Latin

Яңа Килен

Общее количество слов 5402
Общее количество уникальных слов составляет 2666
34.5 слов входит в 2000 наиболее распространенных слов
49.8 слов входит в 5000 наиболее распространенных слов
57.8 слов входит в 8000 наиболее распространенных слов
Каждый столб представляет процент слов на 1000 наиболее распространенных слов
Киленсез каенана
Җыйнак кына тәрәзәләре белән урамга караган өй. Морҗасыннан төтен чыгара. Төтен җирдә буталып үрелә дә каядыр бушлыкта югала. Өйнең тәрәзә алдындагы урынында биек итеп нигез салынган. Өй җылы булсын өчен, тәрәзәләрне кич белән ябып калдыралар...
Өй эче тын. Шәриф абзый хайваннар янына чыгып киткән, ахры, Мәхүп әби, берүзе генә мәш килеп, ялкынланган мич каршында азаплана. Мич ялкыннары, аның җыерчыкланып килгән битен яктыртып, күптән үткән яшьлек сызыкларын эзлиләр, ләкин алар еракта.
Утыз ел элек Мәхүп бу йортка яшь килен булып төшкән иде. Каенанасы, авыр туфрагы җиңел булсын, усал адәм булды. Якты дөнья йөзендә дә иркенлек күрсәтмәде. Кыенлык озакка бармады: каенана үлде. Мәхүп йортта үзе баш булып калды...
Исәпләп карасаң, әйтергә генә җиңел: утыз ел! Һаман шул килен хезмәтеннән башы айныганы юк: һаман шул кичтән карабодай коймагын әчегә изеп калдырасың, иртә таңнан торып мич ягасың. Тик бер генә нәрсә үзгәргән: өстән карап торучы каенана юк. Синең коймагың көеп китсә дә, тозлы яки камыры төче булса да, тиргәүче кеше юк — Мәхүп әби үзе баш.
Күптән инде Мәхүп әби үзе каенана булуны исәпли башлаган иде. Аның кул арасына керердәй беркеме дә юк. Кыз-кыркының да булмагач, бик җайсыз була икән ул. Бердәнбер бөртек, күз өстендәге каштай кадерле Әхәтләреннән башка беркемнәре дә юк бит аларның. Мәхүп әби Әхәтнең үсүен өзелеп көтте: «Киленем булыр иде», — диде. Шәриф абый, Әхәт тугач ук: «Малай туды, кулдан көрәк китте...» — дип, күңеленә беркетте. Әйе, ул кул арасына керер иде шунда...
Шәриф абзый — йомшак кеше. Мәхүп әби ни кушса, шуңа күнә. Шуңа күрә авыл халкы ал арны «Мәхүп абзый», «Шәриф абыстай» дип йөртәләр иде.
Бу сүзләр үзләре үк хуҗалыкта кемнең баш икәнен күрсәтеп тора.
Әхәт үсте, буйга җитте. Урамга чыгып йөри башлады. Мәхүп әби менә бүген, менә иртәгә килен була дип көтте. Шәриф абзыйның да теләге үтәлде: Әхәт кул арасына керә башлады.
Әмма Мәхүп әбинең бар өмете юкка чыкты. Көннәрнең берендә Әхәт, ашарга утыргач, сүзне Мифтахларның пыяла заводына эшкә китүләреннән башлап алып китте. Үзенең дә шунда китәсе килүен белдерде:
— Өйдә артык эш юк әле дим, әти үзе дә башкарыр. Кыш көне нишләп тик ятарга?
Шәриф абзый, эшнең әзме-күпме икәнлеге турында әйтергә иренен кыймылдатса да, малаена авыр сүз әйтеп хәтерен калдырудан курыкты. Бигрәк тә, Мәхүптән алга чыгып ничек кисеп куясың, шуңа күрә хатынының ни әйтәсен көтте.
Мәхүп әби килен өмете җимереләчәген белеп көенде: «Ул анда китеп кайчан аннан кайтачак?» Шуңа күрә үзенең бу хактагы карарын кискен чыгарды:
— Китмәссең дә, йөрмәссең дә. Тәгамебез сиңа да, барыбызга да җитәрлек. Хәзер печән ташыр вакыт җитә, утыннар кар астында кала. Шул алтмыш яшьлек ак сакалга, оялмыйча, йортны ничек калдырып чыкма кели-сең?
Шәриф абзый, үзенә илле яшь тә булмаганны белсә дә, карарны куәтләде:
— Әйе шул, бар җирем сызлый. Миндә күп рәт юк инде, балакаем, — дип куйды.
Малай карышты. Моны сүздә генә дә калдырмады: иртә белән Шәриф абзый хайваннарны эчерергә торганда, инде аның урыны буш иде.
Мифтахлар белән бергәләп Әхәтнең дә, капчык асып, кыр капкасыннан чыгып киткәнен күреп калдылар.
Яктыргач, Батыршалар килене суга барышлый Мәхүп әбиләргә кереп чыкты:
— Пыяла заводына эшкә китәм, ди, әбекәем. Әни догасыннан ташламасын. Каргамасыннар, бәхил булсыннар. Җибәрмәгәч, ризалык бирмәгәч, үзем киттем инде, ди.
Мәхүп әби йомшарды. Шәриф абзыйга ат җиктереп, артларыннан чаптырырга уйлаган иде дә, ул планнан рәт чыкмасын белгәч, тагын туарылды.
— Әрләргәме, каргаргамы, барыбер киткән. Әрләмәсәң, ачу килә...

Сагыну хаты
Карт белән карчык көн дә бер-берсенә зарланыштылар, ыңгыраша торган булдылар. Урынга ятасың — урак урган чактагыдай бил сызлый, вакыты белән аяк буыннары бикләнәләр, шартлап китәләр. Картлык, картлык. Чакырмыйча, үзе килде. Малай китте, югалды, хәбәре дә юк, дөньяда бармы икән, юкмы икән?
Ике тапкыр кар астыннан уҗым чыкты, чыкты да үсте, үсте дә өлгерде, өлгерде дә урдылар. Ике тапкыр үзенең салкын мамыгы белән кар җир битен япты. Ике мәртәбә елганың калын бозлары, бер-берсенең кабыргаларын кашый-кашый, ярга сыймыйча актылар.
Өченче тапкыр җир туңды. Юлдагы бапчыклар чуер-ландылар, көпчәкләрнең шиннары ялтырады. Өченче тапкыр кыр битенә кырпак кар төште. Куяннар, яңа яуган кар өстендә өч бармак сыйфатлы эз калдырып, солы саламы ашарга, әрбәлектәге кибәкләрдә йокларга ындырларга карап чаптылар. Аучы Мозаффар абзый кылдан ясалган петляләрен рәтләде, капкыннарын җайлады, җилкәсенә ике көпшәле мылтыгын салды да яңа яуган кырпак кар битенә имән чаңгысы белән эз калдырып китте.
