Шигырьләр - Әхмәт Дусайлы

* * * Үтте гомер йолдыз атылгандай, мәңгелеккә калды эзе генә. Сөялмадым аны шашып-шашып, күз алдымда бары йөзе генә, елмаюлы якты йөзе генә. Гомеремнең язы булмады да, яфракларын коя көзе генә. Бәхетемне һаман ятлар өзде, миндә калды бары күзе генә, мөлдерәмә моңлы күзе генә. Гомер арбам һаман кыеш-мыеш, утыралмадым аның төзегенә. Гомер буе бер җылы сүз көттем, тик бер генә сүзе уелып калды: “Мин башканы...“ дигән сүзе генә. 15.03.02. * * * Шәмдәлләрдә шәмнәр яна тора, сыза тора узган гомерләр. Һәр узган көн – янган учак кебек, өелеп кала бары күмерләр... Шәмнәр сыза, гомер уза тора, ничә генә шәмем калгандыр... Сүзләремнең әле иң назлысын сиңа пышылдарга язгандыр. Соңгы шәмем янып беткән көнне бәлки син дә миңа килерсең, бу җиһанда күшегеп беткән җанга соңгы җылы, бәлки, бирерсең... 15.03.02. Син булмагач Бу дөньяда берьялгызым яшим, гәрчә син янымда йөрсәң дә. Мин яныңа синең килә алмыйм җылы карашыңны сизсәм дә. Бу дөньяда берьялгызым яшим гәрчә сине өзелеп сөйсәм дә, читтән генә карап, читтән генә син дә мине уйлап йөрсәң дә. Бу дөньяда берьялгызым яшим, гәрчә меңнәр минем тирәмдә. Син булмагач, меңнәр кирәк түгел, кирәк түгел миңа беркем дә... 14.03.02. Гафу ит! Син гафу ит яшьлегеңдә булмаганым өчен, тәүге хисләреңә синең соңлаганым өчен. Айлы кичләр, таңнарыңда синең мин бит, юкса, хыялыңда, яннарыңда идем, ятлар кулы белән кочтым, иркәләдем сине. Сине эзләп күпме җырлар, сагыш-моңнар кичтем, син, дип белеп күпме юха еланнарны кочтым. Синең хакка гына күпме үлеп исән калдым, йөрәккәем янып бетеп, фәкать кисәү калды... Кисәү түгел, минем йөрәк – әле факел икән, кабат дөрләп кабынырга сине генә көткән! Көлдән кабат торып баскан Фәник кошы кебек алдыңа килеп тезләндем – унбиш яшьлек егет: кирәк булса, синең өчен тау күчерә алам, маңгаеңа таҗ кигезәм янар йолдызлардан... Хәер, сиңа кирәк түгел йолдызлары, таҗы – син бит әле кул тимәгән унөч яшьлек кызый. Зифа сының синең, иркәм, алиһәләр сыман, йолдызларның нуры уңа синең карашыңнан... Тавышыңнан йөрәгемә җылы дулкын күчә, шиңгән гөлләр, гаҗәпләнеп, керфекләрен ача... Җан яшәрә, тән яшәрә, яшәрәләр һаман. Инде менә туктый алмый сиңа шигырь язам... Син гафу ит хисләреңә соңлаганым өчен. соңлап кына йөрәгеңне сораганым өчен... 1999, июнь. * * * Хыялымда синең күзгә карыйм – чайпалырга торган күзләргә. Чайпалдырмый, яшьләндерми генә үбәргә дә иде, үбәргә! Хыялымда синең күзгә карыйм сагыш-моңга чумып йөргәндә. Бәгырьләрем суырылып килә – ничек кенә шуңа түзәргә?! Хыялымда синең күзгә карыйм сәхрәләрдә ялгыз йөргәндә. Чайпалырга торган күзләреңдә йөзәргә дә иде, йөзәргә! 1999, июнь. * * * Кояш чыкканнарын көтәм һәркөн иртән нуры йөзләреңә төшсен, дип, йөзләреңә төшеп уятсын да, минем өчен сине үпсен, дип. Кояш чыкканнарын көтәм һәркөн иртән чәчләреңнән сине сөйсен, дип, чәчләреңнән сөеп уятсын да, ул бит сине сөя, дисен, дип. 1999, август. Карт тирәк Сагышларым яфракларга күчте, сандугачлар инде сайрамый. ә йөрәгем һаман тыпырчына, көз җиткәнен һаман аңламый. Сандугачлар бүтән кунмас инде, тирәгемә басып сайрамас, йөрәк яраларым инде беркем җылы кулы белән бәйләмәс. Яфракларын сибә карт тирәгем моңсу җәймә итеп юлыңа. Изелеп төшкән һәрбер яфрагы күз яшьләре булып тоела. 2000, октябрь. * * * Дөньясын да көттем җигелеп, эзләмәдем юлның җиңелен. Мин үземне һич тә аямадым, сине уйладым мин иң элек. Күрәлмадым, ләкин, игелек... 3.04.02. Ләйлә (җыр) Салкын язлар нишләп җылы миңа? Сулышларын тоям җәйләрнең... Белдем инде, белдем, сиздем инде, сиздем җылы карашларын Ләйләнең. Җылы майлар нишләп салкын миңа, ямьсез уйлар нишләп бәйләнә? Белдем инде, белдем, сиздем инде, сиздем: кәефе юк икән Ләйләнең. Авыр тормыш җиңеләеп китте, дөнья гөлбакчага әйләнде... Белдем инде, белдем, сиздем инде сиздем: сөям икән бит мин Ләйләне. 