Амзаҭәымҭа - 8

Амаалықь иԥсы схоуҵеит уаха.
Саҿугеит, сгәырҩа ахра ҿҟьара,
Ушьҭа уаҵәтәи амышгьы еиқәырха!..
Ҳахьатә кәасқьаҿ стәоуп са схала,
Избоит макьана ихароуп ахраҭ.
Ажәҩан рыԥхуа жәҩангәы ихалаз,
Салаԥшуеит, нахьхьи, аеҵә рџьанаҭ!
***

Хәылԥ шәаԥшь ихәыцрақәа налакуа,
Деиқәышлаҳәа дтәоуп ашла хәылбыҽха.
Ахыжә еиԥш игәылсуеит игәалақәа,
Иҵәымӷ жьакцан ицралоит имцаха.
Нахьхьи хәылԥы еҵәа иналыггаз,
Аарла инаԥишьуеит игәыӷрақәа рхац.
Инхиҵоит гәырҩашәак ицәыригаз,
Гәырҩашәак, ашла иибац-иаҳац.
Нас ибла нахижьуеит ашьхақәа рсыԥса,
Игәхьааигоит иҷкәынра уаҟа икақәхаз.
Илаша-лашоит уажәыгь ашла иҳәымца,
Ашла иҳәымца зны ашьха ицәынхаз.
Ҩаԥхьа, аӡхыҵреиԥш игәы дынҭаӷызуеит,
Иажәреи иҿареи ирыбжьалоит ахҟа.
Ахәылԥы еҵәа нахьхьи ицәырҟьа-цәырасуеит,
Ахәылԥы еҵәоуп шаҳаҭс имоу уаха.
Данԥшылоит уи амҩа дызнысыз,
Иҟалап ушьҭа лассы асыҭәҳәагьы аур.
Ашла игәаҵахь, џьара, аҵықьҳәа ихысит,
Имацарахаз иашәа заҵә цәхалеит аурҭ!..

***
Ишԥакьаҿу иахьатәи амышгьы,
Аԥсҭазаара амаӡа ахьҵәаху.
Шәымрак шәышықәса ихьашыргьы,
Адунеи сақәлахар сҭахуп.
Ацәарҭәеиԥш икаԥсоуп абӷьыхәа,
Хәылԥы шәахәа аҵла ирыхьшуп.
Лакә ԥшак асуеит сгәы хыхәа,
Адунеи сақәлахар сҭахуп.
Ишԥакәеицеиуеи ахәылԥ ӡаӡа,
Нцәа цәашьыла ашьац хыркуп.
Хәылԥы еҵәеиԥш саргь наӡаӡа,
Адгьыл сақәлахар сҭахуп!

Сҩызак иахь

Амарҵеи изыҳәан изыҩӡом
Сара сажәеинраалақәа.
Ажәа бзамыҟә сҳәаӡом,
Шьаԥха ԥсык рыламкәа.
Иудыруаз, иҵәыуозаргьы сцәаҳәа,
Уи сгәахәра иахылҵыз уазуп.
Жәа ҵҩызаала еизыҳәҳәам,
Аҵыхәтәантәи смыткәма иацуп.
Иумҩын, дад, ажәеинраала,
Шьоук уаԥысны ашьха ихалт,
Ажәа еизугоит шахарбаала,
Уара цәҟьарас уеихсуеит ал.
Уара иутәым, уара иумаам,
Иабауҭаху дзыргәаҟуа аԥсы.

Иузарҳәагәышьом, џьым, ахымаа,
Зынӡа уӡытҟәа ҭабоит лассы.
Ахы усаргьы аҟәараан баша,
Ашәа азҳәаӡом, иудыруеит.
Нас, уара абзиа збаша,
Амала баша узыруазыруеи?

Ашьауардын

Ацаҟьаш иааӡеит ашәахәаш аҿыршо,
Ацаҟьаш агәы иҭаршәын ашьхарахь ианшоз.
Ашьха агәы ауит, ашьауардын иазҳаит,
Ашьхақәа иԥыршәеит, агәамчгьы арҳаит.
Иаблакьеит, иажәит, арҩашқәа ргәыԥҳәыхш,
Абаҩҷыда алалеит, амчгьы хыжжт.
Шьхагәы инықәԥрааит уи аҵыхәтәаны,
Ашьха жәҩан иналалеит, ашьхарҵыс ԥырны.
Ианаԥырҵуаз изааӡаз ашьхақәа рыҭӡы,
Ахра иқәнаршәит ашьауардын ахӡы!

***
Ашьыжь иацгылаз амырхәага,
Аԥсабара аԥшӡара инахьшит.
Икаххаа илашеит ашьха, ага,
Ашәахәа ахраш ажәҩа аҽахнашьит.
Еилас-еилахәмарт аԥсабара,
Адунеи лаша аԥсы цқьа ахалт.
Шә-насыԥк агәыҵак амра аԥхара,
Агәырӷьаҿҳәаша еиԥш хыхь ихалт.
Ашәахәа аԥсаҟьоит ажәҩан хымаа,
Аԥсҭазаара алагеит ҿыц.
Илашеит адгьыл хәымаа-жьымаа,
Ҽынла икыдлеит амза ахыц.
Аӡаӡаш ахәуеит ашьыжь ԥшалас,
Аразреи аԥшӡареи еицуп.
Ӡшәахшәа исхыҵит исымаз гәалас,
Сышьха ӡыхь еиԥш сгәы разуп.
Ашара мра са сгәы хнахуеит,
Аԥсыцқьеиԥш ихыҵуеит анаҟә кашьшьы.
Аҩ – иаҩуеит, ах – иахуеит...
Нахьхьынтәи иааҩуеит алу абжьы!

***
Уҽумԥсахӡеит, сажәеинраала,
Убжьы еицамкӡац иахьагьы.
Иахьагьы уҟоуп са уснаалан,
Умра лашароуп еиҳагьы.
Сгәырҩа уацуп, сгәырӷьа уацуп,
Мраҵас усыцлашоит есымша.
Сымыш параз усыԥсахацуп,
Уҟоуп са сзы Анцәа уишан.
Сынасыԥқәа урынасыԥуп,
Ԥсынгьы-бзангьы исгәыӷырҭоу.
Сахьцалакгьы удоуҳа сыцуп,
Сажәеинраала, ислахьынҵоу.

