Ашацәа ртәарҭа - 18

ҳаинструктор дысзылыԥхар!» – сгәы инҭысҳәааит. Иаахагьыжьны аеродром ахь зхы рханы идәықәлаз ҳаинструктор,
сҩызагьы саргьы ҳнаишьҭалеит.
Шәымҭақәак рыла аеродром аҿы ҳҽынкаҳаԥсеит.
Ҳҳаирпланқәа ырҵәины, рҭыԥқәа рҿы иааҳаргылан,
ҳҭыҵны астарт аҿы ҳмааицкәа;
– Аекскадрилиа, ацәаҳәа шәықәгыл! – фицер ԥырҩык
ибжьы нҭицеит. Зегьы аттаҳәа инеивагылт. Иҟалаз закәу
сзымдыруа сшыԥшыз, аԥырҩцәа реиҳабы дтәаа-маауа дааин, ацәаҳәа иқәгылаз акурсантцәа раԥхьа даагылт.
– Акурсант, Мқанба, ацәаҳәа уалҵ! – иҳәан, иҽыриаша­
ны даагылт. Егьырҭ афицарцәагьы ааивагылт.
– Сӡырҩуеит, аҩыза аподполковник! – саԥхьа игылаз
акурсант еихасыҟәшәа иҟаз ижәҩахыр апҟаҩ аахсыргеит. Иӷәӷәаны самхасцәазар акәхап, амалагьы, ихьыҩршәа
иҟаз ижәҩа зынӡа инеихьыԥсааит. Нас деиҵакы-еиҵакуа,
днеиҭаҵны, амҩа ансиҭа, бзиак ишазҳәамыз сцәа иалашәан,
сшьанӡаақәа еидыкшало, саалҵын, ацәаҳәа аԥхьа саагылт.
– Иахьатәи маршрутла аԥырраҿы, аԥырра азакәан
ишаҵанамкуаз ала, ажәҩан аҿы хаԥышәала «Бочка»
ахьыҟоуҵаз азы, жәамыш аԥырра уаҟәыхуп. Убри анаҩыс,
ҩымыз ақалақь ахь ушьҭра аҵыхәа ԥҵәазааит. Аҩыза,
алеитенант аиҳабы, абыржәыҵәҟьа аԥырра даҟәыхны,
уаҵәыҵәҟьа ашьҭаҵарҭа ахьчаразы ҟарулс ддәықәҵа! –
иҳәан, аподполковник иблақәа ҵырҟәыҿны даасыхәаԥшит.
– Аҩыза, аподполковник, ажәак сҳәар ҟалома?
– Мап, иҟалаӡом! – сааҿахиҵәеит.
«Ҩымыз дуӡӡа Гәында лыбла сынҭамԥшӡакәа!» –
сынкагәырҩеит сеиҵаӷәӷәа сахьгылаз!..
***
Угәалашәарақәа уара иуцуп, ауаҩытәыҩса! Агәала­
шәара­қәа, ацәқәырԥа еиԥш есқьынагьы ихыш-хыҵәоит.
Уара, адгьыл уақәлахоз џьызшьоз, иузгәамҭаӡакәа уш­
лацқәа неилаҩҩуеит. Иузгәамҭаӡакәа, ажәра хьшәашәа
шуҭаауа адырра узҭо, цәаҳәа еиқәаҵәак, имҳәа-имырза,
раԥхьатәи ашәахсҭа еиԥш, уӡамҩа аҽалнадоит. Уажәра
уҭаанӡа игәоумҭацыз уарма благьы аԥыр-ԥырра иалагоит.
Уажәраанӡа игәоумҭацыз улаԥықәшәагьы дыррак унаҭоит,
аха уара иуздырӡом, уи адоуҳа иузаанашьҭуа ацәанырра
гәырҩоу, гәырӷьаҿҳәашоу! Уара иуыздырӡом, избанзар,
есымша иуцуп угәыӷра еижьага. Агәыӷра еижьага, гәырҩеигәаҟреи урылганы, ажәҩан ахь уханагалоит, угәалашәарақәа
ҿыцҳҳараӡа рыԥсы рханаҭәҳәоит!
Агәалашәарақәа, агәалашәарақәа! Агәалашәарақәа,
ах­­ҭыс сахьақәа рыԥсы рхазҵо, даҽазныхгьы ахәыцрақәа
ирыԥ­сахацу, гәырҩа-гәырчы иаҵабзаҳәо. Агәыӷреи агәала­
шәа­реи ахьтәы цҳа рыбжьазҵо, амши-аҵхи абырфын хац
еиԥызшьуа…
…Стәоуп ажәра шкәакәа исҿанарҳәҳәыз асы-шәыб
сҿалаҳәуа. Абыржәыҵәҟьа акәушәа ашацәа ртәарҭа иҭыҩ­
уеит, Сибраҟа асыҭәҳәеи афырҭыни иргәылыхәхәа иааҩуа
аҳаирпланқәа рыбжьы.
Саргьы сқәыԥшӡахуп! Абыржәы акәхуп аԥсҭазаара
арҟыра мҩа сананылаз. Алакә еиԥш сажәра ныҵабеит.
Акыр-кырҳәа, иаалырҟьаны, инасҿаччеит сҿара анасыԥ.
Сгәалашәара, исыциз, исыцыԥсуа амҵәыжәҩа сныҵакны
ҳаеродром ашҭа инҭаԥрит!..
***
Аӡын аҟарулра еицәасшьо акгьы ыҟамызт. Зыԥсӡы
ааҩуаз аԥҳәыс леиԥш, уахатәи аҵх, аурҭ шыҵәаа-ҵәаауаз,
асыҭәҳәа шеиланарҩынтуаз, иҟьаҟьаӡа иаашон. Аха дгьы­
ли-жәҩани неимаҵәозаргьы, уҭыԥ аҿы угылазар акәын.
Усоуп ар рзакәан шыҟоу.
Уаха ҟарулра ицоз срылан саргьы. Уцгәы ԥсы адәахьы
икауршәрымызт. Еимаҩны илеиуаз асырҳәы, икаԥсаанӡа,
афырҭын аҵасны еиланаргьежьуан. Аҩны ахыбрақәа ир­
хьынҳалаз ашьашьалқәа еилаарцыруа, ахьӡы рхьы­хәхәа,
икахәхәа-кахәхәа икнаҳан.
Ҳшәақьқәа «ашьхәа» иарганы, ицыр-цыруа иахькыдгылаз, иаакыдхны ҳандәылҵны, зегьы ацәаҳәа ҳнықәгылеит.