3.04.02. Сагындырасың, Дусай (Җыр) Әхтәм Миңлебаев көе Дусай урманында кәккүк моңы, кырларында тургай моңнары. Тургайларга кушылып җырлар идем, туфрагыңда ятып аунар идем – авылымда калып булмады, язмышларны узып булмады. Кушымта: Дусай, Дусай, суың сай, суларыңда йөзә ай. Төшләремә керәсең, үзәгемне өзәсең, сагындырасың, Дусай! Дусай урманында җиләк пешә, тугаеңда чалгы чыңнары. Тугаеңда ятып аунар идем, каерылып печән чабар идем – авылымда калып булмады, язмышларны узып булмады. Кушымта. Дусай суларына аккош төшми, бигрәк сай шул аның сулары. Шул суларда йөгереп йөрер идем, яланаяк йөгереп йөрер идем – авылымда калып булмады, язмышларны алдап булмады. Кушымта: Дусай, Дусай, суың сай, суларыңда йөзә ай. Төшләремә керәсең, үзәгемне өзәсең, сагындырасың, Дусай! * * * Ходай мине үзе ярлыкасын, Кыйбланы мин бүген бутадым: синең якка карап сәҗдә кылдым, башны ора-ора еладым. Башны ора-ора елаганны ярый әле, үзең күрмәдең. Тик... Күрсәң дә... әрнер иде микән йөрәгең? Синең йөрәк, беләм, дулкынланмый, тыныч кына сөя башканы. Тыныч кына дога кылырсыңмы, елый-елый дога кылырсыңмы күргәч минем Күккә ашканны? 3.04.02. Өч киңәш Тауга карап кыя булалмассың, күрерсең тик зәгыйфьлегеңне. Сарыф итмә көчең, көчәнмә син – кулдан килмәстәй эш түгелме? Карнегины укып баемассың, тик бурычка батып үләрсең. Үлмәсәң дә, үкреп еларсың, йә каһкаһә белән көләрсең, гыйбрәт итеп соңра сөйләрсең... Коръән укып изге булалмассың, тик гөнаһка чумар башкаең. Коръән укымаган изгеләрне күрә белсәң иде, дускаем! Апрель, 2002. Язмышыма Минем язмыш – үги ана кебек, мине шундый итеп ярата: елмая да ал чәчәкләр өзеп, башка балаларга тарата. 1969. Язмышымның саллы йодырыгы дөмбәсли дә мине дөмбәсли, әллә инде ялгышлардан саклый, туры юлдан гына йөрмәс, ди. Юлларымны үзем сайламыйм шул, син бит, Язмыш, үзең йөртәсең, абындыра-нитә йөгертәсең, егылмасам, арттан төртәсең, үзең тагын тартып торгызасың тагын төртеп егар өченгә... Чыныктыруыңмы мине шулай, сыныйсыңмы әллә көчемне? Ниләр генә миңа күрсәтсәң дә, карышырга сиңа җыенмыйм, үҗәтләнеп һаман үрмәлимен егылып, кабат торыр өчен мин. Күпме генә мине кыйнасаң да, ияләштем инде сиңарга. Ходай миңа ике гомер бирсә, килерсең бит кабат кыйнарга. 1.04.02. Карга Сандугачлар әле җәйне көтә, ә каргалар инде биредә. Кулын артка куйган сыйфат картларыдай кара җирне карап йөриләр. Март, 2002. Кайту Менә тагын кайттым яшьлегемә, сөенә-сөенә кайттым, күпме эзләп йөреп табалмаган бәхетемне таптым. Менә тагын аның җылы кулын учларымда тотам. Ләкин аңа әйтер сүзләремне йөрәгемә йотам. Менә тагын иске сукмакларны мин киңәйтеп үтәм. Тик колакта инде яңгырыйдыр мәхәббәткә матәм... Менә тагын соңгы айрылышу очрашмаска бүтән. Инде, Яшьлек, кабат кайталмамдыр, бөтенләйгә китәм... Менә тагын яшьлегемә кайттым... Апрель, 2002. Бәйрәм Бүген минем янга беркем килмәс, шәрабымны ялгыз эчәрмен. Ялгызлыкның тәмен таба торган мәңге буйдак шагыйрь – исәр мин. Төрмә Мәгарәмдә тыныч яшәтегез, мине борчып, зинһар, йөрмәгез. Фәрештәләремне куркытмагыз, үзем сайлап алган төрмәм бу. Китәм инде Китәм инде. Җилләр! Миннән башка гына исегез. Сөйгәнемә берүк сәламемне генә илтегез. Китәм инде. Кояш! Миннән башка гына атарсың. Тәрәзәдән кереп сөйгәнемне кочып ятарсың. Китәм инде. Көннәр! Миннән башка гына үтәрсез. Сөйгәнемне... бәлки... мин булмагач, үксез итәрсез... 3.05.02. Нәрсә кирәк тагын! Кояш булып сине җылыталсам, йолдыз булып сиңа юл күрсәтсәм, сине уйлап, йөрәк шашып типсә, хисләремне җырлап өлгертәлсәм, – нәрсә кирәк тагын! Күкрәгеңне тутрып сулаганда, мине генә әгәр сулар булсаң, сусаганда, энҗе бөртегедәй иренеңә куныр сулар булсам, нәрсә кирәк тагын! Юлларыңда хәтфә үлән булып, мин тапталып, хәтта, үлеп калсам, итәгеңне чыкка чылаталсам, табаныңны назлап, үбеп калсам, нәрсә кирәк тагын! 3.05.02. * * * Карурманга берьялгызың кермә, кала күрмә анда адашып. Синең өчен утка керер булсын, ышанычлы булсын юлдашың. Юлларыңда гөлләр чәчәк атсын, Баш очыңда кошлар сайрасын. Гел елмаеп, гел бәхеттә үткәр еллар белән еллар арасын. Зәһәр җилләр әгәр юлың киссә, авырлыклар әгәр каныкса, кояш булып сине җылытырдай чын дусларың барын онытма, якын дустың барын онытма! 