Шундый көннәрнең берсендә Мәхүп әби Шәриф абзыйның тузган бияләен ямап утыра иде. Бияләйгә инә кадыйсың, ул синең йөрәккә кадала. Бармакка уймак та киясең — файдасы юк. Куллар үзләреннән-үзләре тегәләр, ә баш башканы уйлый: «Бармы икән Әхәт дөньяда, юкмы икән? Юкка ачуландым, юкка бәбкәемә карыштым...»
Кайтсын иде Әхәт, кайтсын иде! Дөнья хәлен белмәссең: бүген бар - - иртәгә юк. Үткәннәрнең барысын да бәхилләр иде Мәхүп әби, тик кайтсын гына иде Әхәт...
Шундый көннәрнең берендә уйларның чуалган җирендә ишекне ачып керделәр. Мәхүп әби ямый торган бияләен читкә этәрде. Каш өстенә кулларын куеп җентекләп караса да, керүче малайны танымады:
- Кем малае син, бәбкәм?— дип, үрдәк адымнары белән аңа таба килде.
— Мәхүп әби, хат китердем сезгә.
— Хат?! Әллә улым Әхәттәнме икән?
— Белмим, пүкрәтифтән бирделәр.
Мәхүп әби хатны кулына алды да конвертны әйләндереп чыкты. Кайда ертырга икән моны, берәр ачыла торган җире бардыр дип уйлады. Малайдан сорарга оялды.
— Бәбкәм, син укый беләсеңме?
— Беләм, әби, беләм.
Малай бик батырланып кына бүреген салды, бишмәтенең төймәләрен ычкындырып җибәрде. Кызыл галстук, шуны гына көткәндәй, мин монда дигәндәй күренеп китте.
- Бәбкәм, ниең ул муеныңда, комач шарфмы әллә. Кайдан алдың?
— Юк, әби, галстук ул.
— Халсток? Нәрсә соң ул халсток?
— Пионерлар тагып йөриләр.
— Пионерлар кемнәр соң алар?
— Комсомолга алмаш...
«Хомсомол» дигән сүзне әби ишеткән иде инде. Аңлады, ахры, сорауны сузмады. Үткән ел икмәк җыю кампаниясенең уполномоченные булып авылга комсомол килгән иде. Шуңа күрә әбинең күңеленә комсомол икмәк җыючы булып кергән. Хат мәсьәләсе уйларга күп вакыт бирмәде...
Хат китерүче малай мич буендагы кечкенә урындыкка утырды. Бик акыллы башланып, конвертны Мәхүп әби кулыннан алды да буеннан-буена ертып төшерде. Бу Мәхүп әбигә бик уңайсыз тоелды... Ничә елдан бирле өзелеп көткән сагыну хаты әрәм була күрмәсен. Ләкин алай булып чыкмады. Малай борынын сузып кына тартты да укый башлады:
«Хөрмәтлеләрем әткәй һәм әнкәй!
Барчагызга сагынычлы сәламемне җибәреп, сәламәтлегемне белдерәм. Үзем сезнец бәхиллегегездән башка чит җирләргә китеп, Мәскәүдән ерак түгел «Победа труда» дигән пыяла заводында эшлим. Айга йөз егерме сум жа-луния алам. Җәмәгатъләндем дә.
Үзегез ни хәлләрдә торасыз? Бик картаймадыгызмы? Ике елдан артык хат язмавымның сәбәбе...»
Мәхүп әби түзмәде, елап җибәрде. Малай укуыннан тукталып гаҗәпсенде. «Бары да яхшы, ә нигә елый бу карчык? »
«Йөз егерме сум жалуния, кая куеп бетерә икән ул акчаны? Эчә торгандыр, хатыны да булгач, «җәмәгатьлән-дем» дигән бит. Килен булган дигән сүз, ләкин әле ул бик еракта. Булуын булган да, нинди кешедер бит...» Каршылыклы уйлар сугыштылар.
— Безнеңчә язмаганмы әллә, бәбкәм?
— Безнеңчә, әби, яңалиф белән.
— Яңа әлип белән? Ә, беләм-беләм, үзем дә укып йөргән идем. — Мәхүп әби түзмәде: — Бар, акыллым, тиз бул, Шәриф абзыең шунда, йорттадыр. Табып кил, бергәләп укырсыз, үзеңә күкәй бирермен.
Малай тиз генә йөгерде. Мәхүп әби конверт эчен яхшылап карады. Әллә нинди каты кәгазь бар кебек, батырланып тартып чыгарды. Энекәем, сын, Әхәт сынга төшкән! Аның җилкәсенә таянып төшкәне — мөгаллимә кебек кеше — килен була торгандыр инде. Абау, бигрәк килбәтсез: чәчен кырт кискән... Мәхүп әби шул уйлар белән карточканы кат-кат әйләндерде.

Зимагур кайткан
Җил. Агачлар сыгылалар. Урамдагы саламнар да тик ятмыйлар: җил койрыгына тагылалар, бар нәрсә хәрәкәттә... Авыл кырында тальян тарталар, аның тавышына җыр кушыла:
Әй дусларым, илгә кайтсам, зимагур, диләр инде, Кеше үтереп, байлар талап йөргәнсең, диләр инде...
Шунда Газиз, махорканың төпчеген таптый-таптый:
— Әй, егетләр, зимагур дигәннән, искә төште әле: Әхәт кайткан бит, — диде.
— Кайсы Әхәт?
— Шәриф Ыргак малае.
— Ну?!
— Кайтуын кайткан да бит, нәрсә алып кайткан диген: менә дигән шикәрдәй шыгырдап торган марҗа алып кайткан. Ну, малай, марҗасы! Матур да нәрсә соң: йөзе — ай, күзе — зәп-зәңгәр сәдәп.
Гармун тавышы туктады. Бар да сөйләүдән тындылар.
— Ни атлы икән?
— Галя ди, татарча Галия була инде. Шул заводтан иде, анда татар кызлары сирәк була торгандыр.
— Алайса, Васька туа икән ал ардан. Балалары юкмы соң?
Гармунда тагын уйнарга тотындылар. Аяклар, салмак атлап, урамны таптадылар:
Аклы ситсы күлмәгемнең Актыгын киям инде. Давай рука, прощай пока, Яңа яр сөям инде...

Киленле булгач
Мәхүп әбинең кайгысы таудай. Ашау бармый, эчү бармый — гел ут йота. «Малай кайтыр, дөнья рәхәтләнер»,— дип уйлаган иде. Кайтты, якты дөньяга караңгы төште. Кояш бар — күренми, ай чыга — беленми. Әллә яктырта, әллә юк. Имеш, тал чыбыктай малаең әллә кайдагы урысның кызын яр итсен...
— Мәхүпнең килене — марҗа. Мәхүп — марҗа каенанасы.
Явыз телләр шуны сөйлиләр.
— Мәхүпнең Әхәте марҗа алып кайткан, яхшы атадан яман туган нәрсә.
Карчыклар шулай диләр. Беркөн остабикә килгән иде.
- Имансыз адәмнәр асрыйсыз, өегездән фәрештәләр качкан, иман нуры юк, — ди ул.
