Latin

Жир Шулай Дәвалана

Общее количество слов 3542
Общее количество уникальных слов составляет 1080
37.1 слов входит в 2000 наиболее распространенных слов
49.8 слов входит в 5000 наиболее распространенных слов
56.8 слов входит в 8000 наиболее распространенных слов
Каждый столб представляет процент слов на 1000 наиболее распространенных слов
(публицистика)
Кешелек дөньясында элек-электән афәтләр булган. Әле табигый бәла-казалар (вулкан ату, җир тетрәү, су басу, цунами, көчле өермәләр, җил-давыл һ.б.), әле кешеләрнең күпләп үлүенә китерә торган төрле авырулар (чума, ваба, тиф, СПИД һ.б.) чыгып кына торган. Кешеләр авызыннан: «Каян килеп чыга икән шундый чир? Ни өчен Алла шундый газаплар бирә икән?» дигән сүзләрне еш ишетергә туры килә (шулай түгелмени?). Ә чынлыкта, боларның барысына да кешеләр үзләре, аларның дөрес булмаган яшәешләре, технократик эшчәнлек нәтиҗәләре гаепле. Үзгә карашлы кешеләр (экстрасенс, күрәзәче һ.б.) һәм әлегә кешелек өчен таныш булмаган һәм гадәти фәннәр рәтенә кертелми торган кайбер үсеш юнәлешләре (хәзергә аларның тәгълиматларын кабул итүче юк) инде моңа чынлап борчыла башласалар да, рәсми фән галимнәре әлегә бу хакта уйланмыйлар яисә бөтенләй кире кагалар. Ләкин чынбарлык чынбарлык булып кала. Аны кире кагып кына афәтләрдән котылу мөмкин түгел.
Җирнең генә түгел, бөтен галәмнең яшәешен, кешеләрнең физиологик һәм рухи мөмкинлекләрен өйрәнә торган, әлегә күпләргә билгеле булмаган һәм рәсми төстә кабул ителмәгән эзотерика дип аталучы фән (әгәр шулай әйтергә яраса) буенча, Җир (планета) һәм, гомумән, галәм — җанлы, бер бөтен система. Беләм, бу сүзләр гаҗәп тоелыр. Чөнки күпләребез кешеләргә яки җәнлекләргә охшаган, йөри, сикерә яки шуыша ала торган, аяклары, куллары, авызы, гомумән, яшәү өчен кирәкле бөтен органнары да булган затларны гына җанлы, тере дип уйларга күнеккәнбез. Әйтик, үсемлек хәрәкәтләнмәгәч, безнең өчен ул җансыз дип кабул ителгән. Шунлыктан, без аларны гел жәлләмичә өзәбез, төбе-тамырлары белән йолкыйбыз, кисәбез, турыйбыз — кыскасы, нәрсә теләсәк, шуны кыланабыз. Ә үсемлекләр безнең шикелле үк тере һәм акыллы, дисәм?.. Бармагыгызны чигәгез тирәсендә бөтерергә ашыкмагыз. Сүзләремнең хаклыгын раслар өчен менә шундый бер мисал да китерәм: Америкадагы бер галим үсемлекләрнең тынычсызлауга карата тәэсирен белү өчен шундый эксперимент үткәреп караган. Ул чүлмәктә үсеп утыручы гөлгә биоэлектр үзгәрешләрне кәгазьгә язып баручы махсус җайланма тоташтыра. Һәм гөлнең бер тармагындагы яфракның очын гына кисеп ала. Моны язу җайланмасы шунда ук зур амплитудалар (сикерешләр) ясап кәгазьгә күчерә. Бу, димәк, гөлнең тышкы тынычсызлауга (безнеңчә авырту буладыр инде) карата җавабы, дигән сүз. Кешеләр шикелле авызы, теле булса, аннан «Ах!» дигән аваз чыгар иде. Андый мөмкинлеге булмагач, ул авыртуын башкача белдергән. Ничек, ни рәвешле — без анысын күрмибез дә, ишетмибез дә. Ә менә сизгер прибор аз гына электр бушануларын да сизеп алган. Галим тәҗрибәне бераз катлауландыра