Аԥсуа жәлар рҿаԥыцтә рҿиамҭа. 12 томкны. 11 атом - 18

Шьҭа иысзырҳәа дсыздыром, мчыла иықәсцет. Исыманы,
ацҳала иықәганы, арахь иаазгыит.
Иагьаазгыит, сааҭк аҟара мҵӡыкәа, урысшәала иҳамҳәои
«прямым пападанием» иҟәыбаса иыргыит. Акымзарак аанымхыит, агәҭаҵәҟьа иақәшәыит.

Аҿаҧыцтә жәабжьқәеи алафқәеи

Иысгәамҧхет, иызсгәамҧха сыздыром. Иахьа уажәы­раан­
ӡагьы иырҳәот, – Уымшала ҳанхыит, – ҳа.
Убас, Анцәа иысгәаиырҧхо сыздыром, иаахҵәаны иыс­
ҳәыит:
– Уахь ҟалаӡом, – сҳәыит.
Сааҭк мҵӡыкәа иара илақәшәан, иҟәыбаса ицет.
***
Абрыи Шамиль изы иыуҳәаша рацәаӡоп. Уыи иаамышь­
ҭахьгьы, ҟабардатәыи, [И]брагимав. Уырҭ аҩыџьа рҟазшьагь
акалашәа иыҟан. Шамиль амцхә иыбжьы ҭыган дцәажәаӡомзт.
Акамандаваниа аныҟаиҵогьы, ашьшьыҳа, напыла акәын
ишыҟаиҵоз. Абрыи Афон ҳанцоз зны уыс сыбжьы ҭыганы,
– Сабирайтесь, амашьынақәа шәрықәтәа! – ҳа акәыкәыҳа
сыҳәҳәон-агьыион.
[Иара] даасыдгылан, – Ну что вы кричите? – говорит. – Уже
ухо болит, – иҳәыит.
Шьрома ҳанцоз, арҭ ҳа ҳтәқәа сааҭк редкылара саҿын, иҟьарҟьар-ҟьар-ҟьаруа, рбыжьқәа ргыланы, акәыкәыҳа иыҳә­ҳәо, арахь
иыҳәҳәо... иара амҩахәасҭаҿ днены днагылыит. Қәа хәҷык леуанагьыион, иыплашь иышәҵаны (апулимиот акәын иныҟәыигоз
иара), пулимиотк иыхәда иылхыишьын, днагылыит. Аты-ты-тыттыҳа иышьҭахь аӡәаӡәала, аӡәаӡәала, аӡәаӡәала илешьҭагылан,
рызынтәыгь ҩеин [и]ҩагылт. 100-ҩык инареҳаны иыҟан, рыбжьы
дмыргаӡыит, аӡә ҿыимҭӡыит. Иара абас лаҟаиҵан, длагылыит.
Иыҟаиҵаз ҟаиҵон, инапы иҟьон, бжьыла агьреҳәаӡомзт. Иара
аҧхьа дгылан дцон, нас ҳа ҳбаталионқәа гылон. Арда иытәқәа
гылон, нас агьырҭ гылар акәын.
Ҳа ҳтәқәа редкылара акыр ҳадхалыит, иара ҩҩ-минуҭк рыла
иыргылт. Ҳахеқәшәоз, хаблагь абас изыӡырҩуон иыцыз загьы.
Уыи ибаталион иара иааӡетоп уыс. Уырҭ чеченцәаӡымызт загьы, «Чеченски баталион» ҳа ҳашьҭан, акәымзар. 60 працент
рҟынӡа иыҟаз аҧсуаа ракәын. Аха абарҭ аҧсуаа иалазгьы, убас
идырҵаны иыҟан, иара иыҟаиҵоз акәын даргьы иыҟарҵоз. Убас
иымҩаҧаигон.

Асовет мчра ашьҭахьтәи жәлар рҿаҧыцтә рҿиамҭақәа

Акызаҵәык, абрыи Шьрома ҳалҵны ҳанаа, Шубара ҳантәа,
уыс сгәы иаанагыит, ҳашхалаз рымдырозыи, уа шьымҭан
аирыпланқәа аауот, иҳалалот, Ибрагимови сареи ҳаицәажәан, –
Абнашҟа иылаҳҵап, аҩнқәа ахгыло иымтәаат, – ҳҳәеит.
Уа борак гылан, абора иыҩнатәет. Аца гылан, ацаҿы иыцәыит
џьыукы, аҩны ахгылаз иыцәыит-агьыит, аха арҭ убот. Шьымҭан
аирыплан ааиыр иагәыдыиҵот. Ҳарҭ аирыплан ҳазлаехсогьы
омак ҳамаӡымзт уысҟан. (Раҧхьатәыи апирациааноп изысҳәо.)
[Шамиль Басаев] дахиаз даҳзмыргылыит. Амныи ҟаҳҵыит,
абрыи ҟаҳҵыит, – Нет, спать хачу, шәысҟәаҵ! – иҳәыит.
Абрыи абора дыуӡӡа игылаз иҭаиыриет иымаз загьы. Асааҭ
7 реҧш, ишысҳәоз, иаҳдырызшәа, имааи аирыплан. Уагьы
аразҟы ҳаман, аха сара асааҭ 5 рзы сгылыит. Акҟалар-агьыир
сгәахәын, сыҧшон анахь сцаны, абахәаҿ,рыбжьқәа ансаҳа, нас
иыздырт ишаауоз. Сыҩны саан, атривога ҟасҵыит, иахыҩназ
загь дәылҵын, абна иылалыит. Даргьы хыст-агьыит, аха...
Амала абарҭ рыҩнқәа ҳахрыҩнатәаз, аборома, агьыи аҩнқәа
рома, акымзаракгьы иақәымшәаӡыит, аӡәгьы агьыи­мықә­
шәаӡыит, баша иҭырҟьаны, дықәлан дцет.
***
Аа, уажә иуасҳәаша аксгәалашәт.
Абрыи абахәаҿ стәоп, уысҟан исыздырӡомзт амныи алакатар еҧш, арациа зкыу (?), уыикот уахтәо ҳәа.
Абинокыль кны, арациақәа сыкәыршаны, ҩыџьа аҷкәынцәа,
афтаматчикцәа сыдтәаланы, абахәаҿ сықәтәаны, наҟ сыҧшот,
абрыи Шьрома злаҟо ала.
Иааит «акракадил» ҳа ҳазшьҭо, дара ртәы. Аҵлақәа роп
иҳабжьо, иааин иаҳхагылыит. Уысҟан абҕьы ыҟан-агьыин, уыс
иыубаӡомзт, аха даҳхагылт дааины.
«Абрыи иыҟаиҵо закәыи» саҳан, нас исгәалашәыит, срациа
сырцәыит. Абҕьыжәра ҳҽылакны, ҳҽамҳарҵсӡыкәа ҳгылан.
Акызаҵәык, гранатамиотк ҳамазар, уаҳа аҭахӡымзт, абас
даҳхагылоп, ҳааехсон, уа ҳиылгон, аха ҳазлахысо афтаматоп,
уаҳа агьҳкӡым. Нас дхагьыжьны дцан, дакәшан дааит.