Аҟарулцәа еиҳабыс иҳамаз алеитенант Сидорови, уи ауыха ҳаучилишьче аҿы ҷаԥшьаҩыс иҟаз амаиор Курбатови,
рмахәарқәа адима ҟаԥшьқәа рыҭаны, иааин, ҳаԥхьаҵәҟьа
иаагылеит. Иззакәу сыздырам, абри Иван Долич иеиԥш,
аханатә аахысгьы, лахә-лахәы дсыхәаԥшуан, аха сара
ҵангьы-мцынгьы сҽиҿасыжьуамызт. Ԥсыхәа ахьынӡамаз,
сивсуан. Мшәан, убриаҟара дуаҩымызт, акәымзар, митә
ҟалама данаасывала, сымаҿа саргәҵысҭа ианаамҭаз…
Ажәа ахы мҳәакәа, аҵыхәа узҳәом. Аҽны ақалақь ахь
ацара азин сырҭан, сыццакы-ццакуа сышнеиуаз, Курбатов
даасҿаҳаит. Данаасывысуаз, сымаҿа схы инадыскылеит.
Иаргьы имаҿа ихы инадикылан, дааҭгылеит.
– Ақалақь ахь ацара узлақәиҭу ашәҟәы сырба! – иҳәеит,
иԥынҵа ахәыдыра хыҟаԥшьааӡа.
Иаацәырган, инеисыркит.
– Ушьҭа ухынҳәны уахьааз уца. Ушнеилак, укомандир
иаҳәа, ақалақь аҿы афицар дануԥыло, ухымҩаԥгашьа ахьузымдыруа азыҳәан ушсырхынҳәыз.
– Аҩыза, амаиор!
– Ҿыумҭын! Иудысҵаз нагӡа! – сыга-сҿы амырҳәаӡакәа,
сҿы ҩеихеикит…
Иҟасҵагәышьооз, усгьы ныҟәашәа бзиак ылызкаауаз
сакәӡамызт, зынӡа сгәы нкыдҳан, сваа-ваауа сышьҭахьҟа
саахынҳәит.
Ашьҭахь, скомандир диԥхьан днеиган, укурсант санивс
ауп имаҿа ихы ианадикылаз иҳәазаап. Ишьапқәа шьҭыхны
икыдымҟьаӡакәа дсывсит иҳәазаап. Ажәакала, скомандир
ари заҳаз соума, иҳәан сааӡаб сыла иаирбеит… Урҭ зегьы
уажәы амаиор Курбатов иблақәа ирхызбаалон.
– Згәы рахәым аӡәыр уҟоума? – дҵааит Курбатов.
– Мап, зегьы ҳагәқәа Анцәа ишиҳәара иҟоуп! – акур­
сантцәа рыбжьқәа неиларыԥсеит. Сара ҿымҭӡакәа, аҵы­
хәахьшәа сахьгылаз даасҿаԥшын:
– Уара зҿумҭуазеи, исҳәаз умаҳаӡеи? Узлазбо ала, угә­
қәа еиҟарам ҳәа сыҟоуп? – илаԥш насылаирҟацеит.
– Иашагәышьоуп, аҩыза амаиор, рацәак схы еиқә­
шәамшәа збоит! – сҳәеит, гызмалрак аҵамҵакәа.
– Ухы еиқәшәам, ыы? Алеитенант Новиков, акәрсант схы
еиқәшәам иҳәеит. Дганы, аилагацәа рҳақьым дирбатәуп,
абыржәыҵәҟьа! – иҳәеит, иԥшынҵаӡаны.
– Сара схы сыхьуеит ҳәа ауп исҳәаз, аҩыза амаиор! –
сҳәеит, сыбжьы ныҵакны.
– Унапы ухы иадымкылаӡакәа, афицарцәа урывыҩр­
ны ақалақь ахь уанцо, ухы еиқәшәоуп, асааҭ еиԥш аус
ауеит! Уажәы ҟарулра ацара амҩа уанықәгыла, иаразнак ухы абру алҟьеит, ыы? Акымзарак, ари асыҭәҳәа
ҳамҭак уныцәгылар, ухы аҭыԥаҟны ашәымҭак инаганы иҭанартәоит! – иҳәан, Курбатов Новиков илымҳа
дынҭахәыҭхәыҭын, днаҳадҵ­ны дцеит.
…– Сара ҟарулра ацара ахԥатәи агәаран аҟны исықә­
шәеит. Аҵх агәы анааиҩнашоз, аџьаԥҳаны зыҩназ склад
дук снадыргыланы, уаанӡа иқәгылазгьы, сназгазгьы
хынҳәны, аҟарулцәа ҳҭыԥ ахь ицеит. Уажә адагьы ҟарулра
сымцацкәа сыҟазма, аха уахеиԥшҵәҟьа ауеиа бааԥсы
сымбацызт. Асырҳәы илеиуаз, еилаҩынтны, нахьхьи, џьара
еиқәыжәахәа, еиқәырчаҟәа ишьҭанаҵон. Иҵәаа-ҵәаауаз
афарҭын улымҳа ҵнахуан. Сара уи ауыха иӷәӷәаҵәҟьаны
сеилаҳәан. Сбамба еиқәеи, сбамба кьаҿи сшәын. Убри
ахыхь сышнел, сышнел ахыхь асысцәа зыҵҟьаз акәалӡ
иаҩызаз схам ду сшәын.
Ауыха, афырҭын, асыҭәҳәа шауазгьы, убри аҟара иӷәӷәа­ны
иҵаауан, схамы аҵыхәа иадшәылаз ашьашьал, сахьынеиҩеиуаз, асы иахьыласуаз, ихәхәа-хәхәаӡа аҵәаӷәасҭақәа
аннаҵон. Аҩнынтәи пасилкала исзынарышьҭыз аласатә
напҭырԥақәа хԥа еихарԥаны исымӷан. Убри ахыхь, аучилишьче аҿы ҳасҭаршын исиҭаз абаикатә напҭырԥақәа,
аҽыҩрадаӷь еиԥш, еиԥхьчаа-еиԥхьчааӡа хыхь ирхарԥан.
Ашәақь аҵӷа сыжәҩахыри, смахәари ирхаломызт, аҟынтә,
ус, наҟ-ааҟ смахәарқәа ирынҵаны слеи-ҩеиуан. Анцәа имчала, еибашьра-еибакра ыҟамызт, зехьынџьара ҭынчран.