15.05.02. Гомер (Җыр) Гомерләр уза икән... Киемнәр туза икән... “Сөям“ дигән сүзләреңне әйтүне сузма икән... Гомерләр узу – бер хәл... Киемнәр тузу – бер хәл... Заяга узган гомерләр бигрәк жәл, бигрәк жәл... Гомерләр үтә икән, кадерләр китә икән. Китек күңелне күрергә бер сүз дә җитә икән. Гомерләр үтү бер хәл, кадерләр китү бер хәл. Заяга узган гомерләр бигрәк жәл, бигрәк жәл... 06.2002. * * * Шәм кабызып, тәрәзәмә куйдым, бәлки бер дус аны күрер, дип, күреп, бәлки, ишегемне шакыр, ятим җанның хәлен белер, дип. Шәмем инде янып бетеп бара, өмет сүнеп бара күңелдә. Шәм кимегән саен, өмет җебе кыскара әйләнеп күмергә. Зәгыйфь ялкын калтыранып куя тойган саен минем аһымны. Ятим җанның хәлен белерләрме, берәү килеп ишек шакырмы?.. 17.08.02. Сыер Ресторанда җиңел музыка. Көяз музыкантлар нәфис бармаклары белән күңел кылларын барлыйлар. Пәрәвез күк җиңел парлар талгын гына әйләнәләр, көй моңында эриләр... Эри парлар, эри нигъмәт тулы өстәлләр, эри кайгы-хәсрәт, эри көндезге мәшәкатьләр. Эри Кайчандыр койрык чәнчеп болында чабып йөргән, ә хәзер ирде өстәлдә кәтлиткә әверелгән япь-яшь бозаулар... Томанга төренәләр. Ресторанда җиңел музыка. ...Барабаннан йөгереп таяк уза. Чәчләр туза, башлар, күтәрелеп, артка ташлана; гәүдәләр, иелеп, кинәт турая; куллар, бармакларын тырпайтып, кискен җәелә; аяклар, бөгелеп, сикерергә, талпынырга әзерләнә. Барабаннан таяк йөгереп уза, башлар гәүдәләрдән, гәүдәләр аяк-куллардан аерылып, онытылып, бирелеп, шашып, ярсып-ярсып, тартыша башлыйлар. Гитаралар тимер камчы белән баш өстендә яшен уйната – күңелдәге тере чәчәкләр, мәхәббәт бөреләре, туарга өлгермәгән изгелекләр, игелеләр, уйлар, хыяллар төпкә сыена. ...Ресторанда җиңел музыка. Алпан-тилпән басып, Сыер керә. Күзләре йокымсыраган, колаклары уйнап тора, күзгә күренмәс чебенне – скрипка тавышын куа. Коньяк салган печтек рүмкәне койрыгы белән суга. Официант, йөгертеп, лакан куя. – Мышш... Лакан яртылаш бушый. Күздә шаян чаткылар. Тояк шартлата – барабанга таяк сикереп куна. Авызындагы сигаретны селәгәе белән сүндерә дә, башын, гәүдәсен, имиләрен чайкап, койрыгын болгый-болгый, паркет идәндә тая-тая, илаһи экстазга бирелә. Кинәт туктап кала, күз тозлана, гәүдәсен бөкшәйтеп койрыгын күтәрә: – Шапыр-шопыр... – Чәпер-чөпер... Іәм, чайкалып, чыгып китә... Ресторан җиңел сулый. Баш чайкый. Тел шартлата. Мәгънәле күз кыса... Ләкин: – Сүз әйтмәгез! Сөтле сыер... 1988. Америка чаганнары (нәсер) Күңелемнең иңкүләрен чорнап сагыш төште. Мираж булып килде күз алдыма әллә кайда, бала чакта калган, һәр яз саен яфрак ярмас борын чәчәк атып барлык агачлардан алдарак бал кортларын сөендергән өрәнгеләр – америка чаганнары. Каршы якта әле кар бетмәгән. Урам аша чыгу – безнең ише ялан тәпилеләр өчен үзе бер вакыйга, умырзая әле чыгар-чыкмас – челтәрләнгән имән яфрагына башы эләгеп калган, тартыша, әле урман, гәрчә бөреләре тамырдан ук менгән сут белән тулышса да, уяналмый ята, кайчак, әллә уянырга итеп, шаулап куя... ә чаганнар инде күптән уяу, бал кортларын кунак итәләр, чуклы-чуклы нәни чәчәкләре мең-миллион төрле аваз белән гөжлиләр. Ул чаганнар юкка гына иртә уянмыйдыр, сагыналар булыр Җирнең теге ягындагы төбәген. Шул сагышлар чук-чук чәчәк булып яфрактан да алда атадыр. 1986. Көзге этюд Көзге яңгыр суын көзге итеп үзен үзе урман күзәтә. Агач яфраклары өзелеп китеп шул көзгегә төшеп йөзәләр. 1967. * * * Күңел – лупа. Фикерләрне я тарарта, я җыя. Җыйган чакта, зур фикерләр Бер ноктага да сыя. * * * Чәчәк үсеп утыра болында, тарала җилгә хуш исе. Нигә кирәк исе чәчәкнең булмаса иснәүчесе? * * * Кирпеч өеме, билгеле, чүп түгел, тик шулай да, әле, йорт түгел. * * * Төн уртасы җитте, дөнья тынып калды. Шагыйрь, җиңел сулап, җиңен сызганды. * * * (В.Татариновтан) Бервакытны шагыйрь мәсәл язды, Ишәкне ул эттән алып эткә салды. Ләкин юкка тырышып язды әсәрне – ишәкләр бит укый белми мәсәлне. "Бала" (Леон Озолдан) Ах ту ух килә бер хатын, улы югалган аның, постовойдан елап сорый: – Табыгыз, – ди, – баламны! – Аннан башка нишләрмен мин, ансыз үләм инде, – ди. – Каян табарга соң аны, төскә-биткә ул нинди? – Єзе шундый юаш кына, оялчан гына бала, буйга озын, үзе ябык, сакал-мыегы... кара. Хыяллар Хыяллар, хыяллар... Мамыктай җиңел сез, сез булмасагыз, күңелсез... Хыяллар, хыяллар, кош кебек очасыз, егылып төшәсез...