Аҿаҧыцтә жәабжьқәеи алафқәеи

Дааин, иара аҵәеҧш иыҟоп, амныи ҳахықәтәо ахәы, ара даехсыит, аха иавҟьан, арахь 100-метрак рҟынӡа абрыивуп, уыбрахь алада ицет.
Даақәҵәиын, еҭа аманҭ агрекцәа ахынхоз рыҩнқәа дыриехсо, дыриехсо, дыриехсо, дыриехсо, Шьромаҟа дцет. Агәарҧқәа
рҿы иахкаҳаз ҟалыит, акәымзар ҩнык агьақәымшәаӡыит. Уа
ҩҩба-хҧа ааит дара, аха ҳазлахысоз агьҳамаӡымзт.
***
Абрыи Миро Адлеиба даныршь ашьҭахь, аскорыи помашь
анынасышьҭ, данааргоз, уыбра ӡҕабк, зцәазтәымкәа иыҟаз
аӡәы, лаамҭа ааизар акәхарын, дырххо дрыман ишықәыз, уыбрыигьы дааргыит.
Даарган, [аӡҕабгьы] скорыи помошь ала дыргыит. Миро
дыршьхьан. Аҷкәынцәа уа иахелагылаз,– Аҷкәын дбоуазар,
Миро иыхьӡытә, – ҳа ларҳәыит.
Аҷкәынгьы длоуыит, Миро иыхьӡыртәыит. Агарнизон иалаз аҷкәынцәа иырдырот д[з]ыусҭо-агьыиу. Уыбра ҳцарц ӡбны
иҳамоп.
Иара Миро дахҭахазгьы, даскак ҳзыҟаҵозар ҳа ҳгәыиҭоп.
Уыбриазы даҳҧшаар ҳҭахыуп амныи аҧҳәыс.
243. Витали Смыр идҵа
Ҳбатареиа позывноис иамаз «Зуб» акәын, рациала «Зуб»
ҳәа ҳақәҿырҭуан. Аустановкақәа доусы рпозывноиқәа рыман –
«Зуб-1», «Зуб-2», «Зуб-З», «Зуб-4», «Зуб-5», «Зуб-6». Ҳара ҳтәы
«Зуб-4» акәын.
Аҵыхәтәантәи ажәылараан акәын. Ҳар, Гәымсҭа хыхьтәи
ацҳала ицаз, «Ветерок» аҟынӡа инеихьан, на­ҟала ицаз
Учхоз рҽалархалахьан. Ҳабригада акомандаҟацаҩ Витали
Смыр иҟынтәи адҵа ҳауит: «Зубы», «Зубы», обработайте
участок от железной дороги до «Ветерка». Ҳбатареиаҿ Аҟәа
бзиан издыруаз аибашьцәа маҷҩын, ари аҩыза адҵа анроу,
инеиҧынкылан адәықәҵара иалагеит. Ҳара ҳар ирхьымскәа
иҟам. «Зубы», «Зубы», ваши зубы выбю, прекратите огонь, вы
по нашим открыли огонь!.. – ибжьы ҳақәиргеит Смыр.
244. Аҕа ибызшәа
Уыбра дҽак сгәаласыршәарц сҭахыуп. Абрыи аибашь-раан, аныи арациақәа уысгьы иаҳкыз, абрыи амилицеицәа
ррациақәа, абра иықәгыло рыиуоп1, ҩҩба скыуп. Акы ақырҭқәа
рышҟа иықәсыргылыит, акы ҳаҧсуаа рзы, аҧсышәала срацәажәарц.
Арыи ҽнак зны дара-дарала аицәажәара иалагт ақырҭқәа.
Аӡәы Звиад иыхьӡыуп, агьыи Гоги иыхьӡыуп.
– Гогии! – иҳан, – иыбжьы иыргет.
– Звиади уари, – иҳәыит, – Звиади соп, – иҳәыит.
– Имыу шьаауыҭ, – иҳәыит, – ауыс ҳуып, – иҳәыит. (Ауысыура ҳа иашьҭоп дара аибашьра.)
– Бзыиоп, – иҳан, нас аицәажәара иаҿыуп.
– Ҳабахысуа? – рҳан, аныи акардинатқәа злеҳәаз ала абрыи
Ешыра аҵҟатәыи, уыбра склад дыук гыланы иыҟоп (уажәы
иҟәыбаса икажьыуп иара), – Абрыи ҳаехсот, – иҳәыит, (уыбрыи
ааигәара, аныи ҵҟатәыи апазициа, амшын аганахь ала), – уыбрахь ахысра ҳалагот, – иҳәыит.
Арыи иаразнак са стәқәа ирасҳәыит, «Ластачка» ҳа аӡә дыҟанагьыин, убырҭ дара аҷкәынцәа ирасҳәыит. Аныи Ҟанчобеи иоп.
Ластачка закәыи, абра дааиот иара, аха апазывноиқәа рыла
ирасҳәыит:
– Абас, абас, абас, – сҳан, загьы ирасҳәыит.
Апалон Шьынқәбагь уыбра дыҟан. (Апалон Шьынқәбагь
уыбра даныуҵар, уышьҭан уыигь иуеҳәаша [рацәоуп].) Абасоп
шьҭа, – Шәҽышәҵәах, ишәехсот уажәы, – сҳәыит, хә-минуҭк
ашьҭахь иалагот, – сҳан...
– Ҳанбалаго? – ҳа даниазҵаа, – Хә-минуҭк ашьҭахь ҳалагап,
– иҳәыит.
– Хә-минуҭк ашьҭахь ахысра иалагот, – сҳәыит.
Иааин, ишысҳәаз еҧш, хә-минуҭк рыла ихысыит. Арҭ
рҽырҵәахыит, аибашьра ҳаҿыуп, шьымҭан ҳалагыит. Сара арациа скыуп.
– Уажә абрахь дхысот, – сҳәот.
Иара арахь дхысот.
Данцәажәоз дахьтәаз икабинет аҿы иқәгылаз ауп дызҿу.
Абарҭ арациақәа кны, ҽнак ахысра ҳаҿын, уыи 100 иынреҳаны ахысра ҟалыит. Акызаҵәык иыҟалаз, абныи ашьшьель
ахамаз џьа иавсны иааиын, Апалон ишьапы ахы ақәшәыит.
Абныи Апалон ишьапы ахырхәыз, абриоп, уаҳа аӡә кьыск имоут, ҽнак-хәлаанӡа ахысра иаҿын. Аснариадқәа мацара агәызҳа
икаҳо, агәызҳа икаҳо, агәызҳа икаҳо… Арҭ евысыит:
– Арыи Гиви Камугавич дара рҿы дтәаны иҳаиҳәома, иалыидырааи ианхысуа, иаххысуа иҳәот…
Аныи иыбжьы имыргои:
– Иабакаҳа? – дҵаауот, Гоги ҳа иыҟо дыҧшыхәон, [егьи]
Звиади дхысон. – Иабакаҳа, – аныиҳәалагь, нас агьыи,иҳәыит,
– 50 метра арымарахь, 100 метрак арахь, – иҳәот.
– Уажәы, – сҳәыит, – амныи ахкаҳаз ааигәара, 100 метрак
икаҳот, – сҳәот, сыбжьы сыргот.
Ҽнак-хәлаанӡа аибашьра ҳаҿын. Ҳаилгет. Нас уыс иҳәыит:
– Абалванкақәа нхыит, уаҳа агьсымаӡым, – иҳәыит.
– Уажәы, – сҳәыит, – абалванкақәа нарышьҭот, уаҳа
агьрымаӡымзт, иынҵәет, – сҳәыит.