Мәхүп әби сер бирми:
— И Маһинур, киленем марҗа булса да, татар кызларыннан артык. Татарча сөйли дә башлады. «Әни» дип өзелеп тора. Бер кешене ислам диненә кертсәң, оҗмах савабы аласың, ди ич.
Ә сүзләр йөрәкне тырныйлар — эч әрни, бәгырь кайный. Ут яна — төтене тышка чыкмый, эчтә генә кала. Әхәт бит, Әхәт тере килеш утка салды.
- Әни, мин суга барам!
Галя тавышы аның уйларын бүлде.
- Бар, иди, иди.
Шул арада ишектән Әхәт күренде. Ананың мөлдерәп торган күзләре яшь коярга тотындылар.
- Мине адәм мәсхәрәсе ясадың. Урамга чыга алмыйм, дусларыма бара алмыйм. Киленең марҗа, син марҗа каенанасы, диләр.
Әхәткә бу сүзләр күптән таныш. Ишетәсең — үз анаң сөйли, тыңлыйсың — иске тормыш сүзләре.
— Юкка ватыласың, әни, юкка кайгырасың. Адәм бит: урыс та бер, татар да бер... Тел, дисең, телне төшенеп була. Ут йотма юкка...
...Мәхүп әби тыңлый. Сүзләр йөрәк әрнүен дәвалыйлар, җәрәхәтне йомалар. Ә нидер җитми, ни җитми — үзе дә белми...
Шулай кирәк булгандыр, күрәсең...
Ул үзе
Кем уйлар?
Кайлардан, ерак-ерактан шушы кара татар авылына килен булырмын дип кем уйлар? Заводта собраниеләрдә милләтләрнең тигезлеге турында сөйләү — бер эш, ә аны гамәли рәвештә үткәрү — икенче, бик авыр, бик җайсыз, бик җаваплы эш.
Авыр да... Җилкәгә йөк төягән кебек селкенәсең — төшми, тыпырчынасың — ычкынмый...
Галяга Әхәт бер күрү белән ошады. Аның кара кашларының бер-берсенә тоташырдай якын торулары, шомырт кара күзләр, икегә аерылган түгәрәк ияк, киң маңгайга төшкән кара чәчләр — барысы да, барысы да йөрәктә җуелмаслык эз калдырдылар...
Галя — зәңгәр күзле, бөдрә чәчле, машинист Гриппа кызы — күпләрнең йөрәген яндырды... Заводта хулиганлыгы белән дан алган Иван, «малны кулдан ычкындырмау өчен», төрле планнар корды. Ирекле-ирексез үзенеке итәргә яки икенче планы, дуслык юлы белән, просты аның белән танышасың, култыклыйсың, озатасың. Юлда, башны һавага күтәреп, йолдызлардан, ай яктысыннан башлыйсың да, аннары бүтән сүзләргә күчәсең. «Аһ, нинди ай балкый, йолдызлар, Галочка, әллә сиңамы күзләрен кысалар? Аһ, Галочка, белсәң иде минем йөрәгемне. (Кул белән сул якны тотып күрсәтәсең инде.) Авырта, шундый авырта. Галя: «Нигә авырта?» — дип кызыксыначак... «Әйе, ул бер кешенең күз карашыннан әрни... Шулай сузасың». Бу — икенче план иде. Ләкин бу план гамәлгә ашмас, чөнки заводның матур кызы хулиган белән ничек култыклашып йөрсен икән?
Көтмәгәндә, Иванның ике планына да киртә килеп чыкты. Иван әйтмешли, ниндидер «татарчонок» арага киртә булып керде. Кай ара Галя белән танышып алган. Клублардан, җыелышлардан булсын, аны култыклап озата торган булды.
...Җәй көннәренең кызу вакытлары, төннәрнең бөркү чаклары иде. Бәйрәм алды, халык бакчага җыелды. Фейерверклар төн һавасын йолдызлардан көнләшеп яктырттылар. Таңгача уен-көлке белән эшчән халык бәйрәмне каршылады.
Кичәдән соң Галя белән Әхәт кайтырга чыктылар. Аларга бер шәүлә иярде: арттан да калмый, алга да чыкмый. Галя уңайсызланды, Әхәтнең колагына иелә төшеп:
— Иванмы әллә? — диде.
- Булсын, күрәсен күрер...
Тыныч тыкрыкны борылганда, карачкы эндәште:
— Әхәт, кил әле бирегә!
Әхәт карышмады, барды. Көндәшләр күкрәккә күкрәк бастылар.
— Ни кирәк сиңа?— диде Әхәт. Җавапка ай яктысында пычак ялтырады.
— Әһә, син алай?
Бу күренештән Галя нишләргә белмәде: кычкырыргамы, ярдәм чакырыргамы? Ләкин кинәт кенә булган үзгәреш мәсьәләне хәл кылды.
- Менә тотынып кына кара!
Иванга төзәлгән наган көпшәсен күргәч, Галя тынычланды... Мондый зур әзерлекне көтмәгән Иван хәлсезләнде, тизрәк караңгы тыкрык ягына кереп югалды.
— Беләсеңме, Галя, наган кайдан?
— Кемнеке?
— Уголовкада эшли торган иптәшнең икәү... Үткәннәр хәтер архивыннан яктыга чыгарылдылар. Менә аның бүгенге тормышы... «Авылга кайтабыз, от-
пусканы яхшы файдалана белербез дигән Әхәт өйгә кич кенә кайта. Көне буе җәмәгать эше. Рәтләп сөйләшми дә, ул элекке Әхәт түгел. Җитмәсә, теле үзәкне өзә. Вата-җимерә маташтыра бантладым башлавын...» Галя шулай уйлый.
Егылып ачу килгән чаклар була, ләкин ачуны кемнән алырга?
...Мәхүп әби Галяны мөселман итәргә күп көчен куеп карады. Аны комган белән тышка да йөртте, иман кәлимәләрне дә ятлатырга тырышып карады, ләкин ни файда? Галя кайвакыт карчыкны ачуландырмас өчен генә комганны тотып барып, тотып алып кайтты... Шул татар «умываль-нигы» күп кычкырышларның башында торды.
Менә тиздән отпуска тулар. Китәр вакыт җитәр. Завод сагындыра да башлады. Андагы буш бутыл кал арны ящикка тутырулар, пыяла чыңгылдавы күңелне үзенә тарта. Ә монда шау-гөр азрак...

Беренче җыелыш

Күңелсезлекләрне ни дә булса югалтырга тиеш. Әйе, күңелсезлекләргә чик куелды... Хәзер татар теле су урынына эчелә. Тик менә әллә ничек ят булып китә: «Ул килде», — диләр. Белмисең: кем ул, ирме, кызмы? Нәммәсе дә «ул».
Көянтә-чиләкләрне элеп суга барырга чыгасың, юлда танышлар очрый. Элек булса, алар бер читтән кыңгыр карап үтәләр иде, ә хәзер, ерактан килеп:
— Нихәл, Галия, суга барасыңмы? — дип эндәшәләр. Йөрәккә җылы: аларга син ни, барыбер.