Рәхмәт, мизгел! ( «Рәхмәт, мизгел!» шигырьләр җыентыгы 1999 елда, Әхмәт Дусайлынын «Хәерле иртә!» нәшриятында чыккан иде. Ягъни, Әхмәт Дусайлы узенен 50 яшьлек юбилеена буләк булган. 1999 елда ул Чаллыда «Ел китабы» номинациясенә лаек булды. ) Нигә шулай ерак бу терсәк? * * * Исемен саклап телен югалтканнар бар дөньяда, телен саклап исемен югалтканнар бар дөньяда, исемен дә, һәм телен дә саклап илен югалтканнар бар дөньяда. * * * Әле менә офык алланмаган, әле менә кояш чыкмаган, әле менә йөрәк уянмаган, әле менә күңел йоклаган... Әле менә тамак кына туйсын, әле менә өсне бөтәйтик, әле менә ыңгырчакны кысып, аркалыкны гына күтәртик... Әле менә телне онытканбыз (онытканбыз, әллә йотканбыз?), әле менә Илне югалтканбыз (югалтканбыз, әллә сатканбыз?)... Әле менә кояш кына чыксын!.. Киндерәне чурып бетерсәк!.. Аһ!.. Нигә шулай ерак бу терсәк?! 1994 * * * И кешелек, синең гакыл көчең кылны меңгә яра алырлык, галактикадашлар каршысына колач җәеп бара алырлык. Миллион еллар яшәп, шулай үсеп, син югалтсаң әгәр башыңны, күтәрелеп караны да оят булыр галактикадашлар каршында. 1982 * * * Мин тормышның иң төбенә төштем яраланган бөркет шикелле. Җиргә бәрелеп канатларым сынды - шушы булды иң-иң читене. Мин яшь идем, япь-яшь бөркет идем, оча идем нинди биектә! Ә хәзер... Яннарымда шуыша еланнар, ырылдашып йөри киекләр. Бу җир нинди ямьсез! Монда урам чаты саен Сары йорт. Намуслылар монда баскан килеш үлә умырзая кебек саргаеп. Юк, җиргә түгел, мин чокырга төштем, чын тормышның шакшы чокрына. Монда Ач шакаллар кебек җасус өерләре бер-беренең йөзенә текерә... Монда кояш төшми, чәчәк үсми, сайрамыйлар монда кошлар да. Монда бары исерекләр җырлый, монда бары акча кыштырдый. Монда кояш нуры тошсен иде - чирле микробларны үтерсен, монда бер акыллы кеше чиләк белән хлор сиптерсен! 1968-1994 * * * Җырламыйм да, еламыйм да, болай гына моңланам. Җырлар идем, елар идем, әле күңлем тулмаган. Әйдә, күңлем тулсын әле, сагышка чумсын әле, туңып йөргән вакытларның бер үчен алсын әле... Сандугачлар ярсып сайрый, канатларын кагына... Бу моңнарын алып кайткан җирнең кайсы ягыннан? Җирнең кайсы якларыннан урап кайттың, кошчыгым? Кай да туып, кайда үстең, кайда үтте яшь чагың? Бездә туып-үскәнсеңдер, югыйсә кайтмас идең, талга басып сайрар өчен бу җырың тапмас идең. Җирнең кайсы якларыннан урап кайттың, сандугач? Кайларга басып сайрадың Туган Илне сагынгач? Ул илләрдә һава ничек, диңгез исе киләме? Кешеләре елмаямы, балалары көләме? Диңгез исләре киләме, әллә дары исеме? Бомба шартлавыннан мәллә җилләренең исүе? Шундый ерак илләрдән сагынып кайткач төбәген, йөрәге булган сандугач сайрамыйча түзәме?! Сайра әле, сандугачым, сайра күңлең булганчы. Сайра күңлең булганчы ла, минем күңлем тулганчы! 1990 Кичерегез! Әгәр мине, әгәр сине, әгәр аны сугышка чакырсалар, әгәр миңа, әгәр сиңа, әгәр аңа автомат тоттырсалар, нишләр идең, замандашым, сугышка чакырсалар, автомат тоттырсалар?! Алдыңда ут, артыңда тау, Ичкерия, мине яклап кан коясың, кичер мине! Әгәр минем, әгәр синең, әгәр аның илкәен яндырсалар, әгәр мине, әгәр сине, әгәр аны Ватансыз калдырсалар, нишләр идең, нишләр идең, замандашым, илеңне яндырсалар, Ватансыз калдырсалар?! Алдыңда ут, артыңда тау, Ичкерия, мине яклап кан коясың, кичер мине! Әгәр миңа, әгәр сиңа, әгәр аңа Ватаны кыйммәт булса, әгәр миңа, әгәр сиңа, әгәр аңа азатлык кирәк булса, күтәр башың, замандашым, Ватаның кыйммәт булса, азатлык кирәк булса! Алдыңда ут, артыңда тау, Ичкерия, минем очен кан коясың, кичер мине. 1994 Вампир Кылыч белән килгән кылычтан үләр. Александр Невский Болыт арасыннан, пычрак көзге кебек, ай күренеп китә, ай йөзендә йөри шәүләләр, ай йөзендә янгын теле уйный, ай йөзендә - үле гәүдәләр... Ай йөзендә пычрак эз калдырып үтеп бара итек табаны, ай йөзендә канлы күз яшьләре пулялардан теткәләнеп беткән ананың. Айның бүген болытлардан тыны кысыла, җан-көч белән ерып болытларны ул алга чыкмакчы