Арҭ евысыит. Абалванкақәа наган иышьҭарҵт. (Абалванка
захьӡыу, уыи иахкаҳо абас иақәшәотоп, уаҳа иыҧжәаӡом.) Уиала ихыст, уажәыгь уа иыҵоп, аныи Ешыра иаххысқәаз, уыигь
уыс иаанхыит. Уа иалгыит, нас арыи иыбжьы иыргет:
– Агранатамиотла ҳхысп, – иҳәыит. (Иааигәаны итәан, дара
аныи ацҳа нырцә акәын иахтәаз.) – Уцан иаагы, – иҳәыит. –
Шаҟа уымеи аснариадқәа? – иҳан, – Хҧа сымоп, – иҳәыит.
– Арыи, – сҳәыит, – уажә агранатамиотла дшәехсот, – сҳәыит,
– шәцәырымҵын, уа шәҽыҵәахны шәыҟаз, – сҳәыит.
Арҭ зынӡак евысыит, арыи иалздрааи сара, гранатамиотла
ихысо. Нас ихысыит хынтә.
– Уаҳа ихысӡом, далгыит, – сҳәыит, – уаҳа иымаӡым, – сҳәыит.
А-агәгәызҳа ҧшьынтә дхысыит.
– Аа, сыижьет, даҽак иымазаарын, еҭа дхыст, ҧшьынтәгьы
дхыст, – сҳәыит.
Уыбриала ҳаилгет. Абрыи амш аҽны уаҳа ахысрагь ҟамлаӡыит. Арыи август нҵәамҭазоп, иызбанзар уысҟанабрыи 3
сентиабр аицәажәарақәа ыҟан, убас ауп ишыҟаз.
245. Ақырҭуа генерал
1992 шықәса, ииуль 23 рзы aҕацәa аснариадқәа ҳаларҵан,
ҳмашьынақәа хҧа амца ркын иблит. Ҳџьаҧҳаны ахьеиқәыз
иаахан, уигь амца акит, аха иаҳаулак, иҳарцәеит. Ииуль 27
рзы иблыз рыхмашьынак рцынхәра ҳаҧшааит, аустановкақәа
еиҭарықәҳаргылеит. Уажә «ҳцаны ҳшьа аауеит» ҳәа ҳгәы
иҭаҳкит, аха наҟ-ааҟ аинышәара рыбжьарҵеит ҳәа ҳаларҳәеит.
Убасҟан сара салашәеит хылаҧшра зуаз акомиссиа, Aҟәaҟa
аара сықәшәеит. Ҩыџьа аурыс фицарцәа срыдны Aҟәa аруаа
рсанаториаҿ ҳааит. Дҵас иҳаман: еилоу акомиссиа (аурыс,
aҧсya, ақырҭуа) ҳаланы, аинышәара aҧҟаpa иахьынӡақәныҟәо
ашьклаҧшра, атехникеи ари шалырго аконтроль аҟаҵара.
Август хәба рзы х-ганктәи аиҧылара ыҟан МВО асанатори
аҟны. Убра аиҿцәажәара рыман, саргьы хаҭала сақәшәеит,
иҟаз-ианыз збеит. Абра хаҵа нырҳарак, имгәацәа кылышьшь,
граждан маҭәала деилаҳәаны дызбеит, акьарахә ивара
иадҳәалан, имаҵуар ицуп. Ицәажәашьала, иҧан цәгьоуп:
аӡәгьы дирцәажәом, ибжьы цәгьоуп, даара иҽирбабоит.
– Дызусҭада ари? – ҳәа санҵаа, – [Гена] Адамиа иоуп, –
рҳәеит.
Аинрал Адамиа ҳәа рҳәо саҳахьан, аха хаҭала дсыздырамызт,
дсымбацызт. Аҟәа агарнизон деиҳабызаап иара.
Сара Маҷара апост сақәшәеит. Издыруаз аӡәык-ҩыџьак
ирҳәоз акакәын: дара аибашьра ишалахәым, ари ҟазҵаз
Қарҭынтәи иааз шракәу... «Аибашьра еилгама? Ҳаанхома?
ҳцома?» – ас ихәыцуазгьы убарын. Аибаҭирагь ыҟан, – «Ани
сгәыла абџьар икын, деибашьуан, ани ауаа ирҳәуан». Сара
сахьазҵааз, насгьы избаз ала, Аҧсны инхоз ақырҭцәа зегь, шамахамзар, иаҳҿагылан еибашьуан.
Жәамш анҵы, амза 28 рзы, capa срыҧсахит – Гәдоуҭаҟа сааит. Дук хара имгакәа адҵа ҳаут: «Шәыҽшәырхиа, иахьоумауаҵәоума ажәыларахь ҳдәықәлоит» ҳәа. Ҵабыргыҵәҟьаны,
амза 16 рзы, асааҭ акеиҧш ажәылара ҟалеит. Ҳтехника аацәырган ҳхырҕәҕәарҭақәа рҿы ҳтәеит. Адырхаҽны ашьжьымҭан
Кәтышьха ҳхалеит, ҳпозициахь. Уантәи Аҟәа Аҳабла ҿыц ибзиан иубон. Ҳашгылаз, ақырҭқәа бзарбзанла Ешыра ажәҵара
иалагеит. Ҳаштаб ахьыҟаз ахыбра абыб ахылббит. Рациала
ҳцәырҵын, уаҩ дцәажәаӡом. Иҟалаз уиоуп, асвиазист дахьтәаз
ауада аснариад аахеит. Уа иҟаз быжьҩык ҳаҷкәынцәа ахәит,
ҩыџьа – ҕәҕәала (ашьҭахь агоспиталь аҿы иҧсҭазаара далҵит
Хәыма Кәаӡба).
Амза 27 рзы, ашьыжь адҵа ҳауит ақалақь ҳалаларц.
Ҳбатареиа зегь ҵаҟатәи ацҳала асаат жәаба рзы ҳдәықәлеит.
Аҳабла ҿыц макьана ҳа ҳтәқәа ирымгац, уантәи ҳаҕацәa
Гәымсҭа ацҳа агәыдҵара иаҿуп. Ma­шәырда ҳмашьынақәа
акакала ацҳа инықәсит. Сара смашьына хәарҽк акәын аҟнытә,
зегь рышьҭахь сықәсит. Ҳашиашаз 12-тәи ашкол аҿы ҳааит.
Амашьынақәа хара-хара иргылоуп, ҳгәаҳҽануп. Убра ҳшыҟаз
аӡә дытҟәаны дааргеит.
Ашьҭахь ҳдәықәлеит ҧхьаҟа, абронетехника ҳаҧхьа игылоуп, ҳара ҳрышьҭалан ҳцоит. Маиак архәараҿ ҳанааи, БМП-қәа
ҳаҧхьаҟа ицеит. Ҳарҭ аулицақәа рыла ҳҿаҳшеит. Киров имҩала
ҳзенитка зықәгылаз машьынак цеит, Куибышев имҩала –
даҽакы, убас егьырҭ амашьынақәагь. Са­ра Аҭынчра апроспект ала ацара сықәшәеит. Шьҭахьлоуп усгьы ҳмашьына шцо.
Аҧошьҭанӡа ҳааит. Абра ҳаигәныҩит. Уажә ҳҽааидыҧсалан
арациа ҳазыӡырҩуеит – ҳа ҳтәқәа ахьынӡанеихьоу, азеиҧш
ҭагылазаашьа зеиҧшроу еилаҳкаарц. «Шәмыццакын, ашьаҟар
шәыхьӡароуп» рҳәеит ар реиҳабацәа. Сааҭбжак ҳаҧшит.
Ашьҭахь ҳкомандир Леонид Арзынба дазхәыцын, «ҧхьаҟа