Ус акәымкәа, ҳаи, ҳәа сгәы сҽанӡамкәа, аӡәы саԥхьаҟа
даацәырҟьар, мамзаргьы, иудыруазеи, Анцәа иишәихьоу
егьаџьара егьаҩ ыҟоуп, цәгьахәыцҩык цәгьарак игәы
иҭакны, маӡала дшаауа, деиқәаҵәаӡа аурҭ дналызбаар, ишԥазуаз. «Уаангыл, узымцеит» ҳәа алеи-аԥси рыбжьара, сшәақь хыршаны, аҵхарҭа снацәа наҵаскып ҳәа
уҟазу. Сыхә-нацәкьаракгьы зҭаз снапҭырԥақәа, сшәақь
аҵхарҭаҿы изнеиуамызт. Абжьарак, урҭ сых-напҭырԥакгьы
сымӷысхуеит ҳәа салагаргьы, акәкәҳәа сшацрыхоз, ма сыкны, сшәақь схы ианҟьаны исымихуан, мамзаргьы, снапгьы сшьапгьы ҿаҳәаны, ссаса кьынтыжәк нҭаџьгәаны асы
снылаижьуан. Иара иааиҭахыз ҟаҵаны, иԥаҵа далаччо
дцон. Иамуӡар, закәыхи, схы аҟыгә нықәиргар, амала305

гьы ахьҭа сареиџьхьан, сыԥсы хәыҷы насхырҟьыҵәааны
сныԥсхеишьуан. Аха ус уаҩ дшысԥырхагамхо здыруан. Уи
аганахь ала сгәы каршәны, аӡахәаш рқьақьа быжьԥаны
иҟаҵоу аԥсуа шәаҩақәа реиԥш, соупцәатә магәқәа асы
ҩамгылах инылажьуа, сахьылеи-ҩеиуаз, ихааӡа хәыцрак
сынҭанагалон.
Сылаԥш иаахгылон ҳхәышҭаара ахчныза ықәырҭәааны,
ҳаҽҳәаҿы еи-ҿашуаз акәасҭхарамца. Арасаҵәы иахаҵаны,
аҽҳәа иҽҳәарҵәиуа, ашша алхәаҭо сан илӡуаз ажьҵаа.
Акәац иахьыӡсаны ахәышҭаара акәицқәа ирықәҭәоз ашша
ацәыкәбарқәа, абыржәыҵәҟьа рыфҩы хааӡа исаҳауазшәа
збон.
Ацәарҭәеиԥш, абысҭа ҩеижьӡа, сан ҳашәтә еишәахьча
инықәылҵеит. Акәацгьы ҟаԥшьӡа иӡны арасаҵәы иаахылхын, схәы инақәылҵеит. Акалам џьам ала ахарҵәы пашәӡа,
амсатә мҳаҵә шкәакәа, ахәы раки мацәхарҟәарки инаӡо
схарҵәы инхлыршәлеит. Саргьы снапы ӡәӡәаны сҿаасхеит
схәы снахатәарц…
…Сызхаԥало снеиуаз сышьҭақәа анаанҵәа, саангылан,
ҩаԥхьа сышьеи-сышьеи неиқәҵо, сышьҭахьҟа саахынҳәит.
Нахьхьи, аарла шьоук рышьҭыбжь саҳаит.
– Уарбан уа иааиуа? – сыбжьы снақәыӷәӷәеит.
Ашьапышьҭыбжьқәа ахәырд-хәырдҳәа асы рыҵарапо,
иахьааиуаз саҳауан. Ашьапышьҭыбжь ахьсаҳауаз ахь,
инкылкааны алашьцара сналаԥшит. Аӡәы ихәынгасҭа
снахьыԥшит.
– Уарбану иааиуа, ирласны уҭыԥ аҿы уаангыл! – сыбжьы
ӷарыӷаҭәа насхасцалеит. Аха зцәаара збоз ауаҩы, сыгәхьаа
мкӡакәа, дышиашаз ихы сықәкны иҿааихеит.
– Уаагыл акәымзар суеихысуеит! – Снапҭырԥа ду
саԥхьатәи схаԥыцқәа инарыбжьаркны, икны саахан, иаа­
сымӷысхит. Снацәа дуи, схысга нацәеи рхы ианақәиҭха,
ашәақь ахаршалага надсыркит. Сара стәала сыҽсырхиеит.
Сыхьҭакрагьы схашҭит… Сшьамхқәа сыҵамгыло аҵысра иалагеит.
– Уаангыл, схысуеит! – сҳәеит ҩаԥхьа. Аха мап, даан­
ҿасуамызт. Ҩажәеи жәаба ҽышьахәар ада набжьамкәа,
данысзааигәаха, сшәақь аԥынҵа аҩада ирханы, аҵықь
ааҭсыргеит.
Иааиуаз даангылеит.
– Архәҭа адежурни соуп! – ибжьы насықәырмчны, даҽа
шьаҿақәак неихигоны:
– Апороль! – сҳәеит сара, аҟарулцәа рзакәан инҭаршәны.
– Иууазеи, уара, уеиҳаб иоума узхымхәыцуа? – ибжьы
нҭицан, ҩаԥхьа иҿааихеит.
Уаҳа ажәак мҳәаӡакәа, инеихыкны, ҩаԥхьа аҵықь
ааҭсыргеит.
– Абыржәыҵәҟьа ухәхәаӡа ҵаҟа уанышьҭамла, укылкааны суеихысуеит ҳәа сыбжьы ахьынӡацоз сиқәыҳәҳәеит.
Сара азин сыман, ахынтә раан дысхымхәыцкәа иҿааихар,
иҳәҵәыҵәҟьа нкылкааны еихысра. Сшәақь азатуар абжьы
рганы инаҿасыргьыжьын:
– Шьаҿак уаҳа инеихымгакәа, абыржәыҵәҟьа уанышь­
ҭамла… – сымҳәацкәа, иааиуаз ԥшьынаԥха асы днылаиеит.
Схыс бжьқәа заҳаз, ҳҟарулцәа реиҳабы дрыцны, хәҩык
акурсантцәа еиқәных иаакылсит. Сара урҭ шракәыз шыздыруазгьы:
– Шәарбанқәоу иааиуа? Уа шәаагыл! – сыбжьы насыргеит.
Аҟарул, аначальник, апороль аниҳәа, саргьы сҽааи­қәыскит.
Зегь шеицыз асы илажьыз ианааихагыла, иаргьы
дҩагылан, еиманы сахьгылаз иааит. Асы илажьыз Курбатов
ихаҭа-ԥсаҭа иакәын…
Сҭыԥ аҿы аҟарул ҿыц днадыргылан, изаҟаразаалак
ак ҟамлаӡазшәа, иандәықәла, саргьы сшәақь сазқәынҵа,
сышьшьылаҳауа снарышьҭалеит.
… Уи ауыха уаҳа ҟарулра сырмышьҭӡеит.
Абри иҟасҵаз дкурсантыз, дфицарыз, иреицәа-иреиҳа
аӡәы ажәак ахимҳәааит. Амала, «акаамеҭ шԥаҟоуҵеи
уара рыцҳа!» ҳәа аанарго, ҳкурсантцәа срыцҳашьаны
исыхәаԥшуан. Аха акгьы ахьахырымҳәаауаз сгәы ԥнажәон,
схы схәыцырҭахон.