була, болыт каплый аны, күрсәтми бу җирдәге гарьлек-дәһшәтне каплап калмакчы була... Ә җил, тырыш хатын кебек, айны болытлардан йолкып алмакчы була... Ләкин юкка. Ач вампирның бүген өянәге купкан, котыра, канлы тешләрен батырган ул Чәчән йортына... Ятлар канын имеп бүрткән идең, чиксез иткән идең җир-суны, Чәчән йорты - гранит кыя бит ул, тешең сынар, вампир, бел шуны! 1994 * * * Йөрәгеңдә, халкым, агулы ук, тартып алыр идем - авыртыр. Йөрәгеңдә агулы ук йөртү бик авырдыр, беләм, авырдыр. Авырдыр ул дошман чапмасын дип башны иеп яшәү гел-гелән, авырдыр ул газиз балаңны да сөялмәсәң туган тел белән. Солтан идең газиз илкәеңдә, биек оча иде шоңкарың... Башың исән, ләкин сыртка баскан урыс итегенең олтаны. И сабырсың, халкым, искитмәле, ишәктән дә болай сабырсың. Сабырлыкның тебе алтын диләр, хактыр ахры - чыраеңа чыккан сарысы. Йөрәгеңдә, халкым, агулы ук, тартып алыйк, әйдә, авыртсын. Безме шулай мәңге тезәлмәслек, мәңге уянмаслык халык соң?! 1995 * * * Ватаным! дип бер җырлыйсы иде, Ватаным! дип бер елыйсы иде, Ватаным! дип бер көләсе иде, нур булып бер бөркеләсе иде... Ватаным! дип кычкырасы иде, Ватаным! дип эш кырасы иде, Ватаным! дип бер янасы иде, күкрәгенә башны куеп зарланасы иде... Ватаным! дип күкрәк каксаң иде, Ватаным! дип башны салсаң иде, Ватаным! дип кабат тусаң иде - тик кая Ул?!! 1994 Үзеңә кайт * * * Җирдә яшәр өчен туабыз да, без картаер өчен үсәбез. Без яшәрер өчен картаябыз, кабат туар өчен үләбез... * * * Бәргәләнә бәгырь, бәргәләнә, якты эзләп төннең эченнән. Әллә, юкса, күзем сукыр микән, әллә, юкса, дөнья күченгән?.. Әллә, юкса, Кояш капланганмы- асты өскә килгән Җиһанның, тау дигәнем әллә чокырмы соң, менәм диеп аска төшәмме? Әллә Мәхшәр шушы үзе микән, сур өргәнне сизми калдыммы? Мәетләрме, тере кешеләрме камап алган артны-алдымны? Мин ялгызмын - алар тарткалаша, мин сукырмын - алар күрәләр, әллә ниләр табып сөенәләр, бармак төртеп миннән көләләр... Бәргәләнә бәгырь, сыкрана җан, таулар тетри дәһшәт-тынлыктан... Бу Кояш соң әллә капланганмы, әллә инде мине оныткан?.. Ник ачылмый офыкта бер сызык, бер мизгелгә генә, бер мәлгә? Бу Җиһанның, салкын бу дөньяның үги баласымы мин әллә? Бәргәләнә бәгырь, бәргәләнә, якты сорый җаным, нан сорый, рухый уразадан чыга алмый, үзен-үзе көчкә асырый. Бәргәләнмә, бәгырь, сыкранма, җан, Раббыңнан сора тик иман!.. 1994 Үзем Исмәгез лә, көзге җилләр, бәгырьләрне кистереп. Мин болай да карт бит инде, мин болай да иске бит, Картайды куллар, аяклар, акылым да картайды, җаным гына яна туган сабыйныкы күк калды. Йөрәк инде аксак-туксак, җәрәхәтле, яралы, мескеннең туктап калганын күрәселәр бар әле... Исмәгез лә, көзге җилләр, картайганым беләм бит, тузгытмагыз уйларымны, кауламагыз, киләм бит. Үз теләгем белән киләм картлыгыма - көземә, бар гөнаһым, савапларым үземә, тик үземә. Үзем күтәрәм йөгемне, үзем күтәреп барам - тегермән ташы кебек иңемә баскан заман. Зарлануым түгел болай, язмышымнан ризамын: бәхет мизгелен тоймам бит татымасам нужаны. Үзем күтәрәм йөгемне - авыр йөген дәвернең, исмәгез лә, көзге җилләр, кисмәгез лә бәгырьне. 1994 Үзеңә кайт Күңелеңә шикле уйлар килсә, уйларыңа кереп олаксаң, Раббыңның таушын ишетер өчен, үз-үзеңә, дустым, колак сал. "Пәйгамбәр"ләр бик күбәеп китеп, кыйблаңны син әгәр югалтсаң, үзеңә кайт, бары үзеңә кайт, үз-үзеңә, дустым, колак сал. - Син акыллы. Яки: - Исәр, - диләр. Бу җәһәттән минем шигем бар: үзең сизмәгәндә, син дә даһи, үзең сизмәгәндә - пәйгамбәр. Күңелеңә шикле уйлар килсә, караңгыга әгәр юлыксан, Раббыңның таушын ишетер өчен, үзеңә кайт, үзеңә колак сал, 1994 * * * Кемнең кая ашыкканын күрәм, кемнең нигә табынганын күрәм, кемнең ничек абынганын күрәм, тик үземне күрмим. Кемнең нидән елаганын беләм, кемнең ниләр уйлаганын беләм, кемнең кемне алдаганын беләм, тик үземне белмим. 