Сышлеи-сықәи рыххьа рахәыц,
Сара схәы ԥшӡа ацырҟьаха.
Абыржә схәыҷра амыш сналахәыцт,
Ишԥа ссиру аҵых уаха!
Уҽумԥсахӡеит, сажәеинраала,
Иахьанӡа усыцшәаҳәеит уара.
Мҩабжара снумыжьит схала,
Иахьагь уашәабжь наҩуеит хара!

***
Суада иҩнаххит сцыхаӡыхь аччабжь,
Исзааугазеи нас гәырӷьаҿҳәашас?
Шьхаӡыхьк цәырҵма аасра ихәыҵашьшь?
Ҳашьха рҩашқәа рашәахә зҳәаша?
Ма аԥеиԥш лашама ҳашьха тәыла?
Ашьха Анцәахәы дырзылыԥхама?
Храҿҵас Нарҭаа рдоуҳа аанкылан,
Ашьха раҳ ижәлар дрықәныҳәама?
Нас абри адгьыл шәҭыкакаҷма?
Аразҟы шәҭуама аринахысгьы?
Нас ушьҭа арыӷьала ҳхачма?
Абри аума
Уччаԥшь зхуҵо шьыжь аахысгьы?
Сара ахааназ акгьы сыхьуам,
Адгьыл сақәлахоит акыҳәагь,
Са сцыхаӡыхь еихымсыӷьуа,
Аччабжь ааҩуеит акыр-кырҳәа!

***
Уахатәи аҵых салагылоуп наурҵас,
Шәымҭа хьшәашәак сарҭаслымит уаха.
Асар рымҩа андоуп ажәҩан рахәыцҵас,
Иқәкаауп ажәҩан еҵәа ссала имцаха.
Амзаҿа ажәҩан агәы ахәуеит,
Бжьы-шьхак рҩыҵа асыԥса ахаԥхоит.
Ашацәа рашҭахь сныҵԥраап сгәахәуеит,
Цәаныррак ӡыӡымкуа сгәаҵаҿ ихыхәхәоит.
«Ҿуҭуам, ҿуҭуам, аҭынчра хьшәашәа,
Исыҵоукуа маӡа умоума нас џьара?»
Аҭак саҳаӡом иауан-иашәан,
Аҵых иалыҩуеит лашбжьык џьара!..

АԤхыӡ шкәакәа

Ацәа шкәакәа, ацәа шкәакәа,
Аԥхыӡ шкәакәа ԥхыӡ исырба.
Аҵых хәыцрала исхымгакәа,
Уаҵәы исԥеиԥшу лабҿаба,
Ԥхыӡ исырба ашара ашамҭаз.
Ԥхыӡ исырба насыԥ шкәакәак,
Ашьжьымҭан аӡаӡа аҳәамҭаз,
Уцәа хаара саламхакәа.

Снықәыргыл шьха ԥшӡак снаган,
Исырба арҩаш шкәакәа шыцәоу.
Ахәы инықәырԥыр схәыҷра хага,
Исыҭ амҵәыжәҩа, сгәырӷьа зхыҵәо.
Ажәеиԥшь рашәа сзаҿарҩ ахра,
Дырхынҳә абчараҳ лыԥхала.
Бахәаԥшь цаҟьаш аилаҭәахра,
Шьыжь иҩыча мра шәахәала!
Ацәа шкәакәа, аҵых шкәакәа,
Сыԥхыӡ уалаз аԥхыӡ шкәакәа!

***
Са схәы ԥшӡа зҳәатәы нымҵәо,
Умзаҭәымҭоуп иахьагьы.
Ашаеҵәа иаркуа-ирцәо,
Иухашеи-шеиуеит уахагьы.
Мшы мшыказ ажәҩан иалшәаз,
Аеҵә рныха ацырҟьаха.
Ахәы унықәшәеит, аҳақ иԥнашәаз,
Х-қыҭак сыжәлар ргәацаԥха.
Саԥхьа укаршәуп убырлаш бырсан,
Уаҵәтәи сызқәаҭыԥ анышә.
Уаҩак снышәнап сгәы унықәҵан,
Снылагылап сдамра ахышә.
Сцап шьапыла ахьы ахьыршо,
Ҭыԥхәырасгьы исоуп џьанаҭ.
Сан дгәырӷьаны дахьсыкәшо,
Сынҭагылап сашҭа ахраҭ.
Аҳаскьын иаҵәа шьахәапара,
Ишылагылоу схәыҷқәа збап.
Ацәашьы иаҵәа алашара,
Иналкәраан рыччабжьгьы саҳап.
Са схәы ԥшӡа зҳәатәы нымҵәо,
Унышәнап снамардап шьыжьы.
Ахраҭахьгьы убызшәа схыҵәо,
Илашап саԥсуара ацәашьы!

***
Сыгәҿыӷьреи сыгәхьаагареи сгәыҵакны,
Сызнысыз схәыҷра амҩа саныԥшылоит.
Нас, сгәы сынҭаӷызуеит иныҵакны,
Избоит, сажәреи сҿареи еиԥылоит.
Гәырҩашәак аацәырызгоит ашәаԥшь иналак,
Аҳәҳәыҳәа ала гәыбзыӷ сырҵәуоит...
Сылабжыш дналԥхоит ԥҳәызба еинаалак,
Сыбзиабара рыцҳа, ҩаԥхьа еицралоит.
Иаҳхылаԥшхәу сиашьапкуеит саҭеимҵарц,
Агәнаҳа, иац сышьҭахьҟа инсыжьыз.
Шәиԥхьыӡс исышьҭоу зегьы хеимҵарц,
Схәыҷра ахьӡала убырҭ зегь сыхижьырц.