ҳцалароуп, аҕа хырҕәҕәарҭак аҧшьигар ауеит» иҳәан, аҷкәынцәа еихшаны амҩақәа рыла идәықәиҵеит. Ақалақьтә совет аҟынӡа ҳааит, уа Анзор Кортуеи Леонид Арзынбеи ҳбирак
ахадыргылеит. Нас ҳкоман­дир иҟынтәи дырҩегь адҵа ҳауит:
«Шәаанымгылакәа ҧхьаҟа шәцала» ҳәа. Ҳаанымҿасӡакәа Ацҳа
ҟаҧшь аҟынӡа ҳнеит. Убри аамҭаз Аҟәатәи ашьха аганахьала
ҳа ҳтәқәа албаара иаҿын. Убасҟан дырхәит ҳҩыза, адаҕьысҭан
хаҵа Магомед Магомедов. ГАИ ахьыҟоу ҳгылоуп. Абра иааит
Сергеи Дбар, Гиви Агрба, Ака Арзынба.
– Уаҳа ҳцома ҧхьаҟа, мамзаргьы ҳаанҿасуама? – ҳәа
ианеилаӡба, – Маҷк ҳаҧсы еиҭахкып, – ҳәа рыӡбеит.
Ауха ҳара ҳбатареиа Аҧсуа университет ахыбраҿ иҧхьеит.
Уа иҟазаарын ақырҭуа аруаа рполициа аштаб. Аџьаҧҳаны рацәа
ҳаниеит. Ҳкомандир амедеҳәшьа адҵа лиҭан, акрыфарҭаҿ иҟаз
афатә (ачашыла, амакарон, ашьақар) Аҟәа иалахан иҟаз ауаа
ирзылшеит.
Ашьыжь ҧхьаҟа амҩа ҳақәлеит. Хысрада Кьалашәыр ацҳа
аҟынӡа ҳааит, асааҭ 11 рзеиҧш. Убра аиҿахысра ҟалеит. Аҧшыхәцәа aҧхьаҟa ицаны иҟан, ҳарзыҧшны ҳгылан. Асааҭ
ҧшьба-хәба рзеиҧш ҳахьгылазҵәҟьа рмашьына ацҳа иқәлан
иааҳадгылт, ашьҭахь (абогажник) аартуп, аӡә ишьапқәа
кәалкәало иҭыҳәҳәоит. Арахь дааҭырҳәеит. Санааиҿаҧш, абри
ахаҵа дшызбахьоу аҟара ацәалашәара соуит, аха дабазбахьоу?
Иџьыба адокументқәа ҭырган ианахәаҧш, – Адамиа, – рҳәеит.
Иаразнак даасгәалашәеит МВО асанатори аҟны избаз ахаҵа,
зыбжьы ҭыган ҧагьа-ҧагьа, ҽырхықәымҵала ицәажәоз...
Снеилууааит, аҧхыӡ еиҧш акы сынҭанагалеит. «Мамоу, уи
ахаҵа ҧагьа иакәхарым, џьушьт...» сҳәан, сылаҧш наиҟәызгеит.
Ҧыҭрак ашьҭахь ҳҿыҩаҳхеит ҧхьаҟа.
246. Ахаҵараҿы ахацәа иреиӷьхаз аԥҳәыс
Ани аби рҟәыӷара рыхшара ианрылааӡахалак, ҳәарада,
ирнымԥшыр залшом раԥхьаҟатәи рыԥсҭазаареи рыԥсадгьыл
абзиабареи рҿы. Убри аҩыза ааӡара иаша иоуит ҩыџьа
арҵаҩцәа ирхылҵыз Владислав Григори-иԥа Арӡынба. Владислав иан Иазычба-Арӡынба Надежда Шьаабан-иԥҳа лычҳареи
лхаҵамԥҳәысреи сазааҭгыларц ауп исҭаху, абри санҵамҭа
хәыҷы аҟны.
Ақырҭуа фашизм ҳаԥсадгьыл ианақәла, Аԥсны азыбжак
егьаагымхо ианырга, аҳҭнықалақьгьы агара аншәарҭаха,
Аҳәынҭқарратә совет ахантәаҩы Аҟәа иҟазаара аныцәгьаха,
Гәдоуҭаҟа ииасит иҩызцәагьы иаргьы. «Гәдоуҭаҟа дзиасызеи,
Аҟәа зырмыхьчазеи» ҳәа зҳәақәазгьы ҟалеит. Иргәаласыршәарц
сҭа­хыуп аҭоурых иахамышҭыц еибашьрак. Афранцызцәеи
ау­рысқәеи реибашьраан 1812–1814 шш., аурысцәа Москва
аанрыжьит, афранцызцәа Москва рыблит, аха аҵыхәтәаны
афранцызцәа рыр еилаҟәыбаса иқәырҵеит. Напалеон аурысцәа
рҿы ихьыз ауп Шеварднаӡегьы ихьыз аԥсуаа рҿы.
Аԥсны анапхгара Гәдоуҭаҟа ианиас раԥхьатәи амшқәа раан,
бџьарлеи уааԥсыралеи ҳаиҟарамра иацәшәан, гәыԥҩык аԥсуаа
неит Владислав дахьтәаз аҩнаҿы.
– Узҿу закәузеи, ҳауаажәлар нурҵәома, арҭ ҳара ҳзыриааиуама, уахьааз уусурахь уца?! – ҳәа иарҳәеит.
Урҭ инеиз иназышьҭыз ҵаҳәаҩцәакгьы рымазар акәхарын.
Ақырҭцәа Аԥсны ианақәла нахыс, Шеварднаӡе далхны диман
Владислав иҭыԥан иҟарҵоз.
Ақырҭцәа рыр иааҟәымҵӡакәа иалахысуан Ешыра. Владислав иҩны иарбаны иаарышьҭуаз аснариад дуқәа, аҩны
ааигәа-сигәа икаҳауан. Иҩны ҳаибашьцәа ҩнатәан. Иани, иаби
рааигәара игылаз Урыстәыла иатәыз асанаториаҿы ргәылацәа
абыргцәеи дареи аурысцәа рҿы иҟан.
Ҽнак Надежда Шьаабан-иԥҳа диԥхьаны даалгеит Арӡныба
Леонид (Лиосик) Басиаҭ-иԥа, Аԥсны афырхаҵа.
– Абыржәыҵәҟьа саашьҭыхны Гәдоуҭа сугоит Владислав
иҟынӡа! – ҳәа, ирыӷәӷәаны дааиқәымчны адҵа наилҭеит Лиосик.
– Иҟалазеи, акыр ихьма? – ҳәа дҵааит Лиосик.
– Ирласны ҳдәықәҵа, уа ҳнеир иуаҳап, – лҳәеит деиҭақәӷәӷәаны.
Лиосик Владислав иан иара дахьтәаз ауада аԥхьа дааиган, –
Аброуп дахьтәоу, – иҳәан, днаскьаны даагылеит.
Гәыԥҩык ауаа иара иҿы ишыҟаз, иарҳәақәаз зегьы лаҳаны,
лгәахы ԥыжәжәо дзааз убри азын акәзаап. Аибашьцәа Лиосик
дназлаз ацәажәарақәа иҟаз акгьы рыздырӡомызт, арахь рыԥсы
ҭины ахы иааҿагылаз дара ракәын. Лиосик инапы аанылкылан,
– Уаргьы усыцыҩналоит уашьа иами, иасҳәо уаҳап, – лҳәан,
ашә аартны ианааҩнала, Лиосик ишиҳәо ала, Владислав
иҩнапык рыла ихы кны астол дықәԥшуа дтәан, ишыҩналазгьы
изгәамҭазаап.
– Иухьзеи, ухы кны узтәозеи, ҳшыҩналазгьы узгәамҭеит, –
лҳәан, дааиаӷьызаап.
Иара ианиба, ашырҳәа даархаҵгылан, ус иҳәеит:

Асовет мчра ашьҭахьтәи жәлар рҿаҧыцтә рҿиамҭақәа

– Шәаазгазеи, аӡәыр дҭахама, иҟоузеи, шәышԥаҟоу? – ҳәа
дразҵаауа далагеит.
Лара днаиԥыҩлан ус ҿаалҭит:
– Уара адунеи зегьы ирбо, ираҳауа Москва уқәгыланы
уцәажәеит, ақырҭцәа ҳмилаҭ ирзырухьаз, уи ҳара ишаҳбоз
еиԥш миллионла иҟоу рмилаҭ зегьы ахәаԥшуан, рыззегьы ӷас
ушьҭыхны урымоуп. Нас ҳаӷацәа ирҭахыу аҿы ҳхы ақәҳаршәар
аума? Шәыргәындацәак акы уарҳәазаргьы, ухы шьҭыхны угәра
згаз ууаажәлар, раԥхьа угылазароуп. Амилаҭ рхақәиҭра ус баша
ироуӡом, ҳәара аҭахума, аԥсыҭбарагьы ацуп, – лҳәеит.
Илҳәаз иашоуп аԥҳәыс, ахацәа иреиӷьхаз ахаҵараҿ. 1941–
1945 шш. ҳтәыла ҳәа иаҳԥхьаӡоз ԥшьынтә раасҭа еиҳаны
ҳауаажәлар рхы ақәырҵеит СССР аиқәырхаразы.
– Адунеиаҿ иҟоуп, аҳәынҭқаррақәа ахақәиҭразы иқәԥоз
зегьы, ҳара ҳҵеицәа реиԥш рхы ахҭынҵаны ауп ахақәиҭреи
ахьыԥшымреи шроуз. Зыԥсадгьыл зхы ақәызҵаз уи дыԥсӡом,
ҳмилаҭ ыҟанаҵ даргьы ҳмилаҭ ирыцзаауеит, – лҳәеит Надежда
Шьаабан-иԥҳа.
Лажәа данаалга, Владислав истол дызхатәаз дахыҵын, иан
дааигәдиҳәҳәалан, ус леиҳәеит:
– Мама, бгәы кабмыжьын, иббахьоу быҷкәын соуп. Сышьҭахьҟа схьаҵраны сыҟаӡам. Сыԥсы ҭанаҵы, аибашьцәеи сареи
ҳагәра еибагоит, аӡәк еиԥш ҳаҟоуп. Егьырҭ џьоукы ирҳәо схахьгьы иаазгом, – иҳәеит Владислав.
Ларгьы лнапқәа ааикәлыршан, дгәыдкыланы иааиԥырҵит.
Амҩан иахьаауаз Лиосик ус иалҳәеит: – Уаха сгәы раҳаҭны
сыцәоит, – ҳәа.
Владислав ԥшралагь, ҟазшьалагь иан лакәын дзеиԥшыз. Иан
илҳәоз хеиҵон, дахыԥомызт.
Аибашьра цәгьала амаӡақәа ацуп, иара аибашьра азҵаарақәа
ирҷыдангьы. Шаҟа гәыԥжәара дақәшәахьааз, иичҳахьааз,
изымҳәаӡакәа шаҟа нырцәыҟа игазеи…
Лиосик исзеиҭеиҳәеит ақырҭцәа реиҳабыра Аԥсны иҟаз,
Жьиули Шарҭава еиҳабыс дызмаз, аиҳабыра рыҩны еихагыла ду
аҿы изытҟәаз рхыԥхьаӡараҿы иаргьы дышрылаз. Ианылбаарга,
санрылаԥш издыруаз Гурам Габискириа заҵәык иакәын, иа­