1982 Нишләргә? Сәхрәдәге җилләр чәчем тарый, чал чәчләрем сибелә җилләргә. Сәхрәдәге җилләр - жилмени ул, күкрәктә җил-давыл - нишләргә?! Күкрәктәге хөсет, яшерен уй алып керер ахры гүрләргә. Салкын гүрләр - тәнгә генә бит ул, тере мәет булсаң, нишләргә?! Янарсың да, көярсен дә әле, сөярсең дә, бәлки, кемнедер. Янар, көяр һәм дә сөяр өчен бирелгән бит безгә бу гомер. Ашарсың да, эчәрсең дә әле, рәхәт гомер, бәлки, сөрерсең, бик күпләрнең күзен кызыктырып, затлы ыштан киеп йөрерсең, ләкин кеше булып калырсыңмы мөлдерәмә кәсә эчкәндә? Әллә... сәхрәләргә чыгып еларсыңрмы йөрәгеңне пәрә-парә итеп үкенү газабы кискәндә... Бер минутлык ләззәт кичкән идем, бәгыремне таптап яу узган. Әллә... сәхрәләргә чыгып качыйм микән күкрәктәге җилдән, давылдан?! Сәхрәдәге җилләр чәчем тарый, салкыннары үтә эчләргә. Сәхрәдәге салкын салкынмыни, йөрәк бозга каткан - нишләргә? 1994 * * * Сал битлегең, әйдә, бер сәгатькә, ял ит бераз тормыш шавыннан. Күреп торам: синең дә бит күңел ихлас сөйләшүне сагынган. Ихлас сөйләшүләр - җанга дәва, кузгатса да йөрәк ярасын. Уйламыйча сөйлә, буталып бет, сайламыйча агын-карасын. Ялгышудан курыкмыйча сөйлә - мин, төзәтеп, сине кызартмам. Дөрес сүзләр таба алмас булсаң, озын итеп сөйлә, ерактан. Сөйлә сине кемнәр рәнҗеткәнен арка каккан булып, елмаеп. Сине дә бит кемдер коча-үбә кыйнап киткәндер бит, мөгаен? Сине дә бит кемдер якын иткән - чәнечкеңә кулын канаткан, кулын гынамы соң, йөрәген дә килеп чәнечкәндер кабаттан... Сал битлегең, әйдә, башта син ач, мин дә чишенермен аннары... Хәер... дустым, салмыйк битлекләрне, күрсәтешмик гарип җаннарны... 1994 Рәхмәт, мизгел! Әкрен генә әллә яңгыр тамды, әллә бер кош чиртте тәрәзем, әллә нишләп куркып, дертләп куйдым, кабаланып тышка карадым. Тәрәзәдә кош та, яңгыр да юк, яфрак селкетерлек җил дә юк. Фәкать, мине үчекләгән төсле, кояш эленеп тора елмаеп... Тәрәз ачтым, биткә кояш сулый, сулышларны, хәттә, куыра. Кинәт тагын әллә нинди нәрсә тиеп китте йөрәк турына. Йөрәк инде, юкса, күптән сихәтләнгән, иләс-миләс түгел күңел дә... Әллә бер кош, әллә чишмә таушы яңрап куйды күңлем түрендә. Бер иснәрлек кенә умырзая исе килде урман шаулавына ияреп, ү тал бөресе шартлап ачылып китте колак тобендә үк диярлек... Нинди бөре? Нинди умырзая?! Җәй уртасы инде авышкан. Тук башаклар, башын түбән иеп, мәрхәмәтлек сорый кояштан, каеннарга инде сары кунган, яз түгел бит, түгел, җәй көне! Ә нигә соң тиберченә йөрәк ияр кытыклаган тай кебек? Каеннарга инде сары кунган, ә чәчләргә көмеш өстәлгән, күңелләргә инде сагыш иңә сары йәки көмеш төсләрдән, күңел инде упкыннарны читли киерелсә дә, хәттә, җилкәннәр, гафу сорыйм сездән, гафу сорыйм, инде сезгә барып җитәлмәм, салалмыйча калган сукмакларым, җырланмыйча калган җырларым, кичалмыйча калган давылларым, кочалмыйча калган ярларым... Әллә яңгыр, әллә бер кош чиртте, әллә яшьлек үзе эндәште? Әллә инде яшьлек тугаемда бер адашып калган сердәшме, күңелемнең якасыннан тотып җилтерәтте, малай, түз генә! Йокымсырап күпме яткан иде - боз кузгалды бугай күңелдә. Ачылып китте иске җәрәхәтләр, рәхәт булып йөрәк кысылды, кочакладым кебек миңа бәхет теләп мәңгелектә калган дусымны... Рәхмәт, мизгел, ярый әле килеп күңел тәрәзәмне шакыдың, юкса, инде картаясың, диеп ышандыра язган акылым. 1985 Кирәкми Юк, кирәкми миңа хуплау сүзең, фатыйхаң да мина кирәкми, Хак Тәгалә хәләл көчем белән эш итәргә мине өйрәтте. Адашсам да, абынсам да бүген, канатсам да тезне, борынны, үзем сикереп торам, үзем табам өлешемә язган юлымны. "Нинди якты минем юлым! - диеп син үзеңә мине ияртмә. Адашу да, абыну да минем язып куелган бит йөрәккә. Синең барыр җирең - янар тауда, минем барыр җирем - тын алан. Юк, кирәкми миңа нәсихәтең, мин бит аны барыбер тыңламам... 1994 Җырларга Уналты яшендә вафат булган дустым Хәлфитҗанга Бер уйласаң, тормыш гади генә: кеше туып җиргә баса да, бар галәмне кочакларга тели, куллары бәп-бәләкәй генә булса да. И талпына нәни кулын сузып, кояш нурларына тотына, кояш нуры өзелеп китә дә, ул "лып!" итеп җиргә утыра. Бу - беренче сабак сиңа, сабый, Җир баласы булып тугансың, кошлар кебек, хәттә, очсаң да син Җир-анаңа тешеп кунарсың. Бер уйласаң, тормыш гади генә, гади генә кебек урман да. Анда - куак саен әкият оялаган, ботак саен җырлар чорналган. Җырла әле агачларга кушылып, җырла әле, җырла, Хәлфитҗан! Офыкларга качып җил тыңласын, тыңлап торсын сине офыктан. "...