төшеп, янәшәдә үсеп утыручы икенче шундый ук гөлнең яфрагын кисә. Һәм нәрсә булган дип уйлыйсыз? Нәкъ шул вакытта беренче гөлгә тоташтырылган язгыч җайланма, кабат зур амплитудалы дулкынсыман сызыклар сыза. Болардан чыгып, галим: үсемлекләр үзләрендәге «авырту»га да, төрдәшләренең «кайгы»сына да битараф түгел, алар аны «авыр кичерәләр» дип нәтиҗә ясый. Тик гөлләр моны каян «сизәләр» һәм ничек «күрәләр» икәнлеге билгесез. Галим, тәҗрибәне тагын үзгәртә. Ул икенче гөлне стена белән аерылган янәшә бүлмәгә кертә, дә тагын бер яфрагын кисә (рәхимсез!). Һәм, иң гаҗәбе, бу ике гөлне стена аерып торса да, беренче гөлгә тоташтырылган үзязгыч механизм сызган туры сызык кабат дулкынсыман хәрәкәт ясап ала. Димәк, үсемлекләр, төрдәшләренә нинди дә булса авырлык яки кайгы килсә, аны шунда ук сизәләр һәм моның өчен күзләре, колаклары, борыннары булу да мөһим түгел. Инде тәҗрибә шуның белән тәмамланган да булыр иде. Галим әбәтләп алырга уйлый һәм күрше бүлмәгә чыгып, тиз генә йомырка тәбәсе куыра. Ләкин, ашыгычлык белән, гөлгә тоташтырылган үзязгыч механизмны өзмәгән була. Чыкса, каләм тагын кәкре сызыклар ясаган. Әллә соң прибор үзе ялгышамы? Тик барысы да тәртиптә кебек. Шуннан соң аның башына гаҗәп бер уй килә: үзязгычка тоташтырылган гөл йомырка сытканны сизмәде микән? Ул тагын бер чи йомырка алып керә дә, аны кызган табага сыта. Чыннан да, гөлгә беркетелгән үзязгыч тагын хәрәкәткә килә. Гөл үзенең төрдәшләренә генә түгел, теләсә кайсы тере организмның (йомырка шулай ук тере организм, чөнки анда тавык яралгысы үсеп килә) «кичерешләрен» тоя ала икән бит. Димәк, үсемлекләр башкалар кайгысына битараф түгел, кешеләрдән аермалы буларак, аларда «жәлләү хисе» дә бар. Ул бары тик бездән үзгәрәк, икенче төрле генә чагылыш таба. Гөлләр тискәре хисләрне генә түгел, уңайларын да сизәләр, әлбәттә. Борын заманнардан ук калган өйдә гөл үстерү кебек күркәм гадәт өйнең эчен ямьләү өчен генә кирәк түгел. Әбиләребез гөлләрнең гаиләгә килгән шатлыкларны да, кайгыларны да «уртаклашуын» һәм безгә уңай хиссиятләр бирүен инде күптән белгәннәр, күрәсең.
Язмамның башына куйган максаттан аз гына читкә киттем. Җир планетасының җанлы булуы турында иде фикерем. Дөрес, югарыда сүрәтләнгән гөл белән уздырылган әлеге эксперимент ярдәмендә, организмнарның җанлы булулары чынбарлыкта төрлечә чагылыш табарга мөмкин икәнлеген белдек. Шулай булгач, Җирнең җанлы булуы өчен аның аяклары, куллары, күзләре һәм башка органнары булу мөһим дә түгел икән бит. Планетага аяк нәрсәгә, ул бит галәм киңлекләрендә очып йөри. Канатлар да кирәк түгел, гравитация көче аңа Кояшка егылып төшмәскә мөмкинлек бирә. Колаклар да кирәк түгел, чөнки башка планеталар сөйләшмиләр дә, ә сөйләшмәгәч, авыз нәрсәгә? Ашау өчен дисәк?.. Планетаның ашаганын кемнең күргәне бар? Ә күзләр?.. Бәлки аның күзләре бардыр? Бары тик ул икенчерәк төрледер. Кешеләр һәм хайваннар өчен генә күз алмасы кирәк. Ә башка тереклек ияләрендә тою, сиземләү, капшау һ.б. органнар икенче төрле дә булырга мөмкин...