Саныԥшылоит сшьамҩа, гәырҩа згымыз,
Амҩа ианыскаауеит сышәҭыцқәа рцәацәашь.
Ара мышк мҩамсӡеит сгәаҟрақәа зцымыз,
Зны абра ихыш-хыҵәон сыҷкәынра ԥаԥашьк.
Ицеит схәыҷра хьы мҩахәасҭак ианылан,
Даҽа знызаҵәык ахьҵәуаха сымҭакәа.
Уажә схәыҷра ахәы ԥшӡа сықәыԥшуеит гәыблыла,
Абжьарак,
Аа-ӡынра шлак еимарԥсахьеит сышьҭақәа!

***
Уи илахьынҵа шиаҩымсуа идыруеит,
Игәыӷрагь игәаҟрагь акымзарак нхаӡом.
Иҿҳәара мыш шааигәахогьы иныруеит,
Зны амзагьы гылаӡом, амрагь ҭашәаӡом.
Арҩаш абжьгьы дыдбжьык иналаӡуеит,
Ашьыжьтәи аӡаӡагьы нықәбоит уаҵәы.
Иҟалаӡом уаҳа абри амыш ицәалаӡуа,
Уаҳагь деигәырӷьом аԥҳәызба лыхцәы.
Иблақәа кыдҳалоит, дыҟоушәа-дыҟамшәа,
Нахьхьи, џьара, тыша ҵадак дҭаԥшуеит.
Џьанаҭ дназмышьҭуа гәнаҳак даҵоушәа,
Анцәа диашьапкуеит, Анцәа иахь дыԥшуеит.
Инҵәоит амышгьы, ахарҭа-аԥсырҭоуп,
Игага дзахымԥеит, агага иахшаз.
Иацгьы днасыԥдан, иахьагьы днасыԥдоуп,
Дгылоуп ауаҩытәыҩса аԥсҭазаара иажьаз!..
***
Исгәалашәоит аҽацә еиԥш ииасыз сымышқәа,
Зегьы-зегьы сгәалашәоит сыччаԥшьи сҵәуабжьи,
Уажәыгьы исынпыҟҟалоуп сымышқәа рхымҭақәа,
Аӷны жәҩан саҵаԥшит, асыҭәҳәагьы салаԥшит.
Цәгьагьы-бзиагьы, зегьы-зегьы збеит ракака,
Сымҩаҿы исԥылеит илаԥсахазгьы иҳәаԥсахазгьы.
Снеиуан ԥшьшьаала аԥҭа еиқәара схы алакуа,
Зны, сақәцәажәон хәылԥы мзаҿа иҭахазгьы.
Абгыӡгьы сықәҟааит, исхаԥхьеит атыҩарҩаргьы,
Аԥшӡагьы сԥылеит сымҩахәасҭа анҵәамҭаҿ.
Аӡхыҵрагьы сырнакит, ихышхыҵәеит аҩаргьы,
Сҭанагалеит ашҭагьы ауазаԥшь аҳәарҭа.
Сара снанагеит, зны аӡымлага ахьылагоз,
Аххақәа иахьыбылуаз аӡы амца ацралан.
Сара снанагеит зны ақәны жәла ахьыларҵоз,
Аши абысҭеи ахькарыԥсоз ҭагалан.
Зегьы-зегьы сгәалашәоит ахәагьы аҿашагьы,
Аԥшырҭа иқәтәоу иџьысшьоит сахьааз абранӡа.
Зегьы ргьама гәасҭахьеит ахаагьы ашагьы,
Заҟа ааԥынра нхазеи нас, сгәаҟра аҵыхәтәанӡа?
Исгәалашәоит аԥхыӡ цәгьеиԥш ииасыз сымышқәа...

***
Ацгәы хәҵыш ацалаҟьа иқәтәоуп,
Шьыжь шәаԥшь ахы алак аҿы аӡәӡәоит.

Аӡаӡаш еимхәыцха амахә иқәҭәоуп.
Шьха мра-шәахәак ахра иаҿаччоит.
Амырхәага каҳәҳәуеит аҳәҳәыҳәа,
Исаҳауеит аҵыс зыбжьы хаа гауа.
Ацгәы хәҵыш ахәаԥшуеит ашьшьыҳәа,
Абызкаҭаҳа акаҭа зҳауа!

***
Ашәҭыц асы-шәыб илашәҭызшәа,
Сахьнышьҭалаз ԥхыӡла избеит.
Ашәҭыц шаеҵәан искызшәа,
Илакә хьыршәыгәхан исҿаԥхеит.
Ашәахәа дналшәеит Анцәахшара,
Акыр-кырҳәа лыччаԥшь каԥсеит.
Иԥхашьа-ԥхаҵо цәалашәарак,
Сгәаҵа аҽҭаршәны аҽаӡеит.
Инхышхыҵәаз ус цәаныррак,
Сырҭаслымны сагахьан.
Сааԥшит сналԥраан ашацкыра,
Адәахьы иҟьаҟьаӡа ишахьан!

***
Адгьыл ҭынчуп, ажәҩан ҭынчуп,
Жәҩангәы иҵаҽҽоит асар рымҩа.
Ҩ-ԥҭацахашк нахьхьи еихышьуп,
Ашьха ирхаԥхоит асыԥса рыжәҩа.
Имҳәа-имырза зегь еицәажәоит,
Иҵәахуп уаха аҵых амаӡа.
Амза кьагәа ԥшьала ихьшәашәоит,
Аҵых ҿыхоуп, гәырҩа амаӡам.
Жәҩангәы аҳраҿы зыԥсы ҭаӡу,
Дналҵуеит амаалықь аԥсыцқьа.
Уахатәи аҵых амышра ацуп,
Исхылаԥшхәу, схы-сыԥс рыцқьа.
Исанажь сызҵалаз агәнаҳа,
Са сҿара аҳақ исымшаҭаз.
Исанажь сажәра иақәлахаз...
Лахь сумҭан, сқәыԥшра шаҭаз.
Адгьыл ҭынчуп, ажәҩан ҭынчуп,
Зегь сгәалашәоит избаз анкьа.
Ҩ-ԥҭа хаҽрак нахьхьи еихышьуп,
Са саҵаиоуп ажәҩан саркьа!