Сәхрәләргә чыгып бер сызгырдым, Рамай, чапкан печәннәрем кипсен дип..." Кайчан безгә мыек үсәр икән? Их, тормыш, шул мыекны бездән күпсендең... "Агыйделкәй алкын, суы салкын, Рамай, салкын диеп басмыи калмадым..." Бер күрербез микән чиккән яулык болгап кызыйларның озата барганын... Син туктадың. Урман, авыр сулап, тынып калды. Ник туктадың?! Җырларың бит әле бетмәде! Безгә кочаклашып картаерга иде бит әле... Син туктадың. Синең җырларыңны миңа калды, ахры, җырларга... җырларга... 1982 * * * Дөнья бит ул күптән яратылган, язмыш безгә язып куелган. Без яратып өзәр чәчәкләрнең таҗлары да күптән коелган. Икәү бергә йөргән сукмаклардан эзләребез күптән җуелган, бүтән көйгә җырлап, бутән парлар җитәкләшеп йөри бу юлдан. Икәү генә җырлап йөргән җырлар йөрәкләргә безнең уелган, яшьлек кыска, ләкин безнең өчен мәңге узмас кебек тоелган. Яшьлек кенә түгел, гомер уза, саргаялар инде каеннар. Картайсак та, аермасын Ходай сагышлардан безне, ваемнан. 1994 * * * Минем язмыш - үги ана кебек, мине шундый итеп ярата: елмая да ал чәчәкләр өзеп, бүтән балаларга тарата. 1972 Корыч балта һәм сулагай оста Үги әтием Шабаев Әбүзәрнең якты истәлегенә Бүген төнен үтә суык булды. Кайда йөри оста, йорттамы? Йортта булса, нишләп әле Балта утынлыкта бүген йоклады?.. Күпме еллар алар бергә булды, авыл саен күпме йорт калды. Мактаса да үзе Балтасын, халыкта ул үзе макталды. һәр җебенә чаклы чыланып, пычрак ерып йөргән чакта да, юеш җиргә ятып йокласа да, коры була иде Балтага. Нәрсә булды? Нишләп әле Оста җил-яңгырга аны ташлады? Әллә инде... Тапты микән әллә... башканы? ... Иртәгесен табут ясадылар һәйбәтләрен сайлап тактаның. Тик бу әшкә аның күңле, никтер, ятмады. Уңагайның кулы җайсыз иде, гел кыекка булды чапканы. Әллә теге балтаныкын, әллә балта тегенең җаен тапмады... ... Бүген төнен тагын яңгыр яуды. ... Шомарган сап сагына Останы... Корыч Балта инде ничәнче кат бөгәрләнеп тышта йоклады... 1983 Син елмайдың... * * * Нигә алай икән - яңа яуган кар өстенә басасы килә, чип-чиста кәгазь битенә язасы килә, хуш исле матур чәчәкне өзәсе килә, алма кебек пешкән кызны үбәсе килә - нигә алай икән? Яңадан туу Әйтерсең, төнге караңгыда яшен ялтырады (ә мин шәрә көе ярда басып торам). Яшен ялтырады. Ә мин, үз тәнемнән оялып, күзләремне йомдым... Алай түгел. Мин - төнге ялгыз юлчы - караңгыны айкап бара идем, кинәт күктән йолдыз атылды. Шундый якты, шундый якын - аның яктысыннан шунда ук мин сукырайдым... Алай түгел. Юк, сине күргәндәге хисләремне сөйләр өчен рифмалар да, чагыштыру да таба алмыйм... Ә син гүзәл идең, шундый гүзәл - күзләреңнән очкын сибелә. Ә мин - тракторчы - майга баткан эшче киемнән. ... Ә мин әштән кайтып бара идем, йөз ел юынмаган, тутыгып беткән күңелдән. Син карадың миңа. Белмим, кызганумы, әллә нәрсә агыла күзеңнән. Ә мин, трактор кабинасыннан кубып, дөньяга күптән кул селтәгән, йөз ел яшәгән карт кебек селкенеп, эштән кайта идем. Ә син елмайдың мина... Мин яңадан тудым. Тузаннарын сөртеп, гармун алып уйнап җибәрдем (җилкенсен йөрәге чибәрнең!). ... Гүзәл! бүген менә кичен чыгам әле, тагын очра миңа юлымда, тагын елмай, тик борылып китмә! 1968 * * * Сии - Кояшым минем, планета кебек әйләнәмен синең тирәңдә. Син - Кояшым минем, яныңа ук килә алмасымны беләм дә, ычкынып та синнән кита алмыйм - йөрәгемнән ныклап бәйләнгән. 1972 * * * Син елмайдың - миңа бәхет бирдең, нурга төрдең мине, исерттең. Илһам туды күңелемдә минем, ут кабыздың минем йөрәктә. Син елмайдың - тынычлыгым алдың, утка салдың мине, тилерттен, Берни күрмим хәзер, сукырайдым, күз алдымда бары син, иркәм. Син бәхетем минем, илһамым, син күз яшем минем, сагышым... Син оныттын мине, ә мин һаман өмет итәм әле кавышу. Син палачым минем, кансызым - йөзеңне дә, хәттә, сытмадың, гомерлек газапка ташладың. 