Аҿаҧыцтә жәабжьқәеи алафқәеи

ргьы сидыруан аҟынтә дшааргоз, – Ҳшәымшьын, Арӡынба
иасҳәаша иаԥсоу жәабжьк сымоуп, – ҳәа сеиҳәеит.
– Иара иахь ауп шәахьырго, – ҳәа аниасҳәа, иԥсы ааҭалеит.
Уи аҩыза ажәа Шарҭавагьы иҳәахьазаарын. Арҭ атҟәара
ианақәшәа, Ельцин Владислав иахь аҭел дасит. Иркыз
рыԥсҭазаара еиқәдырхарц диҳәеит.
– Иара дзеиԥшразаалак, ҳәынҭқарра дуӡӡак анапхгаҩы, «ибзиоуп еибга-изҩыда изтәу ираҳҭоит», – ҳәа ажәа ииҭеит.
Гәдауҭанӡа инаганы Владислави дареи еиқәмыршәаӡакәа,
шьҭахьҟа иааганы, Ааԥсҭа аӡиас аҿы иршьит. Ирҳәарц ирҭахыз
рымаӡақәа рыманы нарцәыҟа ицеит.
Иан илимырдырӡеит игәаҵаҟа иҭаз, иааины иарҳәаз ажәа
хьанҭа. Иара ихала итәызма Аԥсны? Убас иҟаз ажәа ҟьала,
урҭ рыдагьы изҳәоз маҷӡамызт, иахьа зажәақәа ҳамыхәо.
Аҟьала жәабжь зҳәоз даарызхәыцны дцазҭгьы, иахьа знапаҿы
ҳҟалодаз? Убарҭқәа реиԥш иҟақәаз агәыԥжәара дуқәа, аурыс ҳәынҭқар ииҭаз ажәа, иҵагылаз џьоукы ирхараны,
иахьынимыгӡаз мацара игәабзеира шаҟа иаԥырхагахазеи. Владислав иангьы иаргьы рҟәыӷара, рычҳара ҳмилаҭ еиқәнархеит.
– Аа, нан, уршьаанӡа уаԥырҵ, – лҳәазҭгьы…
Ажәакала – «ар ирнымиаз, дхаҵаӷәӷәоуп».
Амаӡа мышкы зны имааԥшыр ҟалом. Аԥсуаа ражәаԥҟа иалами: «Аҵыс иамҳәаргьы, аҳәыҳә иаҳәоит» ҳәа...
247. Абжьыуааи ҳареи ҳаиқәшәара
Кьалашәыр рацәак ҳнымхакәа ҧхьаҟа ҳдәықәлеит. Маҷара
ацҳа ҳаназнеи, – Уа шәаанҿас! – ҳәа адҵа ҳауит.
Амшын аурыс иҕбақәа ӡыхгылоуп, ауаа рақәыртәара
иаҿуп. Аилышәшәара иалагахьан. Ишыҟалах сеидру, акырҭцәа
рацәаҩны иаҳҿаҳауа иалагеит. Дара ртәқәа ҳакәыз џьшьа
рыбызшәала ицәажәо иаҳҧылон. Исгәалашәоит, қырҭуак ар
рымаҭәа ишәуп, дфицаруп, дааҳадгылан, қырҭшәала ацәажәара
далагеит. Лашьцахьан усҟан. Аҷкәынцәа, – Уабаҟаз, уабацо? –
ҳәа иазҵаауа рҿаархан, – Сҭаацәа аҕба иақәсыртәеит, сара ҳа
ҳтәқәа абрахь иҟоу џьшьа сааит, – иҳәеит.

Асовет мчра ашьҭахьтәи жәлар рҿаҧыцтә рҿиамҭақәа

Насҭхашәа сахьгылаз сӡырҩуан, издыруаз бжьын. «Абри
дарбану?» ҳәа иааигәара снеизар, аа, уара, Бабушаратәи аҧсыӡааӡарҭа аиҳабы. Дыздырт, иаргьы сидырт.
– Егьырҭ уашьцәа ҩыџьа абаау? – сҳәан, – Урҭ Ешыра
иҭахеит, – иҳәеит.
Убри агьиҳәеит – ҳаҷкәынцәа деилыршьит, аха дрымҭакәа,
наҟ, аштаб ахь ддәықәысҵеит.
Ауха уа ҳаҟан. Адырҩаҽны «аеробаҕәаза гатәуп» ҳәа
адҵа ҳарҭеит. Аеробаҕәазаҿ иҟоу сеидроу?! Уахь ҳабжьалон
еиҧш, ҳаҧшызар, наҟынтәи машьынақәак аауеит – «Волга» еиқәаҵәаки «КАМАЗ»-ки. Ҳқырҭқәаз џьыршьан, ҳашҟа
ицәажәо рҿаархеит. Аҷкәыцәа цхлымуа иҟан, иаразнак
илеимлагәаны иркит. Руаӡәы дгенералын, егьи – дмаиорын.
– Сшәымшьын, ҳабџьари ҳџьаҧҳани ахьыҵәаху зегь
шәсырбоит, – иҳәеит амаиор.
– Акәзааит, – ҳҳәан, ҳаҧхьа иҩаргылан ҳҿыҩаҳхеит
аеробаҕәазахь.
Дахьаанагаз уара идыр, аф исыртә, аӡә дааҳалҟьан, –
Ақырҭцәа ҳрацәажәо ҳашҧацо, иахьа саҳәшьа анышә дарҭоит,
лшьа зуеит! – иҳәан, аҟәҟәаҳәа иргәыдҵан ишьит…
Ҧынгылада аеробаҕәазаҿ ҳнеит. Уа уаҩҧс дыҟамызт,
ҳаирпланк абылра иаҿын. Анахь-арахь, амшын-ҿықә
ҳахьнавалаз – абар, иаауҭаху атехника: азениткақәа, абзарбзанқәа, аснариадқәа. Аган зегь ҳлавалан иаҳрыцқьеит.
Аеробаҕәазаҿгьы ҳбираҟ хаҳшьит. Кәыдры ҳкылсит.
Кәыдры ҳаннеи, абжьыуаа ҳрықәшәит, издыруаз Ҭарба
ҷкәынакгьы дызбеит. Шықәсык амацәаз иҭакыз аҷкәынцәа
ҳанырба, рылаҕырӡқәа ааит, изцәажәаӡомызт. Ҳаицны ҧхьаҟа
ҳдәықәлеит. Ауха Кындҕ ҳаҧхьеит. Ҳзениткақәа еиҵаҳҵеит,
ҳҽеиқәҳаршәеит. Адырҩаҽны ҳар ирхагылаз ауаагьы – С. Дбар,
С. Сосналиев уҳәа – ҳахьӡеит, раватоматқәа кны иҳавагылан
ицон. Мықә аӡиас аҟны Мираб Кьышьмариагьы днаҳавагылт.
Абжьыуаа Очамчыра иалалеит. Ҳара ҧхьаҟа ҳцеит мҩадула.
Иалыухи, ҧынгыла дук ҳмоуӡакәа Аҧсны аҳәааҿ, Егры, ҳнеит.
«Аҳәаахьчараз ҧыҭҩык ааншәыжь» рҳәан, иаанҳажьит, егьырҭ
аҩныҟа иҳашьҭит.