Аӡыхь

Шәынтә адунеи иаԥсаххьоу адгьыл уагәылсит,
Удоуҳа ацыԥхьқәа анҭәалоит ашәышықәсқәа рџьам.
Шә-хьымрак ухаԥхеит, шә-ԥшатлакәк уҿысит,
Х-қыҭак рынцәахәы, ҳабиԥарақәа ршьам.
Сцәашьы иаҵәа, смыткәмеи суази рылабжыш,
Слакә хәыԥшӡа амаӡа иамоу шаҳаҭс.
Са сабдуцәа руоуи руази ирылаԥшыз,
Уара аӡәзаҵәык уоуп шәаџьҳәаҩысгьы ирҭынхаз.

Уахагь аҵых заҵә уагәыларшәуп умала,
Мшаҽнеиԥш уахагьы аҵых ырлашо ухыхәхәоит.
Лыԥҳал лыман ԥҳәызбак дааиуеит хәымҩала,
Убригьы абыржә акәушәа сахьынаԥшуа избоит.
Сара схәыҷра рыцҳа иақәлоу схәыраз,
Сыҵых иалоу, сымыш иалоу,
Аҵыхәтәантәи суасиаҭ.
Усҿашәшәа ҽазнык, схәыԥшӡа аԥшалас,
Нас, ашьшьыҳәа, сцәашьы иаҵәагь сзыркьаҭ.

Агәжәажәара

Башаӡа стәоуп иахьагьы,
Баша схы абажә ианысҟьоит.
Бзиарак ыҟаӡам џьаргьы,
Шәымҭак шәалҟьамрак цәырҟьоит.
Абжьарак, иҟоу мцҳәароуп,
Аламыс афеит аӷәарџьа.
Адәахьы усгьы шьроуп, нырҵәароуп,
Шәеиха, шәықәеибах амарџьа!
Жьхык злухша еихаҵәык убаӡом,
Адгьыл рыцҳа аӡы ықәыршоуп.
Аха аӡәгьы ажәакгьы шәҳәаӡом,
Ауаагьы ассир шәалашоуп.
Стәоуп схала, сыгәҿыӷьра схыҵәо,
Сахьыԥшлак ҭацәуп аҳәысҭажә еиԥш.
Аӡи амцеи аҽҽаҳәа еиқәызҭәо,
Аҩнқәа гылоуп аҳәаҭражә еиԥш.
Амыш ҵәуеит ақәрахьымӡа,
Адәахьы ақәаршҩы кыдҵәоит.
Схәыцрақәа еихьымӡа-еиԥымӡа,
Сгәы иацралаз амца дырцәоит.
Башаӡа стәоуп иахьагьы,
Баша схы абажә ианысҟьоит.
Гәыӷрак ыҟаӡам џьаргьы,
Баша шәалҟьа мрак аацәырҟьоит...

А Б А Л Л А Д А ҚӘА

Агәнаҳа

Дыҟазаарын зны хаҵа нагак,
Зегьы ззеиԥшыз ладеи-ҩадеи.
Дымҵарсны дшамаз иқәыԥшра хага,
Ушьҭа иқәраҿгьы днаӡеит.
Ҵааи-цышәи еиқәиртәомызт,
Аҩгьы-акәаргьы иара икын.
Ҩ-храк рыбжьара ихы кашәомызт,
Бжьы-шьхак иҳәымца еиҿакын.
Ашьанҵа рыԥхра изышьаҟьасҭан,
Дқәылон, дқәыҵуан, дыџьбаран,
Уаҵәы дзыниоз ԥхыӡла ибарҭан,
Арԥыс игәыӷрақәа харан...
Цәгьамзар бзиа ҟамҵаӡакәа,
Иуаҩыбжара ашә-гәашә дҭыст.
Имцахара неиҿамкӡакәа,
Иҿара амышқәа зегьы ихыст.
Даргәаҭеиуан иқәра мчымха,
Ԥхыӡ цәгьан игәнаҳагьы ихьӡеит.
Гәыӷра еижьагак жәҩан ихыхуа,
Аиқәымшәа, абранӡа дааӡеит.
Игәнаҳақәа хьааны ицралеит,
Ҭыԥ ирҭомызт иахьеи-уахеи.
Абас ишлара ашҭа дҭалеит,
Абас мацара ишеит, ихәлеит.
Ихихырц дашьҭалеит иԥсымҭаз,
Ауаҩы агәнаҳа дызҵалаз.
Дцәырҳаны дҿыхон ашамҭаз,
Дҿыхон уи аԥхыӡ цәгьа дшалаз.
Иҵыхәтәы мышқәа абас мацара,
Гәырҩа-гәырчыла ихысны ицон.
Иҟаӡамкәа мыш лашарак,
Ахәылԥаз имрагьы нҭашәон.

***
Уахык,
Игәнаҳа агәырҩа дшалаз,
Иҽынеиҵыхны днықәиеит нас.
Лаҳәа еиқәаҵәан инеихалаз,
Ауаҩытәыҩса ҿааиҭит абас:
«Уаа шәҩык агахьеит ухымҭа,
Узҵымӡаара уаҵоуп ауал.
Агәнаҳа иуқәу уԥсымҭаз,
Ухыхраз, амаалықь иашҭа уҭал...
Бжьы шьхак рынхыҵ
Дынхоит ҭаҳмадак,
Утәашьа–уԥсышьоуп, ушзахәо уца.

Иуқәуҵахьоу гәнаҳа гәарҭак,
Ухухырц, ашла иуеиҳәо ҟаҵа!» –
Дналаӡит уи аԥхыӡ еиқәара,
Ауаҩы, аԥхыӡ цәгьа асахьа змаз.
Дцәырҳан дҿыхеит ацәылашамҭаз,
Зхарҭа зыԥсырҭа згәыӷырҭаз.