Урам кояш көлүенә карап елмайды. Елгачыклар узышып актылар. Кар умырылып-умырылып эреде. Урамда күтәрмә таккан малайлар ашык уйнадылар.
Шундый көннәрнең берсе иде. Яз көтү вакыты иде. Язны әзерлек белән каршы алырга кирәк бит...
Син әзерләнәсең — һаман әз кебек, һаман алда таудай эш. Дәртләнеп эшкә чумасың, ул гына да әз, тагын ныграк чумарга, үзеңне җиңәргә кирәк.
Суга баручы Варифә очрады:
— Исәнме, Галия?
— Исәнме, Варифә апа.
Тора-бара сүз тирәнгәрәк кереп китте:
— Галия, сез отпускага кайткан җирегездән калдыгыз бугай?
— Әйе. Бер айга отпускага кайткан идек, ә хәзер бер елга колхоз эшенә авылда калдырдылар. Райком эшли торган җиргә телеграмм сугып сорады... Беләсеңме, Варифә апа, бүген җыелыш бит.
— Ниткән җыелыш ул?
— Хатын-кызлар җыелышы, сөйләшәсе сүзләр бар.
— Ничәдә?
— Дүрттән дә соңга калма.
Галя, үзе дә сизмәстән, Әхәт кебек эшкә җигелде. Мәктәптә дә җыелышны ул укытучы белән бергәләп ачты:
Иптәшләр, хатын-кызларның җыелышын ачык дип белдерәм, — диде Галя.
КӨН ТӘРТИБЕ:
1) язга әзерлек;
2) төрлеләр.
Беренче мәсьәлә — язны каршы алу — Варифә апага аңлашылып та бетмәде.

«Пычагымамыни язга әзерләнергә. Син әзерләнмәсәң дә, үзенекен итәр, килер инде. Шулай булгач, әзерләнсәң ни дә, әзерләнмәсәң ни».
Шулай да ул эчендәге уйларын тышка чыгармады. «Ярар, шунда буталырлар да бетәр әле...»
Ләкин алар буталмадылар. Президиум сайланды. Мәсьәләне уртага салып хәл кылырга укытучы сүз алды:
— Туганнар, яз җитте. «Җитсә ни?» диярсез. Ә шул язны әзерлек белән каршы алырга кирәк. Колхоз үзенең чәчү мәйданын киңәйтеп каршы ала язны, ә без, хатын-кызлар, колхоз өчен файдалы нинди эш эшли алабыз? Минемчә, безнең дә кулдан килә, без дә колхоз өчен файдалы эш эшли алачакбыз. Мисалга, яшелчә бакчасы оештыруны күптән кузгатырга вакыт. Безнең агроном кебек үзе яшелчәләр утыртып, яшелчә үстергән Галябыз бар. Ул безгә ярдәмгә килер.
Кара күз Вәсимә сүз алды:
— Бакчаны оештырырбыз. Аны оештырганчы, үзебезне оештырасы бар. Безнең аң-белем алганыбыз юк, бу эшне җанландырыйк. Мин хәзер үк, безгә авыл хуҗалыгы түгәрәге оештырып, яшелчәләр хакында өйрәник, дим.
Тагын сүз алдылар, һаман бер генә сүз: тавышка да куясы юк.
— Кирәк, оештырырга кирәк!
«Колхоздан яшелчә бакчасы өчен урын сорарга. Бакчаны оештыру өчен, өч кешедән җаваплы өчлек төзергә». Карар шул булды.
Өчлеккә Галя беренче булып узды. Варифә апаны да сайламакчылар иде дә, үзе бик сатулашты:
— Әй, әкиләр, минеке бик усал кеше. Эштән арып кайтканда ашарына әзерләнмәгән булса, буран уйната. Кирәкми, кирәге да юк, җитмәсә, күкрәк балам бар.
Сәбәпнең соңгысын зуррак санадылар. Икенче булып укытучы сайланды.
— Фәйрүзә әки, син мәктәп балаларын да буш вакытларда алып барасың инде.
Фәйрүзә елмайды. Күптән тормышка ашырырга йөргән план эшкә аша бит. Ул шуңар елмая.
Өченче булып кызылармеец хатыны Миңҗамалны сайладылар. Ул карышмады.
Беренче оешу күңелдә шатлыклы эз калдырды. «Яз бит борын төбендә. Бакчага урын, тирәсен тотарга жир-да, тиреснең яхшысы кирәк. Җыелыштан кайтканда, Галя шулай уйлады.

Кырау төште
Тигез, күл тымызык, җил юк. Син таш ыргытасың, таш чалт итеп суга барып төшә. Төшкән урыннан, бал-дакланып, дулкыннар җәелеп китә. Ул балдаклар ераклашкан саен зураялар-зураялар да юкка чыгалар.
Әхәтнең марҗа алып кайтуы турындагы сүзләр дә шул дулкыннар кебек булды. Башта сүзләр күп иде. Тора-бара алар дулкын балдаклары төсле югалдылар.
Ык суының терсәкләнеп аккан җирендә култыкланып кергән урынны киртә белән әйләндереп алдылар. Кара туфраклы җир башта плуг белән күтәрелде. Күтәрелгән туфрактан түтәлләр оештылар. Тирес бакчага чыгарылды.
Түтәлләргә агач банкаларда үстерелгән кәбестәләр күчереп утырттылар. Утыртылган берсенә шиңмәсен өчен су сибә бардылар. Алар тамырларын аскы катка җибәрделәр. Кәбестәләрне җил дә аудармады, каты яуган яңгыр да екмады. Кыярлар, кабаклар да яфрак чыгарып үсә башладылар. Әйе, ул бакча кодрәт белән генә шул хәлгә килмәде. Күпләрнең бу эштә маңгай тирләре акты.
Тик яңгыр озак булмады, яшелчәләр яңгыр көттеләр. Аның урынына Ык суының терекөмештәй елтыр бөртекле тамчылары чиләкләргә алындылар да, сиптергечкә салынып, яңгыр тамчыларыдай, яшелчәләрнең сусавын бастылар.
Пионер отряды бакчаны шефка алды. Муеннарына кызыл галстук таккан балалар, кояш белән торып бакчага килеп, яшелчәләрнең төпләрен йомшарттылар, чүп үләннәрен утадылар.
Хәзер бакчада бертөрле эш кенә калды: һәр көнне кич белән яшелчәләргә су сибү. Су сибәргә чиратлап йөрделәр.
Бакча рәткә керде, яшелләнде, тик яшелчәләрнең өлгергәнен көтеп җыеп аласы гына калды. Плугларын салып сабаннан кайтучы бакчага карап шаккаттылар:
— Вәт әкият, эшкә тотынса, хатын-кыз да булдыра икән...
— Галия булмаса, булдырырлар иде, пычагым.
— Әй, булмас иде ди. Миңҗамал, Фәйрүзә, Вәсимәләрнең кай төше ким аңардан?
