҵны, аш­
ҭахь узлааиуаз аихатә гәашә ацаԥха аартра ак­раам­
ҭа дадхалт. Зныкыршәа иаа­иртын, аӡ икуашәа еи­ҭа­
ныдиҵан, аркрагьы акыр дадхалт. Нас инеимда-ааи­м­
дан инапқәа днарыхәаԥшит.
Агәашә, ҿыц иршәиижьҭеи рацәак ҵуамызт, инапы
ам­ҟьашьыкәа иҟам.
Ашьҭахь, агәашә днадҵын, ԥыҭк данааскьа, дааҭ­
гылан арахь дааԥшит.
Уи, иԥшышьа злаҟаз ала, лара дибаӡомызт. Ус уҳәар­
гьы, ибжьоузеи уантәи араанӡа…
– Уааи, нан, уааи, узкуа ла ҳамаӡам… – Мараса амар­
дуан ҳарак дылбаарц днаҿалт, иаргьы арахь иҿааихеит.
Мараса амардуан абжьара ааиҩылшахьан, уи днал­
ԥых­хылан дааникылт.
– Сара сзоума шәзылбаауа? Иҟалома! Аԥсра еиӷьын,
ауадаҩ шәаласҵеитеи… – иҳәан, дааӷьаҵәыӷьаҵәит

асас. Ауаҩы ԥшьагьаҭҳа замана, ибжьы иара итәӡам­
шәа, ипаӡа, иҭаа-мааӡа иҟан.
Жәҩангәашәԥхьара лзаатны иккаӡа дынҭаԥшыз­
шәа, Ма­раса дгачамкны уи акраамҭа дихәаԥшуан.
Иаргьы ари змааназ еиликаазар акәхап, ихаԥыц ссақәа
аарԥ­шуа ашьшьыҳәа дыччон.
– Унан, уара ушеибгоу сара. Унан, ухахә сара сцааит!..
– лнапы ыргьежьуа уи ихы-иҿы аҟынӡа дзымҩаӡакәа,
иармарахьшәа игәышԥы лқьышә нақәылкит. Уа иамаз
адырга-гәлаҵа ихьшәашәаӡа лқьышә анынахьыс, иар­
ӷьарахь днагәӡит.
– Ушԥаҟоу, нан, Суслик, уара ушеибгоу?..
– Сыҟоуп ус… Шәара шәышԥаҟақәоу? Анцәа иџь­
шьоуп, шәеибга-шәызҩыда шәахьызбо саҟара сыцна­
ҵоит… – ҿааиҭит асасгьы уи лажәа алгаха ламраӡакәа.
– Ундәылҵишь, уара, иааз думбари… О, уара! О, уара!
Амардуан иҩхалт рҩыџьагьы.
– Ҟоҳ! – иҩнапыкгьы дырҩахан иҿааихеит Аџыр, –
да-да цқьа сухәаԥшыпи, да цқьа узбапи… – иҩнапык
ры­ла даанкылан, ашьшьыҳәа иччо имҵагылаз асас
дихәаԥ­шуан. – Исымҳәози сара, исымҳәози, ибгәа­
лашәо шаҟантә ицәырган исҳәахьаз?..
– Исгәаламшәакәа, ишԥасгәаламшәо…
– Ауаҩра злыҵша данхәыҷугьы дҩашьаӡом! – Аџыр,
уи дааигәыдырӷәӷәаланы, ишьап ԥынҵа дықәгылан
илахь днагәӡит. – Егьырҭ зегьы ирзууазеи, аха уара
уеиԥш аҽа ԥыҭҩык ҳахьӡаны ҳаҟазҭгьы, уажәы ҳшыҟоу
аҵкыс хараӡа ҳаиӷьхон. Аиаша уасҳәап, абыржәы ҳаш­
кол иҭоу рахьтә, аӡәы идамхаргьы, уара иуеиԥшу дыш­­
рылҵуа здыруазар, сызҿқәоу зегьы сырҟәаҵны саа­­
гылон… Апартақәа сышрыб­жьагыло, уаҳа сылым­ша­
кәа сынкаҳан сшьапқәа ааиҵысх­уазаргь… Аа, жәлар
сыр­­наԥхоуп… Исҳәо сеижьозар… Уаҳа уара уцәгьара
сызмырбаша!

– Сара сзакәыхзеи… Акыр ҳалаҟазаргьы, шәара
шәоуп изыбзоуроу… – иҳәеит асас.
– Ҳашԥагылоу, бара! – иԥҳәыс ихы налықәикын
даац­цакит Аџыр, – аҳа, аҳа, аҳа, уааи арахь! Арахь,
арахь! – инапы шикыз аҩны иныҩналт.