***
Дгьыли-жәҩани реимыггамҭаз,
Ахра ҵәцашқәа анлашоз,
Ашара шьхарҵыс ашәаҳәамзаз,
Ашара шәаԥшь алашамҭаз,
Иҩи-икәари неилаԥсо,
Бжьы-шьхак рымҩа, абахә хықәла,
Игәырҩа ихыҵәо аҽыуаҩ дцон.
Дук мырҵыкәа ашҭа днықәлеит,
Гәыӷрак игәаҵаҿы ихыхәхәон...
Иԥаҵаш хыҽҽо дтәан ашәшьыраҿ,
Ашла ашәак ныҵак иҳәон.
Ашьха ҩашқәа реибаркыраҿ,
Арҩаш кнаҳақәа еилыҽҽон.
– Уааишьа сгәаԥхом, иумоуп гәалак,
Дад, исыҵамкыкәа инасырҳа.
Избоит аргама, ԥхыӡ цәгьак уалоуп,
Гәырӷьаҿҳәашазар, сгәы азырҳа! –
– Гәырҩагәышьоуп сымҩахызгаз,
Анцәа исиҭаз лахьынҵас.
Гәнаҳак саҵоуп схы-сгәы ҭызҟьаз,
Исхухырц суҳәарц ауп сзузааз.
Схьаа иамазар ԥсыхәа-ӡыхәак,
Џьара ҽышьапхыц ахьакуа,
Ҵааҩы-ԥшааҩык, нцәахәык, ныхак,
Дауҳа цәашьык ахьасыркуа,
Ус хәарҭа-хәаԥшьык сымазар,
Издыруеит исыҵоукрым уара.
Дгьыли-жәҩани акрыҟазар,
Анцәа духәап уаргь џьара. —
Акыраамҭа ашла дхәыцуан,
Уи гәаныла акыр деимдеит...
Иаԥхьа ашьшьыҳәа анаҟә хыҵуан,
Аҵыхәтәан, ашла абасгьы иҳәеит:
«Дад, ухымҭа иагеит шәҩык ахацәа,
Абри гәнаҳауп хҿыхшьа змаӡам.
Аԥхыӡ цәгьа уцуп уаха уцәар,
Уа ухраҭ ашҭагьы цқьаӡам.
Аха доуҳа зцым адунеи егьыҟам,
Угәнаҳагьы иамоуп хәарҭа.
Ала ҭашӡом акгьы ахьыҟам,
Бла зҭам ҭацәуп алакҭа.
Уара уахьынхо ахәы аԥынҵаҿ,
Анцәа еихеигалт хы-мҩакы.

Убра имҩасуеит ааигәа ӡырҩашк,
Ашәҵла тәрыԥсақәа ахакы.
Хы-мҩакы ахьеихагалоу,
Уеишәахьчагьы убраҟа иргыл.
Инеиуа-иааиуа, иуднагало,
Гәыкала амҩасцәа урԥыл.
Уазыразны уеишәа иқәу,
Учеиџьыка иахыԥхьал зегьы.
Иудыруаз, ҭоубаны иуқәуп,
Уеишәа даҩган думышьҭын аӡәгьы.
Ашықәсқәа еихала-еихыҵып,
Ауаа учеиџьыка рҿаҵала,
Аӡын каԥсап, ааԥын гәылҵып,
Уҟанаҵ абас ҟаҵала.
Абарҭ Анцәа икәа иҭысхуеит,
Ԥсра ҽнынӡа уҭоуба нагӡа.
Убысҟан угәнаҳагьы ухыҵуеит,
Уџьанаҭ гәашә аатуеит иккаӡа.
Ҽакгьы укәа-умаӷра иҭасҳәоит,
Угәы-уԥсы сыҭан, цқьа уӡырҩы:
Ацәгьа ҟоумҵан ахаан, цасҳәа,
Уиҵамшьыцын ахаан ауаҩы.
Уҩны унеир ашәаԥшь уҽалак,
Ашыц лаба-ҩа уашҭаҿ иарс.
Умаӡа удыруаз уара ухала,
Еицоумкын иуаҭәашьоу доуҳас.
Угәнаҳа анухыҵуа ауха,
Ибыбышӡа ишәҭуеит улаба.
Убысҟан еицралоит уныха,
Мраҭашәара лашоит лабҿаба!»

***
Ицон амышқәа, ицон аҵыхқәа,
Ашҭа аԥынҵаҿ иарсын алаба.
Аԥшәмагьы идоуҳа давымскәа,
Данын хымҩакы рымҩапа.
Ашьыжь шара днаҵагылан,
Ажәеиԥшь реишәахьча ирхион.
Игәы хыхәхәо зегьы дырԥылон,
Хышла-гәышла урҭ ирчон.
Ихҭыгәлоз зегь рымҩа инамак,
Ичеиџьыка инапы ианҵа,
Иразра аӡыхь иҽалак,
Есымша дырԥылон дразӡа.
Ихҭасцәагьы гәы раҳаҭла,
Рныҳәаԥхьыӡқәа игәы инҭаԥсо,
Дыӷьӷьа-дыӡәӡәа аԥшәма ҳақла,
Амҩасцәа ниасны ицон.
Ҽнак, шьыбжьышьҭахь мра ҭашәамҭаз,
Ҽыуаҩ хаҵак дшааиуаз ибеит.
Дцон аҽыуаҩ аԥшәма дгәамҭа,
Уаҳа аԥсышәакгьы имҳәеит.

«Дад, счеиџьыка уаӷрамгылан,
Иҟалозар шәымҭақәак усҭаз.
Сыҟәнумшьозар џьара акала,
Даахәан суҳәоит Анцәа ҳазшаз!» –
Аха аԥшәма ииҳәоз имырҳакәа,
Ахеиԥш днаивҟьан дцон иара.
Аԥшәма убысҟан изымычҳакәа,
Ихызаҵә даҿеикит дызгара...
«Сыгәнаҳа иацлеит даҽа гәнаҳак,
Избоит исҭыԥхеит џьаҳаным.
Ушьҭа иҟасҵо егьыҟам уаҳа,
Агәра згеит сылахь егьшаным!» –
Абас дгәырҩашха мраҭашәамҭаз,
Дынкахәыцуа уи дышцоз,
Ахәылԥаз аӡаӡа аҳәамҭаз,
Абас иаҳаит абжьы игоз:
«Ухымҭа иагаз, уи дыԥсахҩын,
Иҭыԥхәырахеит џьаҳаным.
Уи баша иниасуаз мҩасҩым,
Гәнаҳак ҟаиҵарц амҩа данын.
Игәаԥхеибашьаз ӡӷабки ҷкәынки,
Абар уаҵәуха хаҵа ицоз,
Амаҳагьа амҩа рзикит...
Ацәгьа рыбжьеиҳәарц азы дцон.
Анцәа дузылыԥхеит угәаҭан,
Урыцҳарақәа зегьы урхыст.
Уара иҟоуҵеит, дад, аԥсаԥа,
Гәнаҳагь уаҵам иахьарнахыс!» –
Иашҭа дҭалеит иаҳаз хамҵа,
Гәырҩашак дшамаз дырҩышьны.
Дынхьаԥшызар, нахьхьи, аҵәамҵа,
Ашыц лаба гылан ишәҭны!