Кичен көн чатлама аяз калды. Йолдызлар чекрәеп күз кысышалар. Күктә көнбагыштай сары ай нурларын сипте. Ул нурлар җир өстенә төштеләр дә өйләрне, келәтләрне, каралтыларны шәүләләндерделәр. Яфраклар, көндез ни хәлдә булсалар, кич тә шулай калдылар: кузгалмадылар.

Май аеның һавасы күкрәкләрне рәхәтләндерә... Кичен яшелчә бакчасына барган Галя күк йөзенә зәңгәр күзләрен тутырып карады да: «Аяз, җил юк, кырау төшәргә тиеш», — дип уйлады.
Су сибәргә килгән хатыннар, бергәләп, электән үк әзерләнеп куелган чыпталар, үрмәләр, әрекмәннәр белән яшелчәләрне ябып чыктылар. Бүген Варифә апаның чираты икән. Ул тагын мыгырданды:
— Ходаем, корытыйм дисә, кыраусыз да корыта. Алладан качып булмый инде ул...
— Юк, әки, алай димә, сакланганны Ходай саклар, дигәннәр бит борынгылар.
Иртәгесен яшел чирәм өстендә кырпак яуган кар сыман кырау күренде. Варифә апа, чиләкләрен чылтырата-чылтырата, суга барырга чыккан иде, юлда кызылармеец хатыны Миңҗамал очрады.
— Әй, әки, бакчабыз харап булгандыр инде... Миңҗамал Галяның кырауга каршы алдан чара күреп
куйганын белми иде. Варифә апа:
— Без ал арны ябып калдырган идек, берни да булмагандыр, — дип куйгач, аның күңеле бераз тынычланды.
Алар, сөйләшә-сөйләшә, елгага таба атладылар.
Вәсимә
Әхәт, читкә киткәнче, гармун артыннан йөрде, кызлар янына кич утырырга барды.
...Шулай эш беткән көннәрнең берсе иде. Миңсафа абзыйлар Тулбай авылына кунакка киткәннәр иде. Өй аулак калгач, Вәсимә кызлар җыйды. Башта исәпләре егетләр кертмәскә иде. Тик егетләр килеп бимазалагач, кызлар түзә алмадылар, керттеләр.
Гармун өйгә кергәч үк телгә килде.
— Туктагыз әле, егетләр, берәр уен уйнап җибәрик!
— Ни уйныйбыз соң?
Кызлар да каршы тора алмадылар:
— Әйдәгез, йөзек салыш...
— Юк, кирәкми!
— Ватык патефон уйныйк.
Тора-бара уен кызып китте, «ефәк үлчәү», «кофе сатулар» — берсе дә калмады...
Гел бер уен туйдыргандыр, ахры, кемдер күтәреп алды:
— Даваегыз, почтальон уйныйбыз!
Шул арада берәү ишекне ачып өйалдына чыга да бикләнмәгән ишекне дөбердәтергә тотына:
— Кем бар?
— Почтальон.
— Ни бар?
— Хат китердем.
— Кемгә?
— Әхәткә.
— Бар, Әхәт.
Әхәт тунын алып чыгып китә. Әле бу уенның башы гына. Әхәтне күрше кызы Хәтирә генә чакырган. Хәтирә озак тормый, инде ишекне Әхәт шакылдата:
— Кем бар?
— Почтальон.
— Ни китергән?
— Хат.
— Нинди хат? Пичәтсезме?
— Пичәтсез.
— Кемгә?
— Вәсимәгә.
— Бар, Вәсимә.
Миңсафа кызы Вәсимә өйалдына чыкты. Алар Әхәт белән бер-ике күрешкәннәр, танышлар иде инде. Шуңа күрә ул бу юлы Әхәтнең аны кочаклап, суырып үбүенә дә гаҗәпләнмәде.
...Ишек ачылды да ябылды, ачылды да ябылды. Уен шулай кабатланды... Менә шулай Вәсимә Әхәтне киткән җиреннән көтте. Бер ел көтте — юк, ике ел — юк. Ниһаять, киткән җиреннән Әхәт тә кайтты. Ул гына кайтмады шул, алар икәүләп кайттылар... Кайтканнан бирле Әхәт Вәсимәгә бер сүз дәшкәне юк. Аның өчен хәзер Вәсимә дөньяда әллә бар, әллә юк...

Ничек еламыйлар?
Варифә апа башта һич ышанмады. Ничек инде яшь балаларны, үзләренең аналарыннан аерып, башка кеше кулына бирергә кирәк? Көн бит сөлге буе гына түгел, ай-һай, озын: урак ура-ура билләрең авыртып бетә, су эчә-эчә эчләрең күбеп бетә. Җәйнең озын көне ул менә шундый. Анда җыелган балалар ничек сугышмый торсыннар?! Менә Варифә апа Касыймҗаны яшь ярымда, теге Мирхуҗа хатынының баласы икегәме китеп бара, ди. Касыймҗанны ул әкәмәт бала һичшиксез кыйнап ташлаячак.
Галя ясле дигән нәрсә оештырды. Урак урганда яшь балалар комачау ясамасын өчен. Һич башка китерерлек хәл түгел бит. Кырыкмаса-кырык ата баласын берьюлы бер өйгә җый да шунда туендыр, юындыр. Әле үз балаларыңа да җен ачуларың килеп бетә. Караучылар Варифә апаның Касыймҗанын суккаламаслармы икән соң? Варифә апа башта каты торды. Галя ясле өчен балалар язганда: «Язма да, язасы да булма, үзем белән алып йөрим»,— диде. Галя аңлатып та карады. Соң, коры сүзгә генә ышануы авыр шул...
...Ясле Касыймҗансыз гына эшкә башлады.
Чүмәлә ышыгында, ике көпчәкле кабык арбачыкта, җәйнең озын көне буе бертуктаусыз утыру Касыймҗанга җайсыз булды. Ул үзенең хәленнән елап зарланды. Варифә апага көлтә урырлык вакыт та бирмәде. Җитмәсә, бервакыт, арбасыннан ничек кирәк алай төшеп, җирдә шуып йөреп, аякларын камылдан тырнаттырып бетерде. Күзенә камыл төртелде. Менә шуннан соң гына Варифә апа яслегә барып әйләнеп кайтырга уйлады...
Шәлен бөркәнде дә чыгып китте. «Барыйм да үз күзем белән карыйм әле, ни куандыра икән Галя, ну кирәген бирим». Барды. Күрде.
Балалар кояшта каралганнар, битләре балкып тора. Рәхәтләнеп уйныйлар, бергә мәш килеп йөриләр. Кайсында кечкенә көймә, кайсы елгага «су» сала, көймә йөздерергә уйлый, кайсылары автомобиль юлы ясый. Перәме чәңгелдәшеп, рәхәтләнеп уйныйлар.
Варифә апа карады да шаккатты. Үз-үзенә ышанмады, күзләрен угалап, тагын бер карады... «Касыймҗанны да иртәгедән үк...»
Ишектән Галя күренде:
— Касыймҗанны кайчан китерәсең? — дип сорады.
