LatinHärber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.
Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 09
Süzlärneñ gomumi sanı 3225
Unikal süzlärneñ gomumi sanı 2096
0.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
Anton daaxyts-xytsyn us iheit:
– Jox-metra iratsatsqazaap, ja-metrak dkahait.
Jora dmaaşakan ja-şatçak eitaaqaitsan, – Uara araqag
şaqa ixarou umboi, – iheit.
– Iumudzozar byj-metrak dkahait. Uaha syxda aaxyu
tsargy sagxom, – iheit Anton…
159. Zyndza idzxar alşoit
Asovet aamtaka raan işdyru eiphş, akytanxamoa auska
rouma, aaglyxt tovarka rouma, zegy planla işakyrggan,
şyksykti aplan kwartalla işany ihadyn, inahmygdzargy
qalomyzt.
Haplanka – açai, atatyn, atsitrust xkka, arax raalyts
akats, axş, autratyx ubas egyrtgy. Dosu haplanka ihadyz
xky ratsala, esymçybja araion atçy aixşaala qartson
esphşaşa. Ui aizarax hara akolnxaraka rnapxgaotsa ha
dagy akytsovet anapxgaotsagy alaxyn. Urtgy xazy ap
lanka rykyn. Arax raalyts (axşi, akatsi) axşyozyştra
dudzdza azyruan araioni Aphsny aihabyrei. Izbanzar usqanti
aamtaka raan Aphsny iataauan 2,5 mln. aphsşatsa, urt zegy
akryrtçatsatyn.
Araionatçti ailataratç dosu hqatsarbaka aixşala qai
tson akytanxamoa auska reihaby. Kolnxaratsyphxadza azeiphş
raxaadzartaka (afermaka) haman. Şaqa jxa hamaz aşqy
itagalan. Harada, xarala arax zegy eiphşym, axa us iaga
iqazargy bjartyla xytsyphxadza aplan rykyn. Şyksyk zki
xyş litr – ui zegy ireitsaz akyn. Onyzk-litr, onyzki
xyş-xnyzk-litr zauazgy yqan Oçamçyra araionatçy. Axş
aingalaratçy labraa hiaaiuan. Etatsuaz abiraqgy rouxan labraa.
Ua napxgaoys daman akyr şyksa ineiphynkylany zyuaajlar
rymats zuxaz hoyza, hkollega, aibaşra aan axy inarkny aiaaira atçnyndza ihavagylaz Avedian Ardaş phsata şkaka.
Asovet aamtazti atçapytst jabjkei alafkei
Tçnak phşaşalati haizaratç daait Aphsnyti obkom akti
amadzanyqgao Adleiba Boris Viktor-ipha. Akytakei akoln
xarakei rnapxgaotsa zegy xata-xatala iidyruaz hakyn.
Aphşbati akwartal aan aup, iara xatala ixy alairxit.
Akolnxara anapxgaotsa adzadzala hargylany dhaztsaauan,
haplanka şynahgdzo, ui inaxyhhany akryşzatstsoma ha.
Us zegy draztsaaua dşaaiuaz Ardaş dirgyleit, iqatsarbaka
imdyruazi azyhan.
– Ardaş, axş işxo itsegy akyr şzatstsoma? – ha dtsaait
Aphsny aihaby.
– Sovsem voda budet, Boris Viktoroviç, – iheit Ardaş.
160. «Akty aşyga, aşapxyts itsnaxit»
1989 şyksaz akyn, phxynran. Obkomatçy akytanxamoa iad
halaz aztsaaraka axyrydzboz, akolnxarakei asovnxarakei
reihabatsa halaxyn. Mykti asovnxara adirektor Bigaa Edik
Roman-iphei sarei aizarax haitsaait. Aizara akyraamta itson.
Amş şybjyştaxxaxan eiphş, haadyltsyn, amaşyna
hnaktan, Oçamçyraqa hxy rxany haştsoz, Maçara atsha aladaxy
iqaz akryfartatç haangyleit. Afat bziany işyqartsoz hdyruan.
Şyjymtan aaxys aizaratç itaz, amlag hakuan. Aofitsiantka hxy aalgan, akryfara hnapy aaharkuan eiphş, – Gaphxaçara
şauaait, – ihan, Gylryphşti anagdzkom aihaby David Ga
dzabia araion aprokuror ditsny iaahadgyleit. – Hşydtalar
qaloma? – ihan, atak qahtsaandza, hastol iaaxateit.
Aryjt ajra hgy itamyzt, axa David imukan, aryj
tgy daairgeit. Davidi sarei ibziany haibadyruan, obkomatç
instruktors aus aniuaz aaxys. Usqan dybziaz djahşon, axa
araion eihabys danyqala, Gylryphşti aekstremisttsa danrytsnagala, dara dzytsnagalaz rqazşa aaixaxazaaryn. Akykobak atstsaka aanahkylaxan eiphş, us daatsajeit:
– Vladislav Grigori-ipha işakym hmilat rxatarnaktsa
adeputattsa dratsajeit, – iheit.
– Iihazei iakyms? – stsaait sara.
– Vy normalno sebia vedite, a to my vas porviom, kak Tuzik triapku, – ha reiheit.
Asovet aamtazti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Asovet aamtazti atçapytst jabjkei alafkei
Akyrtua deputattsa aja ireihaz rxy iakyrtseit. Nas
eita us natsitseit: – Işphyku hara millionla iqou amilat,
xylphak azna iqou, akantyj eiphş haşphakştso! – ha hai
heit igy nyrxany.
Sara us atak isteit:
– Şaainy şanhadtala, oyzaryla, gyblyla şaaiz
djahşeit. Ugala uharts auma, ara şaainy şyzhadtalaz?
Iusyrdyryrts staxup, Ardzynba atouryx anaukaka dyrdoktorup, dyprofessorup. Şara şmilat iatu, akytaphhys,
asessiatçy Vladislav aja imalkit atouryx ztsaaratçy.
Ditçagylany igy anphyltsa, iara us leiheit «Bara bkolnxaoy
phhysup, sara syprofessorup, haiha atouryx zdyruada?» ha
danlaztsaa, phşaala ltçaaikylkit. Ari iuasho telexaphşrala
iahbeit, şara işymbadzei? Datçakgy uashoit, David, şara
şmilat ratsa rxypxadzara ala hara hauzyrşadzom. Axatsara
xyphxadzarala igartadzom! – shan, sneiny hafat ax aasşan,
handyltsny htseit.
Gadzabia ixala iouma, egyrtgy apartia anomenklatura
ausutsa, Kartynti iaaryştyz agent, obkom aitçkaarat qşa
aihaby Beridze dkylphş-kyldzyroua, estçny Kartqa itshauan, aphsuaa
rnapxgaotsa irhaz-iruz ha. B.V. Adleiba iiulakgy Beridze
daphyrgany P. Kaçaxia, Oçamçyra araikomi anagdzkomi rtçy 9
şyksa aus zuxaz, Aphsnytup ha obkom ax diiaigeit. Ausuratç
haizaaigan, patu hzeilan. Haony iratsany açedjyka idikylaxan, axa aitçagylara hanakşa, dekstremistup ha sziheit.
Rmilat ala madzala itshaua iaoyzoup. Sara xatala aibaşra
ialagaandza jibj şyksa Aphsnyti aktiv salaxyn, izbozi isahauazi ratsan. Akadrt politikei aekonomikat ztsaa
rakei dara rnapatçy akyn iaxyqaz, izydzbozgy dara rakyn.
Kart TsK atçy aktsara djbara rydyrkyleit. Amşyn aphşahatçy
3 km. anxarei aonyrgylarei zindzam ha. Axa ui aktsara aphsuaa
hzyn akyn izyqaz. Dara Kartynti iaany, aonka, akatedjka
dyrgylon. Aphhal qaztso iaxitaxu amaa aimto…
Ş.D. Inal-ipha işqy itijyz xahyrtsia iatçagyleit
akyrttsa. Şqyk aaştyxny iamyphxatsgy axtsajara ia-
lageit, iioyz iaşam ha. Akyrtua tsarauaa irhoz adgylaotsa
rtaxymzi. Urtka reiphş iqaz aztsaaraka eitçyzkaauaz, iradi
kaltyz axeidkylaraka irymaz rnapxgaotsa rakyn. Ubri
aqyndza ryuaajlar dyrşit – apolitika ialamtsajozgy
rtçyrqasany ialatsajo, aja hamarkua ialageit.
Tçnak, susura aztsaaraka iryzkny, 1978 şyksa, nanha
mzazy Oçamçyrati anagdzkom amadzanyqgaos aus zuaz Papaa
Grigori Gydj-ipha itçy snein, istaxyz iashan, aitsajara
hanalga, Ş. Inal-ipha işqy akritika aziua itçaaixeit. Sara
siaztsaait: – Akritika zzuua aşqy uaphxaxouma? – ha.
Iara dşamyphxats iheit.
– Nas uamyphxatska, gnyxtsystala uzaxtsajozei? – ha
ianaaitçasyrx, apolitika ztçalazymgalaloz Grigori us tçaaitit:
– Aphsuaa rtouryx syoueit ha datçup, iara daphsyuouşa!
Sara siaztsaait: – Nas daphsuamkan dyzustada? – ha.
– Datyrkoup, Ianal-Ogly, – iheit. As anaaseiha, sla
kytsaka amtsabz aaxytsqan, us atak naisteit:
– Inalaa tauadtsan. Şara agyrtsa, ahratra anyqaz raşara
iaargakaz şoup. Djal akytan inxo agyrtsa rabdutsa Marşanaai Dzaphşaai iaargaz roup. Adgyl akaaryxrazy arendala iryrtan işyqaz, Asovet mçra ryxdzan, dara irtxeit. (Ui
axtys iaxaanyz abyrgtsa duka ryla isahaxan. Haibaşra aan,
abdjar ştyxny ianhadymgyla, aizaratç irasheit rabdutsa
ara adgylka şrouz.) Grigori aja uaara imtadzaka itsag
atouryx jabjka izeitasheit. Agyrua apaptsa auaxamatç ausura ianalaga XIX aşyşyksazy, Inal-ipha, Inalişwili ha
aşqy itaroit, Maanaaa – Margania, Dumaa – Dumava, Atmaa
– Atumava, Agmaa – Agumava. Eikyphxadzany abart atsabyrg
jabjka aniasha, itçy aartny daanxeit.