Еибартәеит. Раԥхьа столқәыршә жәпак ықәыршә­ны
стол гьежь дук гылан.
– Автобусла уаама, Суслик, ас шаанӡа?
– Мап… «Москвичла»…
– Ус акәхап, аредақциа амашьына амамкәа иҟоума?..
– Аредақциа иамаӡам, аха сара исымоуп, схаҭа…
– Ааи, Гәаџьагьиа рыцҳа абас уибар… Нас игәы
рҭын­чны, шьапылаҵәҟьа дқәаџқәаџуа џьанаҭ дымцоз!
– Ҵиса рыцҳа, лԥа ибзиара лбаны дыԥсыр, лыԥсра
ԥсрас исшьомызт, – дқәыԥсычҳауа ҿаалҭит Мараса.
– Ҳаицымиит, ҳагьеицыԥсуам, мчыс иҳамагәышьоу­
зеи, – иҳәеит Аџыр, имышҭықь иц икылмхӡакәа, –
саргьы даара исҭахын уажәы сани саби хәажажаӡа
рым­ца иахатәа­зар, аха иааг…
– Ус акәгәышьоуп, аха…
– Аҳа, бцаны ибымоу ҵәах-махык аацәырга! Асас
наҟынтәи сицаазшәа сихәаԥшуа сышԥатәари!
– Сара ссасума?.. Иҟалома?.. Иабаҭаху?!.
– Усасуп!
– Ус, иахьа асасцәа срылагылан саар сҭахымызт…
– Иҭабуп, дад, иҭабуп! Убасоуп саргьы сышуқә­гәыӷ­
уаз.
– Насгьы, агазеҭ аҿы абри атәы неиҵыхны иадырбар
сҭахын… Сара сыхәҭахьала…
– Иҭабуп, дад, иҭабуп!
– Иахьа абра иҟало акакала сыбла иасырбароуп,
ҳара ҳусаҿ егьа фақт рацәаны иумазаргьы имцхәӡам.
Аиа­шаз, иара аԥсҭазаара злеибаркугьы дара рылоуп…
Афақтқәа рыла…

– Ишуҭаху, амала ҳахьтәоу џьара акы ҳҿы инҭаҳ­
ҟаҟалап…
– Акрыфа-акрыжә сыҟоуп… Сшәыҳәоит са сзы
џьара акы шәаламган! – уи Аџыр инапы нышьҭагәа
икит, инапы акры ахаразшәа.
– Ҳцәажәалап, ҵәыцақәакгьы аанаҳкылап… Уаҳа
исымоумкын, – дааччеит Аџыр, – акы – анкьатәи
урҵаҩы, ҭаҳмадак, ҩбагьы – саԥшәымоуп…
– Шәара макьана аҷкәынцәа раҵкыс шәыҷкәын­
оуп… Гәыла…
Мараса дцахьан уеизгьы.
– Нас ауаа ҳахҭыгәлозар акәхап, ауаа еилаҳап, ишу­
дыр­уеиԥш, шьоукы-шьоукы нӡааԥсыла ицоит… Уара
урҭ урыласыжьыр сҭахым. Ҳхала ҳаидтәалап, ҳаи­
цәажәап. Шаҟа ибзианы иуӡбазеи заа уахьааз. Сур­
гәыр­ӷьеит, ан­цәа узеигәырӷьаша уиҭалааит, ушьа­пы
ахьы­неихугалак!
– Уи сара исуалуп… Сара шәара шәзы… – Суслик
иџьыба дынҭалан, блокнотк ааҭганы акы наниҵеит.
– Сургәырӷьеит, ааи, анцәа уиргәырӷьааит… –
иҳәеит Аџыр, имышҭықь ихаԥыц иаабжьыхны, – иџьа­
шьатәуп, аиаша уасҳәап, иахьатәи ҳаамҭа ауа­ҩы шаҟа
ихы дахьнаг­ӡауа уазхәыцыр… Ахәыҷы инаир­кны аду
иҟынӡа – зегьы. Уажәы уара абри аблок­нот акы ануҵоит,
еидарам, акра цәгьам, ашьҭра цәгьам… Уџьыба џьара
инҭаршәны иу­гоит. Нас убри ркьыԥ­хьуеит… Адунеи
иахьӡоит, ауаа аԥ­хьоит, иҭоу­рыххоит… Сургәырӷьеит,
анцәа уиргәырӷьааит…
– Абзеиара шәзыҟалааит!..