Аҿаҧыцтә жәабжьқәеи алафқәеи

Аибашьра ашьҭахь ашықәс нҵәаанӡа саргьы уа сыҟан, агарнизон сеиҳабын. Ашьҭахь срыҧсахит.
248. Егрытәи аҧышәарақәа
Егры ҳнеит.
– Ҧыҭҩык ҳаанхоит аҳәаа ахьчараз, – иҳәеит Басиаҭович.
Жәаҩыкҟа ҳаанхеит. Абазаҟны саанижьт сара. (Сцыркьуан, срыцҳаишьеит.) Ҳахьгылаз амҩа уаахыҵт – ачаирҭа
алагоит. Ачаирҭа сааӡахьеит, уахынлагь ачаи зҕьычхьеит,
ажәыр-жәырҳәа ихысххьеит, ҽынла усгьы ихысхуан, уи акәын
ҧсҭазаарас иҳамаз. Ачаирҭа абжьы бзиан еилыскаауеит.
Изхысҳәаауа, ауха сымацара скәаҩӡа сыштәаз, хәар-хәарҳәа
ачаирҭахь ак абжьы геит, жәума, камбашьума – акы лалан иааиуеит. Сӡырҩын, усоуп: акы ачаи­рҭа илалан иааиуеит. Снеин аанда акәакьаҿ сывтомат харшалан слатәеит. Имаауои «ҳашьцәа
акәырбанқәа», аа, иахьаааиуа. «Куреи-муреи» ҳәа еицәажәоит,
аха рышьҭыбжьқәа ҽеила исзеилкаауам. Сара сыхиоуп, готовность №1 сымоуп.
– Гамарџьоба, биҷо, моди ақ! – сҳәеит, уаҳа акгьы сыздырӡом.
«Куреи-муреи» рҳәан, ак еиларџьгәеит. Аҽы аџьықәреи
абжьы заҳаз еиҧш исҳәаз ршьаҿақәа арахь иарццакит.
Иргәыдысҵеит. Инақәырццакны – ак ҧжәеит. Агәараҳәа
сҽыл-касыжьит. Уҽкаужьроуп, сыҽкасыжьит, ҳзышьцылаз
ауми. «Иҧжәацыҧхьаӡа уҽкаужьроуп» ҳәа ак ҳдырҵақәан...
Иаҳдырҵа ҳәа, жизнь заставила. Алимонка икызаарын, им­
ҟәыҵаҧжәеит.
Адырҩаҽны Басиаҭовичраа ааит. Ҳдәықәылт Отобаиаҟа узлацо ала ҳабжьалт. Ҳалагьежьны игәаҳҭароуп, абџьар ҵәахны
измоу ирылгатәуп. Ҳазлеиуаз акәымкәан, трыхҳәа аӡә ихы аанда иавирҳәҳәеит.
– Стоп, машина! – сҳәеит.
– Гамарџьоба, моди ақ, шьени ҷириме!1 – ҳәа ак еилеиҟәаҟәан,
давҵны дааит.
– Пойдем, слушь, по 50 грамм выпьем, – иҳәеит.
Как раз «аҟаҧшь акын» – жидкость аҭахын сорганизм.
Мшыбзиа, уааи арахь, сааукәахшоуп!

Асовет мчра ашьҭахьтәи жәлар рҿаҧыцтә рҿиамҭақәа

Изхысҳәаауа, сицны сныҩнашылт иҩны. Зегь еимаҳдеит,
аха акызаҵәыкгьы ыҟам иҭҟьо ҳәа. Ҳлахатәеит истол, фатәыла
ихиоуп.
– Ари ыфи, ани ыфи, ауатка ыжәи, – сҳәо, иудыруеи, акы саиргозар, зегь ргьама исырбеит. 15–20 минуҭ аицәажәара ҳаҿын,
акгьы имыхьӡеит. Нас крыгьысфо, ахпыҿгьы зжәуа салагеит. Рызегь ргьама исырбеит, шьҭа сзыцәшәои! Хәба-хәба хпыҿ аажәит.
– Абхазец где хлеб-соль покушал пакости не делеат никогда,
– сҳәеит.
– Я знаю это, биҷо, – ҳәа ҿааиҭит.
– Вот я хлеб-соль покушал у тебя, мы уже род­ственники. Но
как тебе не стыдно, как ты мог против нас оружие поднять! –
сҳәеит дҧысшәарц.
– Слушьай, я не виноват, это Госсовет заставиль, – иҳәеит.
– Твои соседи тебя продали. Ну ладно, давай еще по одной
выпьем,– сҳәан, ҽа кака аанаҳкылт.
– Как ты на Гумисте оказался? – сеиҭаиазҵаауеит.
– Насильно заставили, – дааҕьаҵәыҕьаҵәит.
– Ты об этом больше никому не говори, – силабжьоит сара
стәала. – Только скажи мне, куда ты свой автомат дел?
– Этот автомат начерта мне нужен, – иҳәахуеит аҩысҭаа.
– Пойди принеси, – сҳәеит, аха ихала дсышьҭуама, игәра зго
сыҟоума.
Сыҷкәынцәа рыззегь адәахьы иҟоуп, ивтомат аакы­
лырҳәҳәан, агәгәаҳәа ирыжәиҵар,«будь здоров» ауп иахьӡу.
Ишьапы леихиган, адашьма ҩышьҭихит, автомат 5/45 аахәы­
ҵигеит, арожокқәа ҧшьба...
– Уареи сареи усгьы ҳаиуацәоуп, сызулакьысӡом, аха џьара
ианаауҳәа, уршьуеит, уҿы иҭыхны уаламцәажәан, – ҳәа иасҳәеит.
– Никому не скажьу, биҷо, – иҳәан, дҭеслымит.
Дырҩегь хҧа-хҧа аажәит, – ҳаиуацәахеит уажәшьҭа зын­
ӡаск. Аха амни автомат ицәыригаз ихысхьоу имхысхьоу еил­
каатәыми. Уара угәы избаанаго?.. Игәаҭатәуп, ус ами?
– Ҳаиуацәоуп, ҳаиҭынхацәоуп, уаалеи, второи етаж шыҟоу
гәаҳҭап, – сҳәан, аишәа ҳҩахыҵын, хыхь ҳҩыхәнеит.