Dara axaangy gytskarak rylamyzt hmilat rzy, dara ir
taxyn hxy larqny rtçaphxa hgylazaarts. Abriaqara tsuan hai
vanxoijtei, dara irzeilymkaait, aphsuaa axylarqrei aşam
xarsrei rxy işaknadmyrgo.
Uaaigara inxo ugyla, utsgei ubziei rtçy iutsu, utçatçy
aky hany, uştax datçaky zho, ui dzeiphşrada? Agyla izy
anyş zjyz, axaangy iara dtahauan. Ubritsqa rzeilymkaait,
Asovet aamtazti jlar rtçapytst rtçiamtaka
hgylatsa xaşabgaka! Iaaryxyz zegy rxy iavyrbalaroup.
Vladislav ireihaz aup iryxyz, başa izgaany itsajon.
Kyrttyla axdz azyrgoz asovet aamtaka raan Aphsny akyn.
Iaxa Kyrttyla amtsyş atsa zmam aup izeiphşrou. Aphsuaa
rajaphqa iahoz aup iryxyz «akty aşyga aşapxyts its
naxit» ha.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst
rtçiamtaka
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
I. Apsny Adjyndjtylat eibaşra
(1992–1993 şş.) aanti jlar rpoezia
161. Haibaştsa şax
Apsny tagylt arytshara,
Ggala ixup agy.
Abyrj aup atseitsa şykpara,
Abyrj aup ianataxu!
Agymşara aky ieipşymka
Iaarpştup abra,
Abryskyli Nart Sasryqei
Irxyltsştrou şara!
Ihatseioyzşo ha hrytshara
Ikynxo Kavkaz,
Izgym nadjnat fyrxatsara,
Iaairoup iahzynxaz!
Ixkup akylao iblaka,
Apsny pşdzala ixkup.
Hxyrtsan apsuaa haiua aqamka
Iara dynxarts itaxup.
Imoup abdjar datsymşaka,
Deikdyrşeit djouky.
Apsyuak dqalom ui ianyşaua –
Kparoup hagtaky!
Antsa ihaiteit ari adgyl apsuaa,
Atouryx du zmou.
Dzyroyg aştalaxeit eitaneitasua,
Axa iauam, mamou!
Dyqoup Abryskylgy, dyqa,
Dyqoup dyggadza!
Nartaag gylaşt, Nart Sasryqa
Drapgylan daadzap!
162. Axatsa rax
Atsei draadzon jleizyrhagas,
Atsei dtçyjlon ataatsa jlarxarts!
Iaxa an ilahaueit axysbyjka,
Iatsy rtçaxyrkaboz hxyçka,
Gymsta ixşyloup iaxa aşa!
Iatsti ahabla-çkyn – iaxa dfyrxatsoup,
Apsny zegy alamys datsoup.
«Dxyçyz djahşon hazkyxşou!..» –
Rnapy dyrgejueit ui dyzbo.
Itsoit aibaşra, itsoit aibarpsra,
Rtçaadyrtit akyrtua şajtsa!
«Gyrr, agak!» – Gagrati akak!
«Gyrr, agak!» – Eşyrati akak!
«Atsyk, Atsyk, Atsyk!» –
Apsny zeg ialqoit amtsabz!
Ex, Leonti, uabaqou, iurha,
Ari şaxtam, ari eibaşroup!
Iaxeibaşuagy – upsadgyl atçoup.
Apsny pşdza rkup eimyrxxa,
Aga xymga, aga çarhao
Hçedjyka ixyngeit,
Aşagy iqaşit…
Sşaşoup ha hazhoz,
Ixy-itçy aairtit!
Aga dgoup, ui dtarxatup!
Axatsa dxatsazaroup, axatsara aarpştup,
Apsny eikyrxatup – zda hamam hapsadgyl!
163. Şneibats!
Abdjar ştyxny şatça eikşala,
Aşa hhap, aoyztsa, bjy eikşala!
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Hazykpap, aoyztsa, hadgyl pşdzala,
Hadgyl ihazgakou, hamra pxara!
Şazyxiaz aiaaira kaşarala,
Aşa hhap, aoyztsa, bjy eikşala.
Argyzra:
Argyzra:
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Axakitra mşala pxaqa şnei!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Apsynra atseitsa, şneibats pxaqa, pxaqa!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Axakitra mşala pxaqa şnei!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Apsynra atseitstça, şneibats pxaqa, pxaqa!
Aga iharbaroup anap qaqa,
Dyşzatsymtso agmyg, alymha qaqa.
Dhaptsany dahgaroup patsa baba,
Ixlamşy tsahkaaroup pyntsa paga.
164. Aiaairaşa
Apsny azyhan axakitraz
Ajylarax hamoa tsoit,
Adauapşka eivagyla,
Agymşaka pxaqa itsoit.
Argyzra:
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Axakitra mşala pxaqa şnei!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Apsynra atseitsa, şneibats pxaqa, pxaqa!
Şevardnadze, nasgy Lominadze,
Izyktaz aqard kauua işpatsei.
«Qara» daxaxazaap amtçyrqara,
Işakşoz aniba ixdapara.
Argyzra:
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Axakitra mşala pxaqa şnei!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Apsynra atseitsa, şneibats pxaqa, pxaqa!
Hart zegy hauzyxynhueit eibgala,
Ulapş hxyz, Apsny pşdza, halaşara.
Aitaha:
Aşa eitsahhap, aoyztsa,
Agyştyxga – «Aiaairaşa»!
Şneibats, pxaqa şneibats,
Apsuaa ryçkyntsa!
Aga dhakleit itçhazkytsqan,
Ixapytska ggala ixny,
Daxymgdzaka igtakytsqa,
Dypxaharsit dhaptsany!
Aitaha:
Aşa eitsahhap, aoyztsa,
Agyştyxga – «Aiaairaşa»!
Şneibats, pxaqa şneibats,
Apsuaa ryçkyntsa!
Axymgaka iakyrkyzaap
Şybjaandza htyla rgarts,
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Axa irzymdyrt şybjaandza
Apsua şikyz zşa zuxaz!
Aitaha:
Aşa eitsahhap, aoyztsa,
Agyştyxga – «Aiaairaşa»!
Şneibats, pxaqa şneibats,
Apsuaa ryçkyntsa!
165. Abatalion «Phakaş» aibaştsa raşa
Hait, amardja, şneibats uara,
Ampytsaxalao dtarxaşo!
Aphsynra phşdza aikyrxara
Hara haumi izylşo!
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Aşa axykkoit hamratyla,
Işeikaraxa igyrooit.
Ajyt-tyla, Aphsyntyla,
Hart haneidgyl, eikharxoit.
Ryblaka agyroa rxyxxala,
Hamoa nyho hbyrgtsa phşup.
Ha hanatsa gygra dula
Tsamoax rymamka iahzyphşup.
Hart ihatsup, abdjar nkyla,
Aşua, adyga, avainax.
Haşta italaz tsgaxytsrala,
Iphyxxaa eitsykahtsap eitax!
Gangaşrala aga ihaklaz,
Ihamakua hara hty,
Hilgap dbylua bdjarmtsala,
Izaagaua iara mbaty.
Dagstanaag ha ihadgyloup,
Aşxa rphartsa hats-hatso,
«Allah akbar!» ha urt eitsjyloit,
Aphsyntyla rxy axtyntso.
Iphşueit laxeikla Aphsyntyla,
Itsoit aşaroaş axytstsa,
Hneilap, adruha haidgyla,
Haphsadgyl haphxoit aphatsa!
Phxaqa, abjyuaa, tçeibarkyla,
Xatsra hzymdyrdzo hakphap,
Haga dnyxua şatankyla,
Iara işala dahkabap!..
Hara ihamoup adgylaotsa,
Aibaşra adatçy hzatsym.
Hara hiaşa atçagylaotsa,
Ixybgoit rus iaxa, uatsy.
Aphsilaa ryştra, abjyuaa rphartsa,
Iqam inyzkylo baagar,
Axfar-xatsa, agymşaka,
Abraskyl f-tsyrqa itskar.
Hneilap aphsuaa zeg htçeidkyla,
Tymk imgartsaz hara hqyx.
Aga dyktso ineiphynkyla,
Aga, eitsazkua Aphsny atouryx.
Hneilap Aphsha işta hxyla,
Ihaphxoit Ardzynba ibjy.
Afaşist dyktso Aphsyntyla,
Iaxtso naunagdza işşy.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
166. Byjoyk Pakaşaa
Zki jşi pşynoaji jaxa şyksa ianvar jaba rzy
afaşistt Kyrttyla ar Pakaşqa ianjyla, urt irtça
gylany akparatç itaxaz, byjoyk pakaşaa ryçkyntsa:
Adjyndjal Suram Ladika-ipa (1956–1993 şş.), Çaçxalia Ten
giz Uarlam-ipa (1957–1993 şş.), Kartaa Boris Şyta-ipa
(1959 –1993 şş.), Adjyndjal Beslan Ianka-ipa (1961–1993 şş.),
Paçlia Garri Bagrat-ipa (1964–1993 şş.), Kartaa Roman
Kytli-ipa (1965–1993 şş.), Adjyndjal Merab Vova-ipa (1971–
1993 şş.) rgalaşara iazyskueit.
Byjoyk Pakaşaa apxa igyloup,
Amtsa axakyu.
Ar eikatsa irtçagyloup,
Abdjar xanta zkyu.
Axyzatska idryggoit atsyx,
Abdjarka itqo,
Habzazara mçyla ihamyx,
Igarts aga itçqo.
Djahanym – bdjarla djyloit,
Adgyl amtsa atsroup…
Amoadu tbaa aşa anşyloit,
– Ma iaairoup, ma psroup! –
Eiktçyrtueit bjoyk pakaşaa:
– Şatsamxaka şnei!
Zeg haşpargari us hnykşaa,
Ha htaxargy, atsei
Pakaş axaangy dakaşyn,
Iqoup izua ha hşa.
Hazxyltsyz nartaa duka mtsapşyn,
Itaryjuamyzt rşa.
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Ahahai, amardja, axyrpar,
Adzgy ugy mxaşy,
Hneilap ha htouba haxympo,
Hamç, halşa neipşy.
Pxaqa açkyntsa, hait, amardja!
Agaj, akky dşaho,
Dmyştyka, ixy-igy tarçaça,
Dnymxo dyzşadjho,
Haşneits hneilap, xtsala, mtsala,
Inagdzo hus ipşou.