– Уара умсит, сара схәыҷқәа ракәзаргьы еиҳа сшыр­
меигәырӷьоз… Иумбои, ауаҩ дуӡӡа иакәым, ласбак

уааӡар­гьы угәы азыбылуеит. Уи иамцхәынгьы, уара
сара сзы ухаз­ӡоуп… Ааӡара аҽа усуп. Ауаҩ ибжа агоит,
аха дырҩе­гьых, дырҩегьых ҳәа игәы ихоит, ихоит…
Егьаҩы сзааӡан­даз ҳәа дыҟоуп. Азанааҭ ахаҭа бзиа
ианубо, ахала убас уҟанаҵоит…
– Ииашоуп, ишԥаиашоу… – Суслик ихы маҷк ар­
ӷьарахь ирнааны, иблокнот акы аниҵон аффаҳәа.
– Уи сҳәеит ҳәа сара сзы акы уҩырц уҽазумкааит, –
Аџыр, Суслик инапы ашьшьыҳәа иааникылт. – Иарбан
са­ра жәлары зегьы идурҳартә, агазеҭ иануҵартә иҟас­
ҵаз? Қыҭа рҵаҩык. Сара изласеицәоузеи шәҩык, зқь­
ҩык егьырҭ арҵаҩ­цәа… Ииашоуп, ҩынҩажәа шықә­са
исылшоз аказы сыбаҩ сацәымаашьеит, аха са­ра стә­қәа
рзами, суаажәлар рзы!..
– Мап, мап, – иҳәеит уи, ашьшьыҳәа, инапы Аџыр
иаа­имихын. Хыма-ԥсыма акы иблокнот инаниҵахт.
– Ус ажәақәак анысҵоит. Ианысымҵаргьы ауӡом, аҵ­
ларкәыкә абажә ианамысуа ахы ахьуеит ҳәа, саргьы
џьара акы сыҩ­лароуп.
– Иара саргьы акы сҳәалароуп… Зегьы сҳәоит ҳәа
салагар, шәҟәыкгьы ианӡалом… Насгьы, иарбан сара
усҟак иӡырызго исымоу? Раәстә ныраәстә зкыапии
адпәкәӡ… Абриоуп. Амала абас сугәалашәан уахьааз
даара сургәыр­ӷьеит, анцәа уиргәырӷьааит! Еиӷьу иҟоу­
зеи џьара нацә­хыԥк иадамхаргьы ауаҩы идуҵа­хьан
ианихамшҭлак…
– Сара исыдышәҵахьоу зегьы… Сыбзеирас ижә­
дыруа­зеи?!
– Убзеиара сзымдыркәа, ишԥасзымдыруеи, – Аџыр
амышҭықь неиҿыҵаикыхт, – уара уаԥсамхеи… Зегьы
рзы. Ари еиҳау бзеирас иҟоузеи?!
Сусликгьы иблокнот нықәиҵан, иҿи инапи еиқә­
ҵаны даа­тәеит.
– Шаҟа ҵуазеи ара ашкол уалгеижьҭеи?

– Имҵыкәа, – даахәыц-хәыцит уи, – ашкол саналгаз,
усҟан саб дыԥсит. Адырҩашықәсан аинститут сҭалт…
Усҟан сангьы дыԥсит… Уажәшьҭа жәашықәса ирхы­
лахьеит.
– Нас акыр ҵуама? Ауаҩы абзеирахь ихы анирха
усоуп… Амала, дыцәгьахарц далагар, иҵегьгьы има­
риоуп. Абзеира ҩадоуп, ацәгьара ладоуп, дад, сыҷкәын!
Суслик хыма-ԥсыма аҩра дналагеит.
– Ҳара уажәшьҭа ҳажәит, саргьы уажәшьҭа ҭаҳма­дак
сҟәарҟәаруа апенсиахь сеихеит. Ганкахьала, сышь­ны
са­моуп ашкол сахьаԥырҵуа, аха саназхәыц, ииашан
иҟас­ҵоит… Аҿар амҩа рыҭатәуп, аҭыԥ рыҭатәуп, ир­
маншәалатәуп.
Суслик аҩра даҿын дыццакы-ццакуа, дыццакыццакуа…
– Аха сажәра бзиоуп сара! Ауаҩы адунеи дықә­
нагалеижьҭеи ажәреи аҿареи ыҟоуп. Аха есаамҭа, ажә­­
рагьы аҽаԥсахуеит, аҿарагьы. «Иажәымҭа цәгьа­хеит,
аӡахәа ахар­ҵеит» рҳәон анкьа анхаҩ изы. Уб­ран­ӡагь
днанагон аԥсҭа­заара. Уажәы «иажәымҭа шԥашкәа­
кәахеи» рҳәоит. Абри ақыҭаҿ саб иқәлаз аӡәгьы ма­
шьына имбаӡеит. Уажәы?.. Насгьы, «иуба иумба уа­хьаз
зегьы дарароуп, анышә зегьы еи­ҟаранатәуеит» рым­
ҳәои… Уи мцуп! Ауаҩ иҟаиҵаз нхоит. Аӡәы еиҵа ҟаи­
ҵоит, егьи – еиҳа.