Аҿаҧыцтә жәабжьқәеи алафқәеи

Автомат гәасҭазар, ихысуан, ибзиангьы ихысуан, ауаҩҧсы
дашьратәы иҟан. Агәашә сыҩҭыҵаанӡа иҩны амца акит.
Амца изшахааит! Иазыркы са исзеилымкааит. Дсызгәаан,
иацреиҵазар ҟалап...
249. Дыдрыԥшь-ныха зхарахаз
Озган акамбашь шкәакәа иман дааит, рҳәеит, Индиантәи.
Иааиган, Лыхны ашҭаҟны инаган иҿеиҳәан, Лыхны ақыҭа
ажәлар дрыҧхьеит: – Лак-лак шәыман шәаа, – ҳәа реиҳәеит.
Лак-лак рыман еизеит ажәлар.
– Ишәшьы абри акамбашь, – иҳәан, иааигаз акамбашь диршьит.
Ацәа аахырхын, – Акәац ҧышәыҟҟа, маҿа-маҿа зегь ҧҟаны
абра иқәышәҵа, – ҳәа реиҳәеит.
Ишиҳәаз иҟарҵеит.
Днықәгылан, дшәиит Озган:
– Абри адгьыл ҳазқәу аҧсацәа иаҳтәны иҟазар, иртәымкәа
иаҳтәуп ҳәагьы иҳақәлаз, абас Анцәа иҟаиҵаат! – иҳәан, акәац
аашьҭыхны иҟьаны, алақәа ирылаиҵеит.
Алақәа аки-аки еибафо, акәац еимакны инибарҵәеит: иҧсыз
ҧсит, иаанхазгьы цәибарҳәны, иҟәыбаса инықәибаҵеит.
Озган абас акамбашь шкәакәа шьны, ақырҭцәа аныха
иаиҭеит: «Аҧсны ҳамазкуа абас еибафо иҟалааит!» ҳәа.
Ҵабыргыҵәҟьан, ақырҭцәа дара-дара аибафара иаҿуп:
ақырҭцәа агырцәа рҭахым, агырцәа ашәанцәа баны инхом.
Агырцәа ажьымдыр еиҧш ара ибжьаханы иҟоуп.
Ақырҭуа милаҭ Дыдрыҧшь-ныха рхарахеит. Угәы иҭаз,
мышк ахы мышк аҵыхәала Қырҭтәыла ықәҵуеит.
250. Агыруа аграната шимҟәыҵаҧжәаз
Агыруа аграната идыркын, адҵа ирҭеит: «Аҧсуаа рааигәара
унеины, азапал амхны, бжьынтә уҧхьаӡаны, иргәыдҵа!» ҳәа.
Дҵеиҟә-ҵеиҟәуа аҧсуаа pxырҕәҕәарҭa дазааигәахан, изнапык
ала аграната ааникылан, егьи инацәақәа харҟәало, аҧхьаӡара
далагеит. Хәба рҟынӡа даныҧхьаӡа, инацәкьарақәа аназымха,
играната итәҕәыбжьара илыбжьакны, ари инапала «фба» ҳәа
дшыҧхьаӡоз агәызҳәа имҟәыҵаҧжәан, дҟәыбаса дагеит.

Асовет мчра ашьҭахьтәи жәлар рҿаҧыцтә рҿиамҭақәа

251. Дырҩегь сара исықәгәыҕуама?
Анцәа ауаҩы дизнеит: Адгьылаҿ иҟоузеи? – ҳәа дҵааит Ан­цәа.
– Абзиа убар иудырп, – иҳәеит ауаҩы.
– Иугославиа уажәгьы аибашьра цома? – дҵаауеит Анцәа.
– Ицо ҳәа аума, анибарҵәара иаҿуп, – иҳәеит ауаҩы.
– Чечентәылан аҭагылазаашьа зеиҧшроузеи?
– Уи адгьыл аурыс ишьаӡа-гәаӡаитәит, аха ачаченцәагьы
аангылом.
– Бзиоуп, аха ақырҭқәа зҿу ҳәа иудыруеи? – деиҭаҵаауеит
Анцәа.
– Дырҩегь аҽеизгара иаҿуп, бџьарла, џьаҧҳаныла рҽеибырҭоит есымшааира. Аҧсны дырхынҳәыр рҭахуп.
– Арҭ аҧсуаа зҿуи?
– Урҭ зҿыц иаҿуп: аҩнқәа раанкылара, арҳәра, аҕьычра, –
аҭак ҟаицеит ауаҩы.
– Уара, абарҭ аҧсуаа дырҩегь сара исықәгәыҕуама? – ҿааиҭит
аҵыхәтәан Анцәа.
252. Махаз анышәҧҟараҿ ииҳәаз
Сабуа Мысҭафа рыцҳа дыҧсын, анышәҧҟара иаҿуп
аҷкәынцәа. Ҵәыӡба Махаз дааит.
– Ҳаи, абри иахьа исаҳаз смаҳакәа ҧыҭк сықәындаз, ҳа
ҳтәык иамуӡеит! – ҳәа ус иҳәеит.
– Иуаҳазеи уара, амыждара заҳаша?! – иҳәан, ус иҳәеит
Ақсент Амҷба.
– Исаҳаз убриоуп: Аҧсны иаанхо аҧсуаа зегьы ҳахыргот
наҟ, аерманы, аурыс уҳәа – амилаҭқәа зегь ҳалыргот агыруа
ида! – иҳәеит.
Ҳгәыла агыруа, Шьыта Ӡуриа, анышәҧҟара дахьаҿыз, ихы
дааҩахан, – Агыруа дзаанхои? – иҳәеит.
– Агыруа дзаанхо убри азыҳәаноуп, – иҳәеит Махаз, – абра
Аҧсны атомнаиа бомба ҧыржәарц рҭахуп – икарыжьуеит. Агыруа дагоу-дамгоу еилыркаарц иашьҭоуп! – иҳәеит.
253. «Уҧаҵа асара сзымариахоит…»
Ари, Шеварнаӡе аҧаҵасарҭаҟны дтәоуп. Дыштәаз, абри
аҧаҵасаҩы ицәыригоит: – Абри аҧсуаа дареи шәареи шәусқәа
шҧацо? – ҳәа диазҵаауеит.

Аҿаҧыцтә жәабжьқәеи алафқәеи

– Абри сааицыҧхьаӡа «аҧсуаа ртәы, аҧсуаа ртәы» ҳәа аполитика уалацәажәоит. Абри уара уеизгьы-уеизгьы убриаҟара
хьаас изумои? – ҳәа диазҵаауеит.