Hadgyl hatsgoit mçy-lşala,
Hadgyl, hazkyxşou!
Rxatsabj abaxka irnyoueit,
Aga dşatçua iaxtso,
Atsyx laştsa uazyrueit,
Rxatsara azxatso.
Aga daxtso, byjoyk pakaşaa,
Rabdutsa reipş, rypsy
Iaxtnyrtseit rydgyl naunagdza.
Apsabarag eikpsy,
Igyroo idzyroueit, ahaidi ydzny,
Aslant-xşara1 djabo.
Byjoy aiştsa rtynçra iaxdzydzo,
Zdzyx-mşy mtabo.
…Rxymşatara bdjarny iryxo,
Arpar axypşup.
Aslant-xşara ha rzyrhoit igeou, igymşou auaa. – Ajeinraala
zoyz iazgata.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Rfyrxatsara atçapxa sxyrxo,
Izaadzaz syrzypşup.
Rypsytbara mra-laşaran,
Rşam dgyl iazynxoit.
Ajoan pşa iaxşaran,
Işaetsakan iaanxoit.
Aşamtaz, apsabara antçyxo,
Bjy-pspşak idyrşoit.
Byjok pakaşaa, isygtyxo,
Iryzkyu stsaşy laşoit.
167. Aiaaira
Mamzyşxa, Mamzyşxa, hbaagara hdouha,
Dykahtseit dphyxxaa ua utsaqa aga.
Aiaaira, aiaaira, iştyşx ha hbiraq.
Aphsny phşdza axakitra şazykpha naq-aaq!
Haştsa Nxytsaa-Aaxytsaa zegy,
Atshaka xyştsa haikşartsaz uatsy.
Ua uxdz axyxup, uhynçoup, ainral,
Geçbaka tsyrtsit, idmyrdzit aphsua ikal.
Aiaaira, aiaaira iştyşx ha hbiraq,
Aphsny phşdza axakitra şazykpha naq-aaq.
Haştsa Nxytsaa-Aaxytsaa zegy
Atshaka xyştsa haikşartsaz zegy!
Mamzyşxa, Mamzyşxa, hbaagara hdouha,
Dykahtseit dphyxxaa ua utsaqa aga.
Aiaaira, aiaaira iştyşx ha hbiraq,
Aphsny phşdza axakitra şazykpha naq-aaq!
Aphsny phşdza atseitsa, iştyşx ha hbiraq!
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
168. Aqa
Aqa pşdza, Aqa etym,
Atym bjy uxyoua ua uştoup!
Uşytsaz alaşaga uxalan,
Upşdzara, utskara zeg rqaşit,
Eixa-oala uştraka zeg rtsageit!
Uony xazynaka rygka kyljjoup,
Uaha ionymoyrts apsua ibjy.
Apsua xyçka ara uaha iapymlarts aşyj!
Aqa pşdza, Aqa etym,
Adunei zeg iagytsyhha igydnakyloz,
Alamystra, çedjykala aga «daxyrşuaz»,
Aştka ryfoy ryjtys uaoy iaxizxoz…
Iaxa uştoup ileija uagany,
Axşybly uxylyxxa, uxaa tsaxua,
Ianbaaua stseitsa ha amoa uapşua…
Hatoumtsan, Aqa, hazkyxşou habla-zats,
Hamç zkymxoz haxakşaz…
Uara unyjdzam, uara ukajdzam,
Uara uxşoup abraagy hzyştou!
Apsua adz iqny axymdzg imgatst!
Apsua şak idxalany iqamlatst!
Apsua dyrhny dixyçço, adzgy dymtsatst!
Apsua ipstazaara – ilamys aup!
Apsua adunei dzyku axdzaz aup!
Iaxa duxagylan dyççoit aga,
Axa iaaiueit, egagdzam, «uatsy»!
Usqan hnapy ukyrşan hgyrgalap hara,
Usqan ibga atçaoha iptsap aga!
169. Açeçen
Atank blyn: «Açeçen!» rheit,
Ahairplan kahan: «Açeçen!» rheit,
Aruaa tantsan: «Açeçen!» rheit,
Gbak dzaaqrylan: «Açeçen!» rheit,
Abomba tqatsyn: «Açeçen!» rheit,
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Djara idydyn: «Açeçen!» rheit.
Lada ixysyn – us rheit,
Oada ixysyn – us rheit!
Ixdz axyrho – işadzydzoit,
Oada dyrbar – lada ipoit,
Pxydz dyrbar – rytsa ydzueit,
Labtçaba dyrbar – rypsy rxytsueit,
Rabdjar rymqytsoyr ikahaueit,
Rxy axynaxo – iaxaueit.
«Abdjarda» açeçen deibaşueit,
Aga xymga ddzydzaueit!
Açeçen arpys ha şyxdz anup:
Açerkez, adyg, abaza,
Aşapsyg, auaps, aqabarda,
Aqaraç, ainguş, abalkar,
Aurys, aukrain, akazak –
Apsny zyxço iaxa şart!
Zeg şçeçentsan şyrbaueit,
Şyxdz xyzatsny irpylaueit.
Afyrxatsarag abri aup,
Hazkyrbanu haştsa şoup!
170. Groznyi akalak iaxykny
Groznyi akalak iaxykny
Anaat jyloit ioumaxa!
Hart eitsahtsoit hara habdjar,
Aşxa hxytsroup, şta şeixa!
Atyla hapxoit, arhtsa zkylaz,
Iatçup aşam dgyl abylra!
Mansuri Şamili ryşta ixylaz,
Axatsa neiueit ua şaura!
Iahtsydzyz haştsa hgatsa ştami!
Ari amş anymyzt şypsyntsra.
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Şypsy ztçadzytua şxarami,
Xşytsba mtsyjoan şaxpyrua!
Myşky iiz myşky dypsuazar,
Aga daxatçyrts agag!
Ajylaraan iahoyp hart şala,
Aqama tstsyşatç: «O, Allah!»
Iahtsydzyz haştsa hgatsa ştami!
Ari amş anymyzt şypsyntsra.
Şypsy ztçadzytua şxarami,
Xşytsba mtsyjoan şaxpyrua!
171. Ibragim Naurjanov
Apsny axypşymra zxy akyztsaz, Kavkaz Afyrxatsa ha axydz
haraky zyxtsou Ibragim Naurjanov izkny
«Isylşo ala sşyvagyloup,
Staxaait apsua daxtaxo.
Şyztçagylou, sitçagyloup,
Apsyntyla agy nzyrxo.
Ui sualpşoup, isydnatsoit,
Ahak ha akryqazar djara.
Tsga-mytsgarala dtçyknatsoit,
Atsga azyzua Apsynra.
Ari adgyl pşa-halalra,
Izgarym inagdzany.
Izkapxaşam xyxynt amra,
Agaqra anamou zytçdzany,
Zxy atsyzxço, işakxalakgy,
Igamto arazra, agbylra.
Iazkylypşueit izabalakgy,
Apsny pşdza xyç, Apsynra.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Sa sqabardan sxy syzşoma,
Apsuatsas, o, sgy myblyr.
San syzxyltsyz ilzyrşoma,
Apsny axaa ansymnyr.
Iqanatsy uara u-Qabarda,
Elbrus yqanats igaz-gaz.
Uaşax kaolap meixsygrada,
Gadula iazydzyroua Kavkaz!
Hazxyltsyz şeixatsgyloz anka,
Us sanzymgyl igagny,
Map sytsnakueit sydgyl gaka.
Sagap sylamys sbylny.
172. Sualpşa
Iaxa isouit axakitra,
Saltsit atqara.
Srylagyleit soyza, sykla,
Itsoz eibaşra.
Isybarguzei, joangaşpxaroup,
Seibaşoup sxata.
Soyztsa rgaqra rytseioysşap,
Imaaitszar suaxta.
Aga ixymta arşaa iasua,
Iaxxaxeit adzyroy.
Rşa symukan sa saantçasuam,
Iaxtnystsozarg sypsy.
Zty nyştatsan ha hty iaştou,
Dyztsarym xara.
H-Apsny pşdza agyroa iatsou,
Suzdzatup, iaaçha!
Atsgaxyts-kylao imçra imqo,
Habdjarka tqalap,
Apsny şxartam Apsua ida
Adunei iahap, iabap!
Apsyntyla sylaşara,
Sypsuazar, sypsaait sara.
Inudtsany symç, sylşara,
Tseik işiatou eipş abra.
Sa uçeidjyka syzgaryma,
Isylşo ala sxartany,
Sanymgyla abdjar nkyla,
Uara utseitsa rygtany…»
Uoyza, ukla, rgy ştuxuan,
Dtaxom ha aşxauao bzantsy.
Ugy azduny abdjar ştuxit,
Apsny pşdza apatu uxçartsy.
Uxy akutseit ari adgyl kia,
Kavkaz atseitsa işryxtou.
Aqabarda çkyn, arpys bzia,
Snartsy snyklap sgy uştou.
O, ihatu, iutu akryqoup,
Xatala iuzkny uara,
Ibragim udzuam, hgatçy uqoup,
Iqanats, haşa, Apsynra.
173. Akasa
Uaai, haidtalap, saşa, aamta hamoup minutkak,
Ajylara aphxa haitsaxap, itsyrga ukasa atatyn.
Isgaphxoit uqazşa, alym ueiphşup uanykpho,
Uara aoyza uoyza sara esnag dystaxyn.
Iphşup hara hoyztsa, izboit rxy-rgy zeg raphysua,
Itşoup dara rzyhan atabia baagaran iztaz.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Idyruazşa ixşa, aga uajy-uajy dxysueit,
Hara hazyphşymi «phxaqa!» ha ianharto adtsa.
Znyk atabia hantyts, aga xymga iumtan xoaxa.
Sargy, amtsa irky, ui dsyştyroup, dyztsysyz daxyj.
Ui uaştán, ui haxdzap, tatynk tsyrga, haitsaxap,
Aamta hamam usqak, ulasy, sargy abja syznyj.
Iphşup hara hoyztsa, izboit rxy-rgy zeg raphysua,
Itşoup dara rzyhan atabia baagaran iztaz.
Idyruazşa ixşa, aga uajy-uajy dxysueit,
Hara hazyphşymi «phxaqa!» ha ianharto adtsa.