Суслик иҽақәырԥсны аҩра даҿын.
– Ҟәрышә-иԥа исасцәа ҽыжәҵын, иара дҽыжәҵуа­
мызт ҳәа, изакәызеи уара ари аԥшәма ԥҳәыс иҟалҵо,
– дааччеит Аџыр имышҭықь ааиҿыҵихын.
Суслик ари аниаҳа ашырҳәа ихы дҩахан, агәыр­ӷьа­
ра ааиҿықәлеит.
– Ҟәрышә-иԥа исасцәа ҽыжәҵын, иара дҽыжәҵуа­
мызт… Ажәлар ирҳәогьы бзиоуп, ирҭаххазгьы дыб­
зиоуп. Зе­гьы зымчу ҳәа акры ыҟазар – ажәлар роуп.

– Оо, ииашаҭгьы!..
– Абри аԥҳәыс иҟалҵозеи, мшәан, аԥхьамӡарах
слыр­ԥхьаӡома… Бара!
– Аа, снеит, уажәыҵәҟьа! – ҵаҟантәи лыбжьы ааҩит
Мараса.
– Абриоуп аҭаца дзыбзиоу… Сыҷкәын аиҳабы,
ишудыр­уа, зымҩа дыҟоуп. Ара дзаауам, дызцом, иҭаа­
цәара уа иҭаххеит. Егьырҭ аҩыџьа рыҽдырҵысуам.
Уажәшьҭа ҭацак дышьқьыры-шьқьыруа сыҩны дыҩ­
нагылан, иахьеи-уахеи «сбаба» ҳәа салҳәаргьы сҭахуп…
Егьи абжьарак, смаҭагьы агәыды-гәыдыҳәа игара сыр­
ҵысыр, сԥаҵа далахәмарыр сҭахуп.
– Уи ҳәара аҭахума…
Ус, лнапқәа саан жәаба дыркны дааҩналт Мараса.
Дхало-дылбаауа мацара, зеиуа уҭаху фатәыла астол
аалыр­­хиеит. Акәтыжь уҭахума, акәац уҭахума, ачашә
уҭа­хума – унапы зуркрыз уздырамызт.
– Изакә уадаҩузеи… – иҳәеит Суслик.
– Изакә уадаҩузеи, уаԥхьаԥсра соуааит, иузеилас­
ҵақәаз, – лҳәеит Мараса.
– Изакә уадаҩузеи, ари ҳара аҭаҳмадцәа ҳгәы ҟана­
ҵоит, ҳчеиџьыка уҽаурҟьашьыр, – иҳәеит Аџыр.
– Насгьы асҟатәи зегьы. Шаҟаҩ аҿыдаз арҭ рыҟа­
ҵара… Ақалақь аҿы агаз ишадгылоугьы…
– Уи рҵаагак ҳамоуп, мышхәбзазаран исызка­шәеит, –
дааччеит Мараса, макьана иӷәӷәаӡа иҵагылаз лха­ԥыц
ҵарқәа аарԥшуа. – Аиаша уасҳәап, нан, ҭацак сыҩны
дыҩ­нагылазар уиаҟара дсыхәомызт… Уи сшыҿна­хуа…
Сас дҳагӡам… Иааины ҳарбоит, ҳгәы ҟарҵагәышьоит.
Егьа ишоуразаргьы иуҭаху ҟаҵаны, ичаԥаны инҭаур­
гы­лоит, нас иануҭаху икәаԥӡа иааҭугоит.

– Уи быхәоит, ҳәараҭахума, аха Ашәы Шьмаф икам­
башьқәа рыцҳашьаны аӡмах ишҭимцоз амла иаганы
ин­ҵәеит ҳәа, ҳҽырҭынчны ҳаштәаз амла ҳагеит… Сус­
лик, ԥыҭк ыфишь уххь згеит, амла уаҳцәакит…
– Ишԥашәҳәо…
Иҩагылан рнапқәа рыӡәӡәан, рхәы инахатәеит.
Суслик иблокнот даахан уи ажәаԥҟагь наниҵеит.
Нас рнапы надыркын, ԥыҭрак ҿымҭ акрыфара
иаҿын.
– Аамҭақәа бзиахеит, Суслик, – даацәажәеит Аџыр.
Суслик, иакәымыз акы дшаҿыз дақәыркызшәа,
акры­фара даҟәыҵны ихы ҩышьҭихит. Аџыр ҿаҵақәак
ифан, имыш­ҭықь цәацәо ус дтәан.