Ҳамҭак ашьҭахь, схьагәгәа сзыԥсу рахь сдәықәырҵозар
акәхап! – гәырҩала сгәы сҭацәажәон. Аха Шәача шыҟоу
снықәлар, арҭ ссалдаҭ чынқәа аақәыхны, егьырҭ счамадан иҭоу, сыхәда иқәырхыз скурсант чынқәа нықәысҵап.
Сқыҭаҿ сынкылсып. «Уахьца уаалеит!» – рҳәап, шьоукы
сбара еигәырӷьаны, даҽа шьоукыхгьы, ҳзашьҭоузеи ҳәа
дәыԥсшәак сарҳәап.
– Кыраамҭа уаанхома?
– Уанбахынҳәуеи?
– Уԥши уара, дшыҟалаз! Убасауп, баба, ар рцәа ухалар
ушыҟало!
– Абри бӷарҵахьы дшықәԥози, аимҵакьача дшасуази рыла, дшыԥырҩхоз ҩашьомызт! – ирцәагоузеи, аӷьара
иаҩызоу аԥсшәа, ахы ахьуам, агәы ахьуам! – ԥсышәа ҵҩы­
заақәак рҳәап. «Мамоу, сара сшаара сааӡеит, уаҳа схынҳә­
ӡом, соурышьҭит!» – сҳәар, рҿы иадмырҳәаргьы: «Ани
иакәызма аԥырра зҵоз, наҟ дыҭцаны даарышьҭит!» – рҳәап,
аҟыр-ҟырҳәа исхыччап… – Акакала иааидысымхәыцлаз
ҳәа акгьы ыҟам. Аха сгәы злазбаашаз егьсызхәыцуамызт.
Аучилишьче сыҭцаны, аҟарулцәа рротахь сшиаргоз, анс-арс
акәымкәа, агәра ганы сыҟан.
Адырҩаҽны ахәылбыҽха ҟарулра иҟаз хынҳәны
рҭыԥахь иааит.
– Ауаҩы дызқәымшәо акгьы ыҟаӡам, ишԥоуури, узықә­
шәаз ухы анурнаалароуп.
– Иашоуп, иаша, ихьааугеит ҳәа, риашашьа змам аус
иабахәагәышьо.
– Егьаурым, аучилишьче аанужьыргьы, сынтәа унхаргьы
ҳаԥхьа аинститут уҭалар, ухы-угәы ухоуршҭып. Ауаҩытәыҩ­
са ицәа иҭамӡо егьыҟаӡам! – иааимырҟьа-еимырсны,
сҩызцәа гәыжьжьага ажәақәак насарҳәеит.
Сара схы аасырҵысит, иахьатәи сгәырҩа ахьсыцеи­
ҩышә­шаз, ҭабуп ҳәа шәасҳәоит аанарго.
– Аескадрилиа аклуб ахь шәыҩнал ирласны! – аӡәы ибжьы иргеит абри аамҭазы. Аизара зызкыз сара шсакәыз иаразнак издырын, снеилууа сцеит.
Акурсантцәа еибарҵысны аклуб иҩналеит, саргьы
аҵыхәтәаншәа.
Амҵ ԥыруазар амҵәыжәҩа шьҭыбжь уаҳауан.
Ҳучилишьче аначальник, аԥырразы ихаҭарнак аполковник Степанови, иара Курбатов ихаҭеи, ҳескадрилиа акомандир дрыцны иааҩналеит.
Зегьы адруҳәа иҩеибаргылан, рнапқәа рываԥсаны иаагылт. Рышьҭахьшәа иааҩналаз, ҳҟарулцәа еиҳабыс ирымаз
алеитенант, «шәтәа!» ҳәа акоманда аныҟаиҵа, зегь рҭыԥқәа
ааныркылан, иҟаларызеишь ҳәа рыԥсы ӡаны аӡырҩра иалагеит.
Схы ларҟәны сахьтәаз, сынцәыҵыԥшны, астол агәҭаҵәҟьа
иахатәаз Курбатов снеиҿаԥшит. Иџьымшьқәа амалагьы
еимассын, зынӡа ихьыдышьшьын иблақәа рҵәахуан. Измааноу уара идыр, Степанов даасыхәаԥшын, иқьышә ачча
нықәыххит!
Уи сара знык дсыцԥырхьан. Аҽны, знык аеродром
ҳнахыԥырны ҵаҟа ҳантәа, аҳаирплан дааҭыҵын, абри
нап идкылатәуп, абаҩхатәра злоу курсантуп, ҳәа аескадрилиа акомандир иҿы сирҽхәахьан. «Аӡы иаго аҭәыц
дахьынҳалоит!» ҳәа шырҳәо еиԥш, уажәы уи иччаԥшьи,
зны сыширҽхәахьази анааидысхәыцла, гәыӷрак ацәаара
сгәаҵа инҭаԥхеит. Аха Курбатов асы дшыласыриақәаз
анаасгәалашәа, сцәа-сжьы ҩасхибаҳәан, сгәы аӡыӡара
нҭалеит.
Зехьынџьара ҭынчран.
Курбатов ихы ҳкомандир аескадрилиа инаидкылан,
илымҳа дынҭахәыҭхәыҭит. Уи акәхеит. Ҳкомандир дҩагы­
лан, акурсантцәа еиқәырԥшьыхаа итәаз днарылаԥшын,
абас дналагеит:
«Ҳара ҳучилишьче иалгаз рахьтә ирацәаҩуп Аџьынџь­
тәылатә еибашьра аан, фырхаҵала жәҩангәыла аибашьраҿ,
аӷа иҳаирпланқәа ԥыххаа илазышьҭыз афицарцәа аԥырцәа.
Урҭ шәара зқәымыз ахьшьыцбақәа ртрадициа лыԥшаахқәа
шьҭыркаауеит, хьӡи-ԥшеи змоу ҳучилишьче иҭоу аԥырцәа
ҿарацәагьы. Ҳара ҳкурсантцәа ахьургылалакгьы, руалԥ­
шьа хьаҳәа-ԥаҳәада инарыгӡоит. Ус еиԥш иҟоу аԥырҩцәа
рдисциплина ааиламхәаӡакәа, аҵарагьы бзианы изҵо,
аԥырраҿгьы ихәыдам, аҟарулраҿгьы узықәгәыӷша акур­
сантцәа ҳамоуп».
Аха, «аирак рҿы хәахәак дрылҵуеит» ҳәа, абригьабригь акурсант иҟаиҵаз ҳәа, уажәымзар-уажәы, сыхьӡ
неиҿаиршәуеит ҳәа сшьамхқәа сыҵаҟәало сыԥшуан.
– Даагап, иаха аҟарулраҿы ахаҵара ҟазҵаз ҳкурсант
Мқанба! Ари акурсант раԥхьаӡа ҳучилишьче данҭала инаркны, иубартә иҟан ҳаискадрилиа ахьӡ шҭигоз. Аԥырраҿы
акәзааит, аспорт аҿы акәзааит, зегь рыла дҿырԥшыган.