Ауаҩи ацгәи рлакә

Икәымжәы икаба, иҽеибыҭан,
Ҽыуаҩ хаҵак хәылбыҽха,
Иуалуашо амра аԥсымҭаз,
Ус дышнеиуаз дааԥсаха,
Амҩахәасҭа ахьналагоз,
Ацгәы ԥшқа абжьы хҵаны,
Абна атоура аԥсы алахо,
Ибеит ишкаршәыз ишәаҟьаны.
Азныказы даалак-ҩакит,
Аҽы аӷәрагьы наҿакны.
Ацгәы шҵәоз абжьы еицакит,
Ацгәы ҵәон иӷьазкны.
Аҽыуаҩ уаҳа изымычҳакәа,
Уа дынҽыжәҵын, днахагылт.
Ҳамҭак ацгәы ҟыт мҳәакәа,
Иҭынчӡа ихәаԥшуа иаангылт.
Ацгәы иҳәон бжьыда-шьҭада,
Ацгәы аблақәа ирҳәон зегьы...

«Ҳаиқәымшәакәа сшьапқәа ԥҵәанда!» –
Игәаҵа иҭиҳәаауан иаргьы.
Ацгәы ԥшқа абна инаҭан,
Даԥырҵны илымшеит ацара.
Иаашьҭыхны, ԥшьшьала, инаган,
Ихҭырԥа инылеиҵеит иара...
Ауха иман дааит аҩныҟа,
Ихьӡаз ақәаршҩы ихьыҵәҵәа.
Ахәыҷы дыҟа, аду дыҟа,
Зегьы иԥылеит игәырӷьаҵәа!
Ирааӡеит ацгәы нап адкылан,
Иаргьы аԥшӡара икны иагон.
Имыцәаӡакәа, уахынла, ҽынла,
Уаха шаанӡа иҷаԥшьон.
Ашылаҭра ашыла зҭамхоз,
Ацаҿы аԥшлапҟьа «злагоз»,
Аџьықәреигьы џьықәреи зҿамхоз,
Расеи какани ӷәыхны изгоз,
Аҳәынаԥқәа рҳәыԥ ныхны,
Аԥшәма ишәындыҟәра цқьаӡа,
Адулаԥқәа рцаԥха рҿыхны,
Инхеит рҭаҵәахқәа еибгаӡа.
Аԥшәма дгәырӷьон игәанала,
Ицгәы даргәырӷьон есымша.
Уахынла, ҽынла, иара ахала,
Ишәарыцон, ссирын излашаз.
Абнахь ицон иара ахала,
Абна ҳәынаԥқәагь акуан.
Зны ацалаҟьа инықәтәон ԥшьшьала,
Ашьшьыҳәа алацәа нҭаауан.
...Ицон амышқәа еишьҭала,
Маҷ-маҷ амычгьы каԥсон.
Иахьа, зныкыр иаалеи-ҩеиуан,
Нас ҩаԥхьа аҽҳәаҿ инатәон.
Аҳәынаԥ хәыҷы ашьҭыбжь зныруаз,
Алымҳақәагь цеит уашьҭа.
Иара атәала иуазыруа,
Алабжышқәагьы нкаҭәа,
Имага-маго иҩагылан,
Амырхәага инцәылон зны.
Уа ҵлак амҵа нас иааҭгылон,
Инкахәыцуа итәон ҽазны.
Ҟырҟылбаахда мышк мҩасуан,
Ирызгәамҭаӡакәа инхон.
Ахы ахыбаан, ус игәӡасуа,
Амла ишакуаз ишон, ихәлон.
Ахы рхыбаан, акры ахьырфоз,
Аишәахь инеиуамызт иара.
Хәыҷи-дуи акрахьырфоз,
Итәаны ирыхәаԥшуан хара.
Инақәшәан аԥшәма игәы аԥжәара,
Ишьацәқәыԥ инахаиршәит ҽнак.
– Исызумҭеит уаргьы гарҭак,
Ҳгәы аакыдухит зынӡак! –