Суслик иаԥхьа иқәыз асалфеҭкақәа аақәихын иа­
нааи­­ҵих, «Аҟәыд ыфан сумҟьашьын» ҳәа анын иқә­
ҵаны. Даач­чан, инапы аларыцқьан наҟ инықәи­ҵеит.
Аџыр ауатка зҭаз афырџьан аақәихит.
– Ԥаса ишысҳәоз саҟәыҵит, иҳәеит уи, – аамҭақәа
бзиахеит. Шәеиӷьымхаргьы ԥхашьаран. Сара уи сеи­
гәыр­ӷьоит, амала ҳаргьы ҳашәхашәмыршҭын. Ха­ҭа­ла
сара сыԥсҭазаараҿ аԥҟара шьҭыхны исыман, «абзеира
ҟаҵаны аӡы иаҭ» ҳәа…
– Еиҭашәҳәеи… Саҭамыз!..
– Абзеира ҟаҵаны аӡы иаҭ, – иҳәеит уи имышҭықь
ихаԥыцқәа иаарыбжьакны, – ацәгьара ҟаҵаны уҩыҵ­
ра иҵак… Абасшәагь ацуп, аха уи ацәгьа ҟазҵо игәни­
кылалааит, ҳара иалаҳхузеи… Усами?
– Ус акәымкәа…
– Ҳаибазырбаз! – Аџыр ифырџьан Суслик итәы
инаниҟьеит.
– Ҳаибазырбаз!
Нас Суслик деиҭаналаган акраамҭа ҿымҭ акрифон.
Аџыргьы имышҭықь ицқәа ирыбжьарӷәӷәаны, аҟәардә
дынкыдиаалашәа дтәан.

Ашьҭахь аҩы ржәуан. Аџыр – ашкәакәа, Суслик –
аи­қәаҵәа. Аха рацәак рҽеидмырхалакәа игылт. Сус­
лик ашкол ахь дыццакуан. Уа иахьатәи аизара – анас­
кьагара рҽа­хьазыҟарҵоз днарылаԥшыр иҭахын. Дман­
шәалахозар ихгьы нарылеиҵарц, насгьы зегь реиҳа –
аматериалқәа еи­зигарц.
Суслик иҿы еиҳа иаунашьҭын, анапырҟәыҷра-ашьа­
пыр­ҟәыҷра даҟәыҵын, баӷьа-баӷьа дцәажәон.
Ашҭа дыҭганы иаахынҳәит. Уи имашьына акраам­ҭа
алҩа аунашьҭуан, нас зныкыршәа абжьы арган, авиҳәа
амҩа шьҭԥаа аҿынанахеит.
– Иаразнак ишԥаилси… Џьара машәыр ихьра ды­
ҟоуп ҵабга, ҳара ҳҿы дшыҟаз ауаа ирбон… – лҳәеит
Мараса.
– Сара сҟны аҩы зжәуа ирыхьуа зегьы сара исусу­ма?!
Абригь иҳәеит, даалҟьан аҟырҟырҳәа дааччеит.
– Иухьзеи, аҩсҭаацәа ухалама?!
– Ихьӡ сгәалашәом… Ихьӡҵәҟьа… – иӷра инапы
ҭак­ны ашҭа иҭагылаз амжәа ду даҵагьежьуан. – Аа­
шьышь ахьа­ныз «абри закәызеи» ҳәа ианизҵаа… Аш­
кол данҭаз… «Суслик» иҳәеит. Убри инаркны иааи­хь­
ӡ­халан, иаргьы дашь­цылт. Раԥхьа иахыччон иаз­ҳәоз­
гьы… Уажәы ихьӡҵәҟьа аӡәгьы игәалашәаӡом, иҟалап
иаргьы ихашҭзар.
– Ҳа-ҳа-ҳа! – икьатеиах ԥҵәон Аџыр.
– Унан, џьбеит, исаҳауазеи!..
– Иаргьы саб ихьӡ ихашҭын, сыхьӡгьы џьара иааи­
ҿы­ҵеимыршәеит.
Дырҩегьых ччараха иҩаисын, даара дааԥсаанӡа
дыч­­­чон. Нас, ичабра ааҭыхны илаӷырӡқәа ааирыц­­қьан,
ашьха­рахь дыԥшит. Амра агылара агәы иҭан.

– Иахьа сеиҵадырхара иҟоуп… Аӡәы ихабар ҳәа
ыҟа­ӡам… Иара Сасагь дкылымсите!
– Макьана амш-ага ду ҳазхьымӡо иҳамоузеи, зегь ҳад­
галоуп, армазеира заҵәык ауп. Уҽырҭынчны уҟаз, уҽыр­
ҭын­ч­ны уцәажәала, иахьа ауаа аҽакала иухәаԥ­шуеит.