Оча торган билгесез объектлар (НЛО) турында күпләрнең ишеткәне бардыр. Кайчак аларны «оча торган тәлинкәләр» дип тә әйткәлиләр. Ничек булса да, матбугатта бу турыда күп язылды. Һәм, гадәттә, фантаст язучылар һәм аномаль (гайре табигый) күренешләрне тикшерүче энтузиастлар да аны чит планетадан килган гуманоидларның очу аппаратлары дип раслыйлар. Дөрес, сирәк кенә булса да, үзенчәлекле фикерләр дә очраштыргалый. Кайчандыр, мәсәлән, бер китаптан шундый юрама турында укыганым истә калган. Анда НЛО бөтенләй дә чит планетадан килгән очкыч түгел, ә Җирнең тикшерүче капшавычлар хезмәтен үти торган механизмы, дип расламакчы булганнар. Әйтик, без тәнебезнең күзгә күренми торган өлешен карау өчен нәрсә эшлибез? Әйе, я көзгедән файдаланабыз, я лупа кулланабыз, кайчак микроскоптан да карыйбыз. Ә ни өчен Җир шуларга охшаш техник мөмкинлекләрдән файдаланмаска тиеш ди? Әгәр ул кешегә караганда югарырак акылга ия икән, материяләшү һәм дематерияләшү (материянең әлегә фәнгә мәгълүм булмаган үзлекләре) үзенчәлекләрен дә «беләдер». Шулай булганда, теләсә кайсы уйны (ә уй энергия булып тора) материяләштерү артык мәшәкать сорамый. Яисә ул (Җир) бу максатларда тагын да югарырак үсешкә ия булган башка цивилизация вәкилләрен җәлеп итә ала... Һәм Җир үзенең өслегендәге кеше дигән җан ияләренең нишләп ятуын белү өчен материальләштерелгән шундый очкычларны күпме кирәк шуның кадәр җибәреп, үзенең өслеген читтән күзәтә ала. Ә күзәтер нәрсәләр күп...
Укучыга аңлаешлырак булсын өчен, мин тагын бер чигенеш ясап, түбәндәгеләрне бәян итәм. Кеше тән тиресендә тимрәү, экзема дигән авырулар белән зарарланган урыннарны күпләрнең күргәне бардыр? Бу вакытта, микроорганизмнарның күпләп үрчүе (эшчәнлеге) нәтиҗәсендә, тән тиресе кабырчыклар (үле күзәнәкләр) белән каплана, аның структурасы бозыла, тәннең зарарланган әлеге өлеше кычыта, әчетә — кыскасы, кеше өчен күп уңайсызлыклар тудыра. Ә бит бу микроорганизмнар табигатьтә бүген генә барлыкка килмәгән. Алар булганнар, бар һәм киләчәктә дә булачаклар. Ә ни өчен алар моңа кадәр безгә комачаулык ясамаганнар соң? Чөнки әлегә кадәр организм белән ярашып яшәгәннәр, аларның эшчәнлеге, безгә зарар китермәгән. Ә менә вакыт үтү белән алар тәндә күпләп үрчегәннәр, кирәгеннән артык «кылана» башлаганнар. Нәтиҗәдә, организмга куркыныч яный. Ә ул, нишләсен, авырткан урынны башта яхшылап өйрәнә, аннан соң кирәгеннән артык «әрсезләнгән» микробларны юк итү җаен карый. Дару куллана, операциягә ята яки нурланыш ала. Кыскасы, мөмкинлекләреннән чыгып дәвалана.
Җир дә шулай. Без артык зыян китермичә, табигать белән ярашып яшәгәндә, ул тынычсызланмый. Әйтик, гади генә авылда йөзләгән кеше яшәп ята ди. Алар, нигездә, авыл хуҗалыгы белән көн күрәләр, мал-туар асрыйлар, игенчелек белән шөгыльләнәләр. Ел саен җирнең өске уңдырышлы катлавын сука белән эшкәртеп, иген чәчеп үстерүдән җиргә бернинди зарар да килми. Сука төрәне белән генә җирнең өслеген ерту, көпшәкләндерү, киресенчә, туфракка сулыш алу өчен файдалы гына (әгәр үз тәнебез белән чагыштырсак, ул массаж кебегрәк рәхәт процедурадыр бәлки). Ә менә гигант заводлар, олы-олы шәһәрләр һ.б. төзелү Җир өслеген «үле күзәнәкләр» (кеше кулы белән ясалган бөтен тимер-бетон-асфальт эшләнмәләрне Җирнең үле күзәнәкләре, дип әйтергә була) белән каплануга китерә. Икенче төрле әйтсәк, Җирнең тәнендә «тимрәү» тарала башлый. Өстәвенә, эре промышленность үзәкләре, химия гигантлары, атом-төш сынаулары, сугышлар вакытындагы төрле шартлаулар һ.