Даӷьуа-дыԥсуа наҟ дындәылҵит,
Иаргьы алабжыш агәы инҭаԥсо,
Ашьшьыҳәа аҽҳәа иныҽҳәыҵит,
Аҵыхәа шкәакәа шьҭарҳәазо.
Убринахыс, аԥшәма дшааилак,
Ацәардаӷәы аҵаҿы инатәон.
Аԥшәма мыждагь, игазшәа иааирак,
Ииуыз иашоуп ҳәа иԥхьаӡон.
Иахьа уаҵәы, аамҭа мҩасуан,
Итәан ацгәы амышқәа ԥхьаӡо.
– Ахәыҷқәа аҟьышьуеит ацхь иагаша! –
Иҳәан, ҽнак игәы ԥжәаӡо,
Ацгәы ахьтәаз днахагылеит,
Ахи ашьапи еилаԥсаны.
Дангәанаҭа, аарла игылан,
Инеиҿаԥшит аԥсы ӡаны.
«Уанаџьалбеит сзыхурҟьозеи?
Гәаҟк сыҽҳәаршәуп ахәышҭаара.
Избоит сыҿҳәара нҵәагәышьеит,
Исуҭаруазеи ҭынч аԥсра» –
Аԥшәма игәы иҭаз уи иадырын,
Абла ҭхаха инеиҿаԥшит.
Алабжышқәа аацыр-цырын,
Игәыкы-ҵәыкуа ахы ихьнашьит.
Аха аԥшәма агәхьаа мкыкәа,
Ҽеишәа аблақәа ҿаҳәаны,
Иаашьҭихын, нас дымԥшыкәа,
Има ддәықәлеит дыццакны.
Хы-мҩак дырхысны, х-ӡык дрырны,
Дәыкаҿ дкылсит аҵыхәтәаны.
Абла ԥиртлан, уаҟа иныжьны,
Дцеит иҩныҟа инартәаны.
Дцеит аԥшәма дымхьаԥшӡакәа,
Адәышкәаӷьаз ианхалт ацгәы.
Ҳамҭак абжьы мыргаӡакәа,
Итәан, иқәхан уи агәы.
Аухантәарак имыцәаӡакәа,
Иштәаз, иҟьаҟьаӡа иаршеит.
Адырҩаҽны егьымфаӡакәа,
Ишыгәаҭеиуаз, наҟ, ихәлеит.
Иахьа, уаҵәы, аамҭа мҩасуан,
Ҽнак, игәхьаагаӡан аҩны,
Иҩагылан, иныгә-нысуа,
Амҩа иқәӡан уи аҽны.
Ақьышә иқәкны аԥсы ахаара,
Хәык инхалеит иааԥсаны.
Иаԥшааит аԥшәма иашҭа-гәара,
Инатәеит иахьабарҭаз инаԥшны.
Абла ихгылеит ахәыҷра амышқәа,
Уаҵәы ашара ишазыԥшыз.
Нахьхьи игылоу аца шышқәа,
Раԥхьа аҳәынаԥқәа ахьакыз.

Абар, дахьнеиуа аԥшәма ихала,
Иара мышкызны деиқәзырхаз.
Абар, ахәыҷқәа амӡырхала,
Ихәмаруа иахьнеиуа еилыхха.
Абла аҿаԥхьа зегьы мҩасуан,
Уи зегьы аҳауан, зегьы абон.
Еиҵамгыло ацгәы еиҵасуан,
Агәы рыцҳа ҭыҵны ицон.
Алашьцара инамнахаанӡа,
Ахәы акәаԥраҿ иҟәиҭӡа итәан.
Ацгәы зынӡак иӷьазкаанӡа,
Алаԥш гәаҟуа ашҭа иҭан.
Убас мацара ишыгәаҭеиуаз,
Аҿы еилымго иааԥсаӡеит.
Агәырҩа амца агәы ишҭацеиуаз,
Алашьцарагьы ахьӡеит.
...Адырҩаҽны амла ианаргәаҟӡа,
Фатәык збозар ҳәа џьара,
Ашьшьыҳәа, аарла, адәы аҟынӡа,
Ашьапы инанагеит иара.
Иқәлан ишнеиуаз, адәы анаӡараҿ,
Изқәымгәыӷуаз ссирк абеит.
Ахра иқәиааз ҵлак абжьара,
Шәарахк аблақәа еилдыргеит.
Ашьи-ашьи еиқәҵо, ԥшьшьала,
Акыр иазааигәахеит иара.
Ахәда хьыхәхәа ԥслаҳәк ахала,
Аҵла ишкынхалаз иагеит агәра.
Аӡә деихсзар акәхап аҳадақь1,
Аԥслаҳә ахраҿ икақәхаз.
Ахаҳә рыԥхра, амардагь,
Дзырҿымсыкәа ицәынхаз.
Шәарахк аҵла ишкынхалаз,
Абла иамжьо иабон ацгәы.
Иаҭахгәышьан убра ихаларц,
Аха иалшомызт ашьамхы.
Ишԥоурыз, инатәан, акыр иазхәыцит,
Неишьас иамаз азҵаара.
Аха аԥслаҳә ахала икнымҵит,
Ахалара алшомызт иара.
Арахь, амла, аԥсеиҩҭкаара,
Аарла, аарла ахәыц иакын.
Нас, ашьшьыҳәа ахра ҿҟьара,
Ашҟа идәықәлеит, агәы еиқәнакын.
Ашьапхыц ацаҟьа иаҿаргыло,
Икыдлеит, рыцҳа, аԥсы ҭины.
Маҿа-маҿа ацгәы ааҭгыло,
Инеиуан ахаҳә аԥсы аҿакны.
Аҳадақь – ахара, хараӡа.