– Бара бызҿу сара зынӡаскгьы хьаас исымаӡам.
Ача­ра – изфо иҟарҵароуп… Аӡәи ҩыџьеи рхала иаба­
хәарҭо. Идыр­хиар ирфап… Ҳара даҽа усқәакгьы ҳа­
моуп… Уи аҵкыс инеиҳау. Сыҷкәынцәа ракәын уажә­
шьҭа исҭахыз, аха урҭ уаҳа ццакышьа рыздырӡом.
Аџыр амардуан дыҩхалон еиԥш, агәашәшьҭыбжь
иаҳаит, нас арезинатә магәқәа рышьҭыбжь, иагьи­­
дырт уи Саса шиакәыз. Аха уаҳагьы дхьам­ԥш­ӡа­кәа
дышиашаз иуада дныҩналан, ашә аиркит. Нас еи­
қәыӷәӷәа-еиҵаӷә­ӷәа хыхь ақьафын иаҵәа зҭар­шә­ны
иҟаҵаз истол ҳарак ду днахатәан, ихы инапы наҵир­
гәеит. Абас акраамҭа дтәан.Дигәа иҽеилаҳәа-иҽеилаца ашҭа дынҭыҵит. Агәашә
апал ылеиҵарц данаақәҵәиаа, ианԥса лԥынҵа ҵәыз­ӡа
ашә­ваз иаԥыҳәҳәон. Уи ашә дывҵагылан дишьк­лаԥш­
уан. Ларгьы иаразнак лҽылӡеит, иаргьы иҿы­неихеит.
Илзаазеи, амзаатә лзааите… Идылбалазеи!
Дигәа дырҩегьых игәалаҟара изыхынҳәит. Дыр­
ҩегьых ишьап шьац амырҽуа дласхеит.
Иахьатәи амш азы иара икостиум ҿыц ишәиҵеит.
Уи ҩынтәҟа рыдагь ижәҩа кылимдацызт.
Дигәа икостиум цхаԥшшәалан. Иӡахны, ихианы
иҟоу иара иқәшәаша аԥшаара уеизгьы ицәгьан, ҭера­

зык иҟны иҿеиҵан, мызкы убрахь дныҟәон. Аҭеразы
уаҩ кьаҿк иакәын, иуаҩыбжара дшынахысхьазгьы,
ихахәы еиларҳәы џьара еилшәарак амамызт. Икости­
ум идишәаларц днеицыԥ­хьаӡа, уи дымгылаӡакәа
дахь­тәаз, хаарада ԥыҭрак Дигәа аҟазарҭа аҭуан хыла
иҵыԥссо дахьгылаз дихәаԥшуан. Нас ҿымҭ аҟәардә
дықәгылан, зхәагақәа зылпыҟҟа Дигәа ишәиҵоз икьаҿ
дадхо, акраамҭа ашәара, агәаҭара даҿын. Абас хынтәԥшьынтә данахижь ашьҭахь, аҭеразы акос­тиум ӡахны
далгеит.
– Иҭабуп, иҭабуп идуӡӡан! – иҳәеит Дигәа.
Ҿыц ацәа даалҵны, иаԥхьа игылаз иаалырҟьан
цқьа деиликаазшәа, ихы-иҿы ааиҿалашеит уи. Ашәы­
теиԥш илак­ҭа иҵашәыз алашьцарагь зныказы ины­
ҵабеит.
– Дырҩегьых акы аӡахра уҭаххозар, усывымсын! –
иҳәеит уи.
Акостиум цәгьамхаӡеит. Ишәны избазгьы ус рҳәеит.
Аха рацәак ишәиҵалаӡомызт. Иара усгьы абзҳәацәа
ры­лаԥш дыҵашәон. Иҽеилаҳәан данкылслак, зынӡа
дыхҭар­куан.
– Дигәа, ауаара ҳаҭ! – рҳәарын.
– Дигәа ахшыҩ змоу уаҩуп, имаҭәа уаара уаҩы
иим­­ҭарц азы, днеины арҵәыра дҩылагылан, махәҭа
имаӡамкәа дышшаӡа изҳаит! – рҳәаларын.
– Адауцәа аныҟаз дақәшәар, ауацәа бзиа иауан, –
рҳәаларын.
Иара Дигәагьы, ас даныхҭарклак, дҟаԥшьхон, деиц­
ра­шәон, аха зны-зынла урҭ алафҳәацәа ражәа убас
иԥиҟон: иӡырҩуаз зегьы рнапы еинырҟьартә. Уи аи­
зарақәа рҿы Саса ажәа анигозгьы, иҳәаны даналга­
лакгьы рнапы еиныр­ҟьон… Адәахьы иандәылҵлак, уи
ицәажәашьа иахыччон.