1972 * * * Ак керфекле гүзәл ромашкалар, гаҗәпләнеп нәрсө карыйсыз? Бу дөньяда гаҗәп берни дә юк, бу дөньяда гаҗәп - бары сез. Ничек әле шулай бар яланны ап-ак итеп тутрып үстегез? Төсегез дә бигрәк пакь көенчә, таушалмаган бер дә өстегез. Елмаясыз мина сабыйларча, и беркатлы нәни гүзәлләр. Арагыздан берсен өзмичә юк, түзәлмәм ахры, түзәлмәм. Керфекләрегезне тарткаламам, яратканын беләм болай да. Син, ромашкам, минем яратуның хәбәрчесе аңар бул әйдә. 1984 Гөлсинә (җыр) Таң атканда, чәчәкләрдә чык җемелди, Гөлсинә. Бер чәчәкне чыгы белән бүләк итәм мин сиңа. Ул чәчәкне шиңдермә син, көмеш чык та кипмәсен. Ул чык сиңа хәтерләтсен саф мәхәббәт чишмәсен. 1966 Кыз җыры Сөям дию әле сөю түгел, сөям дию бит ул - сүз генә. Сөям димә, мин бит - күлең синең, колач җәеп миндә йөз генә. Кара миңа. Мин - шәрәбең синең, унсигез ел көткән шәрәбең. Иренең тидер күңелем кәсәсенә, Йөрәгемне тойсын йөрәгең. Сөям димә, сөям дигән саен җилгә оча кебек сүзләрең. Сөям дими генә сөй син мине, мин дә сине шулай сөярмен. Йотым шәрәб сине исертсә дә, колач җәеп миндә йөз генә. Сөям диеп тик алдалый күрмә, син бары тик мине сөй генә. 1994 * * * Ник елыйсың, сеңелем, мендәреңне тешләп, әллә сөйгән ярың ташлап киттеме? Керфекләрен мендәреңә тамган, юл-юл иткән алсу битеңне... Елмаясың үзең яшь аралаш, күзләреңә керфек ябылган. - Их, абыем, әллә очыйм микән? Авылымны, - дисең, - сагынам... Ник елыйсың, сеңелем, мендәреңне тешләп, авылнымы әллә сагындың? - Сагынуга түзәр идем әле, мин югалттым сөйгән ярымны!.. 1983 Кечкенә хакыйкатьләр ( «Рәхмәт, мизгел!» шигырьләр җыентыгыннан ) * * * Шагыйрь өчен алтын - нәрсә ул? Шигырь өчен салкын нәрсә ул. * * * Тавыкка ярма бирсәң дә, тырмавын куймый. Чөнки тырмап ашамаса, тамагы туймый. * * * Сүз бозау имезер, диләр бит - тыңлап безнең колак талчыкмый, бер хакыйкатьне тик онытма: чүбек чәйнәп, барыбер, май чыкмый. * * * Күп сөйләшү гаеп түгел, артык сөйләшу нигә? Тавышың көмеш булса да, тик тору алтын, диләр. 1967 * * * Берәү эштә "булсын" диеп ут йотып йөри, берәү, кесәсенә кулын тыгып, төтен йотып йөри. 1969 Ишәк (Кинәя) Минем бер дус ишәгем бар. Кеше тесле үзе, сөйләшә. Кеше дип тә атар идең аны озын колаклары булмаса... Ни кылмады, зур-зур докторлардан операңияләр дә ясатты. Барыбер колак кире үсеп чыкты... Бу колактан йөру ансатмы?! Колак, колак... нәрсә эшләргә соң, әллә инде чалма чорнарга? Мөмкин түгел! Әле чалма чорнау мода түгел безнең чорларда. 1968 Ат һәм арба (Урысчадан) Ат күбеккә - ак күбеккә баткан, - Арыдым инде, бүтән бармыйм? - ди. Арба әйтә: - Бар йөк минем өстә, кишләп соң мин бер дә армыйм, - ди. 1983 Кеше булдык Без дә, малай, интиллигинт булдык, чабатаны салып түргә әлдек, фарфурларны, бәллурләрне җыеп эстинкенең киштәсенә тездек. Китапларның потлыларын алдык, кәгазенә карап суртлап салдык, ярый әле, чебен нишләткәнче, пыяласын замазкалап калдык. Булгач-булгач, әйдә, булсын, дидек, әлләниндиески ыштан кидек, коллекция-мазар, дигән булып инастранный итикитке җыйдык. Культураның иң өстенә мендек, өскә менеп, таптап-таптап йөрдек. Чабатаны салып түргә элдек - без дә, малай, иитиллигинт булдык. 1982 * * * (Рәсул Гамзатовтан) Гап-гади бер малайны батыр ир итә кайгы, ә шатлык батыр ирләрне әйләндерә малайга! 1972 * * * (Валентин Тушновтан) Таңга чаклы бергә утырсак та, күзләреңне күрә алмадым, мин күрдем тик безнең баш өстендә ике якты йолдыз янганын. Кеше шулай яратылган инде - "Онытмам!" дип сине алдадым. Тик яшермим: мәңге онытмам мин теге төндә безнең баш өстендә ике якты йолдыз янганын. 1967 * * * ( Петрусь Бровкадан) Кечкенәдән китә зур эшләр: агач үсеп китә җмештән, бурлык китә энә урлаудан, ә мәхәббәт - бер тутырып караудан. 1972 * * * (Евгений Винокуровтан) Ерткыч булу безгә берни түгел, берни түгел патша булу да. Иң авыры, диләр, җирдә үлем, үавыры юк кеше булудан. 1972 * * * Томанга төренгән табигать. Томан - ертык шәл кебек. Фәкыйрьләнгән урманнар миңа никтер жәл кебек... Ямансу син, көзге урман, яфракларың коела, һәр агачың тавыш-тынсыз елыйдыр күк тоела, 1967 Гариф агай Кояш әле караватын җыя, чәй куеп та әле эчмәгән. Гариф агай, чалгы-сәнәк тотып, чыгып китте инде печәнгә. Болытларга качып бер йолдыз айның бизәнгәнен күзәтә. Гариф агай әле болында печән чүмәләсен төзәтә... 1966