б. Җирнең «тәнен бик кычыттырадыр». Кешеләр үз тәннәрендәге кычыткан урыннарын шатор-шотыр кашырлар иде дә бит. Тик Җирнең куллары да, бармаклары да, тырнаклары да юк (мескен, кашына да алмый!). Авылдан чыккан кешеләр, кигәвеннәр тешләп бимазалаганда атның нишләгәнен күз алдына китерәләрдер? Әйе, әйе, аяклары белән тибенә, койрыклары белән уңлы-суллы селтәнә, койрык һәм аяклары җитмәгән урыннарда тән өслекләрен калтыратып, дерелдәтеп әрсез бөҗәкләрне куа. Ә Җир янында без шундый ук бөҗәкләр түгелмени? Җирнең масштабы белән чагыштырсаң, әле алардан да кечерәктер. Мәсәлән, микроблар шикелле. Андый гына «микроорганизмнар», әгәр тыныч кына яшәп ятсалар, Җиргә әлләни комачаулык ясамаслар иде. Ләкин кешеләр «нәнүс» кенә булсалар да, хәзерге техника үсеше белән аңа күп тынычсызлыклар китерәләр. Мескен Җир безне тибенеп кенә куркытыр иде дә, тик аның аяклары да, бимазалаганыбыз өчен өстебезгә ләчкелдәтеп китереп бәрергә койрыгы да юк. Кашыну өчен бармаклар турында әйтеп тә торасы түгел. Инде нишләргә генә кала? Әлбәттә, тәнен калтыратып куркыту кала. Ә монысын ул булдыра. Җир тетрәүләр шуның шаукымы түгелмени? Ә ул тәненең кешеләр «кычыттырган» урынын, ягъни безнең техноген үсешкә ия булган зоналарны калтырата башлый. Нәтиҗәдә, безнең зур-зур заводлар, күккә ашкан биек йортлар җимерелә. Харәбәләр астында калып меңәрләгән кешеләр һәлак була. Шул рәвешле, кешелек дөньясында техноген үсешләр беразга тоткарлана, күпмедер вакытка туктап тора. Җир өстендә тимер-бетон корылмалар төзелми башлый. Шулардан арынган туфрак өслегенә яшел хәтфә үлән үсеп чыга. Тагын дистә елларга (кайчак йөзләрчә елга) Җирнең табигый тереклеге яңара. Икенче төрле әйтсәк, нинди дә булса авыруга каршы дару кулланганнан соң кешеләрнең хәлләре җиңеләйгән кебек, Җир дә савыга башлый...
Гомумән, Җирнең үзен тынычсызлаган әрсез адәми затларга каршы көрәш алымнары күп төрле. Бөтен дөньяны су басулар (туфан) турында җирдә булган барлык диннәрдә дә искә алына. Безгә кадәр яшәгән Лемурия һәм Атлантида цивилизацияләре дә су басу афәте аркасында җир йөзенән юкка чыгарылган. Сәбәп һаман шул, бу җирдә кунак кына һәм анда тыйнак яшәргә икәнлекне онытып җибәрү. Нәтиҗәдә, бик алга киткән цивилизация булса да, санаулы минутлар эчендә Атлантида дулкыннар астында калып һәлак булган. Бу Җирнең шушындый зарарлы «микроблар»дан дәвалануының бер ысулы.
Әле тегендә, әле монда атып торучы вулканнар да, Җиргә үзенә күрә дәвалау ысулы булып тора. Үзенең йөз меңнәрчә кешеләре белән вулкан көле астында калып, җир белән тигезләнгән шәһәрләрне тарих аз беләмени?
Кешеләр, бу афәтләре белән Алла безне газапларга дучар итә, диләр. Чынлыкта, Җир бүленмәс, бербөтен Алланың кисәкчеге (кеше дә шулай ук) буларак, ул кешеләрне газапларга да җыенмый. Киресенчә, бу аның саклану йөзеннән эшләгән гамәле. Кешеләрнең үзенә карата мәрхәмәтсезлегеннән ул әнә шулай саклана (һәрбер тере зат кебек).
Мондый табигый бәла-казалардан тыш, кешеләрнең үз өстендә күпләп үрчүләренә, «сәламәтлегенә» куркыныч тудыруларына каршы Җирнең тагын бер даруы бар. Ул — кешеләр арасында авырулар китереп чыгару. Авырулар (бигрәк тә йогышлылары) аркасында да дистә меңнәрчә кеше кырыла. Шулай итеп, кеше сабынлап кулын юган шикелле, Җир дә үзенең «тәнен» кешелек эшчәнлегеннән барлыкка килгән шакшыдан арындыра, чистарына. Без дә бит-кулларны чистартып югач, күпләп үрчегән зарарлы микроорганизмнар саны кимеп, безнең организм өчен куркыныч булмаган күләмдә генә калалар (андый санда гына микроорганизмнар һәрбер тирәлектә яши).