— Мин карарга гына килгән идем, Галия. Сокландым да киттем, бол ай булгач, иртәгә үк китерәм, әки, зур рәхмәтләр әйтеп китерәм. Теге вакытта яздырмадың дип гаепләмә инде берүк. Кырга алып йөргән идем, көне буе кояшта арып бетеп елый, беркөнне күзенә камыл кадалган...
Варифә апа тагын да шутсыз тезгән булыр иде дә, Галя, бүлдереп:
— Шәрифә, балаларны юындырып алырга кирәк, — диде.
Аннан соң гына, Варифә апага җавап итеп:
— Китер, китер, нишләп синең Касыймҗаныңны алмыйм, — диде.
Кемдер өйалдында чиләкләр шалтыратты. Кайсыдыр казаннан җылынган суны чүмеч белән чиләккә тутырды...
Хат китерделәр.
«Әхәт!
Вәгъдәләрен, кайда?.. Мин ничә ел көттем, ә син алдакчы икәнсец. Марҗа алдым дип, борыныңны күтәргән-сецдер инде. Ярар, безгә дә уз ишебез чыгар әле...
Җәйгә чыксац, Габделәхәт, Җәй келәткә урыныңны. Марҗа кызы алдым диеп, Бик кутэрма борыныңны.
Сица билгеле берәү».
Язуны бер малай китереп бирде дә үзе тиз генә югалды. Әхәт хатны укыды да портфеленең эчке ягына, кәгазьләр арасына тыгып куйды. Үткән вакыттагы аулак өйләр, кунарга кертүләре, ташлашмаска вәгъдә бирешүләр — барысы да хәтердән уздылар.
Ул колхоз хәле турында райколхозсоюзга сводка тутырырга тотынды. «Колхозда ничә хуҗалык?» — «Утыз». «Эш хайваннары ничә?» — «Егерме бер». Сораулар бербер артлы тезелделәр. Сводка бетте. Ул тагын иске эзенә килеп төште... Тагын Вәсимә белән Галя чагыштырылды. Вәсимә кара кашлы, шомырт күзле, ачык, һәрвакытта күңелне юата торган... Галя — сары чәчле, зәңгәр күзле, авыр табигатьле, яхшы иптәш. Ул икесен дә үлчи. Күңел бирелгән вәгъдәнең үтәлмәгәненә ярсына.
Аның күз алдына халат кигән кешеләр уртасында калган Галя килеп басты. Әнә ул елмая. Кулына ак одеялга төреп бала күтәргән дә аны Әхәткә суза:
— Мә, атасы, малаең бар...
Әхәт елмая. Уйлар тагын буталалар. Юк, ул Галя түгел, Вәсимәме, Вәсимә түгел, Галя. Уйлар чуалдылар.
Әхәт ярты табаклы кәгазьне шатырдатып ертты. Ертты да карандаш белән нидер язып китте. Бармаклар, карандаш кысып, алга чаптылар...
Үтәмәдем шул
Колхозчылар соңгы җирне уралар иде. Урак машиналары артыннан көлтә бәйләп йөрүче хатын-кызлар арыдылар, ахры, соңга таба зарланышта башладылар:
— Әй, әки, кайчан бетәр инде...
— Ник бетмәсен ди, актык учмалар ич. Әнә Вәсимә күршесенә зарлана:
— Куллыгым куллык ише генә түгел иде, чигеп эшләгән идем.
— И-и, булыр әле тагын, башың исән булса...
Менә урак машинасы, бер сөлге буйлык кына калган арышларны да төптән егып, үткен кайчысы белән кисте. Арышлар, симез башакларын күтәрә алмыйча, төптән киселгән өрәңгеләр сыман тирбәлеп егылдылар.
— Бу ел иген яхшы уңды, — диде дә Варифә апа, чүмәлә артына барып, күлмәген әйләндереп киеп килде.
— Нишли инде, котырамы әллә? — диештеләр кызлар. Ул ятып-ятып ауный башлады:
— Быел ничек булсаң, киләсе елга да шулай бул. Мин аунаган төсле аунап бет.
Ак күлмәк камылларны сындырды. Башкалар бот чабып көлделәр.
Көлтә җыю балаланды.
Әхәт белән колхоз председателе, култыкларына көлтә кыстырган көйгә сөйләшә-сөйләшә, чүмәләләргә таба атладылар.
— Их, беләсе иде ул язуны кем язганын. - Да...
— Син, Хәлим абзый, иртәгә таңнан Хәйриләр бригадасын көлтәгә җибәр, ә Вәлиләр тырмага чыгып керсеннәр.
Башаклар камылларга ышкылып чыжылдадылар. Әнә Галя белән Варифә апа көлтә җыеп киләләр.
— Галия, теге көл төсле күлмәк кигән кыз синең көндәшең бит.
— Ничек ул алай?
Варифә апа Әхәт белән Вәсимә арасындагы күптәнге бәйләнешне сөйләп алды. Галя көлемсерәде, бу көлүдә көнләшү билгеләре сизелде.
Башына күн фуражка, өстенә яшел гимнастерка кигән Әхәт китергән көлтәләрдән чүмәлә өяргә тотынды. Дүрт көлтәне алды да башакларын җиргә тимәслек итеп «каз оясы» — үзәк ясады. «Каз оясы»на каратып, башаклары белән көлтәләр тезелделәр. Хатын-кызлар көлтә ташыдылар. Көлтә иллегә тулды.
— Китермәгез, җитте, әнә тегендә илтегез, — дип, Әхәт егерме-утыз сажень ераклыкка күрсәтте.
— Берегез миңа көлтә бирешергә калыгыз. Башкалар киттеләр, үч иткәндәй, Вәсимә калды.
Күптәнге якын танышлар башта сүзсез эшләделәр. Берсе дә үткәндәге дуслык җепләрен хәтерләү өчен сүз ачарга базмады. Әхәт түзмәде, эндәште:
— Язуыңны алдым.
— Нинди язу?
— Син язган.
— Нишләп языйм ди...
— Вәгъдәңне үтәмәдең, дигәнсең. Үти алмадым шул, нишлисең соң, шулай туры килде. Ярый, Вәсимә, син дә бәхетле бул...
Аның сүзләре шундый йомшаклар, әйтерсең Вәсимәнең башыннан сыйпыйлар. «Шундый йомшак күңелле, җылы сүз сөйләп, синең йөрәгеңне җылыткан кешегә ничек ачуың килсен, ничек яманлык эшләп йөр. Юк, булмас, мин ал арны аертырга бертөрле дә эш эшләргә тиеш түгел...»
Чүмәләнең очына таба җиттеләр. Кире көлтә туры килде. Әхәт ул көлтәне чүмәләгә куюы булды, көлтә әйләнеп төште. Икенче мәртәбә куйды, тагы әйләнеп төште. Өченче тапкыр ачу белән каты бәреп куйган иде, көлтә утырды...
Ул ара да булмады, чүмәлә артыннан Галя күренде:
— Әхәт, эш бетте.