Аха иахьатәи аҟарулраҿы, акы еиԥшымкәа афырхаҵара
ааирԥшит. Дфицаруп, ҳаучилишьче зегьы аҿы ддежурниуп ҳәа акәымкәа, аҟарулра азакәан еилаганы, дԥишәарц,
иара аҭакԥхықәра ззиуаз апост аҿы инеирц иақәызкыз
ауаҩы, ишиқәнагоз дизныҟәеит. Акурсант Мқанба иҟаиҵаз
ахаҵареи, агәымшәареи, агәеилгареи рзыҳәан ҳескадрилиа
ахьӡ ала аџьшьара иҭоуп. Убри анаҩс, жәамш ԥсшьара
иԥсадгьыл ахь ацара дақәиҭуп! – иҳәан, днеины астол днахагылеит ҳкомандир.
Сара сҽеидыԥсаланы саагылт, сгәырӷьара хышхыҵәаны
ицон.
Аклуб иҩнатәаз акурсантцәа рнапеинҟьабжь аҭуан
ҵнахуан. Аҵанӡа саақәыԥсычҳаит. Схы-сҿы насхаччан,
скомандирцәа снарзыԥшит…
Счамадан цәхаԥшь кны, сышнел смахәар иахаршәны,
Тур ихәы сықәланы снеиуазшәа збон!..
***
Схы здыруа саныҟала инаркны, ес-уажәааны Ашацәа
ртәарҭа ахәы ԥшӡа иқәгылоу ҳныҳәарҭа ахьаца амҵа
снатәалон. Ес-мра аԥсымҭазы, абра сааины снатәацыԥхьаӡа
исгәалашәоит, сабду ицәашьы хха-ххо иаркны, иҿи-инапи
ӡ-хьамԥшла иӡәӡәаны, ишуқьаҭ харԥ рышҳа иеихадақәа
инархысуа, ихарԥ ахәда ҵрыԥхаа иаҿаԥсаз асадаԥ
ҳәынҵәрақәа ыҵарбаҟа еибаркны, ҿыц ихәгабз зқәашьыз
ихәы карфаҷа, шьыжь шәаԥшь днаҵагыланы ииҳәоз иажәа
ԥшьақәеи иныҳәаԥхьыӡқәеи:
«Дад, абри ахьаца сабдуцәа гәышьақәа ирықәлоуп. Абра
иааины, згәы каршәны, зыԥсы каршәны Анцәа ду иашьапкыз иҿаҳәатәы ҟалоит. Абри ахьаца мышьҭабзиа, ҳабдуцәа
цәашьы зқьы кыдырблылахьеит. Аҩсҭаа даԥырхагамхаӡац.
Егьа мшы цәгьеи, уеи бааԥси ҟалозаргьы, аҩысҭаа хәымҵыхәымз ашьашәы абыжь-ныха данҭарбылуагьы ахьаца
ф-асӡом, Анцәа иан д-Хьац-ԥҳауп, Дад!» – Абарҭ сабду
иажәақәа, абыржәыҵәҟьа акәушәа, иҿыцҳҳараӡа слымҳа
иҭаҩуеит. Стәоуп сымала аԥсымра акаԥхамҭазы ҳныҳәарҭа
ахьаца ашәшьыраҿы. Схәыцрақәеи сгәалашәарақәеи
еихьыс-еиԥысуеит…
Мышкы заҵәык ада мҵуазшәа ауп ишызбо, жәамш аучилишьче аиҳабацәа ахақәиҭра исырҭаз иалагӡаны, Тур
ихәыҟа, аҩныҟа схынҳәиижьҭеи. Зегь ҿыцбарах избоит…
Аа, уажәы иаасыкәыршаны аҵәраса реиԥш игылоу
аҵлақәа, мшаҽнеиԥш, хәылԥазтәи аԥшалас рыкәа-рмаӷра
инҭагәыбзыӷуеит. Зехьынџьара ӡ-ҭынчра иҭынчроуп.
Сара сыҟамижьҭеи, иара усгьы, машәырынгьы махәык
ахы ықәнамҵеит, зегьы бзары-бзаруа игылоуп. Абар,
абна хырҩаԥшьаа илагылоу аҵәаҷҷақәеи аҳаҷҷақәеи,
рышәҭқәа рсы-шәыб ирҿанаҳәҳәаз, рымахәқәа амцабз
шкәакәа рхибаҳәоит. Ашацәа ртәарҭаҿ, изаҟаразаалак акгьы аҽамԥсахӡеит. Ес-уажәааны ааԥынра агәрӷьаҿҳәаша
аҟармаҵыс ашәабжь неихнаҳәаалоит…
Адәҳәыԥш аҵыхәаҿ игылоу, ҵыԥхцәа ааԥынразы
еихасҳаз аԥсуа ӡынҵәа гәаҩагьы, арыдш еиԥш иҟәаш­
какараӡа, раԥхьаӡа акәны, раԥхьатәи ашәҭыцқәа «рыччабжь» нархалашоит. Абжьарак, ес-уажәааны, ари ахәы ԥшӡа
амаалықьцәа шаҭаац-иаҭаауеит. Ахьаца ианпыҟҟалоуп,
аханатә аахыс амшра зцу, аҵхра зцу сабдуцәа рцәашьы
ашьҭақәа.
Ҭынчроуп, ҭынчраӡоуп! Агәы рҭынч, аԥсы рҭынч, аԥс­
ҭазаара ҿыц иалагоит, зыԥсы зхасҭәҳәаз, амшразы еихас­
ҳаз сабду иӡынҵәа гәаҩа амахәҭа.
Агәбылреи абзиабареи зцу аԥшьа ҭыԥ згәакьоу,
дахьыҟазаалакгьы, иԥсы тәарҭас гыларҭас иоуеит. Аа, абыр­
жәыҵәҟьа рыбжьы аҭынчра рҿыхо иааҩуеит аим­ҵакьача
иасуа ҳаҷкәынцәа рыбжьы. Аџьар ршыкь бжьы неиҩыхны,
игоит аркьылқәа реиҿасбжьы. Адгьыл дырҵысуеит аупцәа
рҳәы мпыл шьҭызԥааз ишьҭалаз арԥарцәа. Шәыԥсы ахьы
ахьыршо инеиааит, аибашьра ду зыҩны зчамҩахә ҟанамҵаз
ҳаҷкәынцәа насыԥ шкәакәақәа. Абыржәы, абыржәыҵәҟьа,
мшаҽны еиԥш сыблақәа иаарыхгылоит, Анцәа ишаны,
Анцәа иигаз Нарҭаа рдаракәац аҵеицәа.
Урҭ, абан, нахьхьитәи адәы хәхәа ԥшӡаҿы акәын,
рҽеиҩҿаны ампыл иахьасуаз. Ашацәа ртәарҭаҿ акәын урҭ
есымша иахьеиԥылоз, рҿара амшқәа ахькаҵәоз.