Дөрес, монда бик табигый сорау туа. Ә ни өчен соң Җир кешеләр химик заводлар төзүгә шунда ук аларны юк итү омтылышы ясамый, нишләп суза?.. Монда Җирнең күләмен генә түгел, аның вакытны ничек кабул итүен дә истән чыгармаска кирәк. Яше миллион еллар белән исәпләнүче Җир өчен вакыт төшенчәсе кешеләрнеке кебек түгелдер, билгеле. Әйтик, безнең өчен ярты сәгать кенә дә бик озак тоелса (бигрәк тә көткәндә), Җир өчен меңнәрчә еллар да, бәлки, минутлар дәрәҗәсендә генә тоеладыр. Без дә бит авырый башлауга шунда ук авырткан урынга мазь сылап куймыйбыз. Башта нинди авыру икәнлеген һәм ничек таралуын өйрәнәбез, аннан соң бу чирне нинди дару белән җиңәргә була икәнлеген ачыклыйбыз, шуннан соң гына дәвалана башлыйбыз: моның өчен сәгатьләр, көннәр үтә. Ә Җир өчен ул сәгатьләр, көннәр дистәләрчә еллар булып исәпләнсә?..
Соңгы елларда Җир йөзендә иске, инде күптән юкка чыкты дип исәпләнүче куркыныч йогышлы авырулар белән рәттән, яңа авырулар да килеп чыгып, бик зур тизлектә тарала башлады. Медицина хәзерге кебек үскән заманда, андый авырулар килеп чыгуга ук туктатылырга тиеш тә кебек. Ләкин, ни аяныч, җирнең төрле почмакларында алардан күпләп үлүчеләр турында ишетелгәләп тора. Инде бер авыруга каршы көрәш чарасын (вакцина) уйлап табарга өлгермиләр, икенчесе — тагын да яманрагы — баш калкыта. Хикмәт нидә? Кешеләр чарасыз.Тик берәр ил агасының яисә авыруларга каршы нәтиҗәле дару табу турында уйлап чәчләре агарган галим-голәмәнең башына: «Ә кешелек үзе дөрес яшиме?» – дигән сорау килгәне бармы икән? Узыша-узыша химия гигантлары төзеп, атом-төш сынаулары үткәреп, экологиягә, Җирнең табигый яшәешенә зыян китерүнең ачы җимешләре түгелме бу? Җир үзен бимазалаучы кешеләрдән (микроблардан) шулай арынырга теләмиме икән?..ЖИР ШУЛАЙ ДӘВАЛАНА
(публицистика)
Кешелек дөньясында элек-электән афәтләр булган. Әле табигый бәла-казалар (вулкан ату, җир тетрәү, су басу, цунами, көчле өермәләр, җил-давыл һ.б.), әле кешеләрнең күпләп үлүенә китерә торган төрле авырулар (чума, ваба, тиф, СПИД һ.б.) чыгып кына торган. Кешеләр авызыннан: «Каян килеп чыга икән шундый чир? Ни өчен Алла шундый газаплар бирә икән?» дигән сүзләрне еш ишетергә туры килә (шулай түгелмени?). Ә чынлыкта, боларның барысына да кешеләр үзләре, аларның дөрес булмаган яшәешләре, технократик эшчәнлек нәтиҗәләре гаепле. Үзгә карашлы кешеләр (экстрасенс, күрәзәче һ.б.) һәм әлегә кешелек өчен таныш булмаган һәм гадәти фәннәр рәтенә кертелми торган кайбер үсеш юнәлешләре (хәзергә аларның тәгълиматларын кабул итүче юк) инде моңа чынлап борчыла башласалар да, рәсми фән галимнәре әлегә бу хакта уйланмыйлар яисә бөтенләй кире кагалар. Ләкин чынбарлык чынбарлык булып кала. Аны кире кагып кына афәтләрдән котылу мөмкин түгел.