Амҩаду уахьынангылозҵәҟьа, аладантәи амала­
ныҟәақәа рыла иааиуаз ахәыҷқәа даарылаҳаит. Урҭ
рацәаҩын. «Ее-ее!» – еиԥхыҳәҳәо, еибарччо, рнапқәа
ҟьо инаивыҟь­ҟьеит. Иаргьы дрыхәаччо инапы иҟьон.
Дигәа ахәыҷқәа бзиа ибон. Шаҟа иҭахыз уи ацуҭа
рхәыҷ­қәа зегьы еизганы, мышкы хәлаанӡа аԥшаҳәахьы
дрыццар, хәлаанӡа драхәмарлар, ашьац днылаиан,
наҟ-ааҟ ҩыџьа-ҩыџьала икны иман дгылалар... Да­
ра ааԥсаанӡа иныҟәигалар, аркьыл рзыҟаиҵар... Нас
иш­илшо аркьыл дасны ажәҩан ианалеиҵалак, ак­
раам­ҭа иџьашьаны иаҵаԥш­лар. Аимҵакьача асшьа
дирбар, аҳаскьын зқәиаан иҟоу аԥаҩ иқәиан, икеи­
кеиуа иҟоу аӡыжьаҿ иӡаагьежьыло акал­маҳа ԥшӡақәа
ирыхәаирԥшлар... Ргәышҵа ҩарханы ажә­ҩан иаҵаԥш­
лар, раԥхьаӡа иԥыруа аԥсаатә зылаԥш иҵа­шәо ҳәа...
Аха машәыршәа џьара дрықәшәан, иаабжьырҟьа­
шәа дырмахәмаруазҭгьы, ус мышкы хәлаанӡа ахәыҷ­
қәа дрыцыҩ­уа адәы дшықәу раҳар, абзҳәацәа ауаа
рахь дызкылым­суа дҟарҵон... Зегьы ирынԥоз иара ин­
ԥомызт...
Амаланыҟәақәа ирықәтәаз ахәыҷқәа, рмаикақәа
ҟаԥшь-ҟаԥшьӡа амарда ашьапаҟынӡа инеихьан. Ма­
кьана урҭ рма­ланыҟәақәа ишрықәтәоу ԥыҭк инаскьашт,
аха нас имыл­баар ԥсыхәа амам. Мардароуп. Дара ама­
ланыҟәақәа гатәхоит, аҩы иашьушәа игыргыруа иры­
варгылан...
Дигәа акрыфарҭаҿ дымнаӡацкәа, «Волга» наивсны
инас­кьашәа иаангылт.
Ари Аџыр иԥеиҳаб Леуа имашьына акәын.

Амашьына ашә аатын, дааҭыҵит Аџыр иԥеиҵбы
Рушьни. Уи ҷкәына наӡа-ааӡак, еинаалак иакәын.
– Дигәа, шьыжьыбзиа! – дыччо иҿааихеит Рушьни.
Уи иарӷьа шьапы хамҟәалаӡо ишиашаз иахьықәи­
ргы­лоз, даара иныԥшуан.
– Бзеира убааит, Рушьни! – Дигәа уи днеиԥыххылан
инапы ааникылт.
Рушьни ҿымҭ ихы нарҟәны уи инапы днахәаԥшын,
дааччеит. Дигәагь дааччеит.
Рушьни уанидгыло, уаниацәажәо уԥсы ушьоит. Егьа
ус умазаргьы инкажьны, иара дахьцо сиццап, абри
иҟаиҵо, аду­неи дыззықәу еиӷьу сара иҟасҵозеи ҳәа
угәы иаанагап.
– Ушԥаҟоу, Дигәа?
– Сыҟоуп... Уара ушԥаҟоу, Рушьни?
– Ус...
– Уалгеит... Акы еиԥшымкәа сеигәырӷьеит!
– Салгеит... Аха макьана схы ахьсырхараҳәа акгьы
смыӡ­бац.
– Арахь... Ҳа ҳахь...
– Исыздырцәом... Ҳаибабар, ҳаицәажәар, сҭахын.
Угә­­хьаазгеит. Уаха ҳара ҳҿы еизақәарц иҟоуп, ишу­дыр­
уа. Унеи, акы еиԥшымкәа суҳәоит...
– Иԥшӡамхар!..
– Ассир уҳәоит, уареи сареи ҳабжьароу? Нас уа са­
ра бзиа избо кәакьк сымоуп, – иҳәеит уи ибжьы аар­
маҷны, маӡажәак иҳәошәа, – ҳаҩнашьҭахьтәи аҿа­
ԥара... Убри зегьы ажәытә ҳабду инапала иргылаз
акәас­кьа ду андыр­бгоз иамырхыз аӷәала иҟаҵоуп.