Ҩын-ҩықәра еихала-еихыҵыргьы исхашҭӡом, Мшаҽ­
неиԥш иааиламсӡакәа сыбла ихгылоуп, адгьыл қәзыр­
шәшәоз, аҽа шьамхы зырҵысуаз, зхажәҩабжь хыӡак ҭашәоз
«адауы ԥшқақәа» илыркаауаз рсахьахәырақәа.
Ааи, есымшаԥшара, абри адәыхәхәаҿ рынасыԥ хы­
хәхәон, ари ахәы ԥшӡа амаалықьцәа. Абри адәыхәхәаҿ
аҽыҩқәа дырыҩуан, аҳәа рҟьон, аҵәы еигәыдырҵон, аҽқәа
дырыҩуан, ҽыҳәҵәыла еижәылон, аҭарчеи ныҟәыргон, акьиан еихысуан, аҳәыҳәха еихсны икнырԥаауан. Бӷарҵахьы
аиқәԥара ҭарҵон, ацәыргыла иахыԥон, қәсыԥа иԥон, ҽадаԥа
иԥон, ахаҳә дырԥон, еиԥхныҩлон…
Акыр-кырҳәа рыччаԥшь рхыҵәо, сыбла иаахгылоит, мышкызны адгьыл зырҵысуаз, аԥсҭазаара ес-иша
ихәлацыԥхьаӡа аԥсы ахазҵоз, иахьа атәым жәҩан аҵаҟа
зыбаҩ-зышаҩ ҵыҭәахахьоу Ашацәа ртәарҭа амаалықьцәа.
Рыбжьы гаӡом, есы-шьыжь, есы-хәылбыҽха еиқәҿызҭуаз,
зашәабжь ԥсҭаҵагаха ахәқәа ирықәыҩуаз. Тур ихәаа –
Ашацәа ртәарҭа ашаеҵәақәа. Урҭ ушьҭа уаҳа рԥыжәҩақәа
неидҵаны, анкьеиԥш инеидыслаӡом, наҟ-ааҟ бӷарҵахьы
еибакуаз арԥарцәа. Урҭ аҩыџьагьы абыржәыҵәҟьа
сырҿаԥшуеит. Аӡәы – Иуака Бжьаниа иоуп, егьи Шьоҭа
Касланӡиа иоуп. Анцәа ҳазшаз игәарԥханы иишаз, реиԥшзеиԥшу ушьҭа уаҳа дмиуа аҷкәынцәа..
Сара усҟан жәашықәса ракәын исхыҵуаз. Абарҭ адоум­
беиқәа адгьыл анҭадырҽылоз, ее, нахьхьи, ахәадаҿы,
уажә икәашханы, абаҩԥсы еиԥш игылоу ахьа-ҵла амахә
сықәтәаны срыхәаԥшуан. Ажәлар, аԥхьахәы злахьын­
ҵахарыдашь ҳәа рҵа рыҵыԥсаауа игылан.
Ашәымҭақәа наскьон, арԥарцәа аҩыџьа рԥыжәҩақәа
ахьеидыкшалоз, ашьа ҩалыжжит, аха аӡәгьы дкаҳауамызт.
Иҟаларызеишь ҳәа иԥшын. Адгьыл зқәарышәшәон… Еиба­
ҟьон ҩыџьа Анцәа имаалықьцәа! Аха, мап, аӡәгьы иара усгьы шьамхылагьы дамысит. Убри аамҭазы, илабашьа еилыблаа аҽыҩҳәа инаирсын:
– Иазхоуп, дад, шәгәашьамх Анцәа еицоумкын! Нап­
хаԥ­са шәеибамыргеит, шәеиҭахеит! Иахьарнахыс шәеишь­
цәоуп. Шәиашьареи, шәеиуареи, шәеиҩызареи, шәеи­
ҭынхареи Анцәа иаԥумкын. Абринахыс аԥыжәҩа еидҵара
азин шәымам! – иҳәан, Иуан Сеидыҟ днарыдгылан, наҟ-ааҟ
иааиҟәихит…
…Иуакагьы Шьоҭагьы аибашьра аҟынтәи рыҩныҟа
рчамҩахә зыҟамлаӡеит. Ихнымҳәӡеит урҭ рҩызцәагьы,
раԥхьа акәны, аҿареи, абзиабареи, аԥсҭазаареи рышәхымс
инылагылахьаз, Анцәа ду иҿааӡагақәа: Кәаӷәаниа Дур,
Касланӡиа Шьаликәа, Касланӡиа Пиа, Мқаииа Алиоша,
Гарманиа Ҷуҷул, Бжьаниа Иуака, арҭ изжәыша аӡыхь ахы
ыҵнамхыцыз амаалықьцәа, џьанаҭ тәарҭас, гыларҭас изоухьоу зегьы, иахьа уажәраанӡагьы, рыԥсы лаша мшаҽнеиԥш,
Ашацәа ртәарҭа ахәы ԥшӡа аҿы иқәуп. Урҭ рыԥсы ахаара ес-уажәааны абри ахәы ԥшӡа аҿы цәашьы иаҵәаны
иныҵхахоит. Уара иумбо, сара исымбо, Анцәа ихшара
рсахьахәырақәа иахьагьы ԥшаласшәа Ашацәа ртәарҭа
инақәԥыраауеит. Абиԥарақәа жәҩахырла еимырдалоит,
ӡра-ԥсра зықәӡам Ашацәа ртәарҭа рыԥшӡареи, рыцқьареи,
рхацламҳәеи, рыламыси рыӡбахә.
Стәоуп, исыциз, исыцԥсуа схәыҷра аныхахә ашҭаҿы.
«О, алахьынҵа, алахьынҵа, ауаҩытәыҩса насыԥда,
рыцҳа, дышԥа лаша-ҩашоутәуеи!» – сгәы сынҭаӷызын,
сынкахәыцуа, ашьшьыҳәа сҿынасхеит!..
***
… Адгьыл сыгәон. Уаҵә иаашар, амҩа сықәлон…
***
Анцәа ду илԥха-игәыԥха сыманы, каҳада-ԥҽыда, ҩымш
рышьҭахь аԥырцәа ручилишьче аҿы сааит. Афра аԥхарра
иарчачатхьаз, заа зхы цәырызгахьаз Сибратәи ахьҭагьы,
аргама ахы снардыруа иалагеит. Аха уажә еиҳарак хьаас
исымаз, аҩныҟа агәхьаагара акәын. Иахьеиԥшҵәҟьа сыбла ихгылан Тур ихәы, Адаужра, Ашацәа ртәарҭа, уи ахәы
иаақәнакаауаз, баагьы-ԥсгьы, зегьы. Аха ауаҩытәыҩса
дызмышьцыло, ицәа иҭамӡо, егьыҟаӡам. Хәыҷы-хәыҷла
сыгәхьаагарагьы схыжьжьеит. Акызаҵәык, Лаӷреи Лаԥшьи
рыбжьы, лымкаала, уахатәи аҵх лашә иналҩны, уажәы­гьы,
имҩашьахуа слымҳа инҭаҩуан.