Җирнең генә түгел, бөтен галәмнең яшәешен, кешеләрнең физиологик һәм рухи мөмкинлекләрен өйрәнә торган, әлегә күпләргә билгеле булмаган һәм рәсми төстә кабул ителмәгән эзотерика дип аталучы фән (әгәр шулай әйтергә яраса) буенча, Җир (планета) һәм, гомумән, галәм — җанлы, бер бөтен система. Беләм, бу сүзләр гаҗәп тоелыр. Чөнки күпләребез кешеләргә яки җәнлекләргә охшаган, йөри, сикерә яки шуыша ала торган, аяклары, куллары, авызы, гомумән, яшәү өчен кирәкле бөтен органнары да булган затларны гына җанлы, тере дип уйларга күнеккәнбез. Әйтик, үсемлек хәрәкәтләнмәгәч, безнең өчен ул җансыз дип кабул ителгән. Шунлыктан, без аларны гел жәлләмичә өзәбез, төбе-тамырлары белән йолкыйбыз, кисәбез, турыйбыз — кыскасы, нәрсә теләсәк, шуны кыланабыз. Ә үсемлекләр безнең шикелле үк тере һәм акыллы, дисәм?.. Бармагыгызны чигәгез тирәсендә бөтерергә ашыкмагыз. Сүзләремнең хаклыгын раслар өчен менә шундый бер мисал да китерәм: Америкадагы бер галим үсемлекләрнең тынычсызлауга карата тәэсирен белү өчен шундый эксперимент үткәреп караган. Ул чүлмәктә үсеп утыручы гөлгә биоэлектр үзгәрешләрне кәгазьгә язып баручы махсус җайланма тоташтыра. Һәм гөлнең бер тармагындагы яфракның очын гына кисеп ала. Моны язу җайланмасы шунда ук зур амплитудалар (сикерешләр) ясап кәгазьгә күчерә. Бу, димәк, гөлнең тышкы тынычсызлауга (безнеңчә авырту буладыр инде) карата җавабы, дигән сүз. Кешеләр шикелле авызы, теле булса, аннан «Ах!» дигән аваз чыгар иде. Андый мөмкинлеге булмагач, ул авыртуын башкача белдергән. Ничек, ни рәвешле — без анысын күрмибез дә, ишетмибез дә. Ә менә сизгер прибор аз гына электр бушануларын да сизеп алган. Галим тәҗрибәне бераз катлауландыра төшеп, янәшәдә үсеп утыручы икенче шундый ук гөлнең яфрагын кисә. Һәм нәрсә булган дип уйлыйсыз? Нәкъ шул вакытта беренче гөлгә тоташтырылган язгыч җайланма, кабат зур амплитудалы дулкынсыман сызыклар сыза. Болардан чыгып, галим: үсемлекләр үзләрендәге «авырту»га да, төрдәшләренең «кайгы»сына да битараф түгел, алар аны «авыр кичерәләр» дип нәтиҗә ясый. Тик гөлләр моны каян «сизәләр» һәм ничек «күрәләр» икәнлеге билгесез. Галим, тәҗрибәне тагын үзгәртә. Ул икенче гөлне стена белән аерылган янәшә бүлмәгә кертә, дә тагын бер яфрагын кисә (рәхимсез!). Һәм, иң гаҗәбе, бу ике гөлне стена аерып торса да, беренче гөлгә тоташтырылган үзязгыч механизм сызган туры сызык кабат дулкынсыман хәрәкәт ясап ала. Димәк, үсемлекләр, төрдәшләренә нинди дә булса авырлык яки кайгы килсә, аны шунда ук сизәләр һәм моның өчен күзләре, колаклары, борыннары булу да мөһим түгел. Инде тәҗрибә шуның белән тәмамланган да булыр иде. Галим әбәтләп алырга уйлый һәм күрше бүлмәгә чыгып, тиз генә йомырка тәбәсе куыра. Ләкин, ашыгычлык белән, гөлгә тоташтырылган үзязгыч механизмны өзмәгән була. Чыкса, каләм тагын кәкре сызыклар ясаган. Әллә соң прибор үзе ялгышамы? Тик барысы да тәртиптә кебек. Шуннан соң аның башына гаҗәп бер уй килә: үзязгычка тоташтырылган гөл йомырка сытканны сизмәде микән? Ул тагын бер чи йомырка алып керә дә, аны кызган табага сыта. Чыннан да, гөлгә беркетелгән үзязгыч тагын хәрәкәткә килә. Гөл үзенең төрдәшләренә генә түгел, теләсә кайсы тере организмның (йомырка шулай ук тере организм, чөнки анда тавык яралгысы үсеп килә) «кичерешләрен» тоя ала икән бит. Димәк, үсемлекләр башкалар кайгысына битараф түгел, кешеләрдән аермалы буларак, аларда «жәлләү хисе» дә бар. Ул бары тик бездән үзгәрәк, икенче төрле генә чагылыш таба. Гөлләр тискәре хисләрне генә түгел, уңайларын да сизәләр, әлбәттә. Борын заманнардан ук калган өйдә гөл үстерү кебек күркәм гадәт өйнең эчен ямьләү өчен генә кирәк түгел. Әбиләребез гөлләрнең гаиләгә килгән шатлыкларны да, кайгыларны да «уртаклашуын» һәм безгә уңай хиссиятләр бирүен инде күптән белгәннәр, күрәсең.