Бу сүзләр көнчелек катыш көлемсерәү белән әйтелделәр. Әхәт ал ардан сискәнеп китте:
— Ә, беттеме? — дип куйды.
Чүмәлә янына баскан Вәсимә яулыгын кысыбрак бәйләде. Өчәүләп алдагы колхозчылар төркеме янына атладылар.
Килен больниста
Җете зәңгәр сатин күлмәк алып киясең. Башта ул синең күзеңне ертырлык булып җете зәңгәр күренә, ә аннан соң күз ияләшә, ис китми башлый...
Мәхүп әбигә дә килен шулай күренде, соңга табарак күз күнде. Аларга аның кордашы Әптелхак карчыгы Бәдерниса кергән иде. Алар, кара-каршы утырып, үзләренең яшьлекләрен сагынып, чәй эчтеләр. Мәхүп әби үзенең ахирәт дустына бер серен ачты...
— Ахирәт, ничек, киленең кул арасына керәме?
— Керә дип, хәзерге яшьләрне беләсең инде.
— Шулай инде, шулай...
Мәхүп әби башта җайсызланды, киреләнде. Ләкин ахирәте тагын икенче яктан — сүзе һаман баягы сорауга китереп терәгәчтен, ахирәттән яшереп торыргамы соң дип уйлады да башлап сөйләргә кереште:
— Килен әле, ахирәт, өйдә юк — больниста.
— Авырсынамыни?
— Әйе, балага авырый шул.
Ахирәтләр өй кыегындагы күгәрченнәр кебек гөрләшә башладылар.
— Әй, ахирәтем, яшерен-батырын эш юк инде синнән. Яшем җитмештән икегә генә ким. Менә бу чәчләр тикмәгә генә агармадылар. Күрдем, ахирәт, күрдем. Сөйләделәр гел безнең турыда. Дошманнар өрделәр, читләр көлделәр, дуслар кайгырдылар. Әхәтемне мондый бала булыр дип уйламаган идем. Башыма бәла булды. Дөресен әйтим, киленне башта яратмаган идем, хәзер күз ияләште. Нишлисең, урыс та бит, ахирәт, ата баласы...
Ул ахирәтенең сүзләрен бүләргә кыймады, сүзнең тынышын көтте. Авыр-авыр сулады да ахирәтенең барлык сүзен дөресли барды.
Бәдернисаның башына килгән уй аны башта бераз икеләндерде: «Сораргамы икән, юкмы икән? Сорасаң, ахирәт үпкәләмәсме икән?»
— Ахирәтем, бу арада әле Әхәтнең илгә аты чыкты. Имештер, ул Миңсафа кызы Вәсимә белән чүмәлә артында чуалган, ди. Марҗасы килеп тоткан, ди. Шул сүз дөресме? Күңелеңә авыр алма, дөреслеген беләсем килеп кенә сорадым.
— Әй, әки, шул урам авызларның сүзләренә ышанасыңмы син? Аны бит Әхәтнең эшенә каршы килгән яклар чыгаралар.
Мәхүп як-ягына каранды да, Бәдернисаның колагына ятып:
— Әле бу арада бер язу таптылар, — диде.
— Нинди язу?
— Әхәткә язганнар. Шул байлар эшедер инде. «Әгәр дә безнең икмәкләрне алып бетерергә йөрисең икән, заводыңа сөягеңне дә җыеп китә алмассың», — дигәннәр.
— Кара син аларны, ай-һай.
Бәдерниса карчык эчтән авыр сулап куйды.
— Шуңа куркам инде, ахирәт, әрәм итә күрмәсеннәр, дим.
Сүз чуалды. Берсеннән икенчесенә күчте.
— Бу урыс белән мөселман арасында бала, ахирәт, мөселман буламы икән?
— Сабыйның һәркайсы мөселман булыр, ди ул. Чынаяклар шалтырады, чәй эчү дәвам итте.
— Эч әле, ахирәт, тагын бер-икене. Бу чәйне Габделәхәтем заводтан алып кайткан иде.
- Эчтем бит инде, ахирәт, кыстама.
Кыстый төшкәч, ахирәт тагын күнде. Чынаяклар тагын да самовар борынына таба юл тоттылар.
Бала
Авыруга ак кием кидерделәр дә йомшак койкага яткырдылар.
«Бала... Нинди кадерле ул. Әниемә мин дә шулай кадерле тоелдыммы икән? Әхәт ничек шатланыр икән?»
Шундай сораулар эчендә ун көн үтте.
Икенче көнне ак халат кигән бөдрә чәчле берәү килде дә:
— Хәлегез ничек? — дип сорашырга тотынды.
— Ничего.
— Тәбрик итәм малаегыз белән.
— Рәхмәт.
Галяның хәлсез иреннәре көлемсерәп селкенделәр.
— Сезнең янга берәү керергә тели. Керсенме?
- Керсен.
Кепкасын кулына йомарлап тоткан Әхәт Галя яткан койкага якынлашты. Алар бер минут сүзсез тордылар. Кайсы да башлап сүз таба алмады. Әхәт түзмәде, сүзгә кереште:
— Нихәл, исән котылдыңмы?
- Күрәсең... Әнә наследник.
Наследник — малай. Әхәт балага таба сузылган иде, Галя туктатты.
...Әхәт Галяның чигәсен тупас куллары белән иркәләргә тотынды. Ак халат кигән дежурный көлемсерәде дә чыгып китте.
— Ну, малайга ни дип исем бирәбез?
— Марат кушыйк. Әхәт каршы килмәде.
— Ярый, шулай булыр. Ә Маратны миңа күрсәтәсеңме?
— Ниен карыйсың ди аның, ул хәзер кып-кызыл ит кенә ич.
Ата аны йөдәтмәде.
— Ярый, синеңчә булсын.
Димәк, шушы көннән алып Әхәт — ата кеше. Нинди зур һәм җаваплы исем! Балаңның киләчәге өчен син җаваплы дигән сүз.
Ул ара да булмады, гаиләнең өченче кешесе уянды. Уянганны белдереп, тавыш чыгарды. Бу тавыш Әхәтнең йөрәгенә барып бәрелгәч, тәне чымырдады...
— Менә сиңа җиңеп чыккан өчен бүләкләр. Галя елмайды, димәк, хезмәтне кадерли беләләр...
— Әхәт, теге язу мәсьәләсе ничек, авторлары табылмадымы?
— Әлегә юк.
— Мин бик куркам. Әрәм итеп ташламасыннар.
— Әй, үтерәләр ди, нишләп үтерсеннәр...
Август кояшы тәрәзәдән аларның сөйләшүләрен тыңлады. Тыңлады да шаян нурлары белән сөйләтүчеләрнең иреннәрен җылытты. Тәрәзә пыяласында берничә чебен выжылдады.
Утлы күмер белән шаярма!
Колхоз правлениесендә көн дә җыелалар. Эштән арып кайту юк, ни юк — шунда керәсең, һаман сөйләшеп утыралар.
Кайчакта төрле бәхәсләр, дөнья хәлләре турында төрле тикшеренүләр була.