Ахьатә ӷәы. Ашьҭахьала амра ианаршлак, афҩы лаҳала­ҳауа иҟалоит. Уи афҩы исгәаланаршәо удыруоу?
Ахьеи­ԥшҵәҟьа ишәҭуа аҽакы ыҟам!
Дигәа дааччеит.

Аиашаз, Рушьни даара асахьа бзиа змоу ҷкәыноуп.
Ҩныҵ­ҟала убасҟак дыԥшӡоуп, уи цәырызгашаз аҭеҭԥш
имоур ҟаломызт.
– Уара! – амашьына ашьҭахьтәи ашә аатын ихы
ааҭ­ирҳәҳәеит ахҩеишьцәа ргәыбжьанытә Заур. Уи
ихы-иҿы аазыхәхәаны, ҵаҟатәи иқьышә ԥшӡа арахь
иҭцаны, ибла­қәа цырцыруа уахьынеиҿаԥшуаз, ха­
раӡа џьара Рушьни дахьиеиԥшқәаз ыҟан. Аха ицәа­
жәашьҭыбжь анаауаҳалак, урҭ злеиԥшыз узгәам­ҭо
уаа­ҟанаҵон.
– Снеиуеит, снеи!.. – иҳәеит Рушьни уи иахь.
– Ишәзеибымҳәозеи, уара, иахьа? – дырхыччашәа
ҿааиҭит уи.
– Дигәа, унеиуама?
– Снеиуеит, Рушьни!
– Сыԥшуп... Амала умнеикәа умун!
– Уара ҳшыццакуа ухашҭма? – уажәы амашьына
аԥ­хьа Леуа ихы ааҭирҳәҳәеит. Уи Рушьни дызлаиеиԥ­
шыз зынӡаск­гьы акы узидбаломызт. Иӡамҩа ҭҭәаа­қәа
ҭҵәрааны ицон, дӡыӷраԥшьӡа...
– Хҩык аишьцәа кьатеик ааихызҵәаз… – иҳәеит
Рушьни.Убасҟаноуп Дигәа иангәеиҭа уи илахь шеиқәыз.
– Ауа­ҩы даниуа акгьы зҭаӡам аҵәцаш даҩызоуп: аҩы
иҭоу­ҭәар аҩы иныԥшуеит, аӡы иҭоуҭәар – аӡы... Ахи
аҵыхәеи егьи амгәарҭа ду ауп – аԥсҭазаара…
– Снеиуеит уеизгьы-уеизгьы! – иҳәеит Дигәа дыр­
ҩегьых, – снеиуеит!
– Иҭабуп, Дигәа!
Убри аамҭаз, амашьына иаалырҟьан аус адырун,
еиқәа­ҵәаӡа алҩа ықәырч, иҭрысны иҩаҵҟьеит. Рушь­
ни, Дигәа ди­хәаԥшны дааччашәа иуит. Инапы ааи­
михын, уаҳа акгьы мҳәа, ирӷәӷәаны ишьапы иҵшьуа
иҿынеихеит. Амашьына акрыфарҭа иахьаавсыз иаан­
гылт. Рушьни данахьӡа, ашә ааиртын, аӷьеҩҳәа ины­

дижьылт. Амашьынагьы асаба хәхәаӡа ишьҭкәы­цәаа
иаман аҿынанахеит...
Дигәа акрыфарҭа даннавала, уахь дымԥшӡакәа дав­
сырц дыццакны ддәықәлеит. Аха блаҵыхәала дибон
ашә аҿы зхалаҭ шкәакәаӡа игылаз. Уажәы-уажәы лыб­
жьы лыр­гоит ҳәа дазыԥшын, аха ҿылҭуамызт. Заб­џьар
шьҭазҵарц зҭаху ар рбираҟ шкәакәеиԥш, ашә ды­
лагылан уи.
Дигәа дхьаԥшны дыԥшит. Акрыфарҭа аҩныҵҟа
уаҩ дыҩ­нимбааит. Лара аӡәзаҵәык лакәын абуфеҭ­
гьы иҵагылаз акрызфозгьы рымаҵ зуаз. Уи иӡәӡәаны,
иуанҭаны илшәыз лхалаҭ шкәакәа леиҿкаашьа еиӷьна­
тәуан, насгьы еиҳа дын­накылазшәа, деиқәтәазшәа
унарбон.Дигәа дицәымӷӡамызт уи, аха ауаа шеилагылоу убри
аҩыза акы наигәыдылҵон, ихы ахьигара изымдыруа.
Ди­цәымӷ акәым, дрыцҳаишьон, аха иара мыцхәы дых­
ҭак­ны длыман.