Ажәакала, саҳаи-диқәа бзианы, сгәалаҟа-схалаҟа сшы­
ҟаз, ҽнак ашьыбжьышьҭахь, аҵара ҳаналга, ҳучилишьче
ҳаадәылҵын, акаҩҳәа ашәа ҳәо, ҳзыҩназ аескадрилиаҿы
ҳааит. Ҳхы ҳанақәиҭха, зегьы ҳаибарҩны ҳаискадрилиа
ҳааҩналазар, абжьааԥны ишызбахьаз акәымкәа, акур­
сантцәа зегьы рыбжьы рдуны, рпилоткақәа рхыхны
иршәуа, ссирк раҳазшәа, ргәырӷьара ҵыхәаԥҵәарак амамызт. Сҩызцәа еибарыҩны згәырӷьара зхыҵәоз акур­
сантцәа рахь рҿынархеит, аха имнаӡац сҳәоны, урҭгьы
рпилоткақәа нархырԥаан, аттаҳәа аҭуан аҵаԥсара иалагеит. Сара уик зынӡаск оумашәа избеит. Згәырӷьара еихым­
сыӷьуаз акурсантцәа снарыдгылан, рҵыхәтәаны игылаз
даахьасырԥшит.
– Абарҭ акурсантцәа абриаҟара изыргәырӷьо ҳәа,
уара џьаракыр лымҳаҭас умоума? – сҳәан, сакуа-сашьҭуа
снаиазҵааит.
– Ыы, уара, актәи аекскадрилиа аҟны акәӡами уахьыҟоу?
– иџьашьашәа дсазҵааит иаргьы.
– Аиеи, актәи аескадрилиа аҿы ами! – сҳәеит.
– Нас, арҭ зыргәырӷьо шԥаузымдыруеи? – иҳәеит ҩаԥхьа.
– Уара, сара ашкол аҟынтәи абыржәоуп санааҩналаз, издыруандаз…
– Аа, ус акәзар, иашоуп, иузымдыруазар ԥхашьараӡам. Ус
саргьы сақәшәахьеит…
– Аҩыза, акурсант, рацәак аамҭа сымам, иҟалозар, абарҭ
зыргәырӷьо… сажәа анагӡаха сымҭакәа:
– Иуасҳәоит, аха исуҭозеи гәырӷьаҿҳәашас?
– Иусҭарызеи, уанаџьалбеит!..
– Аа, ус акәзар, даҽаӡәы уиазҵаа, сара сҟынтәи ажәакгьы
уаҳараны уҟаӡам! – иҳәан, инаҿаиршәит.
Саргьы иара сиҩызан, акәымзар, сааиҟәаҵны, даҽаӡәы
сизҵаар амуаз, аха умбои…
Нас саахәыц-хәыцын, абри деилаҩаӡа дызлаҟоу ала,
«ани» бзиа избо аӡәы шԥаиакәымхари ҟасҵан:
– Шә-грамк ажьаӷь уатка усыржәуеит! – сҳәеит,
иаалырҟьаны.
– О, убаашәт, уажәраанӡа абас умҳәоз! Уаха ахәылбыҽ­
ха парашутла ҳаԥоит! Убри ауп анҭ акурсантцәагьы зыр­
гәырӷьо!
«Сара парашутла сыԥаанӡа, «уыу-уыу» ҳәа ҳаидым­
тәалааит! Иабадихәа, дара абанҭ акурсантцәагьы гаӡа­
қәоуп, аҳәра рфоит, акәымзар, «аӡы иаго дыччоит» ҳәа, ас
убахьоума!» – сеиқәшәы-еиқәыԥаласа сахьгылаз, сгәаҵа
сынҭаӷызын, саанаԥшы-ааԥшит, аха акыр зоуҳәода!..
Сарҭмаҟ аасыҟәныхны, стумбочка ахы инықәсыжьын,
аҟәардә аашьҭыхны, скаруаҭ ахаҿы снатәан, адунеи азна
неидысхәыцлеит…
«Ҳаи, абааԥсы, уҩызцәа рҿаԥхьа ухы ахьымӡӷ аургома!
Зегьы иҟарҵо ицәгьа-ибзиа уаргьы Анцәа уалхәдеимтәааит.
Иууазеи, уҩызцәа рылымкаа, умагәымкәа-ушьагәымкәа,
уара ахәча улоума, ухаҵами абааԥс!» – абас сгәы
исыҵанаҳәоз, зназы сыԥсы насылаҵаны, сааиқәнаҳәалон.
Аха уи рацәак нарха амоуӡакәа, ӡшәахаҵас иныҵаба ицон.
Абри аҭыԥ аҿы, хәыцра цәыршәагақәас иҟаз зегьы схы
инҭапапон. Аҵыхәтәан, парашутла аԥара ҳзырҵоз аподполковник снаидгылан, аԥхашьара егьи ҳәа акәымкәа,
ес-иҟалалакгьы, ицәымӡакәа иасҳәарц сыӡбеит. Уаҳагьы
саамбжьажьаӡакәа, сгәы иҭаскыз насыгӡарц сындәылҵын,
аподполковник дахьыҩназ ауада ашҟа сҿынасхеит.
Исҳәаша, ишысҳәаша ҳәа сынкахәыцуа, сҽырхаҵаӡаны
сышнеиуаз, иара аподполковник ихаҭа иуада даадәылҵын,
дшааиуаз гәасҭеит. Данаасывала, сҽаариашаны, сымаҿа
саргәҵысҭа инадыскылан:
– Иҟалозар, сшәазҵаар сҭахын, аҩыза аподполковник! –
сҳәеит, сҽынеидыԥсаланы.
– Сузыӡырҩуеит, аҩыза акурсант! – иҳәеит, аподполковник даасызҿлымҳахан.
– Иахьа ахәылбыҽха парашутла ҳаԥошәа егьиуашәа
акы рҳәақәоит, абри аҵареи амцреи еилыскаарц сҭахын!
– сҳәеит.
– Иуаҳаз, иашоуп! – ахы насгәыдиҵеит.
– Ианба, аҩыза, аподполковник?
– Иахьа асааҭ быжьба рыбжазы. Иаачҳа, уи аамҭагьы
рацәак агым ушьҭа!