Язмамның башына куйган максаттан аз гына читкә киттем. Җир планетасының җанлы булуы турында иде фикерем. Дөрес, югарыда сүрәтләнгән гөл белән уздырылган әлеге эксперимент ярдәмендә, организмнарның җанлы булулары чынбарлыкта төрлечә чагылыш табарга мөмкин икәнлеген белдек. Шулай булгач, Җирнең җанлы булуы өчен аның аяклары, куллары, күзләре һәм башка органнары булу мөһим дә түгел икән бит. Планетага аяк нәрсәгә, ул бит галәм киңлекләрендә очып йөри. Канатлар да кирәк түгел, гравитация көче аңа Кояшка егылып төшмәскә мөмкинлек бирә. Колаклар да кирәк түгел, чөнки башка планеталар сөйләшмиләр дә, ә сөйләшмәгәч, авыз нәрсәгә? Ашау өчен дисәк?.. Планетаның ашаганын кемнең күргәне бар? Ә күзләр?.. Бәлки аның күзләре бардыр? Бары тик ул икенчерәк төрледер. Кешеләр һәм хайваннар өчен генә күз алмасы кирәк. Ә башка тереклек ияләрендә тою, сиземләү, капшау һ.б. органнар икенче төрле дә булырга мөмкин...
Оча торган билгесез объектлар (НЛО) турында күпләрнең ишеткәне бардыр. Кайчак аларны «оча торган тәлинкәләр» дип тә әйткәлиләр. Ничек булса да, матбугатта бу турыда күп язылды. Һәм, гадәттә, фантаст язучылар һәм аномаль (гайре табигый) күренешләрне тикшерүче энтузиастлар да аны чит планетадан килган гуманоидларның очу аппаратлары дип раслыйлар. Дөрес, сирәк кенә булса да, үзенчәлекле фикерләр дә очраштыргалый. Кайчандыр, мәсәлән, бер китаптан шундый юрама турында укыганым истә калган. Анда НЛО бөтенләй дә чит планетадан килгән очкыч түгел, ә Җирнең тикшерүче капшавычлар хезмәтен үти торган механизмы, дип расламакчы булганнар. Әйтик, без тәнебезнең күзгә күренми торган өлешен карау өчен нәрсә эшлибез? Әйе, я көзгедән файдаланабыз, я лупа кулланабыз, кайчак микроскоптан да карыйбыз. Ә ни өчен Җир шуларга охшаш техник мөмкинлекләрдән файдаланмаска тиеш ди? Әгәр ул кешегә караганда югарырак акылга ия икән, материяләшү һәм дематерияләшү (материянең әлегә фәнгә мәгълүм булмаган үзлекләре) үзенчәлекләрен дә «беләдер». Шулай булганда, теләсә кайсы уйны (ә уй энергия булып тора) материяләштерү артык мәшәкать сорамый. Яисә ул (Җир) бу максатларда тагын да югарырак үсешкә ия булган башка цивилизация вәкилләрен җәлеп итә ала... Һәм Җир үзенең өслегендәге кеше дигән җан ияләренең нишләп ятуын белү өчен материальләштерелгән шундый очкычларны күпме кирәк шуның кадәр җибәреп, үзенең өслеген читтән күзәтә ала. Ә күзәтер нәрсәләр күп...
Укучыга аңлаешлырак булсын өчен, мин тагын бер чигенеш ясап, түбәндәгеләрне бәян итәм. Кеше тән тиресендә тимрәү, экзема дигән авырулар белән зарарланган урыннарны күпләрнең күргәне бардыр? Бу вакытта, микроорганизмнарның күпләп үрчүе (эшчәнлеге) нәтиҗәсендә, тән тиресе кабырчыклар (үле күзәнәкләр) белән каплана, аның структурасы бозыла, тәннең зарарланган әлеге өлеше кычыта, әчетә — кыскасы, кеше өчен күп уңайсызлыклар тудыра. Ә бит бу микроорганизмнар табигатьтә бүген генә барлыкка килмәгән. Алар булганнар, бар һәм киләчәктә дә булачаклар. Ә ни өчен алар моңа кадәр безгә комачаулык ясамаганнар соң? Чөнки әлегә кадәр организм белән ярашып яшәгәннәр, аларның эшчәнлеге, безгә зарар китермәгән. Ә менә вакыт үтү белән алар тәндә күпләп үрчегәннәр, кирәгеннән артык «кылана» башлаганнар. Нәтиҗәдә, организмга куркыныч яный. Ә ул, нишләсен, авырткан урынны башта яхшылап өйрәнә, аннан соң кирәгеннән артык «әрсезләнгән» микробларны юк итү җаен карый. Дару куллана, операциягә ята яки нурланыш ала. Кыскасы, мөмкинлекләреннән чыгып дәвалана.