Аԥсреи абзареи ирыбжьысны,
Аарла ихалеит ахра агәы.
Иԥсымкәа-ибзамкәа, аԥсгәы иҭысны,
Ашәарах аҽакәнаршәит ацгәы...
...Абри аамҭаз, абна атоура,
Ахаԥыц ҟәашӡа, аҽыҭҳәа,
Еихала-еихыҵуа, аган аура,
Адәы инықәлеит абнаҳәа.
Ицон аҳәа мхык иҭаларц,
Аӡәы иԥхӡаша еиманаҵәарц.
Инаҳәы-ааҳәуа, ҭынч ахала,
Аԥсаҭа кыдҵа, иҳәырц, ичарц.
Ахашәа хымбо иқәла ишнеиуаз,
Ахра аганахь инаԥшит...
Аарла-аарла, аԥсы леи-ҩеиуа,
Аԥсы маҷхан, инхьышьшьит .
«Уауаау, ари закә оумоузеи!»
Са стәы егьыҟамзаап уажәшьҭа.
Заҟа ихәыҷузеи, заҟа иӷәӷәоузеи!
Абри иамҭахәхоит са суахҭа.
Адгьыл аҿы иаҭәамшьакәа,
Ахра ахыцәқәагь аҭәамшьакәа,
Ахра иалиааз аҵла ахала,
Шәарах дуӡӡак ханагалан,
Ҭынч, ашьшьыҳәа имыццакӡакәа,
Уи иаблакьоит ашьаркәасҭа.
Ҭынч, ашьшьыҳәа, имыццакӡакәа,
Уаҟа икыднаҵоит аԥсаҭа.
Сара рыцҳа, сабар, ҩраԥа
Снамышьҭ иалшоит сарҟьацыр.
Хыҵәахырҭа ҽеик гәаҭан,
Еиӷьуп, ирлас схы сҵәахыр» –
Абнаҳәажә аҟәара еиҵасуа,
Аԥышә ду ала, иццакны,
Ишзахәаҵәҟьоз ахала аҽажит,
Анышә хьшәашәа неиҩҟьаны.
Абри аамҭаз, мшәык ҟәар-ҽаруа,
Иаацәырҵын, инықәлеит адәы.
Амышә шнеиуаз игар-ҽаруа,
Абҭәа афазшәа еимгәаҭәы,
Ахра ахахьы иаанаԥшызар,
Асаса анахан, иаанхеит!
Ахы ныҵмыҳәҳәо амышә жызар,
Абыржәыҵәҟьа иаҭаххеит.
«Уауаау, ари закә оумоузеи?!
Са стәы егьыҟамзаап уажәшьҭа.
Заҟа ихәыҷузеи, заҟа иӷәӷәоузеи!
Абри иамҭахәхоит са суахҭа.
Адгьыл аҿы иаҭәамшьакәа,
Ахра ахыцәқәагь аҭәамшьакәа,
Ахра иалиааз аҵла ахала,
Шәарах дуӡӡак ханагалан,
Ҭынч, ашьшьыҳәа, имыццакӡакәа,
Уи иаблакьоит ашьаркәасҭа.
Ҭынч, ашьшьыҳәа, имыццакӡакәа,
Уаҟа икыднаҵоит аԥсаҭа.
Сара рыцҳа сабар, ҩраԥа
Снамышьҭ, иалшоит сарҟьацыр.
Хыҵәахырҭа ҽеик гәаҭан,
Еиӷьуп, ирлас схы сҵәахыр» –
Аҳәан, аарла, абжьы нкылан,
Ԥшьшьала, ашьшьыҳәа аԥсы ӡаны,
Аҳәажә ааигәара аҵла игылаз,
Аҽеилышьны ашәшь иаҟәнылаз,
Иналатәеит амышә аԥсы ӡаны.
Ахәылԥаз ацгәы ҩалбаан,
Аарлаҳәа ашьапқәа неихго,
Ԥхьарҭас иамаз аҭыԥ налкаан,
Инкахәыцуа уахь ишцоз,
Агәы ҭрысын ацгәы аангылеит,
Абла кыдхал џьарак иԥшуан.
«Зыԥсра аахьаз акы сԥылеит!» –
Ацгәы ахәы-ажьы неилагылеит,
Аҳаскьын акы иарҵысуан.
«Сишь! Ҵысумашь, ҳәынаԥумашь?! –
Ашәымҭак аҿара хынҳәын,
Исыцәцарымашь, исызкрымашь?!» –
Ацгәы агәы ааилашын,
Ихәхәаӡа аҽынканаршәын,
Адгьыл аҽеиуатә инкаиеит.
Аҵыхәагьы шьҭахьҟа инаршәын,
Икахәхәа ҵаҟа ишьҭанаҵеит.
Аҽархиеит ишалшоз ала,
Абар, абар, иԥоит уашьҭа.
Ахы иамеижьарц, аҟазшьала,
Абла иныҵнажьын еиҭа,
Ишзахәоз иԥеит еиҵасны,
Ишнеиуаз, иамҵасит иабаз.
«Уауаау аҳәан, аҳәа ҭрысны,
Иааҵыҩрит алакә ианиаз!
Ацгәы шәан, наҟ, ишиашаз,
Ишакәхалакгьы аԥсыцәгьа агарц,
Ашәшь зқәышьшьы аҵла игылаз,
Инкыдԥалеит, хыхь ихәнарц.
Абри аамҭаз, аҵла хыхәеит,
Аҵла иагьагымхеит ихжәарцы.
Амышә хәаа-зааит, аԥсы маҷхеит,
Амышә налыҩрын, хланҵы,
Ишиашаз ҵаҟа аҵәы иахаҳан,
Амышә ԥыххааса иагеит.
Ацгәы рыцҳа, наҟ, аԥсы аман,
Аарла ашьамхы аҽанаргеит.
Аԥсы ицаз уажәыгь имааиуа,
Игәыҭҟьа-ԥсыҭҟьаха ицон иара.
Уахатәи аҵых дуӡӡа иааиуа,
Излалшарызеи аршара?

Абас гәырҩала амҩа ишықәыз,
Ашьҭахьҵәҟьа ахысбыжь геит,
Агәыҭҟьара ахаҿы ишықәыз,
Ҩаԥхьа ассир ацгәы иабеит:
Ишәақь агәҭаҵәҟьа аанкылан,
Дышзахәоз дыҩны аӡә даауан.
Абар, абар, ишьҭагылан,
Иаауаз аҳәа ихьӡауан...
Ахы иацыҵҟьаз аҳәа гыла,
Абар, деихнахуеит ауаҩы.
Аха, абри аамҭаз ацгәы рԥылеит,
Игәыҭҟьа-ԥсыҭҟьаха, ишәаны.
Аҳәа каҳаит, аҳәа гылеит,
Аԥсы цеит, ацгәы анаба.
Ахаԥыц ала аҳәа гыла,
Ацгәы иацрасит лабҿаба.
Уаҳа ауаҩы ишьҭамлакәа,
Ишиашаз абнахь еихеит.
Ацгәы шьаҿак азеихымгакәа,
Иӷәаԥсо адгьылаҿ иаанхеит.
Ацгәы рыцҳа иахьыз ангәеиҭа,
Днахагылеит, иԥсы еиқәзырхаз.
Зны, икаижьырц иҭигаз иашҭа,
Иара ицгәы акәын иҭахоз.

Мушьни Миқаиа

Аԥсахәага ҭан макьана,
Аԥшәма аарла инеиҿаԥшит.
Хәыҷы-хәыҷла абла кьаҭо,
Ашьшьыҳәа ахәдагьы нхьышьшьит.
Аԥшәма днеиуан, ҿымҭ-ԥсымшьа,
Хьаак игәаҵаҿ еибакуан:
«Изсуҭазеи абас аԥсышьа?» –
Абасгьы аҳәошәа иаҳауан.