«Мап, мап, сыкноуҳауазаргьы, сара ԥшышьа сыма­
ӡам. Гәаҟрас исымоузеи, кьынтыжә цахак сыԥсы ахьныр­
ҳаланы, џьара, ажәҩан аҵантәи сыԥоит аха!» – абарҭ
ажәақәа сқьышә инықәыхх-нықәыххит, аха алеи-алеи
еицәыԥхашьоит, аҿаԥа насҿалан:
– Ҳаԥара рацәак агым, ыы? – сҳәеит, аҵыхәтәаншәа
саакәаны-заны…
– Усысыр, шьа кәарак сылымшәо, сеиҵакы-еиҵакуа, сахьа цәыршәагақәак схы ишҭагьыжьуаз, саахынҳәит…
– Уабадәықәу, уара, аҟиар уахошәа уеихас-еихасуа? –
асҭаршын ибжьы слымҳа инҭасит. Аӡыршы насҿарҟьазшәа,
схәыцрақәа саарылҵит. – Ари акоманда иҟалаз уара
узы изакәанӡами? Ирласны уҽеилаҳәаны, уааины, абра
уҩызцәа урылагыл? – амҿышьха еиԥш, иџьымшь хышқәа
иблақәа ирҭассы, ишилшоз днасықәыцәҟьеит, сшааиуаз данаасывала.
Сара уи асҭаршын иаҟара аԥсцәаҳагьы сицәшәомызт.
Зыҽны абра санааиз аҽны инаркны, даазбар аҩ сыҵалон.
Уи иареи сареи раԥхьа ҳабӷьыц ԥызжәаз анаасгәалашәалак,
еиҳагьы сизгәаауеит, аха сагьамхаччоит. Иара убриаҟара
дхәыжәлацәгьан, акәымзар, иабеиԥырхагаз, сара сԥаҵа
кәаԥӡа иныжьны исымазар! Сааибар: «Уԥаҵа кәыжьқәа наҟ
иамых акәымзар, укны мчыла акакала иҵысхуеит», ҳәа сикуан.
Избан, уара иабоуԥырхагоу ҳәа саниазҵаалак:
– Неположено! – заҵәык акәын иҿы нҭырчааны ииҳәоз,
Саргьы сԥаҵа кәыжь сеинасызма, аха цасҳәа, ихьымӡӷшьаны
иамысхуамызт. Убри иахырҟьаны, сҩызцәа ес-сабша, ԥшьбахәба сааҭ ақалақь ахь ианишьҭуаз, сара авогонқәа рахь
рацәақәхра ицоз срылеиҵон. Аа, абыржәыгьы, иааиҳәоз зегьы амаӷ алыҳәҳәо акәын ишиҳәоз.
Алеи-аԥси рыбжьара, скомбинзони сышлеми, сҽеи­
быҭаны ацәаҳәа снықәгылеит. Ани ҳасҭаршын дназлаз,
ҳаиҳабацәа жәаҩа-жәаҩаҩыла ҳаарган, амашьынақәа
ҳрықәыртәаны, ҳпарашутқәагьы ҳаргьы ҳрыманы рҿы­
нархеит. Амра шьыбжьышьҭахьра инхыҳәҳәан, инҭа­
гьалахьан.
Сара абрахь сшьапы анеихызгоз, ауаа шыԥсуаз сзым­
ԥсызеи! Исықәнамго, аӡәыр мчыла сааигама? Џьым,
иуҭахымзар, макьанагьы ихьшәаӡам, рҳәеит угәы уҭахәыц
рҳәеит, аԥырра баша-маша усым ҳәа ансарҳәа! Ааит, иш­
ԥыкәу сымч шақәымхо, насгьы, исҭахым захьӡузеи! –
исырԥхашьон. Аа, уажәшьҭа, иукуа ыҟам, иушьҭуа ыҟам,
ажәҩан ахыцәкәантәи «аҳаргь» ухаргыланы уԥала! Аԥсы
ахам, аблақәа ахам, абни аихаӡа уақәтәаны уԥырла, изхарада?
– Мқанба! Аидара иаҵоу аҽеиԥш, ушгылаз уцәама,
уара? – ҳподполковник ибжьы ҿацаӡа слымҳа ианааҭас,
аҭҳарцәҳәа, улаԥш зхьымӡоз адәы сакара снықәыԥшит.
Иныҵакны саақәыԥсычҳан, амба шьаҟа еиԥш сзынгылаз
амашьына сналбааит.
– Урыхьӡа, уҩызцәа урыхьӡа! – иҳәан, рацәак имырым­
жьыжьккәа, ҿааиҭит аподполковник. Снеиҿаԥшгәышьеит,
аха исурҳәооз, санаахьаԥш, сҩызцәа аҳаирплан аҭалара
иаҿын. Спарашут сыгәчамақәа инарыдҳало, сеимҿаԥаеимҿаԥо снарышьҭалеит. Саргьы аҳаирплан амардуан сшьап­қәа наҿасыргылеит, аха сара истәӡамкәа, ус
арагәаԥшь иалхыз протезқәаны исыҵагылазшәа, иаа­
сыҵаҟәарҟәарит. Изулак, амардуан амаақәа сыцырхырааны, напышьашәала, сыԥсы ахаара сқьышә инықәкны сынхалеит.
Сҩызцәа зегьы аҳаирплан иадҟаҵалаз атәарҭақәа рҿы
итәаны, еибарччо, игәырӷьаҵәа алафҳәара иаҿын. Саргьы
снеин, кәакьк сҽаакҿаскит.
– Уара укапан заҟа ыҟоузеи, – иҳәан, аподполковник даасхагылт!
– Ԥшьынҩажәеи ԥшьба! – сҳәеит.
– Нас ара узтәозеи?
– Сабацои нас уаҳа?
– Хымыз дуӡӡак иаҳҵоз ноухашҭыкәкәа… – Уаҳа ацым­
ҳәакәа иҽааникылан:
– Уара уаҵкыс зыкапан еиҵоу дахьтәоу иаԥхьа утәа­роуп,
мамзар… еилукаама?
– Аа, аиеиҵәҟьа, аиеиҵәҟьа! – сҳәахын, изхиҳәааз зегьы еилыскаазшәа, сҩагылан, ани сара саҵкыс зыкапан
еиҵаз, ажәҩангьы, абри аҳаиплангьы ҳамҭас ирҭазшәа,
зсаса ааихамкӡо иччоз ивараҿы снатәеит. Аподполковникгьы аҳаирплан акабина азааигәара, иналкааны зхала
икыдҟаҵалаз аҟәардә тата днықәтәеит. Аҳаирплан амотор
иахьынӡазалшоз, аԥырҩы аусура ианалаирга, иаақыџьқыџьын, аҵыхәа ргыланы аҿынанахеит. Абри сҳәонаҵы,
аҳаирплан адгьыл аҽынаҟәыҭханы, аҳауа иналалеит!
Сара схәыцрақәа сырӡан, сшәаҟьаны сыштәаз, аҳаирплан
аҽанҩышьҭнахӡа, згәы зҽанӡамкәа аӡыжь иалаҳаз иеиԥш,