Җир дә шулай. Без артык зыян китермичә, табигать белән ярашып яшәгәндә, ул тынычсызланмый. Әйтик, гади генә авылда йөзләгән кеше яшәп ята ди. Алар, нигездә, авыл хуҗалыгы белән көн күрәләр, мал-туар асрыйлар, игенчелек белән шөгыльләнәләр. Ел саен җирнең өске уңдырышлы катлавын сука белән эшкәртеп, иген чәчеп үстерүдән җиргә бернинди зарар да килми. Сука төрәне белән генә җирнең өслеген ерту, көпшәкләндерү, киресенчә, туфракка сулыш алу өчен файдалы гына (әгәр үз тәнебез белән чагыштырсак, ул массаж кебегрәк рәхәт процедурадыр бәлки). Ә менә гигант заводлар, олы-олы шәһәрләр һ.б. төзелү Җир өслеген «үле күзәнәкләр» (кеше кулы белән ясалган бөтен тимер-бетон-асфальт эшләнмәләрне Җирнең үле күзәнәкләре, дип әйтергә була) белән каплануга китерә. Икенче төрле әйтсәк, Җирнең тәнендә «тимрәү» тарала башлый. Өстәвенә, эре промышленность үзәкләре, химия гигантлары, атом-төш сынаулары, сугышлар вакытындагы төрле шартлаулар һ.б. Җирнең «тәнен бик кычыттырадыр». Кешеләр үз тәннәрендәге кычыткан урыннарын шатор-шотыр кашырлар иде дә бит. Тик Җирнең куллары да, бармаклары да, тырнаклары да юк (мескен, кашына да алмый!). Авылдан чыккан кешеләр, кигәвеннәр тешләп бимазалаганда атның нишләгәнен күз алдына китерәләрдер? Әйе, әйе, аяклары белән тибенә, койрыклары белән уңлы-суллы селтәнә, койрык һәм аяклары җитмәгән урыннарда тән өслекләрен калтыратып, дерелдәтеп әрсез бөҗәкләрне куа. Ә Җир янында без шундый ук бөҗәкләр түгелмени? Җирнең масштабы белән чагыштырсаң, әле алардан да кечерәктер. Мәсәлән, микроблар шикелле. Андый гына «микроорганизмнар», әгәр тыныч кына яшәп ятсалар, Җиргә әлләни комачаулык ясамаслар иде. Ләкин кешеләр «нәнүс» кенә булсалар да, хәзерге техника үсеше белән аңа күп тынычсызлыклар китерәләр. Мескен Җир безне тибенеп кенә куркытыр иде дә, тик аның аяклары да, бимазалаганыбыз өчен өстебезгә ләчкелдәтеп китереп бәрергә койрыгы да юк. Кашыну өчен бармаклар турында әйтеп тә торасы түгел. Инде нишләргә генә кала? Әлбәттә, тәнен калтыратып куркыту кала. Ә монысын ул булдыра. Җир тетрәүләр шуның шаукымы түгелмени? Ә ул тәненең кешеләр «кычыттырган» урынын, ягъни безнең техноген үсешкә ия булган зоналарны калтырата башлый. Нәтиҗәдә, безнең зур-зур заводлар, күккә ашкан биек йортлар җимерелә. Харәбәләр астында калып меңәрләгән кешеләр һәлак була. Шул рәвешле, кешелек дөньясында техноген үсешләр беразга тоткарлана, күпмедер вакытка туктап тора. Җир өстендә тимер-бетон корылмалар төзелми башлый. Шулардан арынган туфрак өслегенә яшел хәтфә үлән үсеп чыга. Тагын дистә елларга (кайчак йөзләрчә елга) Җирнең табигый тереклеге яңара. Икенче төрле әйтсәк, нинди дә булса авыруга каршы дару кулланганнан соң кешеләрнең хәлләре җиңеләйгән кебек, Җир дә савыга башлый...
Гомумән, Җирнең үзен тынычсызлаган әрсез адәми затларга каршы көрәш алымнары күп төрле. Бөтен дөньяны су басулар (туфан) турында җирдә булган барлык диннәрдә дә искә алына. Безгә кадәр яшәгән Лемурия һәм Атлантида цивилизацияләре дә су басу афәте аркасында җир йөзенән юкка чыгарылган. Сәбәп һаман шул, бу җирдә кунак кына һәм анда тыйнак яшәргә икәнлекне онытып җибәрү. Нәтиҗәдә, бик алга киткән цивилизация булса да, санаулы минутлар эчендә Атлантида дулкыннар астында калып һәлак булган. Бу
Вы прочитали 1 текст из Татарский литературы.