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Phsyuak aga itçaphxa dymlaqyts,
Ui aoyza azdyrdzom atouryx.
Uahag phsyxak yqadzam,
Agygraka anynamdza,
Ui aga diphylt iqama tyx.
Inasyphtylan iqazarts Aphsny,
Ifyrxatsou arphartsa taxoit.
Iaştamyzt amazara,
Urt azgylt axatsara –
Ran – iphşou ryphsadgyl – eikdyrxoit.
O-phstazaarak hauam, uao dyqam o-xykgy zxagylou,
Işhalşoz haphsadgyl iazeigyz auska hartçyn.
Ahy, nas, phxaqa, itsaa-tsaaua axyzatska hphyloit.
Seikymxar, shatgynatç inyktsa syzmyxaz syttyn!
175. [Auaoy dysşit]
Auaoy dysşit iatsy sara,
Iqastsama, Antsa ibaroup, gnaha,
Hgy htçandzamka tşarakatç haitçahait,
Usqan hoydjag eitsahzeiphşyn aphsra.
Iphşup hara hoyztsa, izboit rxy-rgy zeg raphysua,
Itşoup dara rzyhan atabia baagaran iztaz.
Idyruazşa ixşa, aga uajy-uajy dxysueit,
Hara hazyphşymi «phxaqa!» ha ianharto adtsa.
Sa syphşyxuan agá ipara gat,
Iqalon iargy daauaztgy phşyxra,
Dnaladzit ui atsx laştsara atçymtra, Amtsabz atçyddit savtomat!
174. Alagyrdzka
Alagyrdzka leiueit Aphsynra,
Afyrxatsa arphartsa taxoit, –
Iaştamyzt amazara,
Urt azgylt aphstazaara,
Alamysi aphsuarei eikyrxo.
Anatsa, işşyşymtsan aşy,
Aphstsa ryşqa şyçkyntsa phxadzam.
Urt nxoit naunagdza,
Izyztaxaz anynadza,
Aphstsa ryşqa şyçkyntsa phxadzam.
Axta-tsaatç dieit ui deikaşy,
Izdyruadaz ui arphys zny dzakxaşaz,
Ui dtaxeit, dtaxeit imtsu aiaşaz,
Naunagdza anyk ilşylt aşy.
Iqamloz zny çarakatç haikşaztgy,
Ihakymlaztgy ixytsyn handyrtsarts,
Axa istaxym, map, agra zgarts,
Iqalaşaz saphxa deibagaztgy.
Auaoy dysşit iatsy sara,
Iqastsama, Antsa ibaroup, gnaha,
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Hgyhtçandzamka tşarakatç haitçahait,
Usqan hoydjag eitsahzeiphşyn aphsra.
176. 64-oyk ryphstazaara
Aşyşyksagy axraka rzyrgom,
Adgyl atçaqnaxit atsi-phryga,
Amaalyktsa aibaşra iagylga,
64-oyk ryphstazaara eikyrxa.
O-dgylk eimazdoz, eimazdoz o-duneik,
Imidzatsyz amaalyktsa ugytsak,
Aşxa dzyşka, aphtaka utçrylak,
Atsi-phryga, oaphxa haşqa umxynhuei?!
Atsi-phryga, atsi-phryga,
Sa syxşyo uara saxugoit,
Sgyrga phşdzaka ajoan ax iugeit.
Atsi-phryga, atsi-phryga,
Ugajy ştaxqa, aonyqa,
64-oyk ryphstazaara sgykueit.
Aqarçaphan igyloup abaqa,
Ui atçaphxa aphsatsa zeg xyrxoit,
Gagk agatsan itsadzom, itçyxoit,
Aphsyntyla dalarphştym aga!
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Dyphxatsoup, agymxa madza ihaklaz,
Hanatsa, inadzoup exa şa şhak,
Ialaxmarueit Aşyks tçyts aphşalas,
Egry axykan aphsuaa hbiraq!
178. Apsny azyhan sa staxazar…
Sqama nauxysyr, uaaixnaxt,
Aga izyn us iamoup qazşas.
Zgy trysyz adygak, vainaxk,
Dyjbar, ui pxydzup şyzjaz.
Şxa-şantsa mtsapşup hzydzryj,
Psy pşoup ihalou lamyss,
Aşlaka ryblaka anhazdyrş,
Iaadyrueit iamou tsakys.
Habatsa ssirşa hzaadzaz,
Znykgy htampş[ka] rlakta;
Xydzla hanzymgej haxtsaz,
Xaarak rzatsam ruaxta.
Nyxas ihamou uaoroup,
Ilpxa hamoup Allah.
Iahtiiz ajag – ajoup,
Htsaska irylam hanhaxk.
177. Egry axykan
Aşyks tçyts auxa, Egry axykan,
Tsytsak– «tçaanbziala» – iaasdyrkit.
Sylagyrdzka eimatsany ahhyha,
Saja symxua sgatsa inatçahit.
Hab, hazxyltsyz Kavkaz,
Esnag izkyu zxy ştyx,
Hadzkra xrapşny izçapaz,
Adgyl iaklou ztouryx,
Tsytsakgy symjytskanu uaxada,
Aja mytsx shaxueit abjaaphny,
Axa soaxan, sa izjit ajada,
Soyztsa uaxa isytsym iryzkny.
Iaxa itsşaait alakta,
Oapxa şartak anyrt.
Çhaşa zmamyz uajşta,
Aamta şaaiz aadyrt.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Iabla-çytsu h-Kavkaz,
Abyrlaş xeimxyts Apsny,
Gangaşla axşad zhaz,
Anakla abga rtsysny,
Haniiz ihatsiz htouba,
Haştpaa hageit kpara.
Darban stymny syzba,
Saqyztxaua Apsynra?!
Haşxa tsyo-tsyoka rpatsa,
Şta hryzşom xaz-xazy.
Hatambo, itytsyz ztsa,
Rxy dyrdyrtup lassy!
Isualpşou pqaroup iara,
Rtsaska eilazgom hzyxşaz.
Kavkaz iaxyblou Apsynra,
Syxçarts saaiştit Hazşaz!
Nasgy Allah du itaxxar,
Nadzadza sypsy nxarts Apsny,
Apsny pşdza azyhan staxar,
Psyuaa-şoyk irxystsoit sypsy!
179. Rada
Iqam aipş djara ari adgyl pşdza!..
Aştatçy ixmaruan şyjymtank xyçkak.
O, Antsa du, ilasyrqueit sa sxy.
«Uxyşargytsa sakyxşoup» –
Ubas rhoit zegy.
O, Antsa du, uzylxylampşi sxyçy?!
Sara istaxup ubas – nyhatçala isharts,
Izzynamgdzaz zygtyxaka, hara inahagdzarts!
Sygra ga, sygra ga, aşoura ianystsoit atouba!
Sygra ga, spaaimbar xyçy, Rada
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
180. Axraşa
Syphsadgyl gaka, uxçaraz seigdzom sasxy ,
Soyztsei saştsei rgymşara symoup sargy.
Axy sykşargy syzgaşa sara,
Udgyl halal samoudap, gyblyla uara.
Axraşa uzyshoit, syphsadgyl,
Axraşa, axra zyrgo.
Uxaaka uxaştyp sa sşam dgyl,
Isyzgakou, syphsy zytçharou!
Iaxa iumoup axra ggala ixantou,
Iudjaboit utseitsa, zyphsy uxtyntsou.
Unyş bymbyl rykhaphsap hnapala hara,
Uara iuxçap gyblyla iugydyhhala.
Axraşa uzyshoit, syphsadgyl,
Axraşa, axra zyrgo.
Uxaaka uxaştyp sa sşam dgyl,
Isyzgakou, syphsy zytçharou!
Urt rşa aaurtsaz, haqoup touba uny,
Axakitra rzaahgarts hgyloup haxiany.
Zabiphara zmyrdzyz, saştsa syklatsa,
Xaştra şykny şyqam, şart naunagdza.
Axraşa uzyshoit syphsadgyl,
Axraşa, axra zyrgo.
Uxaaka uxaştyp sa sşam dgyl,
Isyzgakou, syphsy zytçharou!
181. Axdz-apşa
Ikuxuazei, apsra xşaşa,
Hadgyl du hazku?
Uapxa igylou auao gymşa
Duboma dzaku?
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Damoudargy abdjar iatsou
Adgyl dyzkynxo,
Iuzytsaxuam ui adgyl atsa
Ixdz-ipşa itynxo!
182. Dfyrxatsoup, dypsdzom!
Axykalaa sşom ha iapylaz,
Igy itou daxdzom.
Zxy şatan aga ipgylaz,
Dfyrxatsoup, dypsdzom!
183. Xodjanduraa – syuaaduraa
Ua, ixyşxytsan xodjanduraa
Ha haonytsqa iratsaxeit,
Eimak-eitçakua auaodura,
Atyp tataka rşaxeit.
Apsny aibaşra anyqala,
Axtsatsagy ratsaxeit.
Xodjanduraa oarylalan,
Itshy-qantazdza indyrxeit.
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Izdyrxuada işyqalaz,
Agaqtsa irymtaka irşeit!
Ar irşyrtso amatatsqa
Xodjanduraa irşaxeit.
Aibaşyga abdjarkatsqa,
Ryua iryrtan, irtsaxxeit!
Ryhsei ryxşarei rakzar,
Apsny ialgan irgaxeit.
Aibaşra aştax izaauazar –
– Jox-metra iratsatsqazaap, ja-metrak dkahait.
Jora dmaaşakan ja-şatçak eitaaqaitsan, – Uara araqag
şaqa ixarou umboi, – iheit.
– Iumudzozar byj-metrak dkahait. Uaha syxda aaxyu
tsargy sagxom, – iheit Anton…
159. Zyndza idzxar alşoit
Asovet aamtaka raan işdyru eiphş, akytanxamoa auska
rouma, aaglyxt tovarka rouma, zegy planla işakyrggan,
şyksykti aplan kwartalla işany ihadyn, inahmygdzargy
qalomyzt.
Haplanka – açai, atatyn, atsitrust xkka, arax raalyts
akats, axş, autratyx ubas egyrtgy. Dosu haplanka ihadyz
xky ratsala, esymçybja araion atçy aixşaala qartson
esphşaşa. Ui aizarax hara akolnxaraka rnapxgaotsa ha
dagy akytsovet anapxgaotsagy alaxyn. Urtgy xazy ap
lanka rykyn. Arax raalyts (axşi, akatsi) axşyozyştra
dudzdza azyruan araioni Aphsny aihabyrei. Izbanzar usqanti
aamtaka raan Aphsny iataauan 2,5 mln. aphsşatsa, urt zegy
akryrtçatsatyn.