— Әй, җегетләр, кайсыгызның тәмәкесе бар? Үләм инде, бүген тарткан юк...
— Мә, берне төрдереп җибәрим әле! Матри, үзең дә төрдерерсең, булган чакта.
- Әй, була ул.
Әхәт белән колхоз председателе нидер шутлыйлар.
— Иртәгә ун олау белән Олы саз буендагы көлтәләрне алдырырга кирәк.
Әхәт сәгатен чыгарып карады.
— Сәгать унике тулган, иртәгә эшкә барасы бит, кайтып ятыгыз, җегетләр.
— Хәзер кайтабыз, Әхәт, тик менә...
— Тик менә нәрсә?
— Шул, тәмәке юк, дим.
— Кайгырмагыз, җегетләр, иртәгә алып кайтам. Бүген райколхозсоюзга барган идем, иртәгә була, диделәр.
- Ярый, ярый гына, алай булса. Кемдер, өреп, утны сүндерде.
- Әйдәгез, кайсыгыз Кала урамына кайта? — диде Әхәт.
Эндәшүче булмады.
Ай болытлы күктән карап елмайды. Әхәт, талган башын түбән иеп, алга атлады. Менә Ык суы буе. Җылы пар һавага күтәрелә, бакалар төнге тынлыкны бозалар... Хәйретдиннәр өендә ут һаман бар. Исерекләр җырлаган тавыш ишетелә:
Атлар җиктем мичәп-мичәп, безгә дошман унбишләп.
Булса булсын алтмыш бишләп, йөрик теләсә нишләп.
Капкадан кемдер чыкты.
Алай да алдырырбыз без, болай да алдырырбыз...
Карачкы, ава-түнә, урам уртасына чыгып басты, тирә-якка борылып карый башлады. Әхәт белән алар күкрәккә күкрәк килделәр. Исерек Әхәтне таныды:
— Ә-ә, Әхәт, авылның патшасы икән, безнең икмәкне талаучы...
Исерек Әхәткә таба үрелде.
— Хәйретдин абый, кит, дим, якын килмә.
— Бер сүз генә әйтәм: кара, энем, безнең белән сакланып эш кыл. Утлы күмердән кулыңны пешермә. — Исерек көлде... — Бер сүз әйтәсем бар...
— Якын килмә! - Әхәт исерекне читкә төртеп җибәрде. Ул аңа карамады, тагын килә башлады. — Хәйретдин абзый, язуны кем язды?
— Без язмадык, белмим-белмим.
Исерек булса да, Хәйретдин аны белгертмәде.
— Бер сүз әйтәсем бар, энем Әхәт. — Ул тагын Әхәткә үрелә башлады.
Капка тагын ачылды. Аннан кемнәрдер сүгенә-сүгенә чыктылар.
— Язу гына әз әле аңа, — дигән соңгы җөмлә Әхәткә ишетелде.
Ул, эшнең начар буласын сизенеп, тиз генә китәргә уйлады, ләкин Хәйретдин:
- Тотыгыз, тотыгыз! — дип кычкырды.
Әхәт наганын кесәсеннән алды, өелеп-өелеп ташланган чакта, наган ачылып китте. Әхәтнең бугазыннан тоткан Хәйретдин аны җиргә екты.
— Бер сүз әйтәм дидем: утлы күмер белән шаярасың, кулың пешерерсең, - дип мыгырданды.
Кемдер бер-икене биреп тә алды. Исерекләр егылган Әхәт өстенә өелделәр. Ул җилкенеп-җилкенеп карады. Каршыдагы өйнең капкасы шыгырдады. Урамның теге ягыннан килеп җиттеләр:
— Коткарыгыз!!!
Төн тынлыгы ертылды. Аргы очта этләр өрергә тотындылар, Әхәт өстеннән авыр басып ятучылар төшерелделәр.
- Исерек булсалар да, каһәрләр бит, җиңеп булмады үзләрен.
- Бер кешегә биш кеше булгач, ничек җиңәсең ди ал арны.
— Ну, асыл кошлар, үз аягыгыз белән килеп эләктегез, — диде колхозчы Вәли.
Ул ара да булмады, сельсовет председателе килеп җитте.
— Иртәгә кадәр каравыл өенә үзләрен, — диде ул.

Көз җитте
Көннәр уза тордылар.
Ындырлар кибәннәр белән тулды, анда суккычлар җырлады. Көлтәләрдән баскычлап-баскычлап куйган кибәннәр киредән сүтелеп сугыла башлады. Ындыр, көл сибеп тә җибәргәч, табадай булып китте. Аңа төшкән симез бөртекләр тирә-якка чәчрәделәр.
Кояш ерагайды. Сазламык юлдан шәһәргә колхозның кызыл обозы атлады. Каз төркемнәре, нәзек дилбегәдәй булып, җылы якка карап сузылды.
Яшелчә бакчасындагы яшелчәләр дә өлгерде... Кәбестәләрне ваклап чаптылар да зур мичкәләргә салып тозладылар.
Район күләмендә уздырылган авыл хуҗалыгы күргәзмәсендә бакча беренче урынны алды. Марҗалардан гына кыяр сатып алырга гадәтләнгән татар хатыннары киләсе елга үзләренең бакчаларында да шундый кыярлар үстерергә булдылар. Колхоз бакчасы ал арга үрнәк булды.
Морҗалар аша симез ит исе белән куе төтен һавага таралды.
Бүген Шәриф абзыйларның капка төбенә кешеләр җыела башлады. Колхозның ике туры алашасын парга җиктеләр.
— Юл пычрак булса да, көпчәкләр ябышмый, авыр булмас, — дип, картлар юл турында сүз йөрттеләр.
Галя белән Әхәт, җылы киенеп, чыгып утырдылар. Галя Маратны төргән килеш алдына алды. Мәхүп әби чуар алъяпмасы белән авыз почмагын томалады да:
- Ярый, балалар, тыныч гомер итегез, бәхетле булыгыз, — диде.
Колхозчылар тарантасны сырып алдылар.
Колхоз председателе:
— Әхәт, син безгә, энем, радио алып җибәрерсең инде, онытма, — дип, Әхәтнең исенә төшерде.
— Йөз егерме сум акча алдым бит әле сездән, җитмәсә, үземнекен кушармын, — диде Әхәт.
Алар кузгалдылар. Халык кайсы кул изәде, кайсылары бүрекләрен селектеләр. Әхәт күн кепкасын селекте.
Күздән югалганчы озатып калдылар.
Галя тиз генә тынычлана алмады: яшь киленне аерылу, кайгы аралаш шатлык басты.
Төн ягыннан, узышкан сыман булып, болытлар күтәрелде. Озак та үтмәде, яңгыр сибәли бантлады.
Әхәт, кожанының башлыгын күтәрә-күтәрә:
— Көз җитте, — дип куйды.
Кучер, яңгырдан качкан сыман итеп, атларга бер-ике-не сыдырды.
Атлар алга ыргылдылар.
1931
Вы прочитали 1 текст из Татарский литературы.