Araionatçti ailataratç dosu hqatsarbaka aixşala qai
tson akytanxamoa auska reihaby. Kolnxaratsyphxadza azeiphş
raxaadzartaka (afermaka) haman. Şaqa jxa hamaz aşqy
itagalan. Harada, xarala arax zegy eiphşym, axa us iaga
iqazargy bjartyla xytsyphxadza aplan rykyn. Şyksyk zki
xyş litr – ui zegy ireitsaz akyn. Onyzk-litr, onyzki
xyş-xnyzk-litr zauazgy yqan Oçamçyra araionatçy. Axş
aingalaratçy labraa hiaaiuan. Etatsuaz abiraqgy rouxan labraa.
Ua napxgaoys daman akyr şyksa ineiphynkylany zyuaajlar
rymats zuxaz hoyza, hkollega, aibaşra aan axy inarkny aiaaira atçnyndza ihavagylaz Avedian Ardaş phsata şkaka.
Asovet aamtazti atçapytst jabjkei alafkei
Tçnak phşaşalati haizaratç daait Aphsnyti obkom akti
amadzanyqgao Adleiba Boris Viktor-ipha. Akytakei akoln
xarakei rnapxgaotsa zegy xata-xatala iidyruaz hakyn.
Aphşbati akwartal aan aup, iara xatala ixy alairxit.
Akolnxara anapxgaotsa adzadzala hargylany dhaztsaauan,
haplanka şynahgdzo, ui inaxyhhany akryşzatstsoma ha.
Us zegy draztsaaua dşaaiuaz Ardaş dirgyleit, iqatsarbaka
imdyruazi azyhan.
– Ardaş, axş işxo itsegy akyr şzatstsoma? – ha dtsaait
Aphsny aihaby.
– Sovsem voda budet, Boris Viktoroviç, – iheit Ardaş.
160. «Akty aşyga, aşapxyts itsnaxit»
1989 şyksaz akyn, phxynran. Obkomatçy akytanxamoa iad
halaz aztsaaraka axyrydzboz, akolnxarakei asovnxarakei
reihabatsa halaxyn. Mykti asovnxara adirektor Bigaa Edik
Roman-iphei sarei aizarax haitsaait. Aizara akyraamta itson.
Amş şybjyştaxxaxan eiphş, haadyltsyn, amaşyna
hnaktan, Oçamçyraqa hxy rxany haştsoz, Maçara atsha aladaxy
iqaz akryfartatç haangyleit. Afat bziany işyqartsoz hdyruan.
Şyjymtan aaxys aizaratç itaz, amlag hakuan. Aofitsiantka hxy aalgan, akryfara hnapy aaharkuan eiphş, – Gaphxaçara
şauaait, – ihan, Gylryphşti anagdzkom aihaby David Ga
dzabia araion aprokuror ditsny iaahadgyleit. – Hşydtalar
qaloma? – ihan, atak qahtsaandza, hastol iaaxateit.
Aryjt ajra hgy itamyzt, axa David imukan, aryj
tgy daairgeit. Davidi sarei ibziany haibadyruan, obkomatç
instruktors aus aniuaz aaxys. Usqan dybziaz djahşon, axa
araion eihabys danyqala, Gylryphşti aekstremisttsa danrytsnagala, dara dzytsnagalaz rqazşa aaixaxazaaryn. Akykobak atstsaka aanahkylaxan eiphş, us daatsajeit:
– Vladislav Grigori-ipha işakym hmilat rxatarnaktsa
adeputattsa dratsajeit, – iheit.
– Iihazei iakyms? – stsaait sara.
– Vy normalno sebia vedite, a to my vas porviom, kak Tuzik triapku, – ha reiheit.
Asovet aamtazti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Asovet aamtazti atçapytst jabjkei alafkei
Akyrtua deputattsa aja ireihaz rxy iakyrtseit. Nas
eita us natsitseit: – Işphyku hara millionla iqou amilat,
xylphak azna iqou, akantyj eiphş haşphakştso! – ha hai
heit igy nyrxany.
Sara us atak isteit:
– Şaainy şanhadtala, oyzaryla, gyblyla şaaiz
djahşeit. Ugala uharts auma, ara şaainy şyzhadtalaz?
Iusyrdyryrts staxup, Ardzynba atouryx anaukaka dyrdoktorup, dyprofessorup. Şara şmilat iatu, akytaphhys,
asessiatçy Vladislav aja imalkit atouryx ztsaaratçy.
Ditçagylany igy anphyltsa, iara us leiheit «Bara bkolnxaoy
phhysup, sara syprofessorup, haiha atouryx zdyruada?» ha
danlaztsaa, phşaala ltçaaikylkit. Ari iuasho telexaphşrala
iahbeit, şara işymbadzei? Datçakgy uashoit, David, şara
şmilat ratsa rxypxadzara ala hara hauzyrşadzom. Axatsara
xyphxadzarala igartadzom! – shan, sneiny hafat ax aasşan,
handyltsny htseit.
Gadzabia ixala iouma, egyrtgy apartia anomenklatura
ausutsa, Kartynti iaaryştyz agent, obkom aitçkaarat qşa
aihaby Beridze dkylphş-kyldzyroua, estçny Kartqa itshauan, aphsuaa
rnapxgaotsa irhaz-iruz ha. B.V. Adleiba iiulakgy Beridze
daphyrgany P. Kaçaxia, Oçamçyra araikomi anagdzkomi rtçy 9
şyksa aus zuxaz, Aphsnytup ha obkom ax diiaigeit. Ausuratç
haizaaigan, patu hzeilan. Haony iratsany açedjyka idikylaxan, axa aitçagylara hanakşa, dekstremistup ha sziheit.
Rmilat ala madzala itshaua iaoyzoup. Sara xatala aibaşra
ialagaandza jibj şyksa Aphsnyti aktiv salaxyn, izbozi isahauazi ratsan. Akadrt politikei aekonomikat ztsaa
rakei dara rnapatçy akyn iaxyqaz, izydzbozgy dara rakyn.
Kart TsK atçy aktsara djbara rydyrkyleit. Amşyn aphşahatçy
3 km. anxarei aonyrgylarei zindzam ha. Axa ui aktsara aphsuaa
hzyn akyn izyqaz. Dara Kartynti iaany, aonka, akatedjka
dyrgylon. Aphhal qaztso iaxitaxu amaa aimto…
Ş.D. Inal-ipha işqy itijyz xahyrtsia iatçagyleit
akyrttsa. Şqyk aaştyxny iamyphxatsgy axtsajara ia-
lageit, iioyz iaşam ha. Akyrtua tsarauaa irhoz adgylaotsa
rtaxymzi. Urtka reiphş iqaz aztsaaraka eitçyzkaauaz, iradi
kaltyz axeidkylaraka irymaz rnapxgaotsa rakyn. Ubri
aqyndza ryuaajlar dyrşit – apolitika ialamtsajozgy
rtçyrqasany ialatsajo, aja hamarkua ialageit.
Tçnak, susura aztsaaraka iryzkny, 1978 şyksa, nanha
mzazy Oçamçyrati anagdzkom amadzanyqgaos aus zuaz Papaa
Grigori Gydj-ipha itçy snein, istaxyz iashan, aitsajara
hanalga, Ş. Inal-ipha işqy akritika aziua itçaaixeit. Sara
siaztsaait: – Akritika zzuua aşqy uaphxaxouma? – ha.
Iara dşamyphxats iheit.
– Nas uamyphxatska, gnyxtsystala uzaxtsajozei? – ha
ianaaitçasyrx, apolitika ztçalazymgalaloz Grigori us tçaaitit:
– Aphsuaa rtouryx syoueit ha datçup, iara daphsyuouşa!
Sara siaztsaait: – Nas daphsuamkan dyzustada? – ha.
– Datyrkoup, Ianal-Ogly, – iheit. As anaaseiha, sla
kytsaka amtsabz aaxytsqan, us atak naisteit:
– Inalaa tauadtsan. Şara agyrtsa, ahratra anyqaz raşara
iaargakaz şoup. Djal akytan inxo agyrtsa rabdutsa Marşanaai Dzaphşaai iaargaz roup. Adgyl akaaryxrazy arendala iryrtan işyqaz, Asovet mçra ryxdzan, dara irtxeit. (Ui
axtys iaxaanyz abyrgtsa duka ryla isahaxan. Haibaşra aan,
abdjar ştyxny ianhadymgyla, aizaratç irasheit rabdutsa
ara adgylka şrouz.) Grigori aja uaara imtadzaka itsag
atouryx jabjka izeitasheit. Agyrua apaptsa auaxamatç ausura ianalaga XIX aşyşyksazy, Inal-ipha, Inalişwili ha
aşqy itaroit, Maanaaa – Margania, Dumaa – Dumava, Atmaa
– Atumava, Agmaa – Agumava. Eikyphxadzany abart atsabyrg
jabjka aniasha, itçy aartny daanxeit.
Dara axaangy gytskarak rylamyzt hmilat rzy, dara ir
taxyn hxy larqny rtçaphxa hgylazaarts. Abriaqara tsuan hai
vanxoijtei, dara irzeilymkaait, aphsuaa axylarqrei aşam
xarsrei rxy işaknadmyrgo.
Uaaigara inxo ugyla, utsgei ubziei rtçy iutsu, utçatçy
aky hany, uştax datçaky zho, ui dzeiphşrada? Agyla izy
anyş zjyz, axaangy iara dtahauan. Ubritsqa rzeilymkaait,
Asovet aamtazti jlar rtçapytst rtçiamtaka
hgylatsa xaşabgaka! Iaaryxyz zegy rxy iavyrbalaroup.
Vladislav ireihaz aup iryxyz, başa izgaany itsajon.
Kyrttyla axdz azyrgoz asovet aamtaka raan Aphsny akyn.
Iaxa Kyrttyla amtsyş atsa zmam aup izeiphşrou. Aphsuaa
rajaphqa iahoz aup iryxyz «akty aşyga aşapxyts its
naxit» ha.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst
rtçiamtaka
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
I. Apsny Adjyndjtylat eibaşra
(1992–1993 şş.) aanti jlar rpoezia
161. Haibaştsa şax
Apsny tagylt arytshara,
Ggala ixup agy.
Abyrj aup atseitsa şykpara,
Abyrj aup ianataxu!
Agymşara aky ieipşymka
Iaarpştup abra,
Abryskyli Nart Sasryqei
Irxyltsştrou şara!
Ihatseioyzşo ha hrytshara
Ikynxo Kavkaz,
Izgym nadjnat fyrxatsara,
Iaairoup iahzynxaz!
Ixkup akylao iblaka,
Apsny pşdzala ixkup.
Hxyrtsan apsuaa haiua aqamka
Iara dynxarts itaxup.
Imoup abdjar datsymşaka,
Deikdyrşeit djouky.
Apsyuak dqalom ui ianyşaua –
Kparoup hagtaky!
Antsa ihaiteit ari adgyl apsuaa,
Atouryx du zmou.
Dzyroyg aştalaxeit eitaneitasua,
Axa iauam, mamou!
Dyqoup Abryskylgy, dyqa,
Dyqoup dyggadza!
Nartaag gylaşt, Nart Sasryqa
Drapgylan daadzap!
162. Axatsa rax
Atsei draadzon jleizyrhagas,
Atsei dtçyjlon ataatsa jlarxarts!
Iaxa an ilahaueit axysbyjka,
Iatsy rtçaxyrkaboz hxyçka,
Gymsta ixşyloup iaxa aşa!
Iatsti ahabla-çkyn – iaxa dfyrxatsoup,
Apsny zegy alamys datsoup.
«Dxyçyz djahşon hazkyxşou!..» –
Rnapy dyrgejueit ui dyzbo.
Itsoit aibaşra, itsoit aibarpsra,
Rtçaadyrtit akyrtua şajtsa!
«Gyrr, agak!» – Gagrati akak!
«Gyrr, agak!» – Eşyrati akak!
«Atsyk, Atsyk, Atsyk!» –
Apsny zeg ialqoit amtsabz!
Ex, Leonti, uabaqou, iurha,
Ari şaxtam, ari eibaşroup!
Iaxeibaşuagy – upsadgyl atçoup.
Apsny pşdza rkup eimyrxxa,
Aga xymga, aga çarhao
Hçedjyka ixyngeit,
Aşagy iqaşit…
Sşaşoup ha hazhoz,
Ixy-itçy aairtit!
Aga dgoup, ui dtarxatup!
Axatsa dxatsazaroup, axatsara aarpştup,
Apsny eikyrxatup – zda hamam hapsadgyl!
163. Şneibats!
Abdjar ştyxny şatça eikşala,
Aşa hhap, aoyztsa, bjy eikşala!
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Hazykpap, aoyztsa, hadgyl pşdzala,
Hadgyl ihazgakou, hamra pxara!
Şazyxiaz aiaaira kaşarala,
Aşa hhap, aoyztsa, bjy eikşala.
Argyzra:
Argyzra:
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Axakitra mşala pxaqa şnei!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Apsynra atseitsa, şneibats pxaqa, pxaqa!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Axakitra mşala pxaqa şnei!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Apsynra atseitstça, şneibats pxaqa, pxaqa!
Aga iharbaroup anap qaqa,
Dyşzatsymtso agmyg, alymha qaqa.
Dhaptsany dahgaroup patsa baba,
Ixlamşy tsahkaaroup pyntsa paga.
164. Aiaairaşa
Apsny azyhan axakitraz
Ajylarax hamoa tsoit,
Adauapşka eivagyla,
Agymşaka pxaqa itsoit.
Argyzra:
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Axakitra mşala pxaqa şnei!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Apsynra atseitsa, şneibats pxaqa, pxaqa!
Şevardnadze, nasgy Lominadze,
Izyktaz aqard kauua işpatsei.
«Qara» daxaxazaap amtçyrqara,
Işakşoz aniba ixdapara.
Argyzra:
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Axakitra mşala pxaqa şnei!
Şneibats, axyrpartsa, pxaqa şnei,
Apsynra atseitsa, şneibats pxaqa, pxaqa!
Hart zegy hauzyxynhueit eibgala,
Ulapş hxyz, Apsny pşdza, halaşara.
Aitaha:
Aşa eitsahhap, aoyztsa,
Agyştyxga – «Aiaairaşa»!
Şneibats, pxaqa şneibats,
Apsuaa ryçkyntsa!
Aga dhakleit itçhazkytsqan,
Ixapytska ggala ixny,
Daxymgdzaka igtakytsqa,
Dypxaharsit dhaptsany!
Aitaha:
Aşa eitsahhap, aoyztsa,
Agyştyxga – «Aiaairaşa»!
Şneibats, pxaqa şneibats,
Apsuaa ryçkyntsa!
Axymgaka iakyrkyzaap
Şybjaandza htyla rgarts,
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Axa irzymdyrt şybjaandza
Apsua şikyz zşa zuxaz!
Aitaha:
Aşa eitsahhap, aoyztsa,
Agyştyxga – «Aiaairaşa»!
Şneibats, pxaqa şneibats,
Apsuaa ryçkyntsa!
165. Abatalion «Phakaş» aibaştsa raşa
Hait, amardja, şneibats uara,
Ampytsaxalao dtarxaşo!
Aphsynra phşdza aikyrxara
Hara haumi izylşo!
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Aşa axykkoit hamratyla,
Işeikaraxa igyrooit.
Ajyt-tyla, Aphsyntyla,
Hart haneidgyl, eikharxoit.
Ryblaka agyroa rxyxxala,
Hamoa nyho hbyrgtsa phşup.
Ha hanatsa gygra dula
Tsamoax rymamka iahzyphşup.
Hart ihatsup, abdjar nkyla,
Aşua, adyga, avainax.
Haşta italaz tsgaxytsrala,
Iphyxxaa eitsykahtsap eitax!
Gangaşrala aga ihaklaz,
Ihamakua hara hty,
Hilgap dbylua bdjarmtsala,
Izaagaua iara mbaty.
Dagstanaag ha ihadgyloup,
Aşxa rphartsa hats-hatso,
«Allah akbar!» ha urt eitsjyloit,
Aphsyntyla rxy axtyntso.
Iphşueit laxeikla Aphsyntyla,
Itsoit aşaroaş axytstsa,
Hneilap, adruha haidgyla,
Haphsadgyl haphxoit aphatsa!
Phxaqa, abjyuaa, tçeibarkyla,
Xatsra hzymdyrdzo hakphap,
Haga dnyxua şatankyla,
Iara işala dahkabap!..
Hara ihamoup adgylaotsa,
Aibaşra adatçy hzatsym.
Hara hiaşa atçagylaotsa,
Ixybgoit rus iaxa, uatsy.
Aphsilaa ryştra, abjyuaa rphartsa,
Iqam inyzkylo baagar,
Axfar-xatsa, agymşaka,
Abraskyl f-tsyrqa itskar.
Hneilap aphsuaa zeg htçeidkyla,
Tymk imgartsaz hara hqyx.
Aga dyktso ineiphynkyla,
Aga, eitsazkua Aphsny atouryx.
Hneilap Aphsha işta hxyla,
Ihaphxoit Ardzynba ibjy.
Afaşist dyktso Aphsyntyla,
Iaxtso naunagdza işşy.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
166. Byjoyk Pakaşaa
Zki jşi pşynoaji jaxa şyksa ianvar jaba rzy
afaşistt Kyrttyla ar Pakaşqa ianjyla, urt irtça
gylany akparatç itaxaz, byjoyk pakaşaa ryçkyntsa:
Adjyndjal Suram Ladika-ipa (1956–1993 şş.), Çaçxalia Ten
giz Uarlam-ipa (1957–1993 şş.), Kartaa Boris Şyta-ipa
(1959 –1993 şş.), Adjyndjal Beslan Ianka-ipa (1961–1993 şş.),
Paçlia Garri Bagrat-ipa (1964–1993 şş.), Kartaa Roman
Kytli-ipa (1965–1993 şş.), Adjyndjal Merab Vova-ipa (1971–
1993 şş.) rgalaşara iazyskueit.
Byjoyk Pakaşaa apxa igyloup,
Amtsa axakyu.
Ar eikatsa irtçagyloup,
Abdjar xanta zkyu.
Axyzatska idryggoit atsyx,
Abdjarka itqo,
Habzazara mçyla ihamyx,
Igarts aga itçqo.
Djahanym – bdjarla djyloit,
Adgyl amtsa atsroup…
Amoadu tbaa aşa anşyloit,
– Ma iaairoup, ma psroup! –
Eiktçyrtueit bjoyk pakaşaa:
– Şatsamxaka şnei!
Zeg haşpargari us hnykşaa,
Ha htaxargy, atsei
Pakaş axaangy dakaşyn,
Iqoup izua ha hşa.
Hazxyltsyz nartaa duka mtsapşyn,
Itaryjuamyzt rşa.
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Ahahai, amardja, axyrpar,
Adzgy ugy mxaşy,
Hneilap ha htouba haxympo,
Hamç, halşa neipşy.
Pxaqa açkyntsa, hait, amardja!
Agaj, akky dşaho,
Dmyştyka, ixy-igy tarçaça,
Dnymxo dyzşadjho,
Haşneits hneilap, xtsala, mtsala,
Inagdzo hus ipşou.
Hadgyl hatsgoit mçy-lşala,
Hadgyl, hazkyxşou!
Rxatsabj abaxka irnyoueit,
Aga dşatçua iaxtso,
Atsyx laştsa uazyrueit,
Rxatsara azxatso.
Aga daxtso, byjoyk pakaşaa,
Rabdutsa reipş, rypsy
Iaxtnyrtseit rydgyl naunagdza.
Apsabarag eikpsy,
Igyroo idzyroueit, ahaidi ydzny,
Aslant-xşara1 djabo.
Byjoy aiştsa rtynçra iaxdzydzo,
Zdzyx-mşy mtabo.
…Rxymşatara bdjarny iryxo,
Arpar axypşup.
Aslant-xşara ha rzyrhoit igeou, igymşou auaa. – Ajeinraala
zoyz iazgata.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Rfyrxatsara atçapxa sxyrxo,
Izaadzaz syrzypşup.
Rypsytbara mra-laşaran,
Rşam dgyl iazynxoit.
Ajoan pşa iaxşaran,
Işaetsakan iaanxoit.
Aşamtaz, apsabara antçyxo,
Bjy-pspşak idyrşoit.
Byjok pakaşaa, isygtyxo,
Iryzkyu stsaşy laşoit.
167. Aiaaira
Mamzyşxa, Mamzyşxa, hbaagara hdouha,
Dykahtseit dphyxxaa ua utsaqa aga.
Aiaaira, aiaaira, iştyşx ha hbiraq.
Aphsny phşdza axakitra şazykpha naq-aaq!
Haştsa Nxytsaa-Aaxytsaa zegy,
Atshaka xyştsa haikşartsaz uatsy.
Ua uxdz axyxup, uhynçoup, ainral,
Geçbaka tsyrtsit, idmyrdzit aphsua ikal.
Aiaaira, aiaaira iştyşx ha hbiraq,
Aphsny phşdza axakitra şazykpha naq-aaq.
Haştsa Nxytsaa-Aaxytsaa zegy
Atshaka xyştsa haikşartsaz zegy!
Mamzyşxa, Mamzyşxa, hbaagara hdouha,
Dykahtseit dphyxxaa ua utsaqa aga.
Aiaaira, aiaaira iştyşx ha hbiraq,
Aphsny phşdza axakitra şazykpha naq-aaq!
Aphsny phşdza atseitsa, iştyşx ha hbiraq!
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
168. Aqa
Aqa pşdza, Aqa etym,
Atym bjy uxyoua ua uştoup!
Uşytsaz alaşaga uxalan,
Upşdzara, utskara zeg rqaşit,
Eixa-oala uştraka zeg rtsageit!
Uony xazynaka rygka kyljjoup,
Uaha ionymoyrts apsua ibjy.
Apsua xyçka ara uaha iapymlarts aşyj!
Aqa pşdza, Aqa etym,
Adunei zeg iagytsyhha igydnakyloz,
Alamystra, çedjykala aga «daxyrşuaz»,
Aştka ryfoy ryjtys uaoy iaxizxoz…
Iaxa uştoup ileija uagany,
Axşybly uxylyxxa, uxaa tsaxua,
Ianbaaua stseitsa ha amoa uapşua…
Hatoumtsan, Aqa, hazkyxşou habla-zats,
Hamç zkymxoz haxakşaz…
Uara unyjdzam, uara ukajdzam,
Uara uxşoup abraagy hzyştou!
Apsua adz iqny axymdzg imgatst!
Apsua şak idxalany iqamlatst!
Apsua dyrhny dixyçço, adzgy dymtsatst!
Apsua ipstazaara – ilamys aup!
Apsua adunei dzyku axdzaz aup!
Iaxa duxagylan dyççoit aga,
Axa iaaiueit, egagdzam, «uatsy»!
Usqan hnapy ukyrşan hgyrgalap hara,
Usqan ibga atçaoha iptsap aga!
169. Açeçen
Atank blyn: «Açeçen!» rheit,
Ahairplan kahan: «Açeçen!» rheit,
Aruaa tantsan: «Açeçen!» rheit,
Gbak dzaaqrylan: «Açeçen!» rheit,
Abomba tqatsyn: «Açeçen!» rheit,
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Djara idydyn: «Açeçen!» rheit.
Lada ixysyn – us rheit,
Oada ixysyn – us rheit!
Ixdz axyrho – işadzydzoit,
Oada dyrbar – lada ipoit,
Pxydz dyrbar – rytsa ydzueit,
Labtçaba dyrbar – rypsy rxytsueit,
Rabdjar rymqytsoyr ikahaueit,
Rxy axynaxo – iaxaueit.
«Abdjarda» açeçen deibaşueit,
Aga xymga ddzydzaueit!
Açeçen arpys ha şyxdz anup:
Açerkez, adyg, abaza,
Aşapsyg, auaps, aqabarda,
Aqaraç, ainguş, abalkar,
Aurys, aukrain, akazak –
Apsny zyxço iaxa şart!
Zeg şçeçentsan şyrbaueit,
Şyxdz xyzatsny irpylaueit.
Afyrxatsarag abri aup,
Hazkyrbanu haştsa şoup!
170. Groznyi akalak iaxykny
Groznyi akalak iaxykny
Anaat jyloit ioumaxa!
Hart eitsahtsoit hara habdjar,
Aşxa hxytsroup, şta şeixa!
Atyla hapxoit, arhtsa zkylaz,
Iatçup aşam dgyl abylra!
Mansuri Şamili ryşta ixylaz,
Axatsa neiueit ua şaura!
Iahtsydzyz haştsa hgatsa ştami!
Ari amş anymyzt şypsyntsra.
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Şypsy ztçadzytua şxarami,
Xşytsba mtsyjoan şaxpyrua!
Myşky iiz myşky dypsuazar,
Aga daxatçyrts agag!
Ajylaraan iahoyp hart şala,
Aqama tstsyşatç: «O, Allah!»
Iahtsydzyz haştsa hgatsa ştami!
Ari amş anymyzt şypsyntsra.
Şypsy ztçadzytua şxarami,
Xşytsba mtsyjoan şaxpyrua!
171. Ibragim Naurjanov
Apsny axypşymra zxy akyztsaz, Kavkaz Afyrxatsa ha axydz
haraky zyxtsou Ibragim Naurjanov izkny
«Isylşo ala sşyvagyloup,
Staxaait apsua daxtaxo.
Şyztçagylou, sitçagyloup,
Apsyntyla agy nzyrxo.
Ui sualpşoup, isydnatsoit,
Ahak ha akryqazar djara.
Tsga-mytsgarala dtçyknatsoit,
Atsga azyzua Apsynra.
Ari adgyl pşa-halalra,
Izgarym inagdzany.
Izkapxaşam xyxynt amra,
Agaqra anamou zytçdzany,
Zxy atsyzxço, işakxalakgy,
Igamto arazra, agbylra.
Iazkylypşueit izabalakgy,
Apsny pşdza xyç, Apsynra.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Sa sqabardan sxy syzşoma,
Apsuatsas, o, sgy myblyr.
San syzxyltsyz ilzyrşoma,
Apsny axaa ansymnyr.
Iqanatsy uara u-Qabarda,
Elbrus yqanats igaz-gaz.
Uaşax kaolap meixsygrada,
Gadula iazydzyroua Kavkaz!
Hazxyltsyz şeixatsgyloz anka,
Us sanzymgyl igagny,
Map sytsnakueit sydgyl gaka.
Sagap sylamys sbylny.
172. Sualpşa
Iaxa isouit axakitra,
Saltsit atqara.
Srylagyleit soyza, sykla,
Itsoz eibaşra.
Isybarguzei, joangaşpxaroup,
Seibaşoup sxata.
Soyztsa rgaqra rytseioysşap,
Imaaitszar suaxta.
Aga ixymta arşaa iasua,
Iaxxaxeit adzyroy.
Rşa symukan sa saantçasuam,
Iaxtnystsozarg sypsy.
Zty nyştatsan ha hty iaştou,
Dyztsarym xara.
H-Apsny pşdza agyroa iatsou,
Suzdzatup, iaaçha!
Atsgaxyts-kylao imçra imqo,
Habdjarka tqalap,
Apsny şxartam Apsua ida
Adunei iahap, iabap!
Apsyntyla sylaşara,
Sypsuazar, sypsaait sara.
Inudtsany symç, sylşara,
Tseik işiatou eipş abra.
Sa uçeidjyka syzgaryma,
Isylşo ala sxartany,
Sanymgyla abdjar nkyla,
Uara utseitsa rygtany…»
Uoyza, ukla, rgy ştuxuan,
Dtaxom ha aşxauao bzantsy.
Ugy azduny abdjar ştuxit,
Apsny pşdza apatu uxçartsy.
Uxy akutseit ari adgyl kia,
Kavkaz atseitsa işryxtou.
Aqabarda çkyn, arpys bzia,
Snartsy snyklap sgy uştou.
O, ihatu, iutu akryqoup,
Xatala iuzkny uara,
Ibragim udzuam, hgatçy uqoup,
Iqanats, haşa, Apsynra.
173. Akasa
Uaai, haidtalap, saşa, aamta hamoup minutkak,
Ajylara aphxa haitsaxap, itsyrga ukasa atatyn.
Isgaphxoit uqazşa, alym ueiphşup uanykpho,
Uara aoyza uoyza sara esnag dystaxyn.
Iphşup hara hoyztsa, izboit rxy-rgy zeg raphysua,
Itşoup dara rzyhan atabia baagaran iztaz.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Idyruazşa ixşa, aga uajy-uajy dxysueit,
Hara hazyphşymi «phxaqa!» ha ianharto adtsa.
Znyk atabia hantyts, aga xymga iumtan xoaxa.
Sargy, amtsa irky, ui dsyştyroup, dyztsysyz daxyj.
Ui uaştán, ui haxdzap, tatynk tsyrga, haitsaxap,
Aamta hamam usqak, ulasy, sargy abja syznyj.
Iphşup hara hoyztsa, izboit rxy-rgy zeg raphysua,
Itşoup dara rzyhan atabia baagaran iztaz.
Idyruazşa ixşa, aga uajy-uajy dxysueit,
Hara hazyphşymi «phxaqa!» ha ianharto adtsa.
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Phsyuak aga itçaphxa dymlaqyts,
Ui aoyza azdyrdzom atouryx.
Uahag phsyxak yqadzam,
Agygraka anynamdza,
Ui aga diphylt iqama tyx.
Inasyphtylan iqazarts Aphsny,
Ifyrxatsou arphartsa taxoit.
Iaştamyzt amazara,
Urt azgylt axatsara –
Ran – iphşou ryphsadgyl – eikdyrxoit.
O-phstazaarak hauam, uao dyqam o-xykgy zxagylou,
Işhalşoz haphsadgyl iazeigyz auska hartçyn.
Ahy, nas, phxaqa, itsaa-tsaaua axyzatska hphyloit.
Seikymxar, shatgynatç inyktsa syzmyxaz syttyn!
175. [Auaoy dysşit]
Auaoy dysşit iatsy sara,
Iqastsama, Antsa ibaroup, gnaha,
Hgy htçandzamka tşarakatç haitçahait,
Usqan hoydjag eitsahzeiphşyn aphsra.
Iphşup hara hoyztsa, izboit rxy-rgy zeg raphysua,
Itşoup dara rzyhan atabia baagaran iztaz.
Idyruazşa ixşa, aga uajy-uajy dxysueit,
Hara hazyphşymi «phxaqa!» ha ianharto adtsa.
Sa syphşyxuan agá ipara gat,
Iqalon iargy daauaztgy phşyxra,
Dnaladzit ui atsx laştsara atçymtra, Amtsabz atçyddit savtomat!
174. Alagyrdzka
Alagyrdzka leiueit Aphsynra,
Afyrxatsa arphartsa taxoit, –
Iaştamyzt amazara,
Urt azgylt aphstazaara,
Alamysi aphsuarei eikyrxo.
Anatsa, işşyşymtsan aşy,
Aphstsa ryşqa şyçkyntsa phxadzam.
Urt nxoit naunagdza,
Izyztaxaz anynadza,
Aphstsa ryşqa şyçkyntsa phxadzam.
Axta-tsaatç dieit ui deikaşy,
Izdyruadaz ui arphys zny dzakxaşaz,
Ui dtaxeit, dtaxeit imtsu aiaşaz,
Naunagdza anyk ilşylt aşy.
Iqamloz zny çarakatç haikşaztgy,
Ihakymlaztgy ixytsyn handyrtsarts,
Axa istaxym, map, agra zgarts,
Iqalaşaz saphxa deibagaztgy.
Auaoy dysşit iatsy sara,
Iqastsama, Antsa ibaroup, gnaha,
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Hgyhtçandzamka tşarakatç haitçahait,
Usqan hoydjag eitsahzeiphşyn aphsra.
176. 64-oyk ryphstazaara
Aşyşyksagy axraka rzyrgom,
Adgyl atçaqnaxit atsi-phryga,
Amaalyktsa aibaşra iagylga,
64-oyk ryphstazaara eikyrxa.
O-dgylk eimazdoz, eimazdoz o-duneik,
Imidzatsyz amaalyktsa ugytsak,
Aşxa dzyşka, aphtaka utçrylak,
Atsi-phryga, oaphxa haşqa umxynhuei?!
Atsi-phryga, atsi-phryga,
Sa syxşyo uara saxugoit,
Sgyrga phşdzaka ajoan ax iugeit.
Atsi-phryga, atsi-phryga,
Ugajy ştaxqa, aonyqa,
64-oyk ryphstazaara sgykueit.
Aqarçaphan igyloup abaqa,
Ui atçaphxa aphsatsa zeg xyrxoit,
Gagk agatsan itsadzom, itçyxoit,
Aphsyntyla dalarphştym aga!
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Dyphxatsoup, agymxa madza ihaklaz,
Hanatsa, inadzoup exa şa şhak,
Ialaxmarueit Aşyks tçyts aphşalas,
Egry axykan aphsuaa hbiraq!
178. Apsny azyhan sa staxazar…
Sqama nauxysyr, uaaixnaxt,
Aga izyn us iamoup qazşas.
Zgy trysyz adygak, vainaxk,
Dyjbar, ui pxydzup şyzjaz.
Şxa-şantsa mtsapşup hzydzryj,
Psy pşoup ihalou lamyss,
Aşlaka ryblaka anhazdyrş,
Iaadyrueit iamou tsakys.
Habatsa ssirşa hzaadzaz,
Znykgy htampş[ka] rlakta;
Xydzla hanzymgej haxtsaz,
Xaarak rzatsam ruaxta.
Nyxas ihamou uaoroup,
Ilpxa hamoup Allah.
Iahtiiz ajag – ajoup,
Htsaska irylam hanhaxk.
177. Egry axykan
Aşyks tçyts auxa, Egry axykan,
Tsytsak– «tçaanbziala» – iaasdyrkit.
Sylagyrdzka eimatsany ahhyha,
Saja symxua sgatsa inatçahit.
Hab, hazxyltsyz Kavkaz,
Esnag izkyu zxy ştyx,
Hadzkra xrapşny izçapaz,
Adgyl iaklou ztouryx,
Tsytsakgy symjytskanu uaxada,
Aja mytsx shaxueit abjaaphny,
Axa soaxan, sa izjit ajada,
Soyztsa uaxa isytsym iryzkny.
Iaxa itsşaait alakta,
Oapxa şartak anyrt.
Çhaşa zmamyz uajşta,
Aamta şaaiz aadyrt.
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Iabla-çytsu h-Kavkaz,
Abyrlaş xeimxyts Apsny,
Gangaşla axşad zhaz,
Anakla abga rtsysny,
Haniiz ihatsiz htouba,
Haştpaa hageit kpara.
Darban stymny syzba,
Saqyztxaua Apsynra?!
Haşxa tsyo-tsyoka rpatsa,
Şta hryzşom xaz-xazy.
Hatambo, itytsyz ztsa,
Rxy dyrdyrtup lassy!
Isualpşou pqaroup iara,
Rtsaska eilazgom hzyxşaz.
Kavkaz iaxyblou Apsynra,
Syxçarts saaiştit Hazşaz!
Nasgy Allah du itaxxar,
Nadzadza sypsy nxarts Apsny,
Apsny pşdza azyhan staxar,
Psyuaa-şoyk irxystsoit sypsy!
179. Rada
Iqam aipş djara ari adgyl pşdza!..
Aştatçy ixmaruan şyjymtank xyçkak.
O, Antsa du, ilasyrqueit sa sxy.
«Uxyşargytsa sakyxşoup» –
Ubas rhoit zegy.
O, Antsa du, uzylxylampşi sxyçy?!
Sara istaxup ubas – nyhatçala isharts,
Izzynamgdzaz zygtyxaka, hara inahagdzarts!
Sygra ga, sygra ga, aşoura ianystsoit atouba!
Sygra ga, spaaimbar xyçy, Rada
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
180. Axraşa
Syphsadgyl gaka, uxçaraz seigdzom sasxy ,
Soyztsei saştsei rgymşara symoup sargy.
Axy sykşargy syzgaşa sara,
Udgyl halal samoudap, gyblyla uara.
Axraşa uzyshoit, syphsadgyl,
Axraşa, axra zyrgo.
Uxaaka uxaştyp sa sşam dgyl,
Isyzgakou, syphsy zytçharou!
Iaxa iumoup axra ggala ixantou,
Iudjaboit utseitsa, zyphsy uxtyntsou.
Unyş bymbyl rykhaphsap hnapala hara,
Uara iuxçap gyblyla iugydyhhala.
Axraşa uzyshoit, syphsadgyl,
Axraşa, axra zyrgo.
Uxaaka uxaştyp sa sşam dgyl,
Isyzgakou, syphsy zytçharou!
Urt rşa aaurtsaz, haqoup touba uny,
Axakitra rzaahgarts hgyloup haxiany.
Zabiphara zmyrdzyz, saştsa syklatsa,
Xaştra şykny şyqam, şart naunagdza.
Axraşa uzyshoit syphsadgyl,
Axraşa, axra zyrgo.
Uxaaka uxaştyp sa sşam dgyl,
Isyzgakou, syphsy zytçharou!
181. Axdz-apşa
Ikuxuazei, apsra xşaşa,
Hadgyl du hazku?
Uapxa igylou auao gymşa
Duboma dzaku?
Asovet mçra aştaxti jlar rtçapytst rtçiamtaka
Damoudargy abdjar iatsou
Adgyl dyzkynxo,
Iuzytsaxuam ui adgyl atsa
Ixdz-ipşa itynxo!
182. Dfyrxatsoup, dypsdzom!
Axykalaa sşom ha iapylaz,
Igy itou daxdzom.
Zxy şatan aga ipgylaz,
Dfyrxatsoup, dypsdzom!
183. Xodjanduraa – syuaaduraa
Ua, ixyşxytsan xodjanduraa
Ha haonytsqa iratsaxeit,
Eimak-eitçakua auaodura,
Atyp tataka rşaxeit.
Apsny aibaşra anyqala,
Axtsatsagy ratsaxeit.
Xodjanduraa oarylalan,
Itshy-qantazdza indyrxeit.
Apsny Adjyndjtylat eibaşraanti jlar rpoezia
Izdyrxuada işyqalaz,
Agaqtsa irymtaka irşeit!
Ar irşyrtso amatatsqa
Xodjanduraa irşaxeit.
Aibaşyga abdjarkatsqa,
Ryua iryrtan, irtsaxxeit!
Ryhsei ryxşarei rakzar,
Apsny ialgan irgaxeit.
Aibaşra aştax izaauazar –
Sez Abhaz-Abaza ädäbiyättän 1 tekst ukıdıgız.
Çirattagı - Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 10
- Büleklär
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 01Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3294Unikal süzlärneñ gomumi sanı 20280.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 02Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3172Unikal süzlärneñ gomumi sanı 19870.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 03Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3196Unikal süzlärneñ gomumi sanı 20910.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 04Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3216Unikal süzlärneñ gomumi sanı 19850.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 05Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3171Unikal süzlärneñ gomumi sanı 20040.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 06Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3502Unikal süzlärneñ gomumi sanı 21590.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 07Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3595Unikal süzlärneñ gomumi sanı 21950.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 08Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3409Unikal süzlärneñ gomumi sanı 22070.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 09Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3225Unikal süzlärneñ gomumi sanı 20960.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 10Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3138Unikal süzlärneñ gomumi sanı 21530.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 11Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3529Unikal süzlärneñ gomumi sanı 18800.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 12Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3394Unikal süzlärneñ gomumi sanı 23010.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 13Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3440Unikal süzlärneñ gomumi sanı 23580.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 14Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3460Unikal süzlärneñ gomumi sanı 24270.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 15Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3488Unikal süzlärneñ gomumi sanı 23470.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 16Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3583Unikal süzlärneñ gomumi sanı 19320.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 17Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3512Unikal süzlärneñ gomumi sanı 20910.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 18Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3401Unikal süzlärneñ gomumi sanı 22660.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 19Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3369Unikal süzlärneñ gomumi sanı 19150.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 20Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 3089Unikal süzlärneñ gomumi sanı 10980.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.
- Aphsua jlar rtçaphytst rtçiamta. 12 tomkny. 11 atom - 21Härber sızık iñ yış oçrıy torgan 1000 süzlärneñ protsentnı kürsätä.Süzlärneñ gomumi sanı 197Unikal süzlärneñ gomumi sanı 1250.0 süzlär 2000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 5000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.0.0 süzlär 8000 iñ yış oçrıy